Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve. Özel Eğitim. Ed tör: İbrah m H. DİKEN. 15. Baskı

Transkript

1 Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim Ed tör: İbrah m H. DİKEN 15. Baskı

2 Editör: Prof. Dr. İbrahim H. Diken Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve ÖZEL EĞİTİM ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Ekim 2008, Ankara 15. Baskı: Ekim 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖNSÖZ Her birey bir değerdir söylemi, eğitsel sistem içerisinde benzerlik ve farklılığı ile öğretimin bireyselleştirilmesi ve eğitimin, öğrenci için nitelikli hâle getirilmesi yaklaşımını gündeme getirmiştir. Benzerlik ve farklılıkları ile genel eğitim sürecinin yanında ek desteklere ya da özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerimiz ile ilgili öğretmen, uzman, anne, baba, diğer yetişkin ve akranların bilgi ve beceri ile donatılması toplumsal açıdan nitelikli eğitim sürecini de beraberin-de getirecektir. İşte bu amaç için hazırlanan bu kitap, özel gereksinimi olan öğrencileri ve bu öğrencilerin eğitsel süreçlerini, giriş düzeyinde güncel bilgiler ile tanıtmayı hedeflemektedir. Kitap, özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler ile çalışacak öğretmen adayları, çalışan öğretmen, uzman, diğer destek personeli, anne ve babalara yöneliktir. Kitabın ana hedefi, okuyucuyu farklı özel eğitim gereksinimi olan öğrenciler ve bu öğrencilerin eğitsel süreçleri hakkında güncel bilgiler ile donatmaktadır. Böyle güncel, donanımlı ve nitelikli bir kitabı ortaya çıkarmak için kitaba alanında uzman 5 farklı üniversiteden 14 akademisyen katkıda bulunmuştur. Kitap toplam 15 üniteden oluşmaktadır. İlk beş bölüm özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerin eğitsel süreçleri hakkında genel bilgiler içeren üniteleri kapsamaktadır. Birinci ünite, özel eğitime gereksinim duyan çocuklar ve özel eğitim süreci hakkında, bilgiler sunarken; ikinci ünite, özel eğitimde değerlendirme hakkındadır. Üçüncü ünite, bireyselleştirilmiş eğitim programı ve öğretimin bireyselleştirilmesi konusunda okuyucuyu bilgilendirmekte; dördüncü ünite, kaynaştırma ve destek özel eğitim hizmetlerini kapsamaktadır. Özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler hakkındaki ünitelere geçmeden önce ise, beşinci ünitede özel eğitimde farklı türde özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler anlatılmaktadır. Altıncı ünite zihinsel yetersizliği, yedinci ünite işitme yetersizliği, sekizinci ünite görme yetersizliği, dokuzuncu ünite fiziksel/süreğen hastalığı olan öğrenciler hakkında güncel bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, onuncu ünite dil ve konuşma bozukluğu, onbirinci ünite öğrenme güçlüğü, onikinci ünite duygu davranış bozukluğu, onüçüncü ünite otistik bozukluğu, ondördüncü ünite çoklu yetersizliği olan öğrenciler hakkında bilgiler sunarken; onbeşinci ünite, üstün zekâlı öğrencileri kapsamaktadır. Kitabın 5. baskısı ile birlikte bu kitabı kullanarak ders verecek öğretim elemanı arkadaşlara yardımcı olacağını düşündüğümüz her bölüme ait power point sunuları hazırladık. Power point sunularının yer aldığı CD, kitap ile birlikte verilmektedir. Umarız bu çalışmamız ile öğretim elemanı arkadaşlarımıza katkıda bulunabiliriz. Kitabın hedef kitlesinde amacına ulaşması dileğiyle, öncelikle kitabı okumaya değer görüp kütüphanesine koymayı düşünen değerli okuyuculara teşekkür ederim. Bu kitabı kitap hâline getiren, bilgi ve becerilerini okuyucuyla bu kitap

4 aracılığıyla paylaşan, birlikte çalıştığım değerli akademisyen arkadaşlarıma emekleri için sonsuz teşekkür ederim. Kitabın okuyucuya ulaşmasını sağlayan PEGEM ailesine de ayrıca teşekkürler... Her bireyin birer değer, her öğrencinin değerli olduğunu düşünerek; değerli öğrencilerimizi bu kitap aracılığıyla daha iyi tanıma ve onları nitelikli eğitsel sürece katma dileğiyle... Eylül 2015 Prof. Dr. İbrahim H. Diken Editör

5 BÖLÜMLER ve YAZARLARI Bölüm 1: Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar ve Özel Eğitim Prof. Dr. Atilla Cavkaytar, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 2: Özel Eğitimde Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gürsel, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 3: Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) Hazırlama ve Öğretimin Bireyselleştirilmesi Prof. Dr. Tevhide Kargın, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Bölüm 4: Kaynaştırma ve Destek Özel Eğitim Hizmetleri Prof. Dr. E. Sema Batu, Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü Bölüm 5: Aile Eğitimi Prof. Dr. Arzu Özen, Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü Bölüm 6: Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrenciler Doç. Dr. İlknur Çifci Tekinarslan, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 7: İşitme Yetersizliği Olan Öğrenciler Doç. Dr. Hasan Avcıoğlu, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 8: Görme Yetersizliği Olan Öğrenciler Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gürsel, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 9: Fiziksel Yetersizliği / Süreğen Hastalığı Olan Öğrenciler Yrd. Doç. Dr. H. Hakan Uysal, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Bölüm 10: Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Öğrenciler Prof. Dr. İlknur Maviş, Anadolu Üniversitesi Dil ve Konuşma Bozuklukları Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (DİLKOM) Bölüm 11: Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler Prof. Dr. Rüya Güzel Özmen, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 12: Duygu Davranış Bozukluğu Olan Öğrenciler Doç. Dr. Selda Özdemir, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bölüm 13: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Gösteren Öğrenciler Prof. Dr. İbrahim H. Diken, Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü Bölüm 14: Çoklu Yetersizliği Olan Öğrenciler Prof. Dr. Hakan Sarı, Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Bölüm 15: Üstün Zekâlı Öğrencilerin Eğitimi Prof. Dr. Uğur Sak, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6

7 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları...v İçindekiler... vii 1. BÖLÜM ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLAR ve ÖZEL EĞİTİM Giriş...3 Özel Eğitimde Temel Kavramlar...3 Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar Kimlerdir?...5 Etiketleme ve Kullanılan Dil...5 Özel Gereksinimi Olan Öğrenci Sayısı Nedir?...8 Özel Eğitim Nedir?...9 Özel Gereksinimi Olan Bireylerin Ne Kadarı Özel Eğitim Hizmetlerinden Yararlanabilmektedir?...10 Üstünlere Sağlanan Destekler...11 Sınıflandırma...11 Özel Eğitim Personeli...13 Özel Eğitimde Yasal Düzenlemeler...15 Özel Eğitimin Dünü, Bugünü ve Özel Eğitimde Geleceğe İlişkin Eğilimler...17 Özet...27 Kaynakça...28 Değerlendirme Soruları BÖLÜM ÖZEL EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME Giriş...36 Özel Eğitimde Değerlendirme...36 Değerlendirme Sürecinin Adımları / Amaçları...37 Değerlendirme İlkeleri...45 Değerlendirme Türleri...47 Öğrenci Başarılarının Değerlendirilmesinin Yasal Dayanakları...55

8 viii Özel Eğitim Sınav Uyarlamaları...56 Alternatif Değerlendirme...60 Özet...62 Kaynakça...64 Değerlendirme Soruları BÖLÜM BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI (BEP) HAZIRLAMA ve ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (Bep) Hazırlama...72 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Nedir?...72 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Hangi Öğrenciler İçin Hazırlanır?...73 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Kimler Tarafından Hazırlanır?...74 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının İçeriğinde Neler Yer Alır?...75 İzleme ve Değerlendirme...83 Öğretimin Bireyselleştirilmesi...84 Öğretimin Bireyselleştirilmesi Ne Demektir?...84 Hangi Öğrenciler İçin Öğretim Bireyselleştirilir / Uyarlanır?...84 Öğretimin Bireyselleştirilmesi Neden Gereklidir?...85 Öğretimin Bireyselleştirilmesi Neleri İçerir?...85 Özet...97 Kaynakça...98 Değerlendirme Soruları BÖLÜM KAYNAŞTIRMA ve DESTEK ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ Giriş Kaynaştırmayla İlgili Yasal Düzenlemeler Kaynaştırma Sınıfında Bulunması Gereken Unsurlar Kaynaştırmada İşbirliği Yapacak Ekip Çalışanları Uzmanlar Arası İşbirliği Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları...121

9 İçindekiler ix 5. BÖLÜM AİLE EĞİTİMİ Giriş Çocuğun Eğitimine Ailenin Katılımının Önemi Özel Gereksinimli Çocuğun Doğumuyla Aile Tepkilerinin Evreleri Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Yapması Gereken Ek Sorumluluklar Öğretmenlerin Sahip Olması Gereken Kişiler Arası İletişim Becerileri Ev Okul İletişiminin Sağlanması Ailenin Sınıfa Katılımı Ailenin Ev Ortamında Çocuğunun Eğitimine Katılımı Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları BÖLÜM ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER Giriş Zihinsel Yetersizliğin Tanımı Zihinsel Yetersizliğin Sınıflandırılması Zihinsel Yetersizliğin Tanılanması / Değerlendirilmesi Zihinsel Yetersizliğin Yaygınlığı Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri Zihinsel Yetersizliği Önleme Çalışmaları Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Yönelik Öğretim Ortamları ve Programları Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Yönelik Öğretim Yöntem ve Teknikleri Öğretmenlere Öneriler Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları...186

10 x Özel Eğitim 7. BÖLÜM İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER Giriş İşitme Kaybı Tanımı İşitme Süreci İşitme Kaybının Tipleri İşitme Kaybının Dereceleri Yaygınlık İşitmezlik Nedenleri İşitme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri İşitme Yetersizliği Olan Çocukların Değerlendirilmesi İşitme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitimi Etkili Öğretimsel Stratejileri Kullanma İşitme Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Tavsiye Edilen Eğitsel Uygulamalar Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları BÖLÜM GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER Giriş Görme Yetersizliğinin Tanımı ve Sınıflandırılması Yaygınlık Gözün Yapısı ve İşleyişi Görme Yetersizliğinin Nedenleri Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri Dil Gelişimi Görme Yetersizliği Olan Öğrencileri Değerlendirme Öğretim ve Hizmetlerin Planlanması Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarını Planlama Öğretim Süreçlerinde Uyarlamalar Görme Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Eğitim Ortamları Öğrencilerin İlerlemelerini Değerlendirme Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları...277

11 İçindekiler xi 9. BÖLÜM FİZİKSEL YETERSİZLİĞİ / SÜREĞEN HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER Giriş Tanım Nedenler Tanılama / Değerlendirme Sınıflandırma Yaygınlık Özellikler Teknoloji Günlük Yaşamda Protez, Ortez ve Adaptif Cihazlar Öğretmenlere Öneriler Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları BÖLÜM DİL VE KONUŞMA BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER İletişim, Dil ve Konuşma: Tanımlar Dil ve Konuşma Sorunlarının Yaygınlığı İletişim Sorunları Konuşma Bozuklukları Dil Bozuklukları Dil Bozukluklarının Sınıflandırılması Okullarda Dil ve Konuşma Bozukluklarının Tanılanma ve Değerlendirilmesi Müdahale Yöntemleri Okullarda Dil ve Konuşma Bozuklukları Terapisi Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları...364

12 xii Özel Eğitim 11. BÖLÜM ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER Giriş Öğrenme Güçlüğünün Tanımlanması Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri Tanılama Öğrenme Güçlüğünü Belirlemede Kullanılan Ayırıcı Ölçütler Ülkemizde Öğrenme Güçlüğünün Tanılanması Yaygınlık Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencilerin Özellikleri Etkili Öğretim Yöntemleri Okul Öncesi Dönemde Öğrenme Güçlüğü Gösteren Öğrencilere Sunulacak Destekler Okul Döneminde Öğrenme Güçlüğü Gösteren Öğrencilere Sunulacak Destekler Genel Eğitim Sınıflarında Bulunan Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencileri Desteklemek İçin Yapılacak Öğretimsel Düzenlemeler Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları BÖLÜM DUYGU DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER Giriş Tanım Nedenler Tanılama / Değerlendirme Yaygınlık Özellikler Bilimsel Dayanaklı Müdahale Yöntemleri Öğretmenlere Öneriler Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları...443

13 İçindekiler xiii 13. BÖLÜM OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB) GÖSTEREN ÖĞRENCİLER Giriş: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Kısa Bir Tarihçe Tanım Yaygınlık Nedenler Özellikler Tıbbi Ve Eğitsel Değerlendirme, Yerleştirme OSB Gösteren Öğrencilere Etkili Öğretim Sunma Stratejileri Sınıfında OSB Gösteren Öğrenci Bulunan Öğretmenlere İpuçları Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları BÖLÜM ÇOKLU YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER Giriş Çoklu Yetersizlik Nedir? Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Yaygınlığı Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Değerlendirilmesindeki Roller Çoklu Yetersizliği Olan Öğrenciler Nasıl Eğitim Alabilirler? Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitimlerinde Stratejiler Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitiminde Yaklaşımlar Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları...535

14 xiv Özel Eğitim 15. BÖLÜM ÜSTÜN ZEKÂLI ÖĞRENCİLERİN EĞİTİMİ Giriş Üstün Zekâ Tanımları Üstün Zekâ Kuramları Erken Çocukluk Yıllarında Üstün Zekâlı Çocuk Üstün Zekâlı Öğrencilerin Tanılanması Üstün Zekâlı Öğrencilerin Eğitimlerinde Öğretim Stratejileri Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarları...582

15 1. BÖLÜM ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLAR ve ÖZEL EĞİTİM Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Öğrenme Hedefleri && && && && Özel eğitimde temel kavramların anlamını, birbirleriyle olan ilişkilerini açıklayabilecek, Özel eğitime gereksinimi olan çocukları ve özel eğitim alanını tanıyabilecek, Özel eğitimdeki yasal düzenlemeleri değerlendirebilecek, Özel eğitimin dünü, bugünü ve geleceğine ilişkin fikir sahibi olabileceksiniz. Giriş İçindekiler Özel Eğitimde Temel Kavramlar Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar Kimlerdir? Etiketleme ve Kullanılan Dil Özel Gereksinimi Olan Öğrenci Sayısı Nedir? Özel Eğitim Nedir? Özel Gereksinimi Olan Bireylerin Ne Kadarı Özel Eğitim Hizmetlerinden Yararlanabilmektedir? Üstünlere Sağlanan Destekler Sınıflandırma Özel Eğitim Personeli Özel Eğitimde Yasal Düzenlemeler Özel Eğitimin Dünü, Bugünü ve Özel Eğitimde Geleceğe İlişkin Eğilimler Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları