YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK. Öğr. Gör. ÖZLEM BAĞCI

Transkript

1 YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK Öğr. Gör. ÖZLEM BAĞCI

2 YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK O Ġlk kez 1980 yılında, bir grup bozukluğu tanımlamak için kullanılmıģtır. O YGB; tek bir bozukluk değil, birden fazla bozukluğu içeren kategorinin genel adıdır. O YGB: ASD(Autism Spectrum Disorders) otizm spektrum bozukluğu O Bu bozukluklarda gözlenen belirtilerin etkileri bireyin yaģamında 3 temel alana yayılmıģtır, bu nedenle tanımda yaygın sözcüğü kullanılmaktadır.

3 YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK ORTAK ÖZELLİKLER O Sosyal etkileģimde bozulma O Dil geliģimi ve iletiģimde bozulma O Sınırlı ilgi alanı ve davranıģların olması

4 YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR HANGİ BOZUKLUKLARI KAPSAR? O Otism O Asperger Sendromu O Çocukluk Disintegratif Bozukluk O Rett Sendromu O Yaygın GeliĢimsel Bozukluk- Hiçbir Sınıflamaya Girmeyen

5 OTİZM NEDİR? O Bireyin sosyal iletiģimini, dil geliģimini ve dıģ dünyayı algılamasını etkileyen nöro-gelişimsel bir bozukluktur. O Otizmin belirtileri, 3 yaģından önce gözlenmeye baģlar.

6 3 TEMEL ALAN Otizm; 3 temel alanda bireyin yaģamını etkiler: 1. Sosyal EtkileĢim 2. ĠletiĢim (Dil GeliĢimi) 3. Sınırlı Ġlgi Otizm tanısı alan çocuklar; her 3 alanda, değiģik derecelerde sorun yaģarlar.

7 1.SOSYAL ETKİLEŞİM O Etrafındaki kiģilerin farkında olmama O Sözel olmayan davranıģlarda bozulma O Akranları ile geliģimine uygun iliģkiler kuramama ve sürdürememe O Sevinç, ilgi ve baģarılarını diğer insanlarla paylaģamama O Tek baģına kalmayı tercih etme

8 1. SOSYAL ETKİLEŞİM O Basit sosyal oyunlara etkin biçimde katılamama O Sosyal kuralları anlamada zorluk O BaĢkalarının gereksinimlerinin ve sıkıntılarının farkında olmama

9 2. DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİM O KonuĢmada gecikme veya konuģmanın hiç olmaması O Basit Ģaka, mecaz ifade, soru ve emirleri anlayamama O Sözel iletiģimi baģlatma ve sürdürmede zorluklar O ġahıs zamirlerini karıģtırma (ben ve sen)

10 2. DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİM O Ekolalik konuģma O Tekrarlayıcı ve basmakalıp konuģma O KonuĢmanın hızı, tonlaması ve ritminde bozukluk O Amaçsız konuģma, dili iģlevsel olarak kullanmama

11 DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİMDE TEMEL BECERİLER O Sözel olmayan iletiģim becerileri O Taklit becerileri Not: Normal geliģimde, bebekliğin ilk 2 yılında bu beceriler doğal olarak geliģir. Ancak otizmi olan çocuklarda her iki alanda da sorunlar yaģanır.

12 SÖZEL OLMAYAN İLETİŞİM - Karşılıklı etkileşim becerileri: BaĢka bir kiģi ile sosyal etkileģimi baģlatmak ve sürdürmek için kullanılan davranıģlardır.(örn:ce-e oyununda sıra alma) - Ortak dikkat becerileri: Bir baģkası ile birlikte dikkat ve ilgiyi ortak bir nesne veya aktiviteye yöneltme davranıģıdır. (örn: ilgilendiği bir objeyi parmağı ile iģaret ederek annenin dikkatini çekmeye çalıģma)

13 TAKLİT BECERİLERİ O Sosyal öğrenme yoluyla kazanılan taklite dayalı beceriler: bay bay yapma, öpücük gönderme, el çırpma, ce-e oyunu vb. O Evcilik gibi daha karmaģık ve taklit yoluyla kazanılan sembolik oyun becerileri Not: Normal geliģim gösteren çocuklar bu becerileri çok erken yaģlarda kendiliğinden kazanmaya baģlarlar. Otizmi olan çocuklar bu alanda önemli zorluklar yaģarlar.

14 3. SINIRLI VE YİNELEYİCİ DAVRANIŞ VE İLGİLER O DeğiĢikliğe aģırı tepki O Aynılığın korunması için aģırı ısrar O Bazı eģyaların parçaları ile aģırı uğraģma O Çoğu zaman tek veya sınırlı bir ilgiye sahip olma O Sallanma, dönme, el çırpma gibi tekrarlayıcı beden hareketleri

15 3. SINIRLI VE YİNELEYİCİ DAVRANIŞ VE İLGİLER O Belirli nesneleri ısrarlı bir biçimde aynı Ģekilde kullanma O Hayal gücünün olmaması O Hayal gücü gerektiren oyunlar oynayamama O Dönen objelere ve bazı nesnelere aģırı bağlanma O OlağandıĢı beden duruģu (parmak ucunda yürüme gibi)

16 Ne Zaman Hekime Başvuralım? O 12 aylık bebekte heceleme, parmak ile gösterme ya da hiçbir mimik ifadesi (baģ-baģ yapma gibi) yoksa, O 16 aylık bebek hedefe yönelik anlamlı tek bir kelime söylemiyorsa, O 24 aylık bebek kendiliğinden (tekrar Ģeklinde olmadan) 2 kelimelik cümle söylemiyorsa, O Hangi yaģta olursa olsun kazanılmıģ dil ya da sosyal becerilerde kayıp varsa

17 OTİZM/YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK TANISI NASIL KONUR? O Aile görüģmesi ve gözlem (oyun,karģılıklı etkileģim, iletiģim, akademik, ince-kaba motor becerilerin gözlendiği en az 2 değerlendirme görüģmesi) O GeliĢimsel değerlendirme (GeliĢim Değerlendirme Ölçeklerinin uygulanması ve çocuğun geliģiminin akranları ile karģılaģtırılarak değerlendirilmesi) O DSM-IV (Diagnostic Statistical Manual) O Diğer tanı koyma ölçekleri (CARS,ADI,ADOS) O ĠĢitme testi,nörolojik değerlendirme

18 OTİZM TANISINI KİM KOYAR? O Çocuk psikiyatristi veya çocuk nöroloğu koyar.

19 TANI KONDUKTAN SONRAKİ AŞAMA O Ailenin bilgilendirilmesi O Aileye psikolojik destek O Çocuğun ve ailenin ihtiyaçlarının belirlenmesi O Çocuğun ihtiyaçlarına göre eğitim programının belirlenmesi ve aile ile paylaģılması O Aile eğitimi; Aile Eğitim Semineri

20 OTİZM TANISI EN ERKEN HANGİ YAŞTA KONABİLİR? O Ortalama tanı koyma yaģı 36 aydır.ancak otizm belirtileri 18 aydan önce ortaya çıkar. O Bazı çocuklar ay arası normal geliģim gösterirler, daha sonra gerilemeye baģlarlar. O Otizm tanısı 18. ay ve daha önce konulabilir.otizmin fiziksel bulguları olmadığı için, tanı koyma ve değerlendirme gözlem ve ölçeklerin verdikleri bilgilere dayalıdır. O Erken tanı için erken ipuçlarını bilmek ve gözlemlemek çok önemlidir.

21 ERKEN İPUÇLARI O Ortak Dikkat: Sağlıklı bebeklerde 9. aydan itibaren geliģmeye baģlar. O Mış gibi oyun :1 yaģından itibaren gözlenir. O CHAT (Checklist for Autism in Toddlers)18 aylık bebeklerde ortak dikkat ve mıģ gibi oyun becerilerinin geliģimini değerlendiren bir otizm tarama ölçeğidir.

22 DİĞER ÖNEMLİ İPUÇLARI O KonuĢmanın geliģmemesi O Adı ile seslenildiğinde bakmama O Uygun zamanlarda göz kontağı kurmama O Oyuncak dıģındaki eģyalarla ve aktivitelerle takıntılı uğraģ,oyuncakla ilgilenmeme O BaĢ baģ yapma gibi taklit ile öğrenilen sosyal davranıģları göstermeme

23 Özellikleri Nelerdir? O Motor, dil, sosyal ve biliģsel beceriler gibi farklı alanlar farklı hızlarda geliģir O Zor bir beceriyi kazanırken kolay olanı öğrenemeyebilirler. O Bir beceriyi öğrenip sonra unutabilirler.

24 Otizm Neden Olur? O Çevresel ve genetik etkenlerin birlikte etkili olduğu düģünülmektedir.

25 OTİZMİN GÖRÜLME SIKLIĞI O Çocuklukta gözlenen bozukluklarda Zihinsel Öğrenme Yetersizliği ve Serebral Palci den sonra 3. sırada yer alır. O Kanner (1944) 10/ O Wing & Gould (1979) 22/10.000, (1996) 58/ O NAS 91/ O Son yıllarda yapılan çalıģmalar:1/250 (YGB) O :1/500 (Otizm)

26 KIZ / ERKEK ORANI O Erkek çocuklarında kız çocuklarından 3-4 kat daha fazla görülür. O Kız çocuklarında bozukluğun belirtilerinin daha ağır olduğunu bildiren araģtırmalar vardır. O Diğer geliģimsel gerilikler (motor-mental retardasyon), öğrenme bozukluğu, hiperaktivite, konuģma gecikmesi ve konuģma ile ilgili sorunlar erkeklerde daha yaygındır.

27 OTİZM İLE BİRLİKTE GÖRÜLEN DİĞER DURUMLAR O Mental Retardasyon % 75 O Epilepsi %25-50 (Özellikle complex-partial type) O Hiperaktivite O Öğrenme Bozukluğu (Çoğunda görülür) O Psikiyatrik bozukluklar O DavranıĢ bozuklukları O Fragile X sendromu

28 YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR Otizm dıģındaki bozukluklar: O Asperger Sendromu O Çocukluk Disintegratif Bozukluk O Rett Sendromu O Yaygın GeliĢimsel Bozukluk- Hiçbir Sınıflamaya Girmeyen

29 ASPERGER SENDROMU O Ġlk kez Asperger tarafından 1944 yılında tanımlanmıģtır. O Otizm ile ortak özellikleri vardır: - ĠletiĢim kurmada zorluk - Sosyal etkileģimde zorluk - Hayali ve yaratıcı oyunun olmaması O Otizmden farkı; dil geliģiminin normal düzeyde olmasıdır.

30 ÇOCUKLUK DİSİNTEGRATİF BOZUKLUK O Aynı zamanda Heller hastalığı olarak da bilinir. O Otizmden daha az rastlanan bir bozukluktur. O Otizmden en önemli farkı; dil, sosyal etkileģim ve diğer alanlarda normal geçen en az 2-3 yıllık bir sürenin olmasıdır.

31 ÇOCUKLUK DİSİNTEGRATİF BOZUKLUK O 10 yaģına gelmeden aģağıdaki alanlarda gerilemeler görülür: - Dil geliģimi, sosyal etkileģim - Sosyal beceri ve uyum becerileri - ÇiĢ ve kaka kontrolü - Oyun - Motor beceriler

32 RETT SENDROMU O Kız çocuklarında görülür. O En az 5 ay normal geliģim. Ardından aylar arasında baģ büyümesinde gerilik O Daha önce kazanılmıģ el becerilerinde bozulma O El oğuģturma, el yıkama gibi istemsiz hareketler O Sosyal etkileģim ve dil alanlarında ağır bozulmalar O Rett Sendromunun MECP 2 geninin sebep olduğu bulunmuģtur.

33 YGB-HİÇBİR SINIFLAMAYA GİRMEYEN O PDD kategorisinde bulunan bozuklukları tanımlayan kriterlerden hiçbirine uymayan çocuklar O Sosyal etkileģim alanında belirgin gerilik gösterirler. O Dil geliģiminde (sözel ve sözel olmayan dil) gerilik gözlenir. O Bazı uzmanlar atipik otizm veya yüksek fonksiyonlu otizm sözcüklerini PDD-NOS ile eģanlamlı kullanırlar.

34 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) O S. Baron-Cohen, J. Allen ve C. Gillberg tarafından 1992 yılında geliģtirilmiģtir. O 3 yaģ öncesinde otizm tanısı alma riski olan çocukların belirlenmesi için kullanılır. O Birinci basamak, tarama ölçeği olarak kullanılmaktadır.

35 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) O On sekiz aylığa kadar ilk basamakları geliģmiģ olması beklenen mış gibi oyun ve ortak dikkat geliştirme becerilerini baz alarak oluģturulmuģtur. O On sekiz aylıktan itibaren çocuklara uygulanabilir. O 5 dak. ile 15 dak. arasında tamamlanabilir.

36 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) O Psikologlar, çocuk psikiyatristleri, pediatristler, nörologlar, hekimler, gibi çocuk sağlığı alanında çalıģan uzmanlar tarafından uygulanabilir. O Ġngiltere, Ġspanya, Çin, Hollanda, Portekiz, Amerika BirleĢik Devletleri gibi pekçok ülkede kullanılmaktadır.

37 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) Ġki bölümden oluşur. O Ġlk bölüm (Bölüm-A) Ebeveyne sorulan 9 soruyu kapsar. Ebeveynden Evet-Hayır Ģeklinde cevap alınır O Ġkinci bölüm (Bölüm-B) Klinisyenin çocuğun davranıģlarını gözlemlemesine dayanır. Gözlem sonucunda Evet-Hayır Ģeklinde iģaretlenir.

38 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) Ölçek Neyi Değerlendirir? O Çocuğun Otizm geliştirme riskinin derecesi (14 maddeden 5 i ) O Çocuğun gelişimsel yaşı (14 maddeden 9 u. Bu maddeler otizm geliģtirme riskini belirlemede kullanılmazlar!)

39 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) O Kritik Maddeler (Otizm geliģtirme riskini belirleyen maddeler) 1) A5 [ MıĢ gibi oyun] 2) A7 [ortak dikkat] 3) Bii [Ortak dikkat] 4) Biii [ MıĢ gibi oyun ] 5) Biv [Ortak dikkat ]

40 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) O Değerlendirme sonucunda, çocuğun ileride otizm tanısı alma riski 3 derecede belirlenir. a) Yüksek risk: Çocuk kritik maddelerin beģinden (A5, A7, Bii, Biii ve Biv) de kalırsa. b) Orta dereceli risk: Çocuk Kritik maddelerin belirli ikisinden (A7 ve Biv) kalırsa. c) Düşük risk: Çocuk yüksek ve/veya orta dereceli risk gruplarına girmiyorsa.

41 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) İLE TÜRKİYE DE YAPILAN BİR ARAŞTIRMA O A. Tetik-Kabil (2005) 80 çocuğun katıldığı bir araģtırmada EÇOTÖ nün geçerlik çalıģmasını yapmıģtır. Bu çalıģmanın sonunda EÇOTÖ nün: a) Çocuk psikiyatristi ya da çocuk nöroloğu tarafından otizm Ģüphesi olduğu düģünülerek yönlendirilmiģ aylık 20 çocuktan, 14 tanesini doğru olarak baģarıyla tanımlamıģtır.

42 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) O 20 tane otizm Ģüphesi bulunan çocuktan 6 tanesini ise düģük risk grubunda tanımlamıģtır. O Bu sonuçlar, EÇOTÖ nün Ģüphesi olan çocukları gözden kaçırma olasılığının da olduğunu göstermiģtir.

43 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) O Aynı çalıģmada; O EÇOTÖ nün, çalıģmaya katılan 20 Down sendromlu çocuktan 4 tanesini ileride otizm tanısı alma riski taģıyan çocuklar arasında sınıfladığı görülmüģtür. O Bu sonuçlar da EÇOTÖ nün otizm Ģüphesi ya da tanısı olmayan çocukların bazılarını da yanlıģ olarak tanımlayabildiği ortaya çıkmıģtır.

44 EÇOTÖ MADDELERİ BÖLÜM A: ANNE BABAYA SORUNUZ: O O O O O 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoģlanır mı? Evet/Hayır 2. Çocuğunuz baģka çocuklarla ilgilenir mi? Evet/Hayır 3. Çocuğunuz bir Ģeylerin üzerine tırmanmayı mesela merdiven çıkmayı sever mi? Evet/Hayır 4. Çocuğunuz Ce-e ya da saklambaç oynamaktan hoģlanır mı? Evet/Hayır *5.Çocuğunuz sembolik oyunlar (Örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/ bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı? Evet/Hayır

45 EÇOTÖ MADDELERİ O O O O 6. Çocuğunuz bir Ģey ĠSTEMEK için hiç iģaret parmağını kullanır mı? Evet/Hayır 7. Çocuğunuz bir şeyle ĠLGĠLENDĠĞĠNĠ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı? Evet/Hayır 8.Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (Araba ya da küpler gibi.) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düģürmeden düzgün bir Ģekilde oynayabilir mi? Evet/Hayır 9.Çocuğunuz size bir Ģey GÖSTERMEK için nesneleri alıp size getirir mi? Evet/Hayır

46 EÇOTÖ MADDELERİ BÖLÜM B: GÖZLEYĠNĠZ O i- GörüĢmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu? EVET/HAYIR O ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki ilginç bir nesneyi gösterin ve Aaa bak! Bir (oyuncağın adı) var. deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu?** EVET/HAYIR O iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun? deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu?** * EVET/HAYIR

47 EÇOTÖ MADDELERİ O iv- Çocuğa Işık nerede? ya da Bana ışığı göster. deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERĠYOR mu?**** EVET/HAYIR O iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?) (Küplerin sayısı: ) EVET/HAYIR

48 DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (D-EÇDOTÖ) O 2001 yılında Robins, Fein, Barton ve Green tarafından geliģtirilmiģtir. -Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği nin bir uzantısı olarak oluģturulmuģtur. O EÇOTÖ den farklı olarak sadece ebeveynin çocuğun geliģimi hakkında verdiği bilgilere dayanır.

49 DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (D-EÇDOTÖ) O Toplam 23 sorudan oluģmaktadır. Ebeveynler bu soruları evet-hayır formatında cevaplarlar. O Otizmin taranması açısından kritik olarak tespit edilmiģ 6 soru bulunmaktadır. Bu sorular 2., 7., 9., 13., 14., ve 15. sorulardır. O Bir çocuğun risk grubuna girmesi için 23 sorunun herhangi 3 ünden ya da 6 kritik sorunun 2 sinden geçememesi gerekmektedir.

50 DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (D-EÇDOTÖ) O Ölçeğin uygulaması yaklaģık 5-10 dakika almaktadır. O DeğiĢtirilmiĢ Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği hekimler,psikologlar, psikiyatristler,pediatristler, nörologlar gibi sağlık alanında çalıģan uzmanlar tarafından uygulanabilir.

51 OTİZMİN TEDAVİSİ O Otizm yaģam boyu süren bir bozukluktur. O Kesin tedavisi henüz bulunmamıģtır. O Ancak erken tanı konması ve erken tedaviye başlanması, bireyin olumlu yönde geliģmesini, topluma uyum sağlamasını kolaylaģtırır. OTĠZMĠN TEDAVĠSĠ: ERKEN VE YOĞUN EĞĠTĠM

52 Eğitimi Var mıdır? Özgün bir eğitimi yoktur. O Normal geliģimin sürdürülmesini sağlayacak O Bağımsız yaģam becerilerini öğretecek O Çocuğun ve ailenin zorluklarını en aza indirgeyecek değiģik tedavi yöntemleri vardır.

53 Eğitimdeki Temel Hedef O ÇeĢitli psikolojik ve davranıģsal yöntemleri kullanarak kiģinin güçlü olduğu alanları en yükseğe çıkarıp eksikliklerini en aza indirgemektir. O Seçeneklerinin çocuk ve ailenin ihtiyaçlarına göre düzenlenmesi baģlıca koģuldur.

54 EĞİTİMDE TEMEL İLKELER O Ailenin de eğitime katılması O BireyselleĢtirilmiĢ olması O Otistik çocuklara özgü bir program olması O Sistematik, planlı, yapılandırılmıģ bir eğitim olması O Yoğun ve sürekli olması O Çocuğun geliģim düzeyine uygun olması O Akranları ile bir arada olduğu bir sürecin olması

55 EĞİTİMDE TEMEL İLKELER O BaĢtan belirlenen net hedeflerin olması O Sonuçların değerlendirilebilir olması O Belirli aralıklarla hedeflerin gözden geçirilmesi ve gereksinimlere göre uyarlanabilir olması

56 NEDEN ANNE-BABA EĞİTİMİ? O Öğrenmenin gerçekleģtiği en önemli ortam ev ortamıdır. O Çocuğun genelleme yapabilmesi açısından aile eğitimi önemlidir. O Çocuğu en yakından tanıyan, özelliklerini en iyi bilen ailedir. O Çocuğun geliģimini ve gereksinimlerini aile daha yakından takip eder. O Yoğun özel eğitim; pahalı, zor, zaman isteyen bir süreçtir.

57 EĞİTİMİN AMACI O Öğrenmeye hazırlık becerilerini kazandırmak O Temel beceriler geliģtirmelerine yardımcı olmak O DavranıĢ problemlerini azaltmak O KonuĢma geliģimine katkıda bulunmak O Günlük yaģama uyumu kolaylaģtırmak O Bağımsız yaģam becerilerini geliģtirmelerini desteklemek O Çocuk ve ailenin yaģam kalitesini arttırmak

58 EĞİTİM SÜRECİ O Ġlk basamak; öğrenmeye hazırlık becerilerini kazandırmaktır (dinleme ve göz teması kurma, oturma, emirlere/komutlara uyma). O Daha sonra yeni temel becerilerin kazandırılması hedeflenir (oyun, iletiģim, dil geliģimi, öz-bakım becerileri). O Son aģama olumsuz davranıģı ortadan kaldırma aģamasıdır.

59 ÖĞRENME DAVRANIŞI OTĠSTĠK ÇOCUKLAR: O Yeni beceriler öğrenmeye dirençlidirler, O Kendilerinden ne istendiğini anlamazlar, O Taklit yolu ile öğrenemezler, O Ses tonu, beden dili, jest ve mimik yolu ile öğrenemezler, O BaĢkalarını memnun etmeye ilgisizdirler. DĠĞER ÇOCUKLAR: O Yeni beceriler öğrenmeye heveslidirler, O Kendilerinden istenileni anlayabilirler, O Öğrenmede taklit yolunu kullanabilirler, O Ses tonu, beden dili, jest ve mimik yolu ile öğrenirler, O BaĢkalarını memnun etmeye heveslidirler.

60 TEDAVİDE TEMEL YAKLAŞIMLAR O Özel Eğitim O KonuĢma terapisi O UğraĢ terapisi O Duyu Bütünlemesi yaklaģımı

61 TEMEL BECERİLER KAZANDIRMA: DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME TEKNİKLERİ O Son yıllarda yapılan araģtırmalara göre; otistik çocukların eğitiminde en etkili yöntem: davranıģ terapisi / davranıģ değiģtirme teknikleri / davranıģçı yaklaģımdır O Ivar Lovaas bu tekniğin otistik çocukların eğitiminde kullanılmasında öncülük etmiģtir.

62 DAVRANIŞÇI YAKLAŞIM O DavranıĢçı yaklaģım; bir davranıģın öğrenilmesinde geçerli olan ilkeleri, aynı davranıģın değiģtirilmesinde kullanır. O Olumlu davranıģların artmasını hedefler. O Olumlu davranıģın sıklığı, davranıģı ödüllendirilerek arttırılır. O PekiĢtireç çeģitleri ve pekiģtirme tarifeleri, yardım teknikleri ve çeģitleri, beceri analizi, problem davranıģlar için iģlevsel davranıģ analizi gibi teknikler sıkça kullanılır.

63 ZAMAN O Uygun zaman seçimi: Hem eğitimi verecek kiģinin hem de çocuğun yorgun olmadığı, rahat olduğu zamanlar seçilir. O Çocuğun çalıģma sürecine uyum sağlamasını kolaylaģtırmak amacı ile, çalıģma süreleri önceden planlanır.. O ÇalıĢma süreleri gün içine yayılır. Ġlk baģlarda günde 3-4 defa 2-5 dakikalık, daha sonra 4-5 defa 5-7 dakikalık sürelerde çalıģma yapılır. O ÇalıĢma süreleri çocuk ve ailenin gereksinimlerine ve koģullara göre değiģtirilebilir.

64 YER (ORTAM) O ÇalıĢmalarını hep aynı yerde yapılması önerilir. Böylece çocuk eğitim sürelerine daha kolay uyum gösterebilir. O ÇalıĢma mekanı dikkati dağıtacak objelerin olmadığı, sessiz bir yer olmalıdır. Materyallerin nasıl düzenlendiği önemlidir.. O Çocuğun kontrolünün kolay olduğu bir yer olmalı, örn. Çocuğun sırtı duvara verilerek odanın köģesinde çalıģma

65 TUTARLILIK O Bu konu; otizmi olan çocukların genelleme yapabilme becerilerinde sorun olması nedeni ile çok önemlidir. O Evdeki tüm bireylerin davranıģları tutarlı olmalıdır. O Eğitimi veren kiģi kendi içinde tutarlı olmalı. O Öğretilmek istenen beceri aynı biçimde öğretilmelidir.

66 NEDEN : DAVRANIŞ : SONUÇ DavranıĢı değiģtirebilmek için o davranıģın neden ortaya çıktığını bilmek gerekir. O Neden: DavranıĢın ortaya çıkmasından hemen önceki olay. O Davranış: DeğiĢtirmeyi hedeflediğimiz davranıģ. O Sonuç: DavranıĢın hemen ardından gelen olay.

67 HEDEF DAVRANIŞI BELİRLEME Çocuğa hangi davranıģı öğreteceğimize karar verirken Ģunlara dikkat etmeliyiz: 1. Çocuğun geliģim düzeyi 2. Çocuğun ihtiyaçları 3. Bu davranıģı öğrenebilmesi için bir baģka beceriyi öğrenmesi gerekiyor mu? Örneğin, tuvalet eğitimi için önce oturma becerisini kazanmıģ olmalı.

68 Çocuğumun Becerileri Yardımsız Yapabildiği Beceriler Yardımla Yapabildiği Beceriler Henüz Yapamadığı Beceriler

69 KONUŞMA TERAPİSİ O Özel Eğitim ile birlikte devam etmelidir. O Çocuğun dil geliģimi ve iletiģim kurma düzeyi ne olursa olsun, konuģma terapisi mutlaka tedavi programında yer almalıdır. O KonuĢma terapisinde aile ile birlikte çalıģılır. Çocuğun dilin (sözel ve sözel olmayan dil) iģlevini fark etmesi ;yani, ihtiyaçlarına ulaģmak için dili bir araç olarak kullanmasını sağlamak birinci adımdır.

70 KONUŞMA TERAPİSİ SÜRECİ Ne zaman baģlamalı? O Özel eğitim ile kazandırılan komut alma, komutlara uyma ve dikkatini yoğunlaģtırma becerisinin geliģiminden sonra konuģma terapisine baģlanır. O BaĢlangıçta taklit becerisi üzerinde çalıģılır. Burada amaç, çocuğun söyleneni anlaması değil, gördüğünü taklit edebilmesidir.

71 KONUŞMA TERAPİSİ SÜRECİ O Ses çıkaran oyuncakları taklit etme O Objelerle taklit O Vücut hareketlerini taklit etme O Yüz mimkleri, ağız ve çene hareketlerini taklit etme O Ses taklitleri (sesli sesler, hayvan sesleri, taģıt sesleri vb.)

72 DUYU BÜTÜNLEMESİ YAKLAŞIMI Duyu Bütünlemesi Nedir? O Çevreden gelen bilgiler bizlere duyular yoluyla gelir. Algılayabildiğimiz bazı uyaranlar; görüntü, ses, koku, tat, sıcaklık, basınç, acı, vücut pozisyonu, vücut parçalarımızın hareketleri ve alan içerisindeki hareketi içerir. O Dünyayı bizim için anlamlı bir yer kılan ve çevremize uygun tepkileri vermemizi sağlayan duyusal uyaranların organize edilmesine duyu bütünlemesi denir.

73 DUYU BÜTÜNLEME BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLERİ NELERDİR? O O O O O O O O O O O O Dokunmaya, harekete, görüntü ve sese aşırı hassasiyet Dokunmaya,harekete, görüntü ve sese duyarsızlık Kolaylıkla dikkatin dağılması Sosyal ve/veya duygusal sorunlar Aktivite seviyesinin normalden düşük ya da yüksek olması Fiziksel sakarlık veya belirgin dikkatsizlik Kendi kendini kontrol edememe Bir durumdan diğerine geçişte problem yaşama Kendi kendini sakinleştirmede yetersizlik Kendi hakkındaki farkındalığın az olması Konuşma, dil ve motor becerilerinde gerilik Akademik becerilerde gerilik

74 DUYU BÜTÜNLEMESİ BOZUKLUĞU KİMLERDE GÖRÜLÜR? O Otistik çocuklar O Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar O Öğrenme güçlüğü olan çocuklar O Ġşitme ve dil problemleri olan çocuklar O Erken doğanlar O Nörolojik yaralanmalar

75 DUYU BÜTÜNLEMESİ TERAPİSİ NASIL YAPILIR? O O O O Duyu Bütünlemesi terapisi çocuk merkezli bir terapi modelidir. Çocuğun duyusal algılarının daha iyi gelişmesini, hem kendi vücudu, hem de çevresi üzerinde daha çok kontrol sahibi olmasını amaçlar. Çocuğun kendi yaratıcılığını ortaya koyabilmesi için terapinin çocuk tarafından yönlendirilmesine ve aktiviteleri seçmesine izin verilir. Duyu bütünleme terapisinin asıl amacı belirlenmiş becerileri geliştirmek değil, merkezi sinir sisteminin fonksiyonlarının iyileştirilmesine yardımcı olmak amacı ile duyusal ve motor aktiviteleri sağlamaktır ( bu yolla dil, motor becerileri, dikkat ve davranış vs. gelişir)