Tekirdağ&Ziraat&Fakültesi&Dergisi&

Transkript

1 NamıkKemalÜniversitesi ISSN:1302*7050 TekirdağZiraatFakültesiDergisi Journal(of(Tekirdag(Agricultural(Faculty( ( ( ( ( ( ( An(International(Journal(of(all(Subjects(of(Agriculture( Cilt(/(Volume:(11Sayı(/(Number:(2(((((Yıl(/(Year:(2014

2 ( ( Sahibi/Owner NamıkKemalÜniversitesiZiraatFakültesiAdına OnBehalfofNamıkKemalUniversityAgriculturalFaculty Prof.Dr.AhmetİSTANBULLUOĞLU Dekan/Dean EditörlerKurulu/EditorialBoard Başkan/EditorinChief Prof.Dr.SelçukALBUT ZiraatFakültesiBiyosistemMühendisliğiBölümü DepartmentBiosystemEngineering,AgriculturalFaculty salbut@nku.edu.tr Üyeler/Members Prof.Dr.M.İhsanSOYSAL Zootekni/AnimalScience Doç.Dr.İlkerH.ÇELEN BiyosistemMühendisliği/BiosystemEngineering Prof.Dr.ServetVARIŞ BahçeBitkileri/Horticulture Prof.Dr.AslıKORKUT PeyzajMimarlığı/LandscapeArchitecture Prof.Dr.TemelGENÇTAN TarlaBitkileri/FieldCrops Prof.Dr.AydınADİLOĞLU ToprakBilimiveBitkiBesleme/SoilScienceandPlantNutrition Prof.Dr.FatihKONUKCU BiyosistemMühendisliği/BiosystemEngineering Prof.Dr.SezenARAT TarımsalBiyoteknoloji/AgriculturalBiotechnology Doç.Dr.ÖmerAZABAĞAOĞLU TarımEkonomisi/AgriculturalEconomics Doç.Dr.MustafaMİRİK BitkiKoruma/PlantProtection Doç.Dr.ÜmitGEÇGEL GıdaMühendisliği/FoodEngineering Yrd.Doç.Dr.DevrimOSKAY TarımsalBiyoteknoloji/AgriculturalBiotechnology Yrd.Doç.Dr.M.RecaiDURGUT BiyosistemMühendisliği/BiosystemEngineering Yrd.Doç.Dr.HarunHURMA TarımEkonomisi/AgriculturalEconomics İndeksler/Indexingandabstracting CABItarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/IncludedinCABI DOAJtarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/Includedin DOAJ EBSCOtarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/Includedin EBSCO FAOAGRISVeriTabanındaİndekslenmektedir/IndexedbyFAO AGRISDatabase INDEXCOPERNICUStarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/ IncludedinINDEXCOPERNICUS TUBİTAK[ULAKBİMTarım,VeterinerveBiyolojiBilimleriVeri Tabanı(TVBBVT)Tarafındantaranmaktadır/IndexedbyTUBİTAK[ ULAKBİMAgriculture,VeterinaryandBiologicalSciencesDatabase YazışmaAdresi/CorrespondingAddress TekirdağZiraatFakültesiDergisiNKÜZiraatFakültesi59030TEKİRDAĞ E*mail: ziraatdergi@nku.edu.tr Webadresi: Tel: ISSN:

3 DanışmanlarKurulu/AdvisoryBoard BahçeBitkileri/Horticulture Prof.Dr.KazımABAK ÇukurovaÜniv.ZiraatFak.Adana Prof.Dr.Y.SabitAĞAOĞLU AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Prof.Dr.JimHANCOCK MichiganStateUniv.USA Prof.Dr.MustafaPEKMEZCİ AkdenizÜniv.ZiraatFak.Antalya BitkiKoruma/PlantProtection Prof.Dr.MithatDOĞANLAR MustafaKemalÜniv.ZiraatFak.Hatay Prof.Dr.TimurDÖKEN AdnanMenderesÜniv.ZiraatFak.Aydın Prof.Dr.IvankaLECHAVA AgriculturalUniv.Plovdiv*Bulgaria Dr.EmilPOCSAI PlantProtectionSoilCons.ServiceVelence*Hungary GıdaMühendisliği/FoodEngineering Prof.Dr.YaşarHIŞIL EgeÜniv.MühendislikFak.İzmir Prof.Dr.FevziKELEŞ AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum Prof.Dr.AtillaYETİŞEMİYEN AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Prof.Dr.ZhelyazkoSIMOV UniversityofFoodTechnologiesBulgaria TarımsalBiyoteknoloji/AgriculturalBiotechnology Prof.Dr.HakanTURHAN ÇanakkaleOnsekizMartÜniv.ZiraatFak.Çanakkale Prof.Dr.KhalidMahmoodKHAWAR AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Prof.Dr.MehmetKURAN OndokuzMayısÜniv.ZiraatFak.Samsun Doç.Dr.TuğrulGİRAY UniversityofPuertoRico.USA Doç.Dr.KemalKARABAĞ AkdenizÜniv.ZiraatFak.Antalya Doç.Dr.MehmetAliKAYIŞ SelçukÜniv.ZiraatFak.Konya TarlaBitkileri/FieldCrops Prof.Dr.EsvetAÇIKGÖZ UludağÜniv.ZiraatFak.Bursa Prof.Dr.ÖzerKOLSARICI AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Dr.NurettinTAHSİN Agric.Univ.PlovdivBulgaria Prof.Dr.MuratÖZGEN AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Doç.Dr.ChristinaYANCHEVA Agric.Univ.PlovdivBulgaria TarımEkonomisi/AgriculturalEconomics Prof.Dr.FarukEMEKSİZ ÇukurovaÜniv.ZiraatFak.Adana Prof.Dr.HasanVURAL UludağÜniv.ZiraatFak.Bursa Prof.Dr.GamzeSANER EgeÜniv.ZiraatFak.İzmir Dr.AlbertoPOMBO ElColegiodelaFronteraNorte,Meksika TarımMakineleri/AgriculturalMachinery Prof.Dr.ThefanisGEMTOS AristotleUniv.Greece Prof.Dr.SimonBLACKMORE TheRoyalVet.Agr.Univ.Denmark Prof.Dr.HamdiBİLGEN EgeÜniv.ZiraatFak.İzmir Prof.Dr.AliİhsanACAR AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara TarımsalYapılarveSulama/FarmStructuresandIrrigation Prof.Dr.ÖmerANAPALI AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum Prof.Dr.ChristosBABAJIMOPOULOS AristotleUniv.Greece Dr.ArieNADLER MinistryAgr.AROIsrael Toprak/SoilScience Prof.Dr.SaitGEZGİN SelçukÜniv.ZiraatFak.Konya Prof.Dr.SelimKAPUR ÇukurovaÜniv.ZiraatFak.Adana Prof.Dr.MetinTURAN AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum Doç.Dr.PasgualeSTEDUTO FAOWaterDivisionItaly Zootekni/AnimalScience Prof.Dr.AndreasGEORGOIDUS AristotleUniv.Greece Prof.Dr.IgnacyMISZTAL BreedingandGeneticsUniversityofGeorgiaUSA Prof.Dr.KristaqKUME CenterforAgriculturalTechnologyTransferAlbania Dr.BrianKINGHORN TheIns.ofGeneticsandBioinf.Univ.ofNewEnglandAustralia Prof.Dr.IvanSTANKOV TrakiaUniv.Dept.OfAnimalSci.Bulgaria Prof.Dr.NihatÖZEN AkdenizÜniv.ZiraatFak.Antalya Prof.Dr.JozsefRATKY Res.Ins.AnimalBreed.andNut.Hungary Prof.Dr.NaciTÜZEMEN AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum

4 ( ( TekirdagZiraatFakültesiDergisi/JournalofTekirdagAgriculturalFaculty201411(2) İÇİNDEKİLER/CONTENTS H.Çinkılıç,L.Çinkılıç,S.Varış,A.KUBAŞ TrakyaBölgesindeSeraSebzeciliğiveSorunları GreenhouseVegetableGrowinganditsProblemsinThraceRegion... 1*10 M.F.Baran,M.R.Durgut,İ.E.Kayhan, İ.Kurşun,B.Aydın,Y.Bayhan DeterminationofDifferentTillageMethodsInTermsofTechnicallyAndEconomicallyinSecondCropMaizeFor Silage(2 nd Year) II.ÜrünSilajlıkMısırÜretimindeUygulanabilecekFarklıToprakİşlemeYöntemlerininTeknikveEkonomikOlarak Belirlenmesi(2.Yıl)... 11*20 A.Afacan,S.Adiloğlu,A.Hasanghasemi,C.Sağlam DeterminationofAntioxidantActivityofSunflowerGrowinginHayraboluDistrictofTekirdağProvince TekirdağİliHayraboluİlçesindeYetişenAyçiçeğiBitkisininAntioksidanAktivitesiTayini... 21*26 F.Aydoğan,K.Bellitürk,M.T.Sağlam EdirneİlindekiBazıSulamaSuyuKaynaklarınınTuzlulukveAğırMetalİçeriklerininTespiti TheAssesmentOfIrrigationWaterSalinityAndHeavyMetalContentsOfSomeSelectedResourcesInEdirneRegion 27*37 H.E.Şamlı,M.Terzioğlu,A.A.Okur,F.Koç,N.Şenköylü EffectsOfSweetApricotKernelMealOnPerformanceAndIntestinalMicrobiotaInBroilerChickens EtlikPiliçlerdeKayısıKüspesininPerformansaveBağırsakMikrobiyotasiÜzerineEtkileri... 38*43 A.Şahin,M.Kaşıkcı SivasİliYıldızeliİlçesindeHalkElindeYetiştirilenEsmerSığırlarınÇiğSütKompozisyonunuBelirlenmesi DeterminationofMilkCompositionofBrownSwissCowsRaisedinDifferentVillageConditionsYıldızeliDistrictof SivasProvince... 44*50 Y.Doğan,Y.Toğay,N.Toğay MardinKızıltepeKoşullarındaFarklıEkimZamanlarınınMercimek(LensculinarisMedic.)ÇeşitlerindeVerimVe VerimÖğelerineEtkisi EffectOfDifferentSowingTimeOnYieldAndYieldComponentsofLentil(Lens(culinarisMedic.)VarietiesinMardin KızıltepeConditions... E.Torun DeterminingFruitProducers SourceofInformationinKocaeliAndEvaluatingItinTermsOfAgricultural Extension... 51*58 59*70 D.Katar, Y.Arslan,R.Kodaş,İ.Subaşı,H.Mutlu BorUygulamalarınınAspir(CarthamustinctoriusL.)BitkisindeVerimveKaliteUnsurlarıÜzerineEtkilerinin Belirlenmesi DeterminationofEffectofDifferentDosesofBoronontheYieldandYieldComponentsofSafflower(Carthamus( tinctorius(l.)... 71*79 T.Kiper PeyzajMimarlığıÖğrencilerininÇevreTutumlarınınBelirlenmesi DeterminationofEnvironmentalAttitudesofStudentsofLandscapeArchitecture... 80*88 O.Yılmaz,O.Karaca,D.İnce,İ.Cemal,E.Yaralı,M.Varol,S.Sevim BatıAnadoluGöçerKoyunculuğuveIslahPlanlamalarındakiRolü NomadicSheepBreedinginWesternAnatoliaandtheRoleofAnimalBreedingPrograms... 89*97 E.E.Şişman,P.Gültürk TekirdağKentMerkezindeBulunanParklarınMevcutDurumununBelirlenmesiveÖneriBirPeyzajProjesinin Hazırlanması DeterminationofExistingStatusofParksinTekirdagCityCenterandDesignofProposalLandscapeProjectfora SamplePark... 98*109 E.Kahya,S.Arın GörüntüRenkKodAnaliziİleMeyveninYerininTespitiÜzerineBirAraştırma AResearchOnImageColorCodeAnalysisWithFruitLocating *118 B.Çakmak,Z.Gökalp,N.Demir SınıraşanNehirHavzalardaTarımdaSuKullanımınınDeğerlendirilmesi AssessmentOfAgriculturalWaterUseInTrans*BoundaryRiverBasins *129

5 Mardin'Kızıltepe'Koşullarında'Farklı'Ekim'Zamanlarının'Mercimek'(Lens culinarismedic.)'çeşitlerinde'verim've'verim'öğelerine'etkisi' Y.'Doğan 1' ' ' ' Y.'Toğay 2'' ' N.'Toğay 2 ' 1 MardinArtukluÜniversitesiKızıltepeMeslekYüksekokulu47000,Mardin 2YüzüncüYılÜniversitesiZiraatFakültesiTarlaBitkileriBölümü65080,Van BuçalışmanınamacıMardinKızıltepekoşullarındamercimekçeşitleriiçinuygunekimzamanınıbelirlemektir.Üç mercimekçeşidi(fıratp87,şakarveyerlikırmızı)üçfarklıekimzamanında(10,25kasımve10aralık)ekilmiştir. Deneme 2011P12 ve 2012P13 de Mardin Artuklu Üniversitesi Kızıltepe Meslek Yüksekokulu deneme tarlalarında tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Çeşitler ana parsellere,uygulamalaraltparsellereyerleştirilmiştir.üçmercimekçeşidindefarklıekimzamanlarınınbitkiboyu,ilk baklayüksekliği,bitkidebaklasayısıvetanesayısı,bakladatanesayısı,bintaneağırlığı,birimalantaneverimi,hasat indeksivebiyolojikverimeetkisiincelenmiştir.ikiyıllıksonuçlaragöre;ekimzamanlarınınmercimekçeşitlerinde verimveverimöğelerineetkisiönemlibulunmuştur.enyüksekbirimalantaneverimi2011p12ve2012p13yıllarında sırasıyla237.48kg/dave210.34kg/daileşakarçeşidindenalınırken,endüşükbirimalantaneverimi164.07kg/da ve kg/da ile Yerli Kırmızı çeşidinden alınmıştır. Mardin koşullarında en uygun ekim zamanının 25 Kasım olduğubelirlenmiştir. Anahtar'kelimeler:Mercimek,ekimzamanı,verimveverimkomponentleri Effect'Of'Different'Sowing'Time'On'Yield'And'Yield'Components'of'Lentil'(Lens culinaris'medic.)'varieties'in'mardin'kızıltepe'conditions' TheaimofthisworkistodeterminethemostsuitablesowingdateforlentilinMardinKızıltepeconditions.Three cultivarsoflentil(fıratp87,şakarandyerlikırmızı)weresownatthreedifferentsowingdates(november10,25and 10 December). The trial was conducted in the experimental fields of Kiziltepe Vocational High School of Mardin Artuklu University by using split plots in randomized factorial blocks design with the three replicates in years of 2011P12and2012P13.Experimentwasestablishedasmainplotsandsowingtimestreatmentsassplitplots.Effects ofsowingdatesonplantheight,firstpodheight,numbersofpodperplantandnumbersofseedperplant,numbers of seed per pod, 1000 grain weight, grain yield, harvest index and biological yield were investigated for three cultivars.accordingtothetwoyearsresults;effectsofvarietiesandsowingtimeontheyieldandyieldcomponents oflentilwereobtainedsignificantly.whilethehighestgrainyieldperareawasobtainedattheşakarcultivaras kg/daand210.34kg/da,thelowestgrainyieldperareawasobtainedattheYerliKirmizicultivaras kg/da and kg/da in years of 2011P12 and 2012P13 respectively. The most suitable sowing time was determinedwithnovember25inmardinconditions.' Key'words:'Lentil,sowingtime,yieldandyieldcomponents Giriş' Tüm dünya ülkelerinde beslenme, önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu önemli sorunu oluşturan çeşitli nedenler vardır. Dünya nüfusunun her geçen gün artan bir seyir göstermesi, üretim kaynaklarının sınırlı olması, çevre şartları ve ekonomik nedenler, özellikle gelişmekte olan ülkelerde açlık ve beslenme sorununu ortaya çıkarmaktadır. Beslenme yönünden oluşacak sorunların çözümü, besin kaynaklarınıveözellikledeenerji,protein,vitamin ve mineral yönünden zengin olan besinlerin üretim ve tüketiminin yaygınlaşmasına özen gösterilmesi ile mümkündür. Ayrıca tarımsal üretimde birim alandaki verim ve ürün kalitesini arttırmayayönelikçalışmalarınönemibüyüktür. Bazı mercimek çeşitleri kurağa ve soğuğa dayanaklı olduklarından ülkemizin kışı sert geçen bölgelerinde bile kışlık olarak yetiştirilmekte (Çiftçi,1996)venadasalanlarınındaraltılmasında önemli rol oynamaktadır (Güngör, 1991). Mercimek, yüksek oranda protein içeriğine sahip olduğugibia,bvedvitaminlerincedezenginbir yemeklik tane baklagil bitkisidir (Adams ve ark. 1985, Şehirali, 1988). Bu sebeple özellikle geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde, insanların proteinihtiyaçlarınıkarşılamadamercimekönemli bir kaynaktır. Mercimek, insan beslenmesinde kullanılması yanında sapları da hayvan 51

6 beslenmesinde kullanılmaktadır. Bir ton baklagil sapında kg protein bulunmasına karşın, bir ton tahıl sapında 70.5 kg protein bulunmaktadır. Mercimeğin ülkemizdeki ekim alanı ha, üretimi ton,mardinilindeise35.077ha, üretim tondur. Ülkemizde üretilen mercimekverimi193kg/daolup,mardinortalama verimine(195kg/da)yakındır(tuik2012).' Mercimeğin optimum ekim zamanı yöreden yöreye değiştiği gibi aynı yöre içinde farklı koşullara ve çeşitlere göre de değişiklik göstermektedir.kışlıkekimeuygunolanyörelerde (GüneyDoğuAnadoluveGeçitbölgelerimizde)en uygun ekim zamanı ekim ayı ortası ile kasım ayı ortası arasındaki dönemdir. Ekimin bu bölgelerimizde daha fazla geciktirilmesi verimde düşmelere neden olmaktadır. İnsan ve hayvan beslenmesinde önemli bir bitki olması, aynı zamanda toprak verimliliği üzerindeki olumlu etkisi ve ekonomik getirisinin yüksek olması nedeniyle mercimek tarımsal açıdan üzerinde önemle durulması gereken bir bitkidir. Yapılacak ıslah çalışmaları ile daha verimli ve daha kaliteli çeşitlerin geliştirilmesi birim alandan alınacak kaliteliürününartmasınısağlayacaktır.busayede ülkemizin gelecekte mercimek potansiyelini arttırmak açısından önemli bir adım atılmış olur. Geçmiş yıllarda yürütülen bazı projeler sayesinde yemeklik tane baklagillerin ekim ve üretim miktarında artış sağlanmış, ancak birim alandan alınan ürün miktarında istenen seviyeye ulaşılamamıştır. Bunun en önemli nedeni yapılan bilimsel çalışmaların yetersizliğidir. Mardin bölgesinde her geçen gün mercimek yetiştiriciliği azalmaktadır.bununenbüyüknedenlerindenbiri, birim alan tane veriminin düşük olmasıdır. Böylelikle üretici farklı ürünlere yönelmektedir. Bölgede tekrar mercimek yetiştiriciliğini arttırabilmek için yüksek verimli çeşit ıslahı ve diğer yetiştirme yöntemleri yanında en uygun ekim zamanının tespiti de önem kazanmaktadır. Bu çalışmada bazı farklı mercimek çeşitlerinin, Mardin Kızıltepe ekolojik koşullarında en uygun ekimzamanlarınınbelirlenmesiamaçlanmıştır. Materyal've'Yöntem'' Bu çalışma, 2011P2012 ve 2012P2013 yıllarında olmak üzere iki yıl süreyle Mardin Artuklu Üniversitesi Kızıltepe MYO deneme alanlarında yürütülmüştür. Deneme Tesadüf Bloklarında Bölünmüş Parseller Deneme Desenine göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Çeşitler ana parsellere, uygulamalar alt parsellere yerleştirilmiştir.denemedefıratp87,şakarveyerli Kırmızı mercimek çeşitleri kullanılmıştır. FıratP87 GüneydoğuAnadoluTarımsalAraştırma'Enstitüsü tarafından ıslah edilmiş olup kışlık ve soğuğa dayanıklıdır. Tane kabuğu rengi pembe ve üzeri siyah noktalı, kotiledon rengi kırmızı ve bin tane ağırlığı 35P40 g dır. Yerli Kırmızı Güney Doğu Tarımsal Araştırma' Enstitüsü tarafından ıslah edilen kışlık, orta erkenci, soğuğa ve kurağa dayanıklı, tane kabuğu rengi et rengi, kotiledon rengi kırmızı ve bin tane ağırlığı 33g dır. Şakar çeşidi ise Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafındanıslahedilerek2005yılındatesciledilmiş bir çeşittir. Sap25P45 cm yarı diktir, kahverengituruncu tane rengi olup 1000 tane ağılığı 39P41 gramdır. Solgunluk hastalığına dayanıklı olup, Bruchus a dayanması orta seviyededir. Deneme, kuru tarım koşullarında kışlık olarak yürütülmüştür.denemedetümçeşitler20cmsıra aralığında ekilmiş ve tüm çeşitlerde ekim normu metrekarede 250 tohum olarak belirlenmiştir (Şehirali, 1988). Bütün çeşitler 5 m x 1 m = 5 m 2 likparsellereekilmiştir.hasattaise,yanlardan birer sıra başlardan ise 0.5 m kenar tesiri olarak atıldıktan sonra bütün işlemler 4 m x 0.6 = 2.4 m 2 lik alan üzerinde yapılmıştır. Denemede, parseller arasında 1 m, bloklar arasında ise 2 m boşluk bırakılmıştır. Tüm parsellere eşit şekilde ekimlebirlikte14kg/dadap(diamonyumfosfat) gübresi uygulamıştır (Şehirali, 1988). Ekim iki hafta aralıklarla 10 Kasım, 25 Kasım ve 10 Aralık 2011 ve 2012 tarihlerinde markörle açılan çizilere elle yapılmıştır. Deneme boyuncaherikiyıldadaotlandıkçaelleyabancıot mücadelesi yapılmıştır. Hasat, bitkilerin sarardığı ancak henüz kurumadığı dönemde ilk yılda 25 Mayıs2012,ikinciyılda28Mayıs2013tarihlerinde elle yapılmıştır. Hasatta her parselde yanlardan birersıraveparselbaslarından50 şercm likkısım kenar tesiri olarak bırakılmış, değerlendirmeler kalan alan üzerinden yapılmıştır (Ceylan ve Sepetoğlu, 1977). Hasat edilen bitkiler uygun bir yerde harman olgunluğuna gelinceye kadar kurutulduktansonraelleharmanlanmıştır. Denemenin yürütüldüğü dönemi kapsayan aylara ait iklim verileri ile uzun yıllar ortalaması Çizelge 1 deverilmiştir. 52

7 Çizelge1.Çizelge1PDenemealanınıniklimverileri(Anonim,2013) Table1PClimaticdataoftheexperimentalregion(Anonymous,2013) Aylar Sıcaklık( C) Yağış(mm) NispiNem(%) 2011P P13 UYO 2011P P13 UYO 2011P P13 UYO Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Toplam Ortalama UYO:Uzunyıllarortalaması LTA=LongPtermaverage 2011P2012 ve 2012P 2013 dönemine ait aylık toplam yağış ve aylık ortalama sıcaklık değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. Birinci yıl yıllık toplam yağışmiktarı493.9mmikinciyıldaise879.5mm, olarak gerçekleşmiştir. Uzun yıllar ortalama değerleri incelendiğinde (662.7 mm) ilk yılda düşentoplamyağışmiktarıuzunyıllarortalamasın göredahaaziken,ikinciyıldadüşentoplamyağış miktarı uzun yıllar ortalamasından yüksektir. Her iki deneme yılında hem ortalama oransal nemin hemdesıcaklığınuzunyıllarortalamadeğerlerine yakınolduğugörülmektedir(anonim,2013). Denemenin kurulduğu topraklar; alüviyal ana materyalli, düz ve düze yakın derin topraklardır. Tipikkırmızırenkli,killitekstürlüdür.Tuziçeriği% 0.059, ph sı 7.59, kireç oranı % 29.6, organik madde içeriği % 1.69, fosfor (57.8 ppm) ve potasyum(1.66me/100g)olarakölçülmüştür. Çalışmada incelenen verim ve bazı verim öğelerinden bitki boyu, ilk bakla yüksekliği bakla sayısı ve tane sayısı her parselden rasgele alınan 10 bitkideki ölçüm ve tartımlardan; tane verimi hasattan sonra her parselden elde edilen taneler tartılarak kg/da cinsinden hesaplanmıştır. Hasat indeksitaneverimi,biyolojikverimebölündükten sonra elde edilen sonuç 100 ile çarpılarak bulunmuştur.bintaneağırlığı herparseldenelde edilen tanelerden 4 er parti halinde 100 adet sayılmış ve 0.01 g duyarlı hassas terazide tartılmıştır. Daha sonra ortalamaları 10 ile çarpılarak 1000 tane ağırlığı belirlenmiştir. Biyolojik verim, hasat sonrası her parselden elde edilenmateryal(tohum+sap)harman'olgunluğuna gelinceye kadar kurutulduktan sonra tartılmış daha sonra elde edilen' sonuç dekara çevrilerek bulunmuştur. İncelenen karakterler belirlenirken Tosun ve Eser (1978), ve Sepetoglu nun (1988) kullandığıyöntemlerdenyararlanılmıştır. Elde edilen iki yıllık sonuçlar, yıllar ayrı ayrı varyans analizine tabi tutulmuş ve ortalamalar arasındaki farklar Duncan (p<0.05) çoklu karşılaştırma yöntemine göre test edilmiştir. İstatistikselanalizler(Düzgüneşveark.1987) den yararlanılmıştır. Bulgular've'Tartışma' Kışlık üç mercimek çeşidinde farklı ekim zamanlarının bazı tarımsal özellikler üzerine etkisine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 2 de, araştırmada incelenen özelliklere ilişkin ortalamalar ve Duncan a göre farklılık gruplandırmalarıçizelge3 deverilmiştir. Çizelge 2 de verilen varyans analiz sonuçlarına göre ekim zamanları açısından çalışmanın birinci yılındabakladatanesayısı,çalışmanınikinciyılında baklada tane sayısı ve bin tane ağırlıkları istatistiksel açıdan önemsiz çıkmıştır. Yine ekim zamanları açısından çalışmanın birinci yılında bitkide tane sayısı, ikinci yılında ise bitkide bakla ve bitkide tane sayısı istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli olurken diğer bütün özellikler herikiyılda%1düzeyindeönemlibulunmuştur. 53

8 Çizelge2.Buğdayçeşitlerininbazıözelliklerüzerineaitvaryansanalizsonuçları Table2.Relatingtosomefeaturesofwheatvairetiesvarianceanalysisresults. Yıllar Bitki boyu Bloklar Ekim zamanı Çeşitler E.zamanı xçeşit 54 İlk bakla yük. Bit. bakla sayısı Bit. tane sayısı Baklada tane say. Bin tane ağırlığı Birim alan tane verimi Biyolojik verim Hasat indeksi 1.Yıl 2.Yıl 1.Yıl ** ** ** * ** ** ** ** 2.Yıl ** ** * * ** ** ** 1.Yıl * ** ** * ** * 2.Yıl * * * ** * ** ** ** * 1.Yıl ** ** ** * 2.Yıl * * ** *P<0.05düzeyindeönemli**P<0.01düzeyindeönemli. P<0.05levelsignificant**P<0.01levelsignificant ' Çeşitler açısından varyans analiz sonucu incelendiğinde birinci yılda bitkide bakla sayısı ve hasat indeksi, ikinci yılda ise biyolojik verim değerleri istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur.bitkiboyuvebakladatanesayısıher ikiyıldada,birimalantaneverimibirinciyılda,ilk bakla yüksekliği, bitkide bakla sayısı ve hasat indeksideğerleriiseikinciyıldaistatistikselolarak %5düzeyindeönemlibulunurkendiğerözellikler ise her iki yılda % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Varyans analiz sonuçları ekim zamanı x çeşit interaksiyonu açısından değerlendirildiğindeilkyıldaistatistikselolarakilk bakla yüksekliği, bitkide bakla sayısı ve bin tane ağırlığı %1 düzeyinde, hasat indeksi ise %5 seviyesinde önemli bulunmuştur. İkinci yılda ise hasat indeksi % 1, birim alan tane verimi ve biyolojik verim %5 seviyesinde önemli bulunmuştur. Bitkiboyuözelliğiaçısındançeşitlerincelendiğinde herikiyıldaenyüksekbitkiboyudeğerlerisırasıyla ve olarak FıratP87 çeşidinden elde edilirken,endüşükdeğerlerisesırasıyla42.80ve cm olarak Şakar çeşidinden elde edilmiştir. Bitki boyu ekolojik şartlardan önemli derecede etkilenenbirçeşitözelliğidir.mercimekbitkisinde bitkiboyudeğerlerininyetiştirmekoşullarınabağlı olarak 15P75 cm arasında değiştiği bildirilmiştir (Akçin, 1988; Engin,1989). Aynı özellik yönünden ekim zamanları incelendiğinde birinci yılda en yüksek bitki boyu cm ile birinci ekim zamanından(10kasım),endüşükdeğerise40.77 cm ile üçüncü ekim zamanından (10 Aralık) elde ' edilmekle beraber ikinci ekim zamanı ile arasındaki fark istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. İkinci yılda en yüksek değer cm ile birinci ekim zamanından elde edilirken ikinci ekim zamanı ile arasındaki fark istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. En düşük değer ise cm ile üçüncü ekim zamanından elde edilmiştir. İlk bakla yüksekliği özelliği çeşitler açısından en yüksek değerler her iki yılda FıratP87 çeşidinden eldeedilirken,birinciyıldayerlikırmızı,ikinciyılda ise Şakar çeşidinden elde edilmiştir. Ekim zamanlarının ilk bakla yüksekliği özelliği üzerine etkisi incelendiğinde her iki yılda en yüksek değerler birinci ekim zamanından elde edilmekle beraber çalışmanın ikinci yılındaki ikinci ekim zamanı ile arasındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En düşük değerler ise üçüncü ekim zamanından elde edilmiştir. Toğay veengin(2000)vankoşullarındayapmışoldukları ekimzamanıçalışmasındaenyüksekbitkiboyuve ilk bakla yüksekliğinin Yerli kırmızı çeşidinden ve birinciveikinciekimzamanlarındaneldeedildiğini bildirmişlerdir. Bitkidebaklasayısıözelliğiyönündenbirinciyılda en yüksek değer adet/bitki ile FıratP87 çeşidinden elde edilirken, ikinci yılda (28.52 ad/bit)veikiyılbirleştirilmişortalamalarda(28.78 ad/bit) en yüksek değerler Şakar çeşidinden elde edilmiştir.endüşükdeğerleriseherikiyıldayerli Kırmızı çeşidinden elde edilmiştir.

9 Çizelge3.KışlıkÜçMercimekÇeşidindeFarklıEkimZamanlarınınVerimveVerimÖğelerineEtkisi* Çeşitler Bitkisel Yıllar FıratP87Şakar EkimZamanlarıYerli Özellikler Kırmızı10Kasım25Kasım10Aralık Bitkiboyu(cm) a 40.84b 42.80ab 46.73a 42.62b 40.77b a 46.77b 48.68ab 50.11a 49.10a 46.40b İlkbaklayük a 27.95b 27.63b 31.53a 28.40b 28.05b (cm) a 27.30b 33.42a 33.61a 32.46a 29.75b Bit.bak.say a 29.05ab 26.47b 30.41a 32.11a 23.66b (ad./bit.) ab 28.52a 22.95b 24.5b 28.86a 24.23b Bit.tanesay a 44.71a 29.83b 38.06a 40.64a 33.75b (ad./bit.) b 36.26a 26.53b 29.37b 34.25a 29.63b Bak.tanesay b 1.55a 1.18b (tane/bak.) b 1.28a 1.15b Bintaneağır b 46.63a 35.23b 39.52a 39.87a 38.13b (g) b 45.04a 36.34b Birimalantane ab a b a a b verimi(kg/da) b a b b a c Biyolojikverim a a b a a b (kg/da) a a b Hasatindeksi b 34.07a 31.26ab (%) ab 32.42a 25.40b 25.47b 31.21a 29.31a *Aynısıradaaynıharflerlegösterilenortalamalararasındakifarkp<0.05ihtimalseviyesindeönemlideğildir. *Aynısıradaaynıharflerlegösterilenortalamalararasındakifarkp<0.05ihtimalseviyesindeönemlideğildir. * For each row within each treatment means follows by the same letter do not differ significantly at p<0.05 probabilitylevelfollowing. KaradenizveToğay(2009) ınmardinkoşullarında mercimek çeşitlerinin verim ve verim öğeleri üzerine etkisini araştırdıkları çalışmada bitkide bakla sayısının 22.23P40.73 ad/bit arasında değiştiğini ve en yüksek bakla sayısının FıratP87 çeşidinden elde edildiğini bildirmişlerdir. Aynı özellik açısından ekim zamanları incelendiğinde her iki yılda ve en yüksek değerler 25 Kasım tarihindeki ekimlerden, en düşük değerler ise 10 Aralık tarihindeki ekimlerden elde edilmiştir. Birinci yılda en yüksek değeri veren 25 Kasım ile 10Kasımtarihlerindekiekimlerarasındakifarkve ikinciyıldadaendüşükdeğeriveren10aralıkile 10 Kasım tarihlerindeki ekimler arasındaki fark istatistikselyöndenönemsizbulunmuştur(çizelge 3.). Her iki yılda bitkide tane sayısı özelliği açısından en yüksek değerler sırasıyla ve adet/bitki olarak Şakar çeşidinden elde edilirken, endüşükdeğerlersırasıyla29.83ve26.53ad/bitki olarak Yerli Kırmızı çeşidinden elde edilmiştir. Birinci yılda Şakar çeşidi ile FıratP87 çeşidi arasındaki fark, ikinci yılda ise Yerli Kırmızı ile FıratP87çeşitleriarasındakifarkistatistikselolarak önemsiz bulunmuştur. Demirhan (2006) bitkide tanesayısının12.75p54.25adetarsındadeğiştiğini, Ali Dayı ve FıratP87 çeşitlerinin en yüksek bitkide tane sayısına sahip çeşitler olduğunu bildirmiştir. Ekim zamanlarının bitkide tane sayısı özelliği üzerine etkisi incelendiğinde, her iki yılda en yüksek değerler sırasıyla ve ad/bitki ile25kasımtarihindekiikinciekimzamanındanen düşük değerler ise 10 Aralık tarihindeki üçüncü ekimzamanındansırasıyla33.75ve29.63ad/bitki olarak elde edilmekle birlikte birinci yılda en yüksek değeri veren 25 Kasım ile 10 Kasım tarihlerindeki ekimler arasındaki fark ve ikinci yılda da en düşük değeri veren 10 Aralık ile 10 Kasım tarihlerindeki ekimler arasındaki fark istatistikselyöndenönemsizbulunmuştur(çizelge 4.).ToğayveEngin(2000)Vankoşullarındayapmış oldukları ekim zamanı çalışmasında en yüksek bitkide tane sayısının ikinci ve üçüncü ekim zamanlarındaneldeettiklerinibildirmişlerdir. Baklada tane sayısı özelliği yönünden çeşitler arasındaki fark incelendiğinde her iki yılda en yüksekdeğerlerinşakarçeşidindeneldeedildiğini, FıratP87 ve Yerli Kırmızı çeşitlerinin en düşük değerlerivermekleberaberaralarındaistatistiksel açıdan bir fark olmadığı görülmüştür. Ekim zamanlarının baklada tane sayısı özelliği üzerine etkisiiseistatistikselolarakönemsizbulunmuştur. Bin tane ağırlığı açısından her iki yılda en yüksek değerler sırasıyla ve g olarak Şakar çeşidindeneldeedilmiştir.fıratp87veyerlikırmızı çeşitleri bin tane ağırlığı yönünden en düşük değerleri vermekle beraber aralarındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. 55

10 Çalışmanın birinci yılında ekim zamanlarının bin tane ağırlığı üzerine etkisi incelendiğinde en yüksek değer g ile ikinci ekim zamanından elde edilmekle beraber birinci ekim zamanı ile arasındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunurken, en düşük değer g ile üçüncü ekimzamanındaneldeedilmiştir.çalışmanınikinci yılındaki ve iki yıl birleştirilmiş ortalamalardaki ekim zamanlarının bin tane ağırlığı üzerine etkisi istatistikselolarakönemsizbulunmuştur.bintane ağırlığıhernekadarçeşitlereözgübirözellikolsa da çevre şartlarından etkilenebilmektedir. Singh veark.(1990)ekimzamanlarıgeciktikçeazdaolsa bin tane ağırlığında azalma olduğunu bildirmişlerdir. Birim alan tane verimi özelliği yönünden çeşitler arasındaki fark incelendiğinde birinci yılda en yüksek değer kg/da ve ikinci yılda kg/da ile Şakar çeşidinden elde edilmiştir. En düşük değerler ise sırasıyla ve kg/da olarak Yerli Kırmızı çeşidinden elde edilmiştir.birinciyıldaherüççeşitarasındakifark, ikinci yılda ise Yerli Kırmızı ve FıratP87 çeşitleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Bitkide bakla sayısı, bitkide tane sayısı,bakladatanesayısıvebintaneağırlığıgibi verimi direk etkileyen özellikler açısından en yüksekdeğerleriverenşakarçeşidindebirimalan tane veriminin de en yüksek değeri vermesi beklenen bir durumdur. Karadeniz ve Toğay (2009) Mardin koşullarında yaptığı çalışmada verimin 44.83P kg/da arasında değiştiğini ve en yüksek verimin FıratP87 çeşidinden alındığını, Demirhan (2006) nın Siirt koşullarında yaptığıçalışmadaverimin150p297kg/da,aydoğan ve ark. (2005), nın Orta Anadolu koşullarında yaptıkları çalışmada verimin 83.6P187.2 kg/da, Çokkızgın ve ark. (2005) nın Kahramanmaraş koşullarında yaptıkları çalışmada verimin 140P kg/da, Çölkesen ve ark. (2005) nın Kahramanmaraş ve Şanlıurfa koşullarında yaptıkları çalışmada verimin 157.3P230.8 kg/da, arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Ekim zamanlarının birim alan tane verimi özelliği üzerine etkisi incelendiğinde birinci yılda en yüksekdeğer223.87kg/daileikinciekimzamanı olan 25 Kasım tarihinden elde edilmekle beraber birinciekimzamanıilearasındakifarkistatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En düşük değer ise he iki yılda da 10 Aralık tarihindeki ekimlerde tespit edilmiştir. Toğay ve Engin (2000) Van koşullarında yapmış oldukları ekim zamanı çalışmasındaenyüksekveriminikinciekimzamanı olan 19 Ekim tarihindeki ekimlerden alındığını bildirmişlerdir. Çeşitlerin biyolojik verim üzerine etkisi incelendiğindeçalışmanınbirinciyılındaenyüksek değerlerşakarçeşidindeneldeedilmekleberaber FıratP87 çeşidi ile arasındaki fark istatistiksel açıdan önemsiz bulunurken en düşük değerler YerliKırmızıçeşidindeneldeedilmiştir.Çalışmanın ikinci yılında ise biyolojik verim açısından çeşitler arasındaki istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Her iki yılda ekim zamanlarının biyolojik verime etkisi incelendiğinde en yüksek biyolojikverimdeğerlerisırasıyla727.04ve kg/dailebirinciekimzamanındaneldeedilmekle beraber çalışmanın birinci ve ikinci yıllarındaki ikinci ekim zamanı ile arasındaki fark önemsiz bulunmuştur. En düşük değerler ise üçüncü ekim zamanındaneldeedilmiştir. Çalışmanın birinci yılında çeşitlerin hasat indeksi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunurken çalışmanın ikinci yılındaki hasat indeksi değeri % olarak Şakar çeşidinden elde edilmiştir. En düşük hasat indeksi değerleri ise Yerli Kırmızı çeşidinden % olarak elde edilmiştir.ekimzamanlarınınhasatindeksiüzerine etkisi incelendiğinde en yüksek değerler ikinci ekimzamanındaneldeedilmişendüşükdeğerler ise birinci ekim zamanından elde edilmiştir. Bir çeşitözelliğiolanhasatindeksiekolojikşartlardan önemlişekildeetkilenmektedir. Çizelge 4. de görüldüğü gibi ekim zamanı x çeşit interaksiyonun ilk bakla yüksekliği ortalaması 24.90P36.93cmarasındadeğişmiştir.Enyüksekilk baklayüksekliği36.93cmilefıratp87çeşidinin10 Kasım uygulamasından elde edilmiş olup, en düşükdeğer24.90cmileşakarçeşidinin25kasım uygulamasından elde edilmiştir. Ekim zamanı x çeşit interaksiyonunun önemli bulunması çeşitlerin ilk bakla yüksekliklerinin ekim zamanlarından farklı şekillerde etkilendiğini göstermektedir. Ekimzamanıxçeşitinteraksiyonunbitkidekibakla sayısıortalaması16.46p34.63(adet/bitki)arasında değişmiştir. En yüksek bitkideki bakla sayısı Yerli Kırmızı çeşidinin ikinci ekim zamanı uygulamasındaneldeedilmişolup,endüşükdeğer ise aynı çeşidin üçüncü ekim zamanı uygulamasındaneldeedilmiştir. 56

11 Çizelge4.Farklıekimzamanıuygulamalarınınmercimekteilkbaklayüksekliği,bitkidebaklasayısı,bin taneağırlığıvehasatindeksiüzerineinteraksiyonetkisi* Table 4. The effect of interaction of different sowing time aplications on number first pod height, numbersofpodperplant,1000seedweightandharvestindexinlentil İlkBaklaYüksekliği(cm) Bit.baklasayısı(adet/bitki) 10Kasım 25Kasım 10Aralık Ort. 10Kasım 25Kasım 10Aralık Ort. FıratP a 31.76b 28.50c 32.40a 29.53bcd 32.53abc 29.9bcd 30.65a 2011P Şakar 28.33c 24.90d 30.63bc 27.95b 33.36ab 29.16cd 24.63e 29.05b 2012 Y.Kırmızı 29.33bc 28.53c 25.03b 27.63b 28.33de 34.63a 16.46f 26.47b Ort a 28.40b 28.05b 30.41a 32.11a 23.66b Bintaneağırlığı(g) Hasatindeksi(%) 2011P 2012 FıratP de 37.73c 34.13de 50.18a 24.96c 34.20ab 32.80ab 35.11a Şakar 47.56a 48.26a 44.06b 46.77b 33.20ab 36.16ab 36.66a 27.30b Y.Kırmızı 35.86cd 33.63e 36.20cd 48.68ab 29.86bc 31.86ab 24.33c 33.42a Ort a 49.10a 46.40b 33.61a 32.46a 29.75b *Aynısıradaaynıharflerlegösterilenortalamalararasındakifarkp<0.05ihtimalseviyesindeönemlideğildir. * For each row within each treatment means follows by the same letter do not differ significantly at p<0.05 probabilitylevelfollowing. Ekim zamanı x çeşit interaksiyonun bin tane ağırlığı ortalaması 34.13P48.26 g arasında değişmiştir.enyüksekbintaneağırlığı48.26gile Şakarçeşidininikinciekimzamanıuygulamasından elde edilmiş olup birinci ekim zamanı ile aynı gruptayeralmıştır.endüşükdeğerise34.13gile FıratP87 çeşidinin üçüncü ekim zamanı uygulamasından elde edilmiştir. Çizelge 4. de görüldüğügibiekimzamanıxçeşitinteraksiyonun hasat indeksi açısından en yüksek ve en düşük değerleri %24.96P36.66 arasında değişmiştir. En yüksekhasatindeksişakarçeşidininüçüncüekim zamanı uygulamasından elde edilmiş olup, en düşük değer ise FıratP87 çeşidin birinci ekim zamanıuygulamasındaneldeedilmiştir(çizelge4). Ekimzamanıxçeşitinteraksiyonunbirimalantane verimi ortalaması P kg/da arasında değişmiştir.enyüksekbintaneağırlığı258.8kg/da ile Şakar çeşidinin ikinci ekim zamanı uygulamasındaneldeedilmişolupendüşükdeğer ise kg/da ile Yerli Kırmızı çeşidinin birinci ekim zamanı uygulamasından elde edilmiştir (Çizelge 5). Ekim zamanı x çeşit interaksiyonun biyolojikverim açısındanenyüksekdeğer kg/da ile Şakar çeşidinin ikinci ekim zamanı uygulamasında tespit edilmiş ve biyolojik verim açısından en düşük değer ise kg/da ile FıratP87 çeşidinin birinci ekim zamanı uygulamasındaneldeedilmiştir. Çizelge 5. de görüldüğü gibi ekim zamanı x çeşit interaksiyonuna ait hasat indeksi ortalamaları %22.13P34.16 arasında değişmiştir. En yüksek hasat indeksi % ile Şakar çeşidinin ikinci ekimzamanıileaynıgrubupaylaşanüçüncüekim zamanı uygulamasından de elde edilirken, en düşükhasatindeksi%22.13ilefıratp87çeşidinin birinci ekim zamanı uygulamasından elde edilmiştir.'' Çizelge 5. Farklı ekim zamanı uygulamalarının mercimekte birim alan tane verimi, biyolojik verim ve hasatindeksiüzerineinteraksiyonetkisi* Table5.Theeffectofinteractionofdifferentsowingtimeaplicationsonseedyield,bilogicalyieldand harvestindexinlentil* Birimalantaneverimi(kg/da) Biyolojikverim(kg/da) 10Kasım 25Kasım 10Aralık Ort. 10Kasım 25Kasım 10Aralık Ort. FıratP c b c b a bc c P Şakar 205.2b 258.8a c a ab a c Y.Kırmızı c c b ab bc 537.2c Ort b a c a a b Hasatindeksi(%) 2012P 2013 FıratP c 31.56ab 30.83ab 28.17ab Şakar 30.26ab 32.83ab 34.16a 32.42a Y.Kırmızı 24.03c 29.23b 22.93c 25.40b Ort b 31.21a 29.31a *Aynısıradaaynıharflerlegösterilenortalamalararasındakifarkp<0.05ihtimalseviyesindeönemlideğildir. * For each row within each treatment means follows by the same letter do not differ significantly at p<0.05 probabilitylevelfollowing. 57

12 Sonuç' Birimalantaneveriminiarttırmak,yüksekverimli, bölgeye iyi adapte olmuş genotiplerin kaliteli tohumluklarının kullanılması ve bu çeşitler için uygun yetiştirme tekniklerinin geliştirilmesine bağlıdır. Sonuç olarak, çalışmada ele alınan özellikler göz önünde bulundurularak Mardin bölgesi için mercimek yetiştiriciliği için bölgede yaygın olarak yetiştirilen FıratP87 çeşidine alternatif olarak Şakar çeşidinin 25 Kasım tarihindeekilmesiuygunolduğudüşünülmektedir. Kaynaklar' Adams,M.V.,D.P.Coyne,J.H.C.Davis,P.H.Grahaw andc.a.francia.1985.grainlegumescrops.collins, London.478s. Akçin, A., Yemeklik Tane Baklagiller Ders Kitabı. S.Ü.Yayınları,No:43,ZiraatFak.Yay:8KONYA. Anonim, Mardin Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Kayıtları. Aydoğan, A.,Karagül, V. ve Bozdemir, Ç., Kışlık kırmızı mercimek çeşitlerinin Orta Anadolu koşullarınaadaptasyonu.gapiv.tarımkongresi21p 23Eylül2005.I.Cilt,820P825.Şanlıurfa. Ceylan, A.ve Sepetoğlu, H., Mercimekte (Lens culinarismedic.)ekimzamanıaraştırması.bitki,4(3): Çiftçi, V., Van ekolojik koşullarında ekim zamanı veekimsıklığınınbazımercimekçeşitlerindeverimve verim öğelerine etkisi. (doktora tezi, basılmamış )YüzüncüYılÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü,Van. Çokkızgın, A., Çölkesen, M., Kayhan, K. ve Aygan, M., Kahramanmaraş koşullarında değişik kışlık mercimek (Lens culinaris Medic.) çeşitlerinde verim ve verim üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi ZiraatFakültesiDergisi(2005),18(2)285P290Antalya Çölkesen, M.,Çokkızgın,A.,Tuan.,B.T.veKayhan,K., Kahramanmaraş ve Şanlıurfa koşullarında değişik kışlık mercimek (Lens culinaris Medic.) çeşitlerinde verim ve kalite özellikleri üzerine bir araştırma.gapiv.tarımkongresi.21p23eylül2005, 1.Cilt,826P833. Demirhan M. H., Siirt ekolojik koşullarında bazı kışlık mercimek çeşitlerinin çeşit ve adaptasyon özellikleri üzerine araştırmalar. (yüksek lisans tezi, basılmamış)yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,TarlaBitkileriAnabilimDalı. Düzgüneş,O.,Kesici,T.ve Gürbüz,F.,1987.Araştırma ve Deneme Metotları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1021, Ders Kitabı: 295, A.Ü. Basımevi,Ankara. Engin, M., Yemeklik Tane Baklagiller Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, Ders Kitabı: 110. Ç.Ü. Basımevi ADANA. Güngör, O., Konya yöresinde nadas alanlarının azaltılmasında mercimek tarımından yararlanma, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü,KonyaKöyHizmetleriAraştırmaEnstitüsü MüdürlüğüYayınlarıNo:146,73s. Karadeniz, E. ve Toğay, Y.,2009. Mardin P Kızıltepe Koşullarında Türkiye de Tescil Edilmiş Mercimek Çeşitlerinin Verim ve Bazı Verim Özelliklerinin BelirlenmesiTürkiyeVIII.TarlaBitkileriKongresi,19P 22Ekim2009Hatay Sepetoglu,H.,1988.Mercimekteçeşitvebitkisıklığının büyüme ve verim üzerine etkisi. Ege Üniversitesi ZiraatFakültesiDergisi,19(2): Singh,K.,Singh,S.,Jain,A.andSingh,P.P.,1990.Effect ofsowingdateandrowspacingontheyieldoflentil varieties (Lens culinaris medic.). Lens Newsletter 1990,17(1),9P10. Şehirali,S.,1988.YemeklikTaneBaklagiller.AÜ,Ziraat FakültesiYay.No:1089,Ankara,435. Toğay, Y. ve Engin, M., Van Koşullarında Ekim Zamanlarının Mercimek (Lens culinaris Medic.) ÇeşitlerindeVerimveVerimÖğelerineEtkisi.Ankara ÜniversitesiZiraatFakültesiTarımBilimleriDergisi.6 (3),Sf.32P36.Ankara. Tosun, O. ve Eser, D., Mercimek (Lens culinaris Medic.) te ekim sıklığı araştırmaları. ekim sıklığının verim üzerine etkileri, Ankara Üniversitesi Ziraat FakültesiYıllığı,28(1): TUİK, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü 2013, ' 58