OKAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİTA ÇİZİMİ DERS NOTLARI

Transkript

1 OKAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİTA ÇİZİMİ DERS NOTLARI DOÇ.DR.EROL YAVUZ MÜH. FAHRİYE GÜLMEZ İSTANBUL

2 1. Koordinatlı Nokta Atma MESLEKİ YAZILIMLAR DERS NOTLARI NETCAD 5.0 Çiz menüsünden nokta at/değiştir seçeneğine ya da sol bölümdeki araçlar kısayol butonlarından YXZ (nokta at/değiştir) e basılır (Ctrl+N). Bu durumda nokta yakala kapalı (siyah renk) olmalıdır. Fare ile YXZ butonuna tıklandıktan sonra ekranın herhangi bir yerine fare ile tıklanır bu durumda açılan yeni sorgu penceresindeki nokta numarası, Y, X ve varsa Z değerleri girilir. Bundan sonra son noktanın koordinatları girilene kadar netcad çizim penceresine tıklama işlemine devam edilir. Burada girilen nokta poligonsa, noktalar büyük harflerle örneğin P.42 gibi girilirse netcad bu gösterimi poligon olarak otomatik tanımlar ve poligon tabakasını sarı renkte POL olarak oluşturur. Eğer nokta numarası büyük harflerle N.5 şeklinde girilirse bu durumda netcad bu noktayı otomatik olarak nirengi olarak tanımlar ve NIR şeklinde nirengi tabakası oluşturur. Ekrandaki aktif tabaka seçeneğine tıklanır. Açılan tabakalara ait özelliklerden nokta adları açık/kapalı seçeneğine tıklanarak nokta adları açılır. Bu durumda netcad ekranına dönülüp limit bul seçeneğine tıklandığında nokta adı ve sembolü atanan tabaka rengine uygun olarak ekranda görünür hale gelir. Eğer atılan noktalar poligon ya da nirengi değil sadece detay ya da ayrıntı noktasıysa ve bu noktalar açılmadan önce yeni tabaka açılmadığı durumda, nokta adları açıldığında ve limit bula basıldığında bu noktalarda ekranda sıfırıncı tabakanın rengi ile görüntülenir. Eğer bu tabakaların rengini değiştirmek istiyorsa bu durumda aktif tabaka seçeneğine tıklanır ve çıkan pencerede yeni tabaka açılır. Açılan tabaka isimlendirilir ve renklendirilir. Daha sonra düzen seçeneğinden toplu obje değiştir seçeneğine basılır. Değiştirilecek noktaların üzerine gelinerek tıklanır. Bu durumda seçilen her bir nokta grimsi bir renk alır. En son noktaya da sol tıklandıktan sonra fare ile sağ tıklanır. Bu durumda açılan penceredeki seçeneklerden istenilen tabaka seçilip onaylanırsa, seçilen tüm noktalar bu tabakanın adını ve rengini alır. 2. Hesap Menüsündeki Nokta Editöründen Nokta Koordinatlarının Girilmesi Hesap menüsünden tıklanır. Açılan seçeneklerden nokta editörüne tıklanır. Bu durumda açılan pencere üzerine nokta koordinatlarını girmek için F4:Edit seçeneği tıklanır. Sırasıyla nokta, adı, Y, X ve varsa Z değerleri girilir. Her değer girildikten sonra enter tuşuna basıldığında imleç ardışık gelen kolona gider. İlk noktaya ilişkin gereken alfanümerik ve sayısal değerler girildikten sonra ekle (F3:Ekle) seçeneğine basılarak ikinci noktanın ilgili değerleri girilir. İkinci noktanın değerleri girildikten sonra ekle (F3) seçeneğine basmadan enter tuşuna basılarak diğer noktaya geçilir. Son noktanın değerleri girilene kadar işleme devam edilir ve tamam tuşuna basılarak nokta editöründen çıkılır. Burada girilen nokta poligonsa, noktalar büyük harflerle örneğin P.42 gibi girilirse netcad bu gösterimi poligon olarak otomatik tanımlar ve poligon tabakasını sarı renkte POL olarak oluşturur. Eğer nokta numarası büyük harflerle N.5 şeklinde girilirse bu durumda netcad bu noktayı otomatik olarak nirengi olarak tanımlar ve NIR şeklinde nirengi tabakası oluşturur. Ekrandaki aktif tabaka seçeneğine tıklanır. Açılan tabakalara ait özelliklerden nokta adları açık/kapalı seçeneğine tıklanarak nokta adları açılır. Bu durumda netcad ekranına dönülüp limit bul seçeneğine tıklandığında nokta adı ve sembolü atanan tabaka rengine uygun olarak ekranda görünür hale gelir. Eğer atılan noktalar poligon ya da nirengi değil sadece detay ya da ayrıntı noktasıysa bu durumda nokta adları açıldığında ve limit bula basıldığında bu noktalarda ekranda sıfırıncı tabakanın rengi ile görüntülenir. Eğer bu tabakaların rengini değiştirmek istiyorsa bu durumda aktif 2

3 tabaka seçeneğine tıklanır ve açılan seçenek ekranından yeni tabaka açılır. Açılan tabaka isimlendirilir ve renklendirilir. Daha sonra düzen seçeneğinden toplu obje değiştir seçeneğine basılır. Değiştirilecek noktaların üzerine gelinerek bir kez tıklanır. Bu durumda seçilen her bir nokta grimsi bir renk alınır. En son noktaya da sol tıklandıktan sonra sağ tıklanır. Bu durumda açılan penceredeki seçeneklerden istenilen tabaka seçilip onaylanırsa, seçilen tüm noktalar bu tabakanın adını ve rengini alır. 3. Prizmatik Alımın Netcad Ekranına aktarılması Atacağımız yan noktalar için Detay_Noktaları adında yeni tabaka açılır. Netcadin Hesap-Yan Nokta Hesabı seçeneğine tıklanır. Nokta yakala açık (kırmızı renkte) olmalıdır. Bu durumda imleçi (+) işareti şeklinde olur. Önce başlangıç poligonuna (birinci nokta) ve daha sonrada ölçülerin kapandığı poligon noktasına (ikinci nokta) tıklanır. İkinci noktaya tıklandığında seçilen poligonlardan otomatik olarak bir ölçü doğrusu geçirilir ve aşağıdaki pencere ekrana gelir. Burada L, hesaplanan değerdir. Bu pencerede dikkat etmemiz gereken, ölçülen mesafenin doğru olup olmadığıdır. Eğer elimizdeki prizmatik alım krokisindeki değerden farklı ise, noktaların koordinatları kontrol edilir. Koordinatlar doğru ise, krokide yanlışlık vardır. Ya da kullanıcı hatası vardır. Kontrol ettikten sonra tamam butonuna basılır. Daha sonra aşağıdaki pencere ekrana gelir. Prizmatik alım sırasıda nokta numaraları krokiye sıralı verildiğinden, Nokta numaraları otomatik seçeneği tikli olursa çizim işimiz kolaylaşır. Yukarıdaki dik ayağı, dik boyu (Dik boyları girilirken ölçü doğrusunun solundaki noktalar negatif değerde girilmelidir.) ve nokta adı girilerek tamam butonuna basılır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. 3

4 Bu pencerede nokta numarası onaylanarak ya da değiştirilerek tamam butonuna basılır. İşleme bu şekilde devam edilerek ölçü doğrusu üzerindeki tüm noktalara ilişkin dik ayak ve dik boyları girilmek suretiyle prizmatik alım noktaları netcad ekranına aktarılır. Bu arada bu noktalar netcadde otomatik olarak koordinatlandırılır. Eğer önceden tabaka açma unutulduysa, yeni tabaka açılıp Düzenle-Toplu Obje Değiştir tıklanıp tabaka değiştirilecek noktaların seçilmesiyle yeni tabakaya noktaları atamış oluruz. 4. Kutupsal Alımın Netcad Ekranına aktarılması Hesap-Kutupsal Hesaplar-Yatay Kenar/Kot Farkı seçeneğine tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. İlk açı değeri ve alet yüksekliği girilerek tamam butonuna basılır. Çıkan bu pencerede gerekli değerler girilir. Elinizde kot farkları ve reflektör yükseklikleri yoksa ve yatat açı, yatay mesafe, nokta yüksekliklerine ait değerler var ise sadece yatay açı ve yatay mesafenin girilmesi yeterlidir. Yükseklikler ise daha sonra nokta editöründen manuel olarak girilir. Gerekli değerler girildikten sonra tamam butonuna basılır. 4

5 Ekrana gelen yukarıdaki pencereden sonra tamam butonuna basılarak diğer noktalara ilişkin değerler benzer şekilde girilerek işlem tamamlanır. Bu arada bu noktalar netcad de otomatik olarak koordinatlandırılır. 5. ASCII (*.xyz), Excel (*.xls), NETCAD Nokta (*.ncn), DXF (*.dwg, *.dxf) uzantılı dosyaların Netcade Aktarılması Proje seçim menüsünden Yardımcı İşlemler Oku seçeneğine sol tıklandığında aşağıdaki gibi bir pencere ekrana gelir. Bu pencereden Excel seçilip Tamam butonuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. 5

6 Bu pencereden ilgili Excel dosyası seçilip Aç butonuna basıldığında dosya netcade aktarılmış olur. Bu işlemler yapılmadan önce söz konusu Excel dosyası netcade uygun olarak kaydedilmelidir. Excel dosyasında noktaların kaydı şöyledir. Birinci kolonda (A,1) nokta no, ikinci kolonda (B, 1) Y değerleri ve üçüncü kolonda (C, 1) X değerleri yazılmış olarak kaydedilmelidir. Bu kolonlardan birincisinde (A, 1) nokta no şeklinde yazı yazılmamalıdır. Bu kolonlardan ikinci ve üçüncü kolonlara kaydedilen Y ve X değerlerinin ilk hücrelerinde de sayısal değerler bulunmalıdır. Yani ilk hücrelerde Y ve X diye harf yazılmamalıdır. Dosya netcade aktarıldıktan sonra aşağıdaki gibi bir pencere görüntülenir. Bu pencerede istenirse değişiklikler yapılabilir ve tamam tuşuna basılır. Sonra noktaların netcade aktarılıp aktarılmadığını kontrol etmek için Hesap Nokta editörüne l tıklanır ve noktaların nokta editöründe listelenip, listelenmediği kontrol edilir. Bunu takiben Düzenle Toplu Obje Değiştir seçeneği tıklanır. Noktaların numaralarını ekranda görmek için Nokta Adları Açık / Kapalı seçeneği açık duruma getirilir. Bu 6

7 seçeneğin üzerine basılırsa, seçenek açık duruma gelmiş olur. Ekrandaki noktalar tabakalara atanır.ı eklenen tabakalara atamak için her bir nokta üzerine gelinir ve bir kere tıklanır. En son nokta sol tıklandıktan sonra ekranın boş bir yerinde sağ tıklama yapıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Buradan uygun tabaka seçilerek tamam butonuna basıldığında seçilen tüm noktalar bu tabakaya uygun renge dönüşür. Proje Yardımcı İşlemler Oku seçeneğinden DXF seçilirse aşağıdaki pencere ekrana gelir. Dosyamızın bulunduğu yeri (bilgisayrımızda ya da CD, flash disk, taşınabilir hard disk v.b) bulup dxf uzantılı dosyamızı seçip tamam butonuna basılır. Tamam butonuna basılmasıyla dxf uzantılı dosya netcad ekranına aktarılmış olur. Aşağıdaki netcad ekranı buna örnek olarak verilmiştir. 7

8 Bu çizimin her bir köşesi istenirse koordinatlandırılabilir. Bunun için öncelikle Kesişim Noktası Yakala seçeneği açık (kırmızı renkte) olmalıdır. Bu yapıldıktan sonra Nokta At / Değiştir butonuna basılır. Fare ile her kesişim noktasına sol tıklanır. Tıklama sonucunda aşağıdaki gibi bir pencere ekrana gelir. Açılan pencerede istenirse değişiklik yapılabilir ve tamam butonuna basılır. En son köşe noktasına kadar bu işleme devam edilir. Böylece şeklin tüm köşe noktaları koordinatlandırılmış olur. Netcad dosyası olan ncn uzantılı nokta dosyaları da Proje Yardımcı işlemler Oku seçeneğinden NETCAD Nokta (*.ncn) seçeneğine tıklanmak suretiyle netcad e aktarılabilir. Bu seçenek tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. 8

9 Dosyamızı seçtikten sonra tamam butonuna basılmasıyla ncn uzantılı dosya netcad e aktarılmış olur. Noktaların aktarılıp aktarılmadığını nokta editöründen kontrol edilir. Bu penceredeki Düzenle seçeneği kullanılarak noktalarla ilgili düzenlemeler yapılabilir. Bu seçeneğin kullanımı aşağıdaki pencerede gösterilmiştir. 9

10 Yeniden Adlandır seçeneği ile nokta adları değiştirilebilir. Pencereye aşağıda yazıldığı gibi yazılarak Tamam butonuna basıldığında 266 nolu noktanın yeni adı P.266 olur. Yada Kolon İşlemleri seçeneği ile Y, X koordinatları yer değiştirilebilir. 10

11 Bu pencerede Y=X ve X=Y yazılıp Tamam butonuna basıldığında Y koordinatları X koordinatları, X koordinatları da Y koordinatlarına değiştirilmiş olur. 6. Çizimde Karelaj Oluşturma ve Karelajlara Koordinat Yazdırma Bunun için öncelikle netcad e koordinatlı bir dosya yüklenmelidir. Aktif Tabaka seçeneğinden açılacaksa yeni tabaka açılıp isim verildikten, tabaka rengi belirlendikten ve nokta adları açıldıktan sonra noktaların ekranda kapladığı alan fare ile küçültülür. Çiz Yardımcı İşlemler Dizi Yarat seçeneğine sol tıklanır. Tıklama ile aşağıdaki pencere ekrana gelir. Buradaki Karelaj seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda karelajların seçilen ölçeğe göre kaç metrede bir konulacağı ile ilgili soru penceresi ekrana gelir. Sorgu penceresiyle gelen değerler uygun değilse değiştirilir, uygunsa olduğu gibi bırakılır ve Tamam butonuna basılır. Bu tıklamdan sonra netcad ekranı aşağıdaki gibi olur. 11

12 Bu pencerenin sağ altındaki F2:çevir seçeneğine tıklanır. Tıklama sonucunda fare imleci + durumuna gelir. Bu durumda şeklin etrafı uygun karelajlandırılacak şekilde fare ile çevrilir. Son noktaya gelip sol tıklama yapıldıktan sonra sağ tıklama yapılırsa karelajlar oluşturulmuş olur. Karelajlara koordinat yazdırmak için Çiz Yazı Koordinat Yazdır seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda fare imleç kare haline gelir. İmleç koordinat yazdırılacak karelajlara tek tek tıklanır. Bu durumda seçilen karelajlar soluk gri renge dönüşür. En son karelaj sol tıklandıktan 12

13 sonra sağ tıklama yapılırsa karelajlara koordinat yazdırılmış olur. Bütün bunlar yapılırken nokta yakala, kesişim noktası yakala gibi seçenekler kapalı olmalıdır. 7. Standart Pafta Açma Bunun için öncelikle Proje Özellikler seçeneği sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Buradan önce paftanın ölçeği seçilir. Daha sonra projeksiyon seçeneği tıklanır ve aşağıdaki pencere ekrana gelir. 13

14 Bu pencerede önce projeksiyon tanımı yapılır. Bunun için Tanımsız yazan yerdeki seçeneğine tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Buradan Projeksiyon seçimi için projeksiyon seçeneğinin karşısındaki açılan liste butonuna basılır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. 14

15 Bu pencereden projeksiyon seçilir. Ornek [UTM] Universal Transver Merkator 3 o. Daha sonra Datum seçeneğinden datum seçimi yapılır. Örnek EUROPEAN 1950 (Türkiye için doğru datum ED-50 TURKIYE(7 Param)). Datum seçildiğinde aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencerede D.O.M (Dilim Orta Meridyeni) bulunulan bölgeye uygun olarak girilir. Örneğin İstanbul için 30 o. Dilim Orta Meridyeni seçildiğinde, Dilim Numarası otomatik olarak atanır. Örneğin İstanbul için

16 16

17 Bundan sonra Hesap StpPafta Editörü seçeneği tıklanır. Bu tıklamadan sonra aşağıdaki pencere ekrana gelir. Buradaki Pafta seçeneği tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. 17

18 Bu pencerede öncelikle Pafta İndeksi Oluştur seçeneği tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Burada önce ölçek yeniden girilir. Daha sonra Dilim Orta Boylamı tuşuna basıldığında aşağıdaki görüntü ekrana gelir. 18

19 Harita üzerinde istenilen boylam tıklandığında bu boylam değeri bir önceki pencereye atanır. Tamam butonuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. StdPafta editöründen Pafta-Tek Tek Pafta Paftala seçilir. Çıkan pencere incelenir. Gerekiyorsa pafta başlığı yazılır. Dosyayı kaydedeceğimiz yer seçilir ve tamam butonuna basılır. Pafta editörünede tamam denilir. 19

20 Bunu takiben netcad kapatılıp kaydedilen proje tekrar açıldığında standart pafta ekranda görüntülenir. Paftanın ölçeğinin köşe koordinatlarının ve kenar çizgilerinin görünebilmesi için Aktif Tabaka seçeneğinde B Pafta, Pafta, Grid tabakalarının renkleri arka plan renginden farklı bir renk ( görünür renk) seçilerek görünür hale getirilir. 7. Sorgu Seçeneğinin Kullanılması 20

21 Bu seçenekte geniş anlamda ele alınabilecek aşağıdaki sorgulamalar yer alır. a. Obje Özelliklerini Sor Bu seçenek çizimdeki herhangi bir objenin özeliklerini sorgulamamıza yarar. Bu özellik kullanılarak objenin özellikleri değiştirilebilir. Obje özelliğini sorgulamak için bu seçenek tıklandıktan sonra nokta üzerine tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Yazılan yazının boyut, renk, font ve açısı gibi değerlerini değiştirmek için sorgu obje özelliklerini sor seçeneği sol tıklandıktan sonra fare ile yazının üstüne gidilerek tıklanır. Bu pencere üzerinde gerekiyorsa nokta ile ilgili herhangi bir değişiklik yapıldıktan sonra tamam butonuna basılır. b. Alan Sor Bu seçenek kullanılarak kapalı bir şeklin alanı otomatik olarak metre kare biriminde hesaplanır. Bunun için Sorgu Alan Sor seçeneğine tıklanır. Bu durumda imleç (+) durumuna gelir. Fare ile kapalı şeklin ortasına tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tıklanan şeklin iç kısmı çizgilerle taranır. 21

22 Burada 4 köşeli bir kapalı şekil sorgulanmıştır. Köşe sayısı gerçek köşe sayısında hep bir fazla gösterilir. Pencerede alan ile birlikte şeklin çevre uzunluğu da görüntülenir. c. XYZ Sor Bu özellik kullanılırken nokta yakala modu açık (kırmızı renkte) olmalıdır. Aksi halde ekranda tıklanan her yerin koordinatları görüntülenir. Ama nokta yakala açık olursa sadece ekranda işaretli noktaların sorgulaması yapılır. Bu seçeneğe tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. 22

23 Nokta üzerine tıklandığında ise pencere aşağıdaki gibi görüntülenir. d. Dik Ayak / dik Boy Sorgu Bu seçenek tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bunu takiben dik ayağı / dik boyu için gerekli ölçü doğrusunun başlangıç ve bitişi tıklanarak gösterilir. 23

24 Bunu takiben sorgulanacak olan her bir nokta üzerine tıklandığında ekrandaki görüntü aşağıdaki gibi olur. Bu ekranda seçilen hat noktaları, ölçü doğrusunun uzunluğu, tıklanan noktanın (2 nolu nokta) numarası, dik ayak / dik boy uzunluğu görüntülenir. Noktaya ilişkin dik ayağı uzunluğu her iki noktaya göre verilir. Seçilen yan nokta ölçü doğrusunun solunda ise dik boyu uzunluğu eksi değerde olacaktır. e. Ardışıl Mesafe / Semt / Açı Bu seçeneği uygun kullanmak için nokta yakala modu açık olmalıdır. Birbirini takip eden (poligon geçkisi, yol geçkisi, tünel geçkisi v.b) doğrusal hatların yatay uzunluklarını, semt açılarını ve eğimlerini bulmak için kullanılan bir özelliktir. Bu seçeneğe tıklandıktan sonra ekranda aşağıdaki gibi bir pencere görüntülenir. Bir hattın iki ucuna tıklandığında ise ekrandaki gibi bir pencere görüntülenir. 24

25 f. Tek Nokt.Mes / Semt / Açı Önemli seçeneklerden biridir. Bu seçeneği uygun kullanmak için nokta yakala modu açık olmalıdır. Bir noktadan çıkan ışınsal doğrultuların (kestirme doğrultuları, nirengi doğrultuları, kutupsal alım doğrultuları) yatay uzunluklarını, semt açılarını ve eğimlerini bulmak için kullanılan bir özelliktir. Bu seçeneğe tıklandıktan sonra ekranda aşağıdaki gibi bir pencere görüntülenir. Bir hattın iki ucuna tıklandığında ise ekrandaki gibi bir pencere görüntülenir. 25

26 8. Çiz - Yazı a. Özellikli Yazı - Ekrandaki Proje Üzerine Yazı Yazma Bunun için nokta yakala, kesişim noktası yakala gibi seçenekler kapalı olmalıdır. Yazı yazmak için Çiz Yazı Özellikli Yazı seçeneği tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. 26

27 AB nin etrafındaki kutucuklar yazının tutulacağı yeri gösterir. Bu penceredeki yazı bölümüne yazacağımız yazıyı yazarız. Yazı boyutu, yazının açısı, sıkışma katsayısı (Rakam büyüdükçe yazı uzar, küçüldükçe yazı sıkışır.) sayısal değerleri girildikten ve italik, altı çizgili gibi seçenekler işaretlendikten sonra yazının ekranda konulacağı yere tıklanır. Bu tıklama ile yazı ekrandaki proje üzerine aktarılmış olur. Bu pencere üzerinde gerekli değişiklikler projenin her aşamasında yapılabilir. b. Bul Değiştir Çiz Yazı Bul Değiştir seçeneğinin kullanılması için ekrandaki proje üzerinde en az bir kelimelik yazı olmalıdır. Bu seçenek tıklanır ve ekranda değiştirilecek yazının üstüne önce sol sonra sağ tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. 27

28 Örneğin burada Aranan bölümüne İMAR UYGULAMA, Yeni Değer kutusuna da KASTRO yazıp değiştir seçeneği tıklandığında EKRANDAKİ YAZI KADASTRO olur. Bu değişiklikle beraber çizimin ekrandaki yeri kaymış olabilir. Çizimin eski konumuna gelmesi için Limit Bul seçeneği tıklanmalıdır. Bu seçenek kullanılırken nokta yakala benzeri seçenekler kapalı (siyah renk) olmalıdır. c. Paragraf Yaz Çiz Yazı Paragraf Yaz seçeneği kullanılırken nokta yakala benzeri seçenekler kapalı (siyah renk) olmalıdır. Bu seçenek tıklandığında aşağıdaki görünümler ekrana gelir. Bu pencere içindeki boş bölgeye paragraf yazılıp gerekli düzenlemeler (yazı boyutu, açı v.b) yapıldıktan sonra ekrandaki boş bir bölgeye tıklandığında, yazılan paragraf buraya aktarılmış olur. Buradaki örnek Kadastro çalışmaları yenilenmelidir. Paragraf, Dosyadan Yükle seçeneği kullanılarak bilgisayardaki bir dosyadan da alınabilir. 28

29 d. İtaliğe Çevir Çiz Yazı İtaliğe Çevir seçeneği tıklandıktan sonra proje üzerindeki bir kelimeye önce sol sonra da sağ tıklandığında kelime italik haline gelir. e. Altını Çiz 29

30 Çiz Yazı Altını Çiz seçeneği tıklandıktan sonra proje üzerindeki bir kelimeye önce sol sonra da sağ tıklandığında kelime altı çizili duruma gelir. f. Text Dosya Yükle Çiz Yazı Text Dosya Yükle seçeneği tıklandıktan sonra aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencere üzerinde gerekli değişiklikler yapılıp tamam butonuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu ekrandan gerekli text dosyası (buradaki örnekte erol1) seçilip Aç butonu tıklanıp ekrandaki uygun bir yere tıklanırsa paragraf buraya aktarılmış olur. g. Koordinat Yazdır Çiz Yazı Text Dosya Yükle seçenek karelaj oluştururken kullanılır. Karelajlara koordinat yazdırmak için Çiz Yazı Koordinat Yazdır seçeneğine tıklanır. Bu durumda fare imleci kare haline gelir. İmleç koordinat yazdırılacak karelajlara tek tek tıklanır. Bu durumda seçilen karelajlar soluk gri renge dönüşür. En son karelaj tıklandıktan sonra sağ 30

31 tıklama yapılırsa karelajlara koordinat yazdırılmış olur. Bütün bunlar yapılırken nokta yakala, kesişim noktası yakala gibi seçenekler kapalı olmalıdır. Röleve Seçeneği 9. Poligon Hattı Bu seçenek poligon hattı üzerinde başlangıç ve bitiş ölçülerini hatta dik yazmak için kullanılır. Nokta yakala açık olmalıdır. Çiz-Röleve-Poligon Hattı seçeneğine tıklanır. Bu durumda imleç ile ölçü doğrusunun başlangıcına tıklanır. Tıklama ile birlikte imlecin ucunda bir doğrultu oluşur. Bununla önce bitişe tıklanarak bitiş ölçüsü sonrada başlangıca tıklanarak başlangıç ölçüsü yazdırılır. 10. Cephe Yaz Çiz-Röleve-Cephe Yaz seçeneği tıklanır. Cephe üzerine tıklandığında farenin ucuna cephenin uzunluğu yapışır, yerini (doğrunun içi ya da dışı) seçip tekrar tıklandığında işlem tamamlanmış olur. uzunluk 31

32 11. Kutur Bağla Bu seçenek iki nokta arasındaki uzunluğun değerini (çizgi yoksa.izgi çekerek) ekrana yazdırır. Çiz-Röleve-Kutur Bağla seçeneği tıklanır. Nokta yakala açık olmalıdır. İstenilen noktalara sırasıyla sol tıklandığında hem ölçü değeri ve (eğer yoksa) noktaları birleştiren çizgi ekranda görüntülenir. 12. Dik Düşme Öncelikle nokta yakala açık (kırmızı renkte) olmalıdır. Bunu takiben dik düşülecek doğrultu belirlenir. Bunun için iki poligon noktası bir doğru ile birleştirilir. Daha sonra Çiz Röleve Dik Düş seçeneği tıklanır. Ölçü doğrusuna tıklandıktan sonra dik düşülecek noktalara gidilip tıklandığında dikler ölçüleriyle birlikte şekil üzerinde belirir. Poligon başlangıcının sıfırı ve poligon bitiş noktasının uzunluğu şekildeki 0.00 ve 86.56m değerleri Çiz Röleve Poligon Hattı seçeneğinden yazdırılır. 13Ara mesafe yaz 14. Alinmana Cephe Yaz Bu seçenek ölçü doğrusu üzerinde dik ölçüleri yazmak için kullanılır. Bununun için öncelikle Genel Ayarlardan dik yazı boyu ayarlanmalıdır. 32

33 Nokta yakala açık olmalıdır. Bu ayardan sonra Çiz-Röleve-Alinmana Cephe Yaz seçeneği tıklanır. Bu durumda imleç ile ölçü doğrusunun başlangıcına tıklanır. Tıklama ile birlikte imlecin ucunda bir doğrultu oluşur. Bu doğrultu ile ölçü doğrusunun bitişine tıklanarak ölçü doğrusu programa tanıtılmış olur. Daha sora ölçü yazılacak noktalara başlangıçtan itibaren sırasıyla tıklanarak ölçüler yazılır. Her bir ölçü doğrusu için bu yapılanlar tekrarlanmalıdır. 33

34 15. Alan Yaz Bu seçenek kapalı şekillerin alanını hesaplatıp istenilen yere bu hesaplanan değeri yazmamıza yarar. İlk başta nokta yakala açık olmalıdır. Çiz-Röleve- Alan Yaz seçeneği tıklanır Tüm noktalara tıklanır. Son noktadan sonra sağ tıklandığında ekranda alan değeri görüntülenir. Bu değeri ekranda istediğimiz yere yazmak için nokta yakala kapatılır ve tıklanır. 16. Nokta Yazısı Çıktılarda nokta numaralarını görmek istiyorsak, bu seçenek kullanılmalıdır. Bunun için nokta yakala açık olmalıdır. Çiz-Röleve-Nokta Yazısı seçeneğine tıklandığında farenin imleci üzerinde nokta numarası belirir. Bu durumda istenilen yere tıklanarak nokta numarası oluşturulur. 17. Hızlı Kaydır Ekrandaki her türlü karakteri (doğru, eğri, yazı v.b) istenilen yer kaydırmak için bu seçenek kullanılır. Çiz-Röleve-Hızlı Kaydır seçeneği tıklanır.bu durumda istenilen objeye tıklanır ve obje yakalanır. İstenilen yere gidilerek tıklandığında, obje yeni yerine bırakılmış olur. 18. Hızlı Sil Ekrandaki her türlü karakteri silme onayı almadan silmek için bu seçenek kullanılır. Çiz- Röleve-Hızlı Sil seçeneğine tıklanır.bu durumda istenilen objeye tıklandığında, silme onay penceresi ekrana çıkmaksızın obje silinir. Poligon kaydır Poligon hattı(yön) 21. Koordinat Yaz Sabit noktaların koordinatlarını ekrana yazmak için bu seçenek kullanılır. Noktayı yakalamak için nokta yakala ilk başta açık olur. Çiz-Koordinat seçeneğine tıklandığında farenin imleci (+) durumuna gelir. Bu durumda istenilen noktaya sol tıklanarak nokta yakalanır. Nokta yakalandığında yazdırılacak koordinatlar ekranda görünür. Yazdırma için nokta yakala kapatılır. Daha sonra istenilen yere sol tıklanarak noktanın koordinatları ekrana yazdırılır. 19. Z Yaz Sabit noktaların yüksekliklerini ekrana yazmak için bu seçenek kullanılır. Noktayı yakalamak için nokta yakala açık olur. Çiz-Z Yaz seçeneğine tıklandığında farenin imleci (+) durumuna 34

35 gelir. Bu durumda istenilen noktaya sol tıklandığında noktanın yükseklik değeri ekrana yazdırılır. 20. Z Yaz (Etkileşimli) Sabit noktaların yüksekliklerini ekrana yazmak için bu seçenek kullanılır. Noktayı yakalamak için nokta yakala ilk başta açık olur. Çiz-Z Yaz (Etkileşimli) seçeneğine tıklandığında farenin imlecinin ucunda noktanın yükseklik değeri görünür. Yükseklik değerini ekrana yazdırmak için nokta yakala kapatılır. Daha sonra istenilen yere tıklanarak noktanın yükseklik değeri ekrana yazdırılır. 21. Çiz Ölçü Seçeneği a. Yatay ölçülendir Seçeneği kullanılırken nokta yakala ilk başta açık (kırmızı renkte) olmalıdır. Yatay ölçülendirilecek doğrunun iki ucuna ait noktalar fare ile sol tıklandıktan sonra nokta yakala seçeneği kapatılır (siyah renk). Nokta yakala seçeneği kapatıldıktan sonra ölçülendirme ekranın uygun yerine kaydırıldıktan sonra sol tıklanır. Böylece yatay ölçülendirme tamamlanmış olur. 35

36 b. Dikey Ölçülendir Dikey ölçülendir seçeneği kullanılırken nokta yakala ilk başta açık (kırmızı renkte) olmalıdır. Dikey ölçülendirilecek doğrunun iki ucuna ait noktalar tıklandıktan sonra nokta yakala seçeneği kapatılır (siyah renk). Nokta yakala seçeneği kapatıldıktan sonra ölçülendirme ekranın uygun yerine kaydırıldıktan sonra tıklanır. Böylece dikey ölçülendirme tamamlanmış olur. c. Paralel Ölçülendir Bu seçenek kullanılırken nokta yakala seçeneği kapalı (siyah renk) olmalıdır. Paralel ölçülendir tıklanılır. Ölçülendirilecek doğruya tıklandıktan sonra ölçü ekran üzerinde uygun bir yere kaydırılıp tıklanır. Tıklama ile ölçülendirme şekildeki gibi oluşturulur. 36

37 d. Paralel Ölçülendir(Yay) e. Açı Ölçülendir Bu seçenek kullanılırken nokta yakala seçeneği kapalı (siyah renk) olmalıdır. Paralel ölçülendir tıklanılır. Ölçülendirilecek doğrulara tıklandıktan sonra ölçü ekran üzerinde uygun bir yere kaydırılıp tıklanır. Tıklama ile ölçülendirme şekildeki gibi oluşturulur. f. Yarıçap Ölçülendir g. Uzunluk Yazdır 37

38 Bu seçenek tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu penceredeki Açı Objeden Alınsın seçeneği genellikle işaretli olmalıdır. Bu seçenek tıklanır. Bu seçenekte de nokta yakala gibi seçenekler kapalı (siyah renkte) olmalıdır. Ölçülendirilecek doğrunun üzerine gidilip tıklandığında ölçü değeri görüntülenir. Ekranın uygun bir yerine bu ölçü değeri tıklanarak bırakılır. h. Paralel Dik Hat 22. Koordine Özet Çizelgesinin Ekrana Yazdırılması Bunun için Hesap-Yazıcı Çıktıları -Koordine Özet seçeneğine tıklanır. Bu durumda aşağıdaki sorgu penceresi ekrana gelir. 38

39 Bu pencere üzerinde Koordine özet kutucuklarından istenilen kutucuk ile rapor sonucu kutucuklarından Ekran kutucuğu seçilir. Sağ alttaki seçeneklerden tümü seçilip sağ tık yapıldığında koordinat tablosu ekranda görüntülenir. Nokta yakala kapalı olmalıdır. Bu tablo ekranda istenilen bölgeye sürüklenerek tıklandığında, tablo ekrandaki yerinde görüntülenir. Tablodaki yazı ve tablo çizgilerinin rengi aktif tabakalardaki ilgili tabaka renkleri isteğe göre seçilerek değiştirilebilir. Tümü 39

40 40

41 23. Kaydır Seçeneği Düzenle-Kaydır seçimi yapıldıktan sonra ekranın sağ alt köşesinde Pencere seç, Bölgeye Düşenler, Doğruyu Kesenleri seç ve Tümünü Seç gibi seçenekler belirir. 41

42 Bunlardan ilgili olanı seçilir. Bu genellikle ya Tümünü Seç tir ya da Bölgeye Düşenler dir. Eğer bölgeye düşenlere tıklanırsa ekrana aşağıdaki görüntü gelir. Bu görüntü ekrana geldiğinde sağ alt köşede F3:Seç ve F2:Çevir belirir. F2 ye bastıktan sonra kaydırılacak objenin biraz dışında ardışık tıklamalarla şekil çevrelenir. Bu durumda nokta yakala kapalı olmalıdır. Eğer noktaları tam yerinden tutup şekli çevrelemek istersek bu durumda nokta yakala açık olmalıdır. En son tıklamadan sonra 2 kere sağ tık yapılır ve sonra 42

43 sol tıka basılı tutularak şekil istenilen yere kaydırılır. Aranan yer bulunduktan sonra tıklanarak işlem tamamlanır. 24. Döndür Seçeneği Düzenle-Döndür seçimi yapıldıktan sonra ekranın sağ alt köşesinde Pencere seç, Bölgeye Düşenler, Doğruyu Kesenleri seç ve Tümünü Seç gibi seçenekler belirir. 43

44 Bunlardan ilgili olanı seçilir. Bu genellikle ya tümünü seçtir ya da bölgeye düşenlerdir. Eğer bölgeye düşenlere sol tıklanırsa ekrana aşağıdaki görüntü gelir. Bu görüntü ekrana geldiğinde sağ alt köşede F3:Seç ve F2:Çevir belirir. F2 ye bastıktan sonra döndürülecek objenin biraz dışında ardışık tıklamalarla şekil çevrelenerek son noktaya dönülerek tıklama yapılır. En son tıklamadan sonra 1 kere sağ tık yapılır ve sonra 1 kere tıktan sonra tekrar tıka basılı tutularak şekil istenilen nokta etrafında döndürülür. Aranan yer 44

45 bulunduktan sonra tıklanarak işlem tamamlanır. Bu durumda nokta yakala kapalı olmalıdır. Eğer noktaları tam yerinden tutup şekli çevrelemek istersek bu durumda nokta yakala açık olmalıdır. En son tıklamadan sonra 1 kere sağ tık yapılır ve sonra 1 kere tıktan sonra tekrar tıka basılı tutularak şekil istenilen nokta etrafında döndürülür. Aranan yer bulunduktan sonra tıklanarak işlem tamamlanır. 25. Ölçekle Seçeneği 45

46 Düzenle-Ölçekle seçimi yapıldıktan sonra ekranın sağ alt köşesinde Pencere seç, Bölgeye Düşenler, Doğruyu Kesenleri seç ve Tümünü Seç gibi seçenekler belirir. Bunlardan ilgili olanı seçilir. Bu genellikle ya Tümünü Seçtir ya da Bölgeye Düşenlerdir. Eğer Bölgeye Düşenlere sol tıklanırsa ekrana aşağıdaki görüntü gelir. 46

47 Bu görüntü ekrana geldiğinde sağ alt köşede F3:Seç ve F2:Çevir belirir. F2 ye bastıktan sonra döndürülecek objenin biraz dışında ardışık tıklamalarla şekil çevrelenir. En son sol tıklamadan sonra 2 kere sağ tık yapılır ve sonra 1 kere nokta üzerinde tıktan sonra, sol tıka basılı tutularak şekil istenilen nokta etrafında büyütülür ya da küçültülür. İçe doğru küçültme, dışa doğruda büyütme yapılır. Bu hareketler sol tıka basılı yapılır. Aranan yer bulunduktan sonra tıklanarak işlem tamamlanır. Bu durumda nokta yakala kapalı olmalıdır. Eğer noktaları tam yerinden tutup şekli çevrelemek istersek bu durumda nokta yakala açık olmalıdır. En son noktaya sol tıklamadan sonra 2 kere sağ tık yapılır ve sonra 1 kere nokta üzerinde sol tıktan sonra, sol tıka basılı tutularak şekil istenilen nokta etrafında büyütülür ya da küçültülür. İçe doğru küçültme, dışa doğruda büyütme yapılır. Bu hareketler sol tıka basılı yapılır. Aranan yer bulunduktan sonra tıklama yapılarak işlem tamamlanır. 47

48 26. Aşağıdaki Gibi Bir Çizimin NetCad de Çizilmesi 48

49 Nokta No Y X Öncelikle Aktif Tabakadan NOKTA adlı bir tabaka açılır ve renklendirilir. Daha sonra Nokta At/Değiştir den 8 noktanın koordinatlar girilir (nokta yakala kapalı (siyah) olacak). Daha sonra, atılan noktaların ekran da görünmesi için Aktif Tabakadan Nokta Adları Açık/Kapalı kısmı açılarak limit bul a basılır. Bu durumda atılan 8 nokta ekranda görüntülenir. Bunu takiben nokta yakala açılır (kırmızı renk olacak). Çizgi Çiz butonuna basılır ve noktalar krokideki gibi birleştirilir. Cephe uzunlukları yazdırılmadan önce Genel-Genel Ayarlar- NetCad-Röleve den Nokta Adları Boyu uygun bir büyüklüğe ayarlanmalıdır. Cephe uzunlukları (16.06, 12.55, 16.05, gibi) Çiz-Röleve-Cephe Yaz dan yazdırılır (Nokta Yakala nın açık ya da kapalı olması fark etmez. 6 nolu noktadan 3.00m ve 5.00 metrelik uzantıları oluşturmak için Çiz-Röleve-Kutur Bağla ya basılır. Daha sonra 6 nolu noktanın üstüne tıklanır (nokta yakala açık (kırmızı)). Bunu takiben klavyedeki Boşluk (Space) tuşuna basılır. Boşluk tuşuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu penceredeki 3.cü seçenek (Dik) tıklanır ve 6 nolu noktada hangi doğruya uzatma yapılacaksa o doğruya 49

50 tıklandığında uzantı oluşmuş olur. Bu uzantının üstüne tıklandığında uzunluk değeri (buradaki 3.00 ya da 5.00) uzantı üzerine yazdırılır. 27. Aşağıdaki Gibi Bir Çizimin NetCad de Çizilmesi Öncelikle Aktif Tabakadan NOKTA adlı bir tabaka açılır ve renklendirilir. Daha sonra Nokta At/Değiştir den 6 noktanın ve 2 poligonun koordinatlar (POL şeklinde) girilir (nokta yakala kapalı (siyah) olacak). Daha sonra, atılan noktaların ekran da görünmesi için Aktif Tabakadan Nokta Adları Açık/Kapalı kısmı açılarak limit bul a basılır. Bu durumda atılan 6 nokta ile 2 poligon ekranda görüntülenir. Poligonlar POL şeklinde girildiğinden poligon tabakası otomatik olarak POL ismi ile ve sarı renkte açılır. Eğer Nirengi olsaydı nokta adları N.45 gibi girildiğinde nirengi tabakası NIR olarak sarı renkte otomatik olarak oluşurdu. Bunu takiben nokta yakala açılır (kırmızı renk olacak). Çizgi Çiz butonuna basılır ve noktalar krokideki gibi birleştirilir. Cephe uzunlukları yazdırılmadan önce Genel-Genel Ayarlar- NetCad-Röleve den Nokta Adları Boyu ve Dik Yazı Boyu uygun bir büyüklüğe ayarlanmalıdır. 50

51 51

52 Cephe uzunlukları (9.14m) Çiz-Röleve-Cephe Yaz dan yazdırılır (Nokta Yakala nın açık ya da kapalı olması fark etmez. Ölçü doğruları üzerinde sıfır açılarak yazılan uzunluklar için Çiz-Röleve-Alinmana Cephe Yaz a tıklanır (Nokta yakala açık (kırmızı) olmalıdır). Bunu takiben önce başlangıç noktasına (şekildeki 1 noktası) sonra ölçü bitiş noktasına (şekildeki 6 noktası) tıklanır. Devamında ölçü doğrusu üzerindeki her bir noktaya tek tek tıklandığına ölçüler yazdırılmış olur. Bu işlem diğer ölçü başlangıç (2 nolu nokta), ölçü bitiş (3 nolu nokta) ve ölçü başlangıç (3 nolu nokta) ölçü bitiş (6 nolu nokta) için tekrarlanır. 28. NETCAD ÇİZİMLERİNİN AUTOCAD E AKTARILMASI ve OBJENİN AUTOCADDE DÜZENLENEREK YAZDIRILMASI Öncelikle autocade gönderilecek olan orijinal netcad çizimindede kullanılan tabakalarda siyah ve beyaz renkler ile Türkçe isimler kullanılmayacak. Ya da netcad çizimlerini autocada uyumlu hale getiren makro (NCZ2DXFDuzenle.nvb ) dönüşümden önce her seferinde bir kez çalıştırılacak. Araçlar-Uygulama Geliştirme-Makro Çalıştıra basılır. Açılan pencereden NCZ2DXFDuzenle.nvb makro dosyası bulunarak Aç butonuna basılır. Bu esnada Proje Düzenlendi şeklinde mesaj görüntülenir. Böylece autocade uygunlaştırma bitirilmiş olur. Çizimi autocad e atmak için çizim dxf uzantılı olarak değiştirilip kaydedilecek. Kaydetme sırasında Hat Tipleri Bilgisi şeklinde bir sorgu ekranı görünür. Buradaki Acad r12 uyumlu kutucuğu işaretlenmelidir. Çizimi autocadde görüntülemek için (autocad ekranına sığdırmak için) Z enter ve E enter yapılır. Çizim ekranında herhangi objenin yerini değiştirmek için M 52

53 enter yapılır. Select object çıkar. Hareket ettirilecek obje üzerinde sol, sağ ve tekrar sol tıklanır ve obje kaydırılır. Objenin boyutunu değiştirmek için obje üzerinde önce sol sonra sağ tıklanır properties tıklandığında ekranın solunda seçenekler görünür. Buradan istenen düzeltme yapılır. Ölçek değişikliği için Plot scale bölümünde fit to paper seçeneği işaretlenmez. Scale bölümünden inches kısmı mm yapılır. Units kısmıda yazılan sayıyı 1000 ile çarptığımızı düşünerek koyulur. Örnek 1000 ölçeği için units 1 olur. Kağıdı çizime göre sığdırmak için Drawing orientation seçeneğinde portrait yada diğerlerinden biri seçilir. Autocad çizimini Windows uyumlu olan örneğin word ekranına aktarmak için önce CTRL A ile tüm çizim seçilir. Sonra CTRL C ile kopyalanır ve açılan word penceresine gidilerek CTRL V ile yapıştırılır. NETCAD DE EŞ YÜKSELTİ EĞRİLERİNİN ÇİZİMİ NetCad de eş yükselti eğrilerinin çizimi 1/500 ölçeğinde bir uygulama yapılarak anlatılacaktır. 53

54 D.N B.N Y.Aci Y.Uz H NOK Y X Z

55 Çizime başlamak için öncelikle poligon noktaları atılır. Nokta atmak için menülerden-çiz menüsünden YXZ nokta at / değiştir Ctrl+N ya da aynı araç çubuğunda YXZ kısa yolu tıklanıp sonra ekranda herhangi bir nokta tıklanır. Çıkan pencerede N=P.100 yazarız. Böylece poligon tabakası çizilmiş olur. Eğer N.100 yazılsaydı bu seferde nirengi diye tabaka otomatik açılacaktı. Nokta no, Y, X, Z yazılıp tamam dedikten sonra ekrana tekrar tıklayınca ardışık numara atayarak bu pencere yine gelir. Gerekli bilgiler yazılarak poligon noktaları atılır. Araç çubuğundan Yeniden Çiz (süpür) denilerek ekrandaki artıklar temizlenir. Yeniden Çiz (Süpür) butonu sadece ekranı temizler, limit bulmaz. Ekrandaki artıklar limit bul ile de temizlenebilir. Ama limit bulun asıl amacı, yapılan çizimi ekrana yaymaktır. Limit buldan sonra (-) tuşuna basarak çizim küçültülür. Limit buldan sonra (+) tuşuna basarak çizim büyültülür. Limit Bul ya da Yeniden Çiz yaptıktan sonra poligon noktaları görünmezse tabakanın rengi, sol alttaki aktif tabaka tıklanıp değiştirilerek noktalar görünür duruma getirilir. Yeniden Çiz ve Limit Bul, ayrıca görüntü menüsünde de bulunur. Tabakalar 55

56 Buradaki (+) işareti ile yeni tabaka açılır, (-) işareti ile ise istenen tabaka silinir. Göz işareti ile mevcut tabakalar açılır ya da kapanır. Anahtar işareti ise tabakaları kilitler ya da kilidi açar. 123 yazan buton ise nokta adlarını açar ya da kapatır. Z harfi ile nokta yükseklikleri açılır ya da kapatılır. KOD yazan buton ile nokta kodlar (ağaç, duvar v.b) açılır ya da kapatılır. A işareti ile alan adları açılır ya da kapatılır. Göz işareti ya da anahtara tıklandığında aşağıdaki gibi bir menü açılır. Tüm Tabakaları Aç Tüm Tabakaları Kapat Açıkları Kapa/Kapalıları Aç Tümünü Kilitle Kilitleri Aç Açıkları Kilitle Kilitlileri Kapat Tabaka kapatılınca bu tabakaya ilişkin objeler ekranda ve çıktıda görünmez. Kilit, tabaka üzerinde değişiklik yapılmasını engeller. Nokta Atılması Noktalar şu şekilde de atılabilir. Ekrana tıklanınca sol alt köşede menüleri çıkar. 56