BEYLİKDÜZÜ'NDE ŞEHİRSEL GELİŞME

Transkript

1 T.C İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI Yüksek Lisans Tezi BEYLİKDÜZÜ'NDE ŞEHİRSEL GELİŞME KAAN KAPAN Tez Danışmanı Yard. Doç. Dr. Hüsniye DOLDUR İstanbul, 2014

2 T.C İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI Yüksek Lisans Tezi BEYLİKDÜZÜ'NDE ŞEHİRSEL GELİŞME KAAN KAPAN Tez Danışmanı Yard. Doç. Dr. Hüsniye DOLDUR Bu Çalışma İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projelerince Desteklenmiştir. Proje No: İstanbul, 2014

3

4 Beylikdüzü nde Şehirsel Gelişme Kaan KAPAN Ülkemizde yaşanan hızlı nüfus artışı, başta beslenme ve barınma olmak üzere insanların temel fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamalarını zorlaştırmaktadır. Kırsal alanlardaki ekonomik yetersizliklerle insanların temel ihtiyaçlarını karşılamak ve daha iyi yaşam koşullarına erişmek için büyük şehirlere göç etmelerine neden olmaktadır. Bu durum göç edilen şehirlerin daha da büyümelerine neden olmaktadır. İstanbul da bu tarz göçlerle oluşan alanlardan biri de Beylikdüzü dür. Günümüzde İstanbul un önemli gelişme alanlarından biri olan Beylikdüzü ndeki şehirsel gelişmeler tezin konusunu oluşturmaktadır. İstanbul un batısında yer alan Beylikdüzü, coğrafi konumu, elverişli topoğrafik yapısı (200 metre yi geçmeyen yükseltesi), zengin su kaynakları ve sahip olduğu uygun iklim koşulları ile uygun yerleşmeye koşullarına sahiptir. Bu uygun koşullara rağmen Beylikdüzü nde yerleşmenin gelişimi 1990 lı yıllara kadar oldukça yavaş bir seyir izlemiştir. Beylikdüzü asıl gelişimini 1990 lı yıllardan sonra ulaşım faaliyetlerindeki gelişmelerle (E-5) gerçekleştirmiştir. Ulaşımın gelişmesiyle daha önce İstanbul un değişik kesimlerindeki sanayi tesislerinin buraya taşınmış ve yeni toplu konut alanlarının oluşturulması ile gelişimini sürdürdü. Yaşanan bu gelişmeler (özellikle sanayi tesislerinin yarattığı iş olanakları sayesinde) Beylikdüzü nü İstanbul a olan göçlerin merkezlerinden biri yaptı. Aldığı göçlerle kısa sürede hızlı bir değişim ve dönüşüm yaşayan Beylikdüzü bir taraftan hızla gelişip büyürken diğer taraftan da başta aşırı nüfus artışı olmak üzere çeşitli sorunlarla karşı karşıya kaldı. Bütün sorunlarına rağmen Beylikdüzü, deniz kıyısındaki konumu, güçlü ulaşım altyapısı ve başta sanayi olmak üzere çeşitli ekonomik faaliyetlerin yer aldığı önemli bir merkezdir. Beylikdüzü nde Şehirsel Gelişme konulu yüksek lisans tez çalışmasının amacı Beylikdüzü nde meydana gelen şehirsel gelişmeyi ortaya koymaktır. Çalışma yapılırken coğrafi yöntem ve teknikler de (arazi çalışması ve elde edilen veriler ışığında harita, grafik, tablo ve fotoğrafların sunulması) kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler: İstanbul, Beylikdüzü, Şehirleşme, Nüfus, Sanayi. ÖZ III

5 ABSTRACT Urban Development in Beylikdüzü Kaan KAPAN Rapid population growth in our country makes meeting the basic physiological needs especially nutrition and sheltering problems harder. To meet basic need with insufficient economical condition in rural areas and to reach better life condition in big cities. This makes big cities bigger and bigger. One of the location formed with this migration movement is Beylikdüzü. Rural development in beylikdüzü,which is one of the developing area,is the subject matter of this current thesis. Beylikdüzü which is in the west of Istanbul has appropriate settlement condition with its geogrtaphical condition, appropriate topography with an altitude of 200 m at most, rich water resources and appropriate climate.in spite of these appropriate conditions, development of settlement in beylikdüzü followed quite slow movement until 1990s. Beylikdüzü has its most developed period with transportation improvement (e 5). Industrial buildings in different parts of Istanbul have been moved to beylikdüzü and beylikdüzü has continued its development with public housing projects. Thanks to opportunities because of industrial development, have made beylikdüzü one of the migration movement. While beylikdüzü has been becoming bigger and developing rapidly, it has come across many problems such as rapid population growth. In spite of these problems, beylikdüzü is an important center with its location nearby sea, strong transportation infrastructure and its having economical facilities especially industry. The purpose of current study named as Urban development in beylikdüzü is to determine urban development that occurs in beylikdüzü. While administering this current study, geographical methods and techniques such as field work, maps, graphics, charts and photos are used. Keys words: İstanbul, Beylikdüzü, Urbanization, Populatıon, Industry. IV

6 ÖNSÖZ Araştırma sahası Marmara Bölgesi'nin Çatalca Yarımadası'nın batısında yer alan Beylikdüzü İlçesi'nin şehirsel gelişim alanını kapsamaktadır. Bu sahada Beylikdüzü'nün yıllar itibariyle gelişimi ve ilçede fonksiyon alanlarının dağılışı İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı Yüksek Lisans Bitirme Tezi olarak hazırlanmıştır. Tez konusu olarak Beylikdüzü'nün seçilmesinin nedeni adı geçen alanın gösterdiği hızlı mekânsal gelişimdir. Beylikdüzü geçmiş yıllarda tarımsal özelliklere sahip bir sayfiye yerleşmesi iken, E-5 karayolunun etkisiyle kullanım alanları hızlı bir biçimde sanayi tesislerine ve daimi konut alanlarına dönüşmüştür. Dolayısıyla Beylikdüzü'nde kısa bir zaman dilimi içinde şehre özgü fonksiyonlar kazanmıştır. Özellikle 1990'dan sonra şehirleşme adına iyi bir ivme kazanan Beylikdüzü'nde günümüzde geleneksel yapıda ve modern yapıda olmak üzere birbirine tezat oluşturan farklı karakterdeki yerleşme alanlarının bir arada bulunması dikkat çekmektedir. Bu dikkat çekici hususlar; ilçenin genel özellikleri, nüfus, yerleşme özellikleri ve ekonomik özellikleri başlılıkları altında incelenmiştir. Beylikdüzü hakkında hazırladığım bu coğrafi çalışmada, engin coğrafya bilgisiyle bana yol gösteren anabilim dalı ve bölüm başkanımız sayın Prof. Dr. Nazmiye ÖZGÜÇ e, tez çalışmamın her aşamasında yardımlarını eksik etmeyip, bu tezi oluşturmamda büyük emeği ve desteği olan değerli hocam Prof. Dr. Ayşe Nur TİMOR' a tez konusunu oluşturmada beni yönlendiren ve çalışmalarımda desteğini eksik etmeyen değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Hüsniye DOLDUR' a ve mesai arkadaşım Araştırma Görevlisi Adem YULU' ya en içten teşekkürlerimi sunarım. Tez çalışmam için gerekli dokümanların sağlanması noktasında ve arazi'yi ayrıntılı olarak tanıtan Beylikdüzü Belediyesi Yazı İşleri Müdür'ü sayın Dr. Hakan KAYA' ya çok teşekkür ederim. Bu çalışmanın başından sonuna kadar yaşadığım her türlü yoğunluk ve sıkıntıda her zaman yanımda olan ve sabırla katlanan sevgili eşime, ayrıca yetişmemde büyük emekleri olan anneme ve babama sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Kaan KAPAN V

7 İÇİNDEKİLER ÖZ... III ABSTRACT... IV ÖNSÖZ... IV TABLOLAR LİSTESİ... VIII HARİTALAR LİSTESİ... IX GRAFİKLER LİSTESİ... X FOTOĞRAFLAR LİSTESİ... XI GİRİŞ BEYLİKDÜZÜ: GENEL ÖZELLİKLER Konum ve Doğal Özellikler Konum Doğal Özellikler Kuruluş ve Tarihsel Gelişme BEYLİKDÜZÜ NDE NÜFUS VE YERLEŞME Nüfus Nüfusun Geçmişteki Yapısı Nüfusun Günümüzdeki Yapısı ve Özellikleri Nüfusun Sosyal ve Kültürel Özellikleri Yerleşme Yerleşmenin Tarihsel ve Mekânsal Gelişimi Yerleşmenin Günümüzdeki Özellikleri Arazi Kullanımı Konut Alanları İş ve Ticaret Alanları Sanayi Alanları VI

8 Resmi ve İdari Alanlar Eğitim Alanları Sağlık Alanları Yeşil Alanlar EKONOMİK FAALİYETLER Tarım ve Hayvancılık Tarım Hayvancılık Balıkçılık Turizm ve Rekreasyon Ulaşım Sanayi Ticaret SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA VII

9 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Beylikdüzü'nde Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama İklim Değerleri ( ) Tablo 2: Yılları Arasında Beylikdüzü'nü Oluşturan Mahallelerde Nüfus Değişimi Tablo 3: Nüfus Kayıtlarına Göre Beylikdüzü nde Yaşayanların Dağılımı Tablo 4 : Beylikdüzü Nüfusunun Eğitim Düzeyi Tablo 5: Beylikdüzü ndeki Alışveriş Merkezleri ve Hipermarketler Tablo 6: Beylikdüzü'nde Nüfusun Eğitim-Öğretim Düzeyi Tablo 7: Beylikdüzü Şehir İçi Otobüs Ulaşım Hatları Tablo 8: Beylikdüzü'nün Belli Başlı İl Merkezlerine Olan Uzaklığı Tablo 9: Beylikdüzü'nde Firmaların İmalat Kolları ve Adetleri Tablo 10: Beylikdüzü'nde İşletme Türleri ve Adetleri VIII

10 HARİTALAR LİSTESİ Harita 1: Beylikdüzü'nün Lokasyonu... 3 Harita 2: Beylikdüzü ve Çevresindeki Alanın Formasyon Dağılışı... 6 Harita 3: Beylikdüzü ve Çevresinde Heyelan Tehlikesi Olan Alanlar... 7 Harita 4: İstanbul da Deprem Alanlarının Dağılışı... 8 Harita 5: İstanbul Çevresinde İlk Yerleşim Yerleri Harita 6: İstanbul'un Alansal Gelişimi Harita 7: Beylikdüzü'nü Oluşturan Mahalleler Harita 8: Beylikdüzü'nün Mekansal Gelişimi Harita 9: Beylikdüzü'nde Arazi Kullanımı Harita 10: Beylikdüzü'nde Mahallelerin Nüfus Yoğunluğu Harita 11: Beylikdüzü'nde Sağlık Alanlarının Mahallelere Dağılışı IX

11 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Beylikdüzü'nde Nüfusun Gelişme Seyri ( ) Grafik 2: Beylikdüzü'nde Nüfusun Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı Grafik 3: Beylikdüzü Nüfusunun Mahallelere Göre Dağılışı Grafik 4: Beylikdüzü'nde Yaşayan Nüfusun Doğum Yerlerine Göre Dağılımı Grafik 5: Arazi Kullanımı Grafik 6: Beylikdüzü'nde Eğitim Alanlarının Oranı Grafik 7: Beylikdüzü'nde Yetiştirilen Tarımsal Ürünler ve Toplam Tarımsal Üretim İçindeki Payları Grafik 8: Türkiye'de Termik Santrallerin Santral Bazında Elektrik Katkı Oranları.. 76 X

12 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Foto 1 : Beylikdüzü'nün Hava Fotosu... 4 Foto 2: Yeşil Vadi Projesi Çalışmalarından Bir Görüntü Foto 3: Haramidere Kapıağa Köprüsü Foto 4: Gürpınar Mahallesi ndeki Eski Rum Evi Foto 5: Beylikdüzü Mayıs 1982, Beylikdüzü Belediyesi Foto 6: Kavaklı Mahallesinden Bir Görünüm Foto 7: Toplu Konut alanlarına Bir Örnek; İhlas Marmara Evleri Foto 8: Beylikdüzü'nden Genel Bir Görünüm Foto 9: Dereağzı Mahallesi'nde Bir Görünüm; Dereağzı Deresi Islah Alanı Foto 10: Marmara Mahallesi'nden Bir Görünüm Foto 11: Yakuplu Mahallesi'nden Bir Görünüm Foto 12: Sahil Mahallesi'nden Bir Görünüm Foto 13: Cumhuriyet Mahallesi'nden Bir Görünüm Foto 14: Kavaklı Mahallesi Foto 15: Beylikdüzü'nde 2000 li Yıllarda Hızlı Şehirleşmenin Görüldüğü Alanlar 44 Foto 16: Alışveriş Merkezlerine Bir Örnek; Marka City AVM Foto 17: Marmara Park AVM ve Skyport İş Merkezi Foto 18: Adnan Kahveci Mahallesi Kapalı Pazar Alanı Foto 19: Kavaklı Mahalle Pazarı Foto 20: Ambarlı Limanı Foto 21: Beylikdüzü Belediyesi Foto 22: Beylikdüzü İtfaiyesi XI

13 Foto 23: İlçe Tarım Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğü Foto 24: Bilal Özcan İlkokulu Foto 25: Kavaklı Anaokulu Foto 26: Beylikdüzü Yaşar Acar Fen Lisesi Foto 27: Adnan Kahveci Aile Sağlığı Merkezi Foto 28: Gürpınar Sahilinden Bir Görünüm Foto 29: Yakuplu Merkez Parkından Bir Görünüm Foto 30: Beylikdüzü'nde Tarım Yapılan Alanlar Foto 31: Küçükbaş Hayvancılığın Yapıldığı Alanlar Foto 32: Beylikdüzü(Gürpınar) Balıkçı Barınağı Foto 33: Tüyap Kongre ve Fuar Alanı Foto 34: West İstanbul Marina Foto 35: Gürpınar Mahallesi'ndeki Tarihi Evlerden Biri Foto 36: E-5 Karayolu Foto 37: Metrobüs Hattı Foto 38: Birlik Sanayi Sitesi Foto 39: Bakırcılar Sanayi Sitesi Foto 40: Mermerciler Sanayi Sitesi Foto 41: 1993'de Ambarlı Limanı Foto 42: 2012'de Ambarlı Limanı XII

14 GİRİŞ Şehir yerleşmeleri, yüzyıllardan beri coğrafyacıların inceleme alanlarına girmektedir. Çünkü Dünyada ve Türkiye'de nüfus hızla artmaktadır. Bu hızlı artışın sonucunda doğal kaynaklar hızla tükenmekte ve doğa ile insan arasındaki doğal süreç her geçen gün bozulmaktadır. Dolayısıyla insanların yaşamlarını daim ettirebilmek için yaptıkları ekonomik faaliyet türlerini değişmektedir. ''Tarih boyunca dünya nüfusunun çoğunluğu hep kırsal alanlarda yasamışlarsa da şehirlerde beş bin yıldan beri var olan ve sanayi devriminden beri hem büyüklük hem sayıda, muazzam bir gelişme içine giren yerleşmeler olmuştur. Bazılarına göre de şehirler medeniyetin ışık ve sıcaklığını karanlık ve soğuk dünyaya yayan ateşi olmuşlardır. Ancak, dünya nüfusunda kırsal nüfusun egemenliği artık sona ermiş bulunuyor. Mart 1994 de dünya şehirsel ve kırsal nüfusun eşit hale geldiği ve artış şehirsel nüfusun kırsal nüfusu geçmeye başladığı uzmanlarca açıklandı. Bu bakımdan, yirminci yüzyılın sonunun kırsal nüfus egemenliğinin de sonuna işaret ettiğini ve artık içinde yasayacağımız Dünya nın şehirleşmiş bir dünya olacağını söylemek yanlış olmayacaktır" (Tümertekin ve Özgüç, 2011). Türkiye'de ise 1950'li yıllardan sonra hızlı bir şehirleşme ve sanayileşme olayı görünmeye başlanmış ve şehir özelliği gösteren yerleşmelerin sayıları artmıştır. "Türkiye nin her yerinde şehirleşme olgusu farklı nedenlere bağlı olarak gelişme göstermiştir. Ovalarda tarımla başlayan şehirleşme 1950 sonrasında sanayi ile hızlanmıştır" (Doldur, 2003:6). Türkiye'nin şehirleşme ve sanayileşme yönünden en gelişmiş bölümü olan Çatalca-Kocaeli bölümünde yer alan Beylikdüzü, 1990'lı yıllardan sonra E-5 karayolu, sanayi alanlarının bölgeye taşınması ve konutlaşma faaliyetlerinin hızlanmasıyla şehirleşme olgusu gelişme göstermiştir. Zaten günümüzde ''sürekli artan hızla şehirleşme olayını iki temel özellik açısından ele alabiliriz. Bunlardan birincisi var olan şehirlerin daha fazla nüfuslanarak birer metropoliten özellikler kazanmaları; ikincisi ise küçük yerleşmelerin nüfuslanarak, nüfusların üzerine çıkması ve şehir grubuna katılmalarıdır" (Tümertekin, 1973). Bu düşünceden hareketle araştırma saham olan Beylikdüzü'nde, şehirleşme olayının ikinci görüşü iyi bir örnek teşkil etmektedir. 1

15 Beylikdüzü ile ilgili bugüne kadar çeşitli çalışmalar araştırmalar, tezler, makaleler yapılmıştır. Ancak bu veriler genelde bölgeyi İstanbul içerinde ki bir alan şeklinde(ayrıntısız) ya da bölgenin fiziki özellikleri hakkındaki çalışmalardır. Ancak beşeri yönden (bölgenin şehirsel gelişimini) ele alan kapsamlı bir çalışma yapılmamış olması, hızlı bir şehirleşmenin olması ve bu şehirleşmenin devam edeceği izleniminin oluşması Beylikdüzü'nü araştırma alanı seçmemin nedeni olmuştur. Çalışmamızda öncelikli olarak literatür taraması yapılmış, YÖK Tez Merkezi, İstanbul Üniversitesi Merkez ve Edebiyat Fakültesi kütüphanelerinden tezime kaynak teşkil edecek yayınlardan yararlanılmıştır. Daha sonra ilçe ile ilgili veri temini için çeşitli kurumlardan bilgiler alınmaya çalışılmıştır. Bu safhada gerek bizzat, gerek telefon ile gerekse internet yoluyla bazı kurumlardan yardım alınmıştır. Bu kurumların başında; Beylikdüzü Belediyesi, Beylikdüzü Kaymakamlığı, İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Türkiye İstatistik Kurumu, Devlet Meteoroloji Dairesi, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı vb. Tez çalışmasının birinci bölümünde şehrin coğrafi konumu, doğal özellikleri, kuruluşu ve tarihsel gelişimi ele alınmıştır. İkinci bölümde nüfus ve yerleşmenin geçmişten günümüze kadar gelinen süreçte yaşadığı değişmeler ve gelişmeler, bu değişme ve gelişmelere paralel olarak nüfus ve yerleşmenin kazanmış olduğu özellikler anlatılmıştır. Ayrıca, nüfusun ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerinin yanı sıra mekânın kullanımı ve şehirsel fonksiyonların dağılışı incelenmiştir. Tez çalışmasının son bölümünde ise bölgede hâkim iktisadi faaliyetlerin neler olduğu anlatılmış, bu faaliyetlerin oluşumu, gelişimi ve dağılışı incelenmiştir. Ayrıca mevcut iktisadi faaliyetlerin temel sorunları ve bu sorunlara ilişkin çözüm önerileri sunulmuştur. 2

16 1. BEYLİKDÜZÜ: GENEL ÖZELLİKLER 1.1. Konum ve Doğal Özellikler Konum Beylikdüzü İlçesi, Marmara Bölgesi'nde Çatalca Yarımadası'nın batısında yer almaktadır. İlçe doğusunda Avcılar, batısında Büyükçekmece, kuzeyinde Esenyurt, güneyinde ise 12.4 km kıyı uzunluğu ile Marmara Denizi ne komşudur. Yüzölçümü km² olan ilçenin, en kuzeyi ile en güneyi arası 6.37 km, en doğusu ve en batısı arasındaki mesafe ise 8.65 km'dir. Harita 1: Beylikdüzü'nün Lokasyonu Herhangi bir şehrin lokasyonu, sit ve situasyon faktörleri arasındaki dengeye dayanır. Sit, bir şehrin ya da kasabanın-kısacası bir yerleşmenin- yerel özellikleri olurken, situasyon da onun bölgesel özellikleridir denilebilir. Bazı şehirler daha çok bu tür coğrafi konumlarının bir sonucudurlar. Şehirler sık sık iki farklı fiziksel alanın, söz gelimi kara ile suyun, ormanla stepin, dağlarla ovaların buluştuğu ya da iki farklı kültürün oluşturduğu sınır boyunca büyürler (Tümertekin ve Özgüç, 2011). 3

17 Beylikdüzü nün mekânsal gelişimi de deniz ile karanın birleşme noktasında ve E5 e kıyı olan kuzey sınırında yoğunluk kazanmış durumdadır; bu gelişimini sit'ine borçludur. Avrupa ile Asya'yı birbirine bağlayan E-5 Karayolu nun kuzey sınırı boyunca uzanması, güneyinde Marmara Denizi ne kıyısı olması ve bu kıyı alanında Ambarlı Ticaret Limanı'nın yer alması ilçenin stratejik önemini artırmaktadır. Foto 1 : Beylikdüzü'nün Hava Fotosu Kaynak: Beylikdüzü Belediyesi 4

18 1.1.2 Doğal Özellikler Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı Çatalca-Kocaeli Platosu, Adapazarı Ovası nın doğusundan başlayarak Silivri'ye kadar devam eder. Bu platoyu ortasından ikiye İstanbul Boğazı ayırır. İnceleme alanımız olan Beylikdüzü ise Çatalca Platosu üzerinde yer almaktadır. Beylikdüzü'nün jeomorfolojik özelliğine bakıldığında, küçük bir plato olduğu görülmektedir. Bu plato, Gürpınar mevkiinde yer alan Dereağzı Deresi ve kolları, Kavaklı mahallesindeki Kavaklıdere ve kollarının yanı sıra Yakuplu mahallesindeki Haramidere ve kollarıyla derince yarılmaktadır. İlçenin en yüksek noktası, E-5 karayolu kenarında 168 metre yüksekliği ile Sülüklügöl Tepesi dir. Sülüklügöl Tepesi'ne göre yükseltisi az olan tepeler de bulunmaktadır. Bunlardan bilinenleri Kuşkale Tepesi ve Çadır Tepe dir. Fakat bu üç tepenin bulunduğu bölgeler, günümüzde yerleşme alanları içinde kaldığından dolayı yüksek katlı yapılaşmaya maruz kalmışlar ve tepe görünümünü kaybetmişlerdir. ''İstanbul sınırları içerisinde metaformik olan 'Istranca Birliği' ve metamorfik olmayan 'İstanbul Birliği' adı verilen iki büyük kaya stratigrafi birimi bulunmaktadır. Trakya bölgesinde özellikle Tekirdağ-Edirne arasında geniş alanlar kaplayan şişt, kuvarsit ve magmatiklerden oluşan Istranca Birliği metamorfikleri, İstanbul sınırları içinde kaya birimlerinden oluşmaktadır. Bu kaya birimleri Paleozoik ve mezozoik yaşta olup metamorfik özellik göstermeyen kayalardır. Beylikdüzü İlçesi de İstanbul Birliği içerinde kalmaktadır (Kaya, Uzun 2012)''. İlçe İstanbul birliği içerisindeki Bakırköy, Gürpınar, Çukurçeşme ve Güngören formasyonlarından etkilenmektedir. Çalışma alanında Paleozoik'ten itibaren meydana gelen tektonik hareketler ile zaman zaman göl, bataklık, deniz ve kara ortamına dönüşen çalışma sahası, günümüzde özellikle Senozoik boyunca farklı koşullar altında birikmiş farklı litolojik birimler ile karakterize edilmektedir (Erol, 1991). En altta metamorfik ve magmatik kayalardan oluşan Trakya formasyonu ve onun üzerinde ise karbonatlı kayalardan oluşmuş Kırklareli formasyonu yer almaktadır (Şen, 1994). Bu iki formasyona çalışma sahasında yüzeyde rastlanmamaktadır. Çalışma sahasındaki yüzeylenen formasyonlar ise alttan üste doğru; genel olarak kil, kum, kumtaşı, marn ve siltten oluşan Gürpınar formasyonu, çakıl, kum ve kumlu kilden oluşan Çukurçeşme formasyonu, kil, marn 5

19 ve kumdan oluşan Güngören formasyonu ve kireçtaşı ile marndan oluşan Bakırköy formasyonudur (Arıç, 1955; Dalgıç, 1988; Ercan, 1990; Atakan, 1996; Yakuplu Belediyesi, 2000; Zarif, 1996). Beylikdüzü İlçesi nin diğer jeolojik farklılığını ise akarsu kenarlarındaki kuarterner ve günümüze ait alüvyal birikim alanları oluşturmaktadır. Bu alanların malzemesi oldukça dayanıksızdır. İlçede yerleşim bakımından sakıncalı alanları oluşturmaktadır. Harita 2: Beylikdüzü ve Çevresindeki Alanın Formasyon Dağılışı Kaynak: Dalgıç vd, ''İstanbul sınırları içerisinde metaformik olan Istranca Birliği ve Metamorfik olmayan ''İstanbul Birliği'' adı verilen iki büyük kaya stratigrafi birimi bulunmaktadır. Trakya bölgesinde özellikle Tekirdağ-Edirne arasında geniş alanlar kaplayan şişt, kuvarsit ve mağmatilerden oluşan Istıranca Birliği metamorfikleri, İstanbul sınırları içinde kaya birimlerinden oluşmaktadır. Bu kaya birimleri Paleozoik ve mezozoik yaşta olup metamorfik özellik göstermeyen kayalardır. Beylikdüzü İlçesi'de İstanbul Birliği içerinde kalmaktadır ''(Kaya, Uzun 2012). İlçe İstanbul birliği içerisindeki Bakırköy formasyonu, Gürpınar formasyonu, Çukurçeşme ve Güngören formasyonlarından etkilenmektedir. ''Çalışma alanında Paleozoik'ten itibaren meydana gelen tektonik hareketler ile zaman zaman göl, bataklık, deniz ve kara ortamına dönüşen çalışma sahası, günümüzde özellikle Senozoik boyunca farklı koşullar altında birikmiş farklı litolojik birimler ile karakterize edilmektedir(erol, 1991).En altta metamorfik ve magmatik kayalardan Kaynak: Kuban, 1997 Eski ile yeni veya farklı litolojik formasyonların bir arada görüldüğü alanlara en güzel örnekler akarsu basamaklarıdır. Ancak bu alanlar günümüzde heyelan oluşumunun görüldüğü tehlikeli bölgelerdir ve bu nedenle net bir şekilde izlerini görmemiz güçtür. Kum, çakıl, kil ve marndan meydana gelen kalın ama dayanıksız 6

20 litolojik yapı, bölgede heyelanlara neden olan en önemli faktördür. Bunun yanı sıra jeoloji, hidroloji, iklim ve beşeri faaliyetler gibi faktörler de bölgedeki heyelan oluşum sürecini etkilemektedir. Harita 3: Beylikdüzü ve Çevresinde Heyelan Tehlikesi Olan Alanlar Kaynak: İBB Sahada yamaç eğimi de heyelan açısından önemlidir. Sahadaki heyelanlar genellikle eğimi % 5 ile 25 derece arasında olan yamaçlarda meydana gelmektedir. Kötü drenaj şartları, toprak nemi ve yeraltı suyu sahada heyelana neden olan hidrolojik faktörlerdir. İklim özellikleri özellikle heyelanın meydana gelme zamanı ve şiddeti üzerinde etkili olmaktadır. Nitekim heyelan olaylarının büyük çoğunluğu, yağış miktarındaki artışa bağlı olarak Ekim ve Mart ayları arasındaki dönemde meydana gelmektedir. Yamaç dengesini bozmaya yönelik kazı ve inşaat yapılması gibi bazı faaliyetler de sahada heyelanın oluşmasına yardımcı olan antropojenik faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. (Demirci vd. 2009). Beylikdüzü nün arazi dağılışı bakımından % 6'lık kısmını bu kayma olasılığı yüksek alanlar oluşturmaktadır. Bu alanlarda belediyenin gerekli önlemleri almasının yanı sıra son çıkan deprem yönetmeliğiyle yapılaşmaya sınırlı izin verilmesi bu durumu desteklemektedir. Dolayısıyla, günümüzde Beylikdüzü nün jeolojik yapısıyla ilgili sorunlarının en önemlisi heyelanlardır. 7

21 Harita 4: İstanbul da Deprem Alanlarının Dağılışı Kaynak: Diğer yandan, Beylikdüzü nün büyük bir kısmı birinci derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Ülkemizin en önemli fay kuşağı Kuzey Anadolu Fay Hattı İstanbul'un çoğu ilçesini etkilediği gibi Beylikdüzü ilçesini de etkilemektedir (Harita 4). Bu fay kuşağının dışında ilçenin kuzeyinde kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu Hadımköy'ün batısından başlayıp Yeşilbayır, Hoşdere mevkilerini takip ederek Küçükçekmece Gölü nün batısına ulaşan Yeşilbayır Fayı ve Büyükçekmece Gölü'nün batısından göl boyunca uzanan Çatalca Fayı da ilçeyi etkileyen diğer fay hatlarıdır. Aktif fay hatlarına bu denli yakın olması alınacak tedbirlerin artırılmasında önemli bir hususu oluşturmaktadır. İlçe yeni yerleşim alanlarına sahip olmasından dolayı 1999 depreminden etkilenmemiştir; buna bağlı olarak da deprem sonrasında Avcılar, Zeytinburnu, Bahçelievler ve Güngören ilçelerinden göç almıştır. 8

22 İklim Marmara Bölgesi, Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiş özelliği gösterir. Nitekim Marmara Bölgesi, yazın Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinden daha fazla, Karadeniz Bölgesi nden daha az yağış alır. Kışın bölgede sıcaklık Akdeniz'den düşük, İç Anadolu'ya göre oldukça yüksektir; yazın ise Akdeniz ve İç Anadolu karasal iklimine göre nispeten serindir. Ancak havada bağıl nemin fazla olması hissedilen sıcaklığı arttırır (Atalay, 2008:145). Beylikdüzü nde de, İstanbul genelinde olduğu gibi, Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında geçiş özelliği gösteren Akdeniz iklimi etkili olmaktadır. İlçenin 12.4 km denize kıyısı bulunması ve çevresine göre yüksek bir alanda olması nedeniyle rüzgârlı gün sayısı İstanbul'un merkezine göre daha fazladır. İlçenin kuzey yönlü rüzgârların etkisinde kalması nedeniyle kışları nispeten daha sert, soğuk ve yağışlıdır. Yazları ise yağış oranı çok düşmekte ve sıcaklık değerleri yükselmektedir. Nem değerlerini incelediğimizde, %72.6'lık bir nem oranına sahiptir. Bundan dolayı sıcaklık değerleri hissedilenin üstündedir. Nemin en az olduğu ay Temmuz iken en fazla olduğu ay Ocak'tır. Mahallelere etkisini incelediğimizde deniz kenarında bulunan mahallelerde nem oranı yüksek iken, iç bölgelerinde ise nem oranının nispeten daha düşük olduğu veriler eşliğinde anlaşılmaktadır. Beylikdüzü nde yıllık sıcaklık ortalaması 14.3 C'dir. Ortalama sıcaklık değerleri ilkbaharda artış göstermektedir. Özellikle Mart ayında yükselişe geçen sıcaklıklar, Eylül ayına kadar sürekli artmaktadır. Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında 20 C derecenin üstünde seyir izleyen sıcaklıklar, özellikle Eylül ayı ile birlikte azalışa geçmektedir. Yaz mevsiminin sonlarında düşüşe geçen sıcaklıklar, kış mevsiminde en düşük değerlere erişirler (Tablo 1). Beylikdüzü'nde en sıcak ay Temmuz ve Ağustos olup, sıcaklık ortalamaları 28.5 C, en soğuk ay Şubat olup ortalama sıcaklığı 5.6 C'dir. İlçede sıcaklık için ekstrem değerlere baktığımızda en düşük sıcaklık 1985 yılının Şubat ayında -10 C, en yüksek sıcaklık ise 2002 yılının Temmuz ayında 38.5 C olarak ölçülmüştür. İlçede ortalama yıllık yağış miktarı mm olup ülkemizde görülen yıllık yağış ortalaması seviyesindedir. En fazla yağış ortalaması 98 mm ile Aralık ayında, 9

23 en az ise 22.7 mm ile Ağustos ayında gözlenmektedir. Yağışlar ilçe geneline dengeli bir şekilde dağılmıştır. Tablo 1: Beylikdüzü'nde Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama İklim Değerleri ( ) Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Ortalama Sıcaklık ( C) Ortalama En Yüksek Sıcaklık ( C) Ortalama En Düşük Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklık Yılı Minimum Sıcaklık Yılı Ortalama Nem (%) Ortalama Yağış (mm) Ortalama Rüzgar (m_sec) Ortalama Deniz Sıcaklığı ( C) Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi(sa-da) Kaynak: Meteoroloji Müdürlüğü,

24 Beylikdüzü Marmara Denizi'nden gelen kuzey yönlü rüzgârların etkisi altındadır. Yüzey şekillerinden dolayı hâkim rüzgar, güney ve kuzey yönlü esmektedir. Kuzey yönünden esen rüzgârlar hava sıcaklıklarını düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklık değerlerini arttırmaktadır. Batı ve doğu yönlü rüzgarlar ise daha seyrek esmektedir. Yıllık rüzgâr hızı, 2.5 (m/sn)'dir. İlçede sis ise Türkiye'de olduğu gibi yoğun olarak sonbahar mevsiminde görülmektedir. En fazla olduğu ay ise Kasım ayıdır. Deniz suyu sıcaklığının yıllık ortalaması ise 14.4 C dir. Deniz suyunun en sıcak olduğu ay Ağustos (23.3 C), en soğuk olduğu ay ise Şubat ayıdır(7.2 C). Bulutluluk oranlarını ele aldığımızda (Tablo 1 den de izlenilebileceği gibi) 6.7 mm ile en bulutlu ay Aralık; bulutluluğun en az olduğu ay ise 2.4 mm ile Temmuz dur. Basınç'ın yıllık ortalaması hpa dır hpa ortalamasıyla en yüksek basınç Ocak ayında görülürken, hpa ortalamasıyla en düşük basınç Temmuz ayında ölçülmektedir Toprak ve Bitki Örtüsü "Marmara Bölgesi'nde 'VII. Toprak Sınıflandırma Sistemi' veya '1975 yılı Toprak Taksonomisi'ne göre çok sayıda toprak grubu vardır. Bu durum, bölgenin farklı iklim koşulları göstermesi, ana materyal, eğim, bakı ve bitki örtüsü şartlarının değişmesi ile ilgilidir'' (Atalay, 2008:145). Beylikdüzü ve çevresinde, bölgenin topoğrafik ve klimatik özelliklerinin etkisiyle oluşmuş Vertisol topraklar görülmektedir. Vertisol topraklar (Grumusoller) genellikle kireç bakımından zengin, killi, marnlı tortullar üzerinde oluşan toprak horizonlarının henüz gelişimini tamamlamadığı topraklardır. Aşırı miktarda kil içeren vertisoller yağışlı dönemde çok su çeker, kurak dönemde aşırı su kaybedip çatlar bu topraklar kil bakımından fazla olduğu için işlenmesi daha zordur. Bölge toprakları oluşum bakımından evrimini tamamlayamadığından verimsizdirler. Beylikdüzü ve çevresinde görülen bitki örtüsünün dağılışını ve mevcut bitki örtüsünün özelliklerini; toprak tipleri, topografya şartları, klimatik faktörler ve beşeri unsurlar belirlemiştir. İstanbul'un güneybatısında kalan Beylikdüzü, Akdeniz ikliminin etkisinde kaldığından Akdeniz bitki örtüsü'ne sahiptir. Bölgede Akdeniz bitki örtüsünün bitki elemanlarından daha çok meşeler ve makilere rastlanmaktadır. 11

25 Bitki örtüsü, yağmur ve kar suları başta olmak üzere olup yüzeysel akış türü olan akarsulardan da beslenmektedir. Bu akarsular Kavaklıdere, Atmacadere ve Haramidere'dir. Ancak günümüzde bu dereler şehirleşme ile birlikte kirlenmiş, canlılara su kaynağı olma özelliğini yitirmiştir. Foto 2: Yeşil Vadi Projesi Çalışmalarından Bir Görünüm Bölgede yoğun yapılaşmadan dolayı doğal bitki örtüsünün her geçen gün miktarı azalmaktadır. Ama günümüzde planlı bir şehirleşme söz konusu olduğu için yerel yönetimler tarafından yeşillendirme çalışmaları yürütülmektedir. Her mahallenin ve içerisinde bulunan birçok sitenin yeşil alanları ve parkları mevcuttur. Konut alanlarının yoğunluğuna rağmen her apartmanın kendine ait bahçesinin olması ve site tarzı yapılaşmanın yaygın olması, bina sayısı bakımından yoğun ama yeşil bir ilçe görünümü sağlamaktadır. Ayrıca ilçedeki heyelan alanlarını değerlendirmek ve yeşil dokusunu arttırmak için yerel yönetim, toplamda 6 etaptan oluşan Yeşil Vadi Projesi (Şehir Parkı) için çalışmalara başlamıştır. Yeşil Vadi Projesi nin ilk etabı 12

26 m 2 alana sahiptir. Bu etapta botanik bahçesi çalışmaları yapılmaktadır (Foto 2). Diğer 5 etabında ise kültür parkı, eğlence parkı, doğal yaşam parkı, spor parkı, su parkı gibi temalı projelerin çalışmaları da devam etmektedir Kuruluş ve Tarihsel Gelişme Beylikdüzü ve çevresi, bulunduğu coğrafi konumunun yanı sıra, sahip olduğu su kaynakları, klimatolojik ve topoğrafik özellikleri ve çevresine göre korunaklı bir bölgede olmasından dolayı geçmişten günümüze kadar önemli bir yaşam alanı olmuştur. İstanbul çevresindeki ilk yerleşim izlerine baktığımızda ''Anadolu yakasında ilk yerleşim Fikirtepe de (Kadıköy) Kurbağalıdere nin kenarında başlamıştır. Harita 5: İstanbul Çevresinde İlk Yerleşim Yerleri Kaynak: (Karakuyu, 2006). İstanbul çevresinde bulunan ve çok eski yerleşim izleri bulunan diğer yerler şunlardır: Bostancı ve İçerenköy deki kaya sığınakları, Dudullu çevresi, Pendik çevresi, Marmara Denizi kıyılarında Haramidere, Haliç in hemen kuzeyinde bulunan Silivritepe, Karadeniz kıyısında bulunan Ağaçlı ve Alaçalı (Kuban, 1996). Günümüzde Beylikdüzü nün sınırları içinde kalan toprakların, aynı zamanda İstanbul daki ilk yerleşim yerleri arasında olduğuna değinen araştırmacılar, 13

27 Beylikdüzü'nde Haramidere çevresinde yerleşmenin ilk çağlara kadar uzandığını belirtmişlerdir. ''Haramidere civarında yapılan kazı çalışmaları sonucunda Orta Paleozoik döneme ait el baltaları, satırlar çıkartılmıştır'' (Aydıngün, 2010). Harita 6: İstanbul'un Alansal Gelişimi Kaynak: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, vd Bölgede ilk çağ yerleşmelerinden sonra sırasıyla Romalılar dönemine ait kayıkhane kalıntıları, Bizans dönemine ait ev kalıntıları ve Osmanlı dönemine ait köprü, ev kalıntıları Beylikdüzü'ne tarihten kalan kültür parçaları olmuştur. Ancak tüm bu eserlere rağmen ilçede kapsamlı bir araştırmanın yapılmamasından dolayı bölgenin külterel mirası hakkında daha detaylı bilgi sahibi olunamamaktadır. Beylikdüzü'nde yapılan kazı çalışmalarında bulunan veriler eşliğinde ekonomik olarak tarım, hayvancılık ve balıkçılık faaliyetlerin yapıldığını ve yerleşim alanlarının ortasında, geçiş güzergâhında bulunduğu anlaşılmaktadır. Tarihten beri bu alanın geçiş güzergâhında olması, akarsular tarafından sulanan tarım alanlarının varlığı, Romalılar, Bizans ve Osmanlılar devrinde yerleşim yerlerinin oluşmasını hızlandırmıştır. Hatta ulaşımın rahatlaması amacıyla Osmanlı devrinde 17. yy da Mimar Sinan tarafından inşa edilen Kapıağa Köprüsü de bu ulaşım ağını 14

28 desteklemiştir. Ulaşımın desteklenmesi ile bu alandaki yerleşim yerleri büyümeye devam etmiştir. Harita 7: Beylikdüzü'nü Oluşturan Mahalleler Cumhuriyet sonrası dönemde Beylikdüzü' nün bulunduğu bölge, 26 Haziran 1926 yılında ilçe olan Çatalca'nın sınırları içerisinde kalmaktaydı. Daha sonraki yıllarda artan nüfusa ve şehrin mekânsal gelişmesine paralel olarak, İstanbul'un yeni idari oluşumlara bölünmesiyle birlikte, Çatalca ilçesine bağlı Büyükçekmece Nahiyesi de 19 Şubat 1958 yılında belediye olmuştur yılında da ilçe olmuştur. Böylece günümüzdeki Beylikdüzü ilçesini oluşturan Anarşa (Gürpınar), Garden (Kavaklı), Trakatya (Yakuplu) ve Karvan köyleri de Büyükçekmece'ye bağlanmıştı. Daha sonraki süreçte Büyükçekmece'nin köylerinden olan Anarşa (Gürpınar) 31 Aralık 1987 yılında yayınlanan resmi gazete ile belediye olmuştur. Beylikdüzü'nü oluşturan Kavaklı ve Yakuplu köyleri de 1 Aralık 1993 yılında belediye olmuşlardır. 15

29 2002 yılına gelindiğinde ise Kavaklı Belediyesinin ismi Bakanlar Kurulu kararı ile ismi Beylikdüzü Belediyesi olarak değiştirilmiştir. 22 Mart 2008 tarih sayılı resmi gazetede yayınlanan karar ile Beylikdüzü ilçe olmuştur. Gürpınar ve Yakuplu ilk kademe Belediyelerinin tüzel kişiliği kaldırılarak, Beylikdüzü Belediyesine dâhil edilmişlerdir itibari ile 10 adet mahalleden oluşan bir belediye haline gelmiştir (Harita 7). 2. BEYLİKDÜZÜ NDE NÜFUS VE YERLEŞME 2.1. Nüfus Nüfusun Geçmişteki Yapısı Yeryüzünde insanların ne şekilde dağıldıkları konusu beşeri coğrafyanın en temel ve önemli yanlarından birisini oluşturmaktadır. Bir yerden diğerine olan nüfus farklılıkları o yerlerin özellikleri ve içinde yaşayan insanların hayat tarzları hakkında çok şey anlatır. Nüfus dağılışı hakkındaki bilgiler, aynı zamanda da, dünyanın insan tarafından kullanılışıyla ilgili çok çeşitliliği de dile getirirler (Tümertekin ve Özgüç, 2011). İnsan varlığı ve faaliyetleri gözle görülebilir dağılışları meydana getirir. İnsan bu dağılışlar ve ilişkiler içinde incelenmelidir (Tümertekin ve Özgüç, 2013). Buradan hareketle Beylikdüzü ilçesinin nüfus yapısı özelliklerini incelediğimizde, ilk olarak Cumhuriyet yıllarına kadar geçici yerleşmelerin olması ve nüfus sayımının yapılmaması nüfusu hakkında yorum yapmamızı güçleştirmektedir. Bu yüzden Beylikdüzü'ndeki devamlı yerleşmeler, Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren mahallelerin geçirmiş olduğu değişim üzerinden ele alınabilir. Bu değişim için Beylikdüzü'nde yerleşmenin tarihsel temelini oluşturan Gürpınar, Yakuplu ve Kavaklı mahallerini incelememiz gerekmektedir. Üç mahallenin nüfus verilerini ilk olarak 1935 yılında yapılan nüfus sayımı ile öğrenebilmekteyiz. 1935'ten günümüze kadarki nüfus sayımları bu köylerde düzenli olarak yapılmıştır (Tablo 2). Beylikdüzü'nün nüvesini meydana getiren 16

30 köylerin 1 nüfusunu incelediğimizde, 1935 yılında bu köylerin toplam nüfusu 1559'dur yıllarında ülke genelindeki kırsal yerleşmelerin nüfus miktarlarında II. Dünya Savaşı nedeniyle azalma olurken bu köylerde Balkanlardan gelen göçlerin etkisiyle nüfus yaklaşık olarak iki katına çıkmıştır 'li yıllara baktığımızda ise Kavaklı hariç Gürpınar ve Yakuplu köylerinin nüfusları % 35 civarında düşmüştür. Bu düşüşün sebebi, nüfus idaresi kaynaklarında köylerin yerleşim sınırlarının değişmesi olarak verilmektedir. Grafik 1: Beylikdüzü'nde Nüfusun Gelişme Seyri ( ) Kaynak : Tüik, 'li yıllardan 1985'li yıllara kadar yerleşmelerin nüfusu hep artış göstermiştir. Çünkü ''1970 li yıllardan sonra otomobil kullanımının artması ve kırsal kesimden İstanbul a gelen yoğun göçler sonucunda İstanbul un sınırları doğuda Bostancı-Maltepe-Kartal-Pendik ve Gebze yönünde, batıda da E 5 karayolu boyunca Avcılar-Büyükçekmece yönünde gelişme göstermiştir"(tümertekin, 1997). Özellikle 1960'lı yıllardan sonra Türkiye'deki gelişen ulaşım sektörü, şehirlerin genel yayılım 1 Yakuplu, Gürpınar ve Kavaklı köyleri. 17

31 aksını etkileyen önemli unsurlardan biri oluşturmuştur. "1987 yılında şehirleşme hareketlerinin Avcılar'da E-5 boyunca, Parseller civarında ve E-5 ile Marmara Denizi arasında yoğunlaştığı görülürken Ambarlı civarında ve Kıraç'ın batısındaki alanda ilk sanayi tesislerinin kurulduğu görülmektedir''(keçeli vd. 2008). 1985'li yıllarda şehrin mekânsal gelişimi Beylikdüzü'nün bulunduğu alana doğru kaymıştır. Dolayısıyla 'lı yıllarda ulaşımın gelişmesinden dolayı nüfusun artış hızı % 250'yi bulurken ilçe nüfusundaki asıl artış % 600'lük bir oranla 1990 ile 2000 yılları arasında yaşanmıştır. Fakat nüfus artışı oranlarının mahalleler üzerine dağılımı aynı olmamıştır yılları arasında nüfus artışının Gürpınar ve Yakuplu'da daha hızlı olduğu görülürken, 1990 yılından sonra Kavaklı mahallesi ön plana çıkmıştır. Tablo 2: Yılları Arasında Beylikdüzü'nü Oluşturan Mahallelerde Nüfus Değişimi Yıllar Gürpınar Kavaklı Yakuplu Beylikdüzü Toplam Kaynak: Tuik,

32 ''Beylikdüzü'nün tarihi gelişimi'' kısmında değindiğimiz gibi 2002 yılında Kavaklı isminin değiştirilerek Beylikdüzü ismini aldığını 2008'de de üç yerleşmenin birleştirilerek Beylikdüzü ilçesinin kurulduğundan bahsetmiştik yılında nüfus sayımında ilçenin nüfusu kişi olarak belirlendi yılında ise nüfus kişiye düşmüştür. Buradan Beylikdüzü nde bir yılda nerdeyse %10'luk bir azalmanın olduğu görülmektedir. Bu azalmanın sebepleri ise adrese dayalı nüfus kayıt sistemine geçilmesi ve ilçe sınırları içerisindeki Pınartepe Mahallesi nin Büyükçekmece'ye, Yakuplu Merkez Mahallesi nin bir kısmının Esenyurt ilçesine bağlanmasıdır. Kuşkusuz ilçe sınırlarındaki bu değişiklik meydana gelmemiş olsaydı ilçe nüfusunda azalma meydana gelmesi de beklenemezdi. Nüfusu yıllara göre incelemeye devam ettiğimizde, yılların da nüfus artış oranı %4, yıllarında %6, yılında %9, yılanda ise % 5 e yakın olmuştur (Tablo 2). Tarihten günümüze kadar ana yolların geçiş güzergâhında bulunan Beylikdüzü'nün nüfusu devamlı artmıştır 2. Beylikdüzü bu tarihsel süreçte göç hareketlerine, ekonomik gelişmeye ve kültür etkileşimlere tanıklık etmiştir Nüfusun Günümüzdeki Yapısı ve Özellikleri Belirli bir mekândaki nüfusun miktarı yanında, onun çeşitli yaş gruplarına göre durumu ve özellikle çalışabilir ya da faal nüfus olarak adlandırılan yaş arasındaki nüfus miktarları iş gücü kapasitesi, gıda ve çeşitli hizmetlere olan ihtiyaç, aile tipleri, ölüm ve doğum oranları ve nihayet (nihai) göçler bakımından önem taşır (Tümertekin ve diğerleri, 2009: 266) yılı "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi" sonuçlarına göre Beylikdüzü nün nüfus miktarı 'dir. Toplam nüfus içinde kadın ve erkek nüfus miktarı birbirine oldukça yakındır. Toplam nüfusun % 49,8 sini erkekler, % 50,8 ini kadınlar oluşturmaktadır. Beylikdüzü'nde nüfusu yaş grupları bakımından incelediğimizde, ilçede nüfus yapısı yoğunluğunun % 71,71'lik bir oran ile yaş dilimi arasında bulunan yetişkin nüfusa ait olduğunu görürüz yaş arasında bulunan çocuk yaştaki nüfus grubu ise % 23,15'lik bir orana sahiptir. Yaşlı nüfus 2 Tabloda yılları arasında nüfus azalmaktadır. Bu azalma günümüz Beylikdüzü sınırları içerinde olmayan Pınartepe Mahallesi nden kaynaklanmaktadır. 19

33 olarak ifade edilen 65 ve üstü yaş diliminde bulunan nüfus ise toplam nüfusun % 5,14'ünü oluşturmaktadır (Grafik 2). Bu veriler eşliğinde Beylikdüzü'nde yaşayanların 15 ile 65 yaş aralığındaki çalışabilir ve faal nüfusun yoğunluk kazandığını ve bu yoğunluğun Beylikdüzü'nde üretime katkıda bulanabilecek büyük bir iş gücü potansiyelinin olduğunu göstermektedir. Grafik 2: Beylikdüzü'nde Nüfusun Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı KADIN ERKEK Kaynak: Tüik, 2012 (*Yabancılar dahil değildir.) Beylikdüzü nde nüfusu mahalleler ölçeğinde incelediğimizde, ilçe nüfusunun % 21,1 i Adnan Kahveci Mahallesi'nde, % 20,2 lik bir kısmı da Barış Mahallesinde yaşamaktadır. İlçenin % 41,3'lük kısmın bu iki mahallede yoğunlaşmasına sebep olan faktörler; E5 karayoluna yakınlık, yaşam alanlarının sosyal yaşam alanlarına yakın olması ve toplu ulaşım hatlarının yaygınlığı olarak sıralanabilir. Nüfus yoğunluğunun en az olduğu mahalle ise % 1,3' lük oranla Sahil Mahallesidir. Çünkü mahallede villa tarzı yazlık yerleşmeler bulunduğundan dolayı konutlar mevsimlik olarak 20

34 yoğunlaşmaktadır (Grafik 3). Yakın çevresinde sanayi alanlarının bulunmasına rağmen Beylikdüzü ağırlıklı olarak sitelerden oluşan planlı bir konut bölgesidir. Planlı olması özellikle eğitimli insanların bölgeyi tercih etmesine neden olmuş ve bölgede üniversite mezunlarının oranı %34 e ulaşmıştır'' (M.Hayır, 2009). Eğitimli kişilerin tercih etmesinde ki sebep planlı yapılaşma ve Beylikdüzü nde yeni projelerle birlikte ev sahibi olma isteğidir. Grafik 3: Beylikdüzü Nüfusunun Mahallelere Göre Dağılışı Kaynak: Tuik, Nüfusun Sosyal ve Kültürel Özellikleri Beylikdüzü'nde kadın erkek nüfusunu incelediğimizde nüfuslarının sürekli artığını ve her zaman kadın nüfusunun erkek nüfusundan fazla olduğunu görmekteyiz. İlçede kadın nüfusu iken erkek nüfusu 'dir. Nüfusun doğum yerlerine göre dağılımına bakıldığında ise, en fazla nüfusa sahip bölgesi ( kişiyle) Karadeniz Bölgesi olduğu görülmektedir (Grafik 4). Karadeniz bölgesini sırasıyla Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Ege Bölgesi takip etmektedir. 21

35 Beylikdüzü 2000 li yıllara kadar en çok İstanbul un diğer ilçelerinden (doğum yerleri Karadeniz Bölgesi olanlar) göç almıştır; bunların büyük çoğunluğu başlangıçta Karadeniz Bölgesi nden İstanbul un diğer ilçelerin göç etmişler, daha sonra Beylikdüzü ne yerleşmişlerdir li yılardan sonra ise, doğum yerleri Doğu Anadolu Bölgesi olan nüfus artmıştır. Bu artış o kadar hızlı olmuştur ki, yalnızca 2011 yılında Doğu Anadolu Bölgesi illerinde nüfusa kayıtlı olanların sayısı bir önceki yıla göre % 30 oranında artmıştır. Karadeniz Bölgesi illerinde nüfusu kayıtlı olanların sayısı ise % 5 oranında artmıştır. Eğer bu süreç bu şekilde devam ederse, Beylikdüzü nde sosyal ve kültürel yapının değişeceği aşikardır. Grafik 4: Beylikdüzü'nde Yaşayan Nüfusun Doğum Yerlerine Göre Dağılımı Akdeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölegesi Marmara Bölgesi Kaynak: Tüik, 2012 *Yabancılar dâhil değildir. 22

36 Tablo 3: Nüfus Kayıtlarına Göre Beylikdüzü nde Yaşayanların Dağılımı Nüfusa kayıtlı olunan il Nüfus Miktarı Nüfusa kayıtlı olunan il Nüfus Miktarı Adana 2078 Kocaeli 914 Adıyaman 1445 Konya 3522 Afyonkarahisar 842 Kütahya 670 Ağrı 2233 Malatya 6940 Amasya 2678 Manisa 1104 Ankara 2218 Kahramanmaraş 2481 Antalya 700 Mardin 2738 Artvin 1752 Muğla 311 Aydın 628 Muş 2136 Balıkesir 2672 Nevşehir 2438 Bilecik 429 Niğde 1223 Bingöl 872 Ordu 5647 Bitlis 1518 Rize 2919 Bolu 768 Sakarya 1821 Burdur 256 Samsun 6038 Bursa 2402 Siirt 1854 Çanakkale 1668 Sinop 3365 Çankırı 1264 Sivas 7614 Çorum 2781 Tekirdağ 3185 Denizli 993 Tokat 6147 Diyarbakır 2960 Trabzon 8421 Edirne 2094 Tunceli 948 Elazığ 2527 Şanlıurfa 2540 Erzincan 3782 Uşak 470 Erzurum 5274 Van 4793 Eskişehir 1454 Yozgat 2302 Gaziantep 2435 Zonguldak 3616 Giresun 4438 Aksaray 482 Gümüşhane 1807 Bayburt 1422 Hakkari 691 Karaman 597 Hatay 1802 Kırıkkale 715 Isparta 974 Batman 839 Mersin 1320 Şırnak 162 İstanbul Bartın 2101 İzmir 1792 Ardahan 2273 Kars 3418 Iğdır 981 Kastamonu 4129 Yalova 486 Kayseri 3922 Karabük 1199 Kırklareli 2506 Kilis 1410 Kırşehir 1043 Osmaniye 624 Düzce 819 Kaynak: Tüik, 2012 Beylikdüzü İlçesini, kişilerin bağlı oldukları Nüfus kütüğü açısından değerlendirirsek, Beylikdüzü nün ne kadar kozmopolit bir ilçe olduğunu daha iyi etüt 23

37 edebiliriz. Beylikdüzü İlçe sinde Türkiye nin 81 ilinden insan yaşamaktadır. İnsanların illere göre dağılımına baktığımızda kütüğü İstanbul da olanları saymazsak, 2011 yılı itibariyle Beylikdüzü nde en çok Trabzon nüfusuna, en az ise Şırnak nüfusuna bağlı insanın yaşadığını söyleyebiliriz. Eğitim düzeyi bakımından da oldukça iyi bir seviyededir(tablo 4). Tablo 4 : Beylikdüzü Nüfusunun Eğitim Düzeyi Eğitim Düzeyi Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Kaynak: Tuik 2012 (*Yabancılar hariçtir) 2.2 Yerleşme "Yeryüzünde insanların ne şekilde dağıldıkları konusu beşeri coğrafyanın en temel ve en önemli yanlarından birisini oluşturur. Bir yerden diğerine olan husus farklılıkları o yerlerin özellikleri ve içinde yaşayan insanların yaşam tarzları hakkında çok şey anlatır. Nüfus dağılışı hakkındaki bilgiler aynı zamanda dünyanın insan tarafından kullanışıyla ilgili çok çeşitliliği de dile getirir (Özgüç, 1994). Yerleşim alanlarında, beşeri faktörler bir yerleşim alanın özellikleri ve gelişimi üzerinde etkiliyken, fiziki faktörler ise yerleşme alanlarının yer seçimi ve devamlılığında önemlidir. Beylikdüzü beşeri faktörler ve fiziki faktörler bakımından mekânsal yerleşme ve gelişime uygun bir ortamda olduğu için geçmişten günümüze birçok yerleşmeye ev sahipliği yapmıştır. Dünyada yerleşme alanlarının yer seçimini etkiyen ana unsurlar (iklim, su, toprak, ulaşım, savunma, coğrafi konum) aslında geçmişten günümüze pek değişmemiştir. Ama bu unsurlardan bazen bir bazen de birden fazla fonksiyon 24

38 yerleşim yerinin seçiminde temel dayanağı oluşturmaktadır. Beylikdüzü'nde yerleşmenin yapısını ve genel özelliklerinin temelini oluşturan unsurlar ise ulaşım ve coğrafi konumu olmuştur Yerleşmenin Tarihsel ve Mekânsal Gelişimi Beylikdüzü ve çevresinde yapılan prehistorik ve arkeolojik araştırmalar neticesinde bölgenin uzun bir zaman önce yerleşime açıldığı ve günümüze kadar çok farklı medeniyetlere ev sahipliği yapıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim ilk yerleşmelerin M.Ö. 7. yüzyılda Helenler ile başladığı tahmin edilmektedir. Bu sürecin ardından M.Ö. 2. yüzyıla kadar yöre hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılamamaktadır. M.Ö. 2. yüzyılda ise, bölge topraklarının Bizans sınırlarının içinde kaldığı bilinmektedir. Bizans döneminde bölgenin sınırlarının genişlemesi nedeniyle farklı ekonomik faaliyetler bir arada yapılmıştır. Yörede yaşayan halkın günümüz Sahil, Gürpınar, Dereağzı mahallerinde balıkçılık, Haramidere'nin iç kısımlarında avcılık ve Kavaklı Mahallesi civarında da tarım faaliyetleri ile uğraşıldığı tespit edilmiştir. Osmanlı Dönemi nde ise bölgenin fethi ile birlikte Anadolu'dan Türklerin bölgeye getirilip yerleştirildiği, getirilen halkın bölgede yapılan balıkçılık faaliyetlerine pek ayak uyduramaması sonucunda bölgede tarım ile uğraştıkları bilinmektedir. Ayrıca, Osmanlı Devri nde, bölgede yeni yol çalışmaları yapılmıştır. Bu yol çalışmaları sonucunda yapılan yolların kenarlarında konaklama alanları (Günümüz dinlenme Tesisleri gibi) şeklinde yerleşmeler alanları oluşmuştur. Örneğin günümüze kadar ulaşan Kapıağa Köprüsü Mimar Sinan tarafından 17. yüzyıl'da inşa edilmiştir. İnşasından sonra yerleşmeler bu güzergah üzerinde gelişmiştir. 25

39 Foto 3: Haramidere Kapıağa Köprüsü Osmanlı'nın yıkılma evrelerine doğru ise Rumlar bölgede yoğunlaşmış, ancak Cumhuriyet in ilanından sonra mübadele ile nüfusları azalmıştır dan sonra Rum nüfusun izleri iyice silinmiş ve günümüze sadece birkaç ev kalmıştır. Foto 4: Gürpınar Mahallesi ndeki Eski Rum Evi (Uzun ve Kaya 2012) 26

40 Beylikdüzü'nde yerleşim tarihi ile ilgili ilk yazılı kaynaklara günümüz Beylikdüzü sınırları içerinde kalan Gürpınar ile ilgili bilgilere ulaşılabilmektedir. 3 Gürpınar ın hakkında ilk kaynak Bizans İmparatorluğu dönemine aittir. Gürpınar'ın bu dönemdeki adı, Avusturya Bilimler Akademisi'nin yayınlamış olduğu ''Tabula Imperii Byzantini'' adlı kitap serisinin Bizans dönemindeki Doğu Trakya'yı anlatan 12. cildinin 249. sayfasında "Anô Arsoú", 269. sayfasında ise "Aresoú" olarak geçmektedir ( TIB 12 (2008): Ostthrakien Europe). Gürpınar da Bizans Dönemi nden Yunanistan ile yapılan mübadele yıllarına kadar ki süreçte, dağınık yerleşmeler görülmektedir. Geçim kaynağı olarak başta balıkçılık olmak üzere tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Tarım ile uğraşanların Gürpınar'da meyve ve sebze tarımının yanı sıra bağcılık ile uğraştıkları bilinmektedir 4. Mübadele sonrası, bugünkü mahalle merkezinden güney sahiline kadar uzanan alan, neredeyse tamamen bağ alanlarıyla kaplıydı. Ancak köyün arazisine dağınık yerleşmiş bulunan yöre insanına eşkıyalar rahat vermiyordu. Mübadele öncesinden kalan yaygın söylenceye göre, bu duruma bir çare olarak, yardımseverliğiyle meşhur Ana Ayşe adıyla anılan bir kadın, köy halkının günümüzdeki yerleşim merkezinde toplanmasını sağladı. Böylece yöreye giden insanlar "Ana Ayşe'ye gidiyorum" der olmuşlardı. Zamanla Ana Ayşe sözcüklerinin, "Anarşe" halini aldığı rivayet edilir lü yılların ilk çeyreğinde, Cumhuriyet ilan edilmeden önce, Marmara sahillerinin büyük bir kısmında Rum halk yaşıyordu yılında Yunanistan ile Türkiye arasında imzalanan Lozan Anlaşması'nın ek protokolü çerçevesinde, Gürpınar halkının Rum kökenli olanları Yunanistan a göç ederken Türk kökenli Selânikliler de Yunanistan dan da bu bölgeye gelmiştir. Mübadele, 1924 yılının ilk aylarında başladı. Dönemin en büyük gemisi olan Gülcemal adlı gemi ile Türkiye'ye getirilen ve çevre köylere yerleştirilecek mübadiller, o dönemki adı Kalikratiya (günümüzde Büyükçekmece ye bağlı Mimarsinan Mahallesi) olan 3 Çevresindeki yerleşmelerin de tarihi gelişimi benzerlik göstermektedir. Çünkü o dönemde Kavaklı, Gürpınar ve Yakuplu'nun bulunduğu alanlara da Gürpınar ın sınırlarında olduğu sanılmaktadır (Beylikdüzü Kaymakamlığı, 2013). 4 İlçe Tarım Müdürlüğü' Toprak inceleme raporu 5 Saha çalışması sırasındaki görüşmelerden edilen bilgilerdir. 27

41 yere indirildiler. Ancak kıyıda bir liman olmaması çeşitli zorluklar çıkardı. İskân sırasında Selanik Vilâyeti ne bağlı Merkez, Drama ve Serez (Serres) sancaklarından, ayrıca Koçan (Kozani) kazası ve Nasliç (Nasiliç veya Neapoli) kasabası ve Ramna ile Saltıklı gibi çeşitli yerleşimlerden getirilen mübadiller Gürpınar'a yerleştirilmişlerdir (Lozan mübadeleri.com) Mübadele sonucunda Gürpınar'dan yaklaşık 950 Rum ayrılırken; getirilen Türk, az sayıda Arnavut ile yaklaşık 650 kişiydi. Getirilen göçmenlere gemiye binmeden önce verilen pasaport niteliğindeki belgeler, Türkiye'de kendilerinden alındı ve karşılığında her haneye 5 dönüm tarla, yarım dönüm bağ; ayrıca nüfus başına yarımşar dönüm daha tarla verildi. Köye devletçe ayrıca 30 öküz ve 30 saban verildi (Beylikdüzü Belediyesi, 2012). Gürpınar'a yerleşenlere, ayrılan Rumların evleri taksim edildi. İlk esnada, köyün içinden kuzey-güney doğrultusunda geçen pınarın iki tarafına konumlanmış eski Rum yerleşimine, mübadele sonrasında da sadık kalınmıştır. Buna göre pınarın doğu tarafında Langaza kazasından gelenler, batı tarafında ise Drama kazasından gelenler çoğunluğu oluşturuyorlardı. II. Dünya Savaşı'nın Balkanlar'da hararetlendiği dönemde, Büyükçekmece Körfezi'nden gerçekleşecek olası bir Alman taarruzuna karşı İstanbul'un korunması amacıyla yapılan berkitme çalışmalarının bir parçası olarak yıllarında yaklaşık 1500 kişilik ağır silâhlı bir askeri birlik, Topyeri mevkiine konuşlandırılmıştır. Mevkiinin adı bu yıllardan kalmaktadır. Bölgede kerpiçten bir kışla ve ahırlar inşa edilmiş ve birlik 1949 yılına kadar Gürpınar'da görev yapmıştır. Günümüzde Topyeri mevkii "Siteler" adıyla anılmaktadır ve Gürpınar Mahallesi'nin merkezidir. Gürpınar da yapılan saha çalışmaları neticesinde, bölge halkından edinilen bilgilere göre, Anarşe adı Harf Devrimi sırasındaki bir imlâ hatasıyla Anarşa'ya dönüşmüştür. 'Türkiye'de Meskûn Yerler Kılavuzu' adlı kitapta da Anarşa olarak kayıtlıdır. Ülkemizde zaman zaman gerçekleştirilmekte olan yer adlarını değiştirme işlemlerinden biri olan yılları arasındaki işlemlerden Gürpınar da nasibini almış; 1961 yılına kadar Anarşa olan adı, o sene Gürpınar olarak değiştirilmiştir. Ancak burada ilgi çekici bir nokta, o dönemde Kıbrıs olaylarından dolayı gelişen Yunan karşıtlığı sebebiyle Yunanca kökenli birçok yer adının, farklı Türkçe isimlerle adlandırılmasıdır. Buna göre, yer adının, yerleşimin Bizans dönemindeki adı olan "Anô Arsoú"dan evrilmiş olması daha muhtemeldir. Ancak Anarşa adının 28

42 tam olarak nereden geldiği, şu an için kesin olarak bilinmemektedir. Öte yandan Gürpınar adının verilmesinin sebebi ise, çevre köylere nazaran Gürpınar'ın pınarlarının bol ve sulak bir yerleşim yeri olmasıdır. En gürpınar ise, bugünkü Atatürk Parkı'nın bulunduğu yerden akmaktaydı. Parkın bugünkü yerinde, köy halkının tahılını öğütebildiği değirmen bulunmaktaydı. Çevrede yapıların çoğalması ve kuyu sondajlarının artması sonucu bu pınar kaybolmuştur. Foto 5: Beylikdüzü Mayıs 1982 (Beylikdüzü Belediyesi) 1990 lere kadar Çatalca ilçesine ve Büyükçekmece bucağına bağlı küçük tarım köyleri olan bölgede, yurt içi göç alan önemli bir merkez haline gelmiştir. Daha çok 1990 lı yıllardan sonra Anadolu nun her bölgesinden insanların, özellikle de Karadenizlilerin ilgi odağı olmuştur yılında Büyükçekmece'nin ilçe olmasıyla beraber, Gürpınar, Kavaklı, Yakuplu da bu ilçeye bağlanmıştır. Köyler, 1989 yılında köy statüsünden 1. kademe belde belediyesi statüsüne çıkartılmıştır. 22 Temmuz 2004 tarihinde ise Resmi Gazete'de yayımlanan sayılı kanun ile büyükşehir sınırları, İzmit ve İstanbul büyükşehir belediyeleri için il mülkî sınırları olarak değiştirildiğinden, bu üç köy büyükşehir sınırları içerisine girmiştir. Mart 2008'de hükümetçe yapılan son düzenlemelerle belediyelerin kapatılması ve Merkez, Adnan Kahveci ve Dereağzı mahallelerinin yeni bir ilçe haline getirilen Beylikdüzü'ne, 29

43 Pınartepe Mahallesi'nin ise Büyükçekmece ilçesine bağlanması kararlaştırılmıştır. Bu uygulama, 2009 yılındaki yerel seçim ile beraber yürürlüğe konmuştur. Harita 8: Beylikdüzü'nün Mekansal Gelişimi 30

44 Harita 9: Beylikdüzü'nde Arazi Kullanımı 31

45 Yerleşmenin Günümüzdeki Özellikleri Türkiye deki şehirlerin kuruluş ve gelişmelerinde iklim, toprak, su ve jeolojik özellikler gibi doğal şartların büyük etkisi olduğu bilinmektedir. Ayrıca tarih ve sosyal şartların da şehirlerin kuruluş ve gelişmelerinde büyük rolleri olmuştur (Yalçınlar, 1967). Toplumlar geliştikçe, şehirlerin çoğunda ekonomik rol büyük önem kazanır. Şehirler, insan ve faaliyetlerini, daha büyük kolaylık sağlamak üzere bir yerde bir araya getirirler (Tümertekin vd., 2009). Şehirler sahip olduğu nüveler ile doğru orantılı olarak gelişip büyürler. Beylikdüzü, günümüzde, 1 merkez belediye ve ona bağlı 10 mahalleden oluşan km 2 'lik yerleşme alanına sahiptir. Yerleşmenin bu şehirsel dokusunu kazanmasında, özellikle son çeyrek asırda yaşanan gelişmeler etkili olmuştur. ''Beylikdüzü İstanbul da 1990 sonrasında TOKİ ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından toplu konutların yapılmasıyla rağbet görmeye ve yerleşmeye geniş anlamda açılmış yeni bir sahadır'' (Hayır, 2009 ). İstanbul'un mekansal gelişmesi 1990'larden sonra Beylikdüzü'nde de etkili olmuş, yapılaşma faaliyetleri hızlanmış ve nüfus artışı hızı artmıştır. Beylikdüzü'nde yerleşmenin günümüzdeki yapısını incelendiğinde, İstanbul dışından göç alarak gelişen bir bölge olmadığı, şehrin diğer ilçelerin verdiği göçle nüfuslanmış bir alan olduğunu görülmektedir. İlçenin mimari yapı yönünden yerleşme özelliklerine baktığımızda E-5 karayolu cephesi boyunca yüksek katlı toplu konut alanları bulunmaktadır. Marmara Denizi'ne kıyısı olan mahallelerde 2-3 katlı, müstakil, bahçeli, yazlık konutlar veya villa tarzı konutlar yer almaktadır. Deniz ile karayolunun ortasında kalan iç kısmı ise genel olarak yapılaşma şartlarının uygun olmamasından ve eski yerleşim alanlarını içinde barındırmasından dolayı 2-3 katlı apartmanlardan oluşmaktadır (Foto 6). 32

46 Foto 6: Kavaklı Mahallesinden Bir Görünüm ''Beylikdüzü'nün % 85 i ifrazlı parsellerden oluşmakta olup tarla vasfında arazisi çok az kalmıştır. Dere hattı boyunca yer alan tescil dışı alanlardan ise bir ıslah projesinin geçmesi planlanmaktadır (Beylikdüzü Belediyesi, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Verileri, 2007). Özellikle 2000'li yıllardan sonra bölgenin çekiciliğinin artmasındaki nedenlere bakıldığında; İstanbul da şehir içi ulaşımının en önemli karayolu ağı olan E-5'e kuzeyden tüm yol boyunca cephesi olması, güney kesiminde Marmara Denizi'nin bulunması, halkın toplu konut projeleri sayesinde ev sahibi olmaları ilçeye göçü arttıran nedenlerdendir. Bu göçlerin sonucunda ilçedeki konut yoğunluğu artmıştır. Konut alanlarının yoğunluğuna rağmen her apartmanın kendine ait bahçesinin olması ve site kültürünün baskın olması, bölgede yoğun ama yeşil ve düzenli haliyle yaşanabilir bir ortam meydana getirmektedir. Konut alanlarının yoğun olduğu bölgelerde yolların genişliği ve altyapının düzenli olması yerleşmeyi etkileyen önemli faktörlerdendir. Ayrıca konut alanlarının arasından geçen çamlık hat ve ormanlar da insanların spor ve piknik yaptıkları alanlar haline dönüşmektedir. 33

47 Bu yaşam alanlarının zenginliği de İstanbul merkezden buraya taşınmayı teşvik etmektedir. Foto 7: Toplu Konut Alanlarına Bir Örnek; İhlas Marmara Evleri ''Yerleşmenin kurulduğu yer sabittir ve değişmez. Oysa sitüasyon, yani konum değişebilir bir niteliktir. Benzer sitlere sahip olsa bile yerleşmeler, konum itibariyle birbirinden ayrılabilir. Çünkü yerleşmenin konumu, dünyanın veya bir bölgenin zamanla değişen nüfus, idari, siyasi ve ekonomik güç alanları ile ana yol güzergâhlarına göre durumuna göre belirlenir. Bir zamanlar çok canlı olan alanlar arasındaki ana yol güzergâhları üzerinde bulunan bir yerleşme, bu elverişli konumunu zamanla yitirmiş olabilir. Buna karşılık dünya veya ülkenin yeniden ortaya çıkan düzeninde işlek yollar üzerinde, çeşitli faaliyetlerin kendini gösterdiği kimi yerleşmelerin önemi artabilir. Yeni şartlara güçlü coğrafi potansiyelleri ile ayak uyduran yerleşmeler varlıklarını gelişerek sürdürürler" (Özgür, 2010:13). Beylikdüzü nün yüzyıllardır kullanılan bir geçiş güzergahı üzerinde yer alması, ilçenin önemini artırmıştır. Bu özellik, yerleşmenin doğu-batı yönlü bir hat boyunca gelişmesinin de en önemli sebebidir. Zaten şehirleşme hareketi ile birlikte 34

48 giderek gelişen toplu konut alanları, özellikle E-5 karayolu kenarındaki (sitelerin yaygın olduğu) mahallelerde nüfus yoğunluğunu artırmaktadır (Harita 10). Gürpınar, Yakuplu ve Kavaklı ilçenin temelini oluşturan mahalleler olmalarına rağmen, E-5 karayoluna komşu olan mahalleler kadar yoğun nüfuslu değillerdir. Harita 10: Beylikdüzü'nde Mahallelerin Nüfus Yoğunluğu 2.3 Arazi Kullanımı Yeryüzünde yerleşilmiş mekânın tümü fonksiyona göre kullanım alanları halinde örgütlenmiştir (Tümertekin vd, 2013: 361). Bu örgütlenme sonucunda yerleşme alanlarında ekonomik ve sosyal açıdan birbirinden farklı bölgeler oluşmakta ve farklı özelliklere bürünmektedir. Beylikdüzü'nde de birbirinden farklı fonksiyonlara göre toplanmış alanlar oluşmuştur. Şehir içi arazi kullanımında en geniş kesimi konut alanları oluşturmaktadır. (Grafik 5). Konut alanlarından sonra, planlı ve düzenli şehirleşmenin gereği olarak % 18 lik bir oran ile yol ve otoparklardan oluşmaktadır. % 13' lük bir kısmı ise jeolojik açıdan sakıncalı alanlar oluşturmaktadır. Ancak belediye planları dahilinde bu kısmın 35

49 içerisinde de konut alanları da vardır; bu alandaki konutlar sakıncalı alanlar oranın içerisinde yer almaktadır. Belediye tarafından ağaçlandırılmış alan ve parklar ise % 10'luk bir alanı kaplamaktadır. Ticaret, sanayi, hizmet sektörlerinin de toplam kapladığı alan ise % 8, Eğitim alanlarının %3, Sağlık alanlarının %1'lik alan kaplamış durumdadır (Grafik 5). Tüm bu değerler incelendiğinde Beylikdüzü'nde sosyal yaşam alanları, eğitim alanları, sanayisi ve ticaret kollarının ülkemizdeki çoğu il merkezinden daha geniş alan kapladığını görmekteyiz. Grafik 5: Arazi Kullanımı Jeolojik Sakıncalı Alan 13% Yol + Otopark 18% Konut Alanı 47% Sağlık 1% Eğitim 3% Park+ Ağaçlandırılmış Alan 10% Sanayi+ Organize Sanayi 4% Ticaret, Ticaret+ Konut,Ticaret+Hiz met 4% Kaynak: Beylikdüzü Belediyesi 36

50 Konut Alanları Konut, insanların ihtiyaçlarını gidermek amacıyla inşa etmiş olduğu yapılardır. Coğrafi açıdan köydeki en basit meskenden şehirlerdeki en modern binalara kadar bütün yapılar mesken olarak ele alınmaktadır (Tolun, 1977). Beylikdüzü'nde şehir içi arazi kullanımının % 47'sini konut alanları oluşturmaktadır. İstanbul'da şehirleşmenin etkisiyle insanlar 1990'li yıllardan sonra konut ihtiyacı karşılayabilmek için Batı yakasına doğru yönelmişlerdir. Bu yüzden Beylikdüzü'nde şehirleşme faaliyetleri son çeyrek asırda en yüksek seviyelere ulaşmıştır. Düzenli bir toplu konut sistemine sahip Beylikdüzü, hem alt yapı hem de çevre planlaması ile İstanbul'un en düzenli ilçelerinden biri olma yolunda ilerlemektedir. Foto 8: Beylikdüzü'nden Genel Bir Görünüm Beylikdüzü'nde konut alanlarını dağılışını mahalle bazında incelediğimizde, Adnan Kahveci Mahallesi ve Barış Mahallesi konut yoğunluğunun en fazla olduğu mahallelerdir. Bu mahallelerde konut alanlarının yoğun olmasında kuşkusuz şehir merkezine ve sanayi alanlarına ulaşımın kolay ve sık olması etkili olmuştur. Adnan Menderes ve Barış mahalleleri genellikle yüksek katlı sitelerden meydana gelmektedir. Bu sebepten dolayı nüfus yoğunluğu fazladır. Bu iki mahallede hemen hemen her sitenin otoparkı, yeşil alanı, oyun parkları, kamelyaları ve en önemlisi de 37

51 iyi bir alt yapısı vardır. Konutların sosyal ve fiziki donanım bakımından zengin olması her geçen gün konut sayılarında artışa sebep olmaktadır. Artışın bu hızla devam etmesi ilerleyen yıllarda ilçede büyük bir ulaşım sıkıntısını beraberinde getirecektir. Bu yüzden konutların artmasıyla birlikte artacak nüfusun da göz önüne alınması ve alt yapı hizmetleri güçlendirilmesi gerekmektedir. Foto 9: Dereağzı Mahallesi'nde Bir Görünüm; Dereağzı Deresi Islah Alanı Dereağzı Mahallesi'nde konutlar genellikle ikişer ve üçer katlı binalardan oluşmaktadır. Mahallede konut yoğunluğu diğer mahallelere göre azdır. Çünkü dere ve yakın çevresinde meydana gelen heyelanlar nedeniyle mahallede yapılaşmaya dikkat edilmektedir. Bu durum mahalledeki kat sayısını ve konutların yapım şekillerini (istinat duvarı gibi) etkilemiştir. Dereağzı Mahallesinin kıyı alanlarına baktığımızda seyrek bir şekilde de olsa yazlık konutlar görülmektedir. Ancak son imar planı ile yapılaşmaya açılmasından dolayı şehirsel gelişmesi hızlanmıştır. Mahallenin sahil kısmındaki konut alanları farklı sosyo-ekonomik grupları içinde barındırmaktadır. Bir tarafta üst gelir grubuna inşa edilmiş lüks konutlar yer 38

52 alırken, diğer yanda ise alt gelir grubunun yaşadığı geleneksel konut alanları, yan yana sıralanmış vaziyettedir. Foto 10: Marmara Mahallesi'nden Bir Görünüm Marmara Mahallesi ise konut alanları bakımından düzenli bir yapılaşmaya sahiptir. Mahalleyi sahil kesimi ve iç kesim olarak ikiye ayırdığımızda; sahile yakın kısımlarında lüks villaların, iç kısımlarında ise site şeklinde yerleşmelerin çoğunlukta olduğunu görmekteyiz. Mahalledeki bu yerleşim alanları ilçede çok tercih edilen konut alanlarının başında gelmektedir. Tüm bu konut alanlarının yanında hala boş arsalarında olduğu görülmektedir. Ancak arz talep ilişkisinden dolayı bu arsaların kısa sürede konut alanları ile dolacağı çok açıktır. 39

53 Foto 11: Yakuplu Mahallesi'nden Bir Görünüm Yakuplu Mahallesi, E-5 karayolu kenarındaki kısmının ulaşım ağına yakın olması nedeniyle yoğun bir yapılaşmaya sahne olmaktadır. İç kesimlerinde ise (daha çok arsa karşılığı konut yapan müteahhitlerin yaptığı) üçer dörder katlı konut alanları ile yapılaşma hızlı bir şekilde devam etmektedir. Yakuplu Mahallesi nde yapılaşmanın hızlı bir şekilde devam etmesinin temelde iki sebebi vardır: Birincisi E-5 karayoluna yakınlığıdır. İkincisi ise Ambarlı Limanı nda çalışanların barınma ihtiyacını karşılamak amacıyla burayı tercih etmeleridir. Gerçekten de bu mahalledeki konut alanları için limanda çalışanların meydana getirdiği talep sonucunda son yıllarda konut kiralarında ve fiyatlarında artış meydana gelmiştir. Ayrıca mahallede konut alanlarının dağılışında Liman Caddesi de etkilidir. Caddenin doğu tarafı sanayi alanları ile kaplıyken, batı kısmında ise konut alanları yoğun olarak bulunmaktadır. 40

54 Foto 12: Sahil Mahallesi'nden Bir Görünüm Sahil Mahallesi, ilçenin en az konut alanına sahip mahallesidir. Konut alanları genelde sahil kesimindeki yazlık siteler ve villalardan oluşmaktadır. Mahallede yerleşilmemiş alanlar hala çoğunluktadır. Tüm İstanbul'un deniz kenarındaki alanlarında olduğu gibi Beylikdüzü ilçesinin deniz kenarının da ticari alanlar veya konut alanları ile dolacağı çok açıktır. Sahil mahallesinde deniz kenarındaki bu alanlarda yapılaşmaya hızla bir şekilde başlanmıştır. Ancak konutların yazlık şeklinde (mevsimlik) yapılmasından dolayı mahallenin nüfus yoğunluğunu fazla arttırmayacağı açıktır. 41

55 Foto 13: Cumhuriyet Mahallesi'nden Bir Görünüm Cumhuriyet, Büyükşehir ve Barış Mahallelerinde konut alanlarında toplu konut örnekleri yaygın bir şekilde görülmektedir. Mahallelerde 1990'larda başlayan toplu konut yapımı günümüzde bitme noktasına gelmiştir. "Yeşil Vadi Projesi" alanı dışında bu üç mahallede boş alan kalmamıştır. Bu yüzden mahalleler konut alanları bakımından çok yoğundur. Çünkü ulaşım imkânlarının çok iyi olması, sitelerin güvenli ve düzenli bir yerleşime sahip olması ve içinde birçok alışveriş merkezini barındırması yoğunluğu arttırmaktadır. Ayrıca ilçenin bu mahalleleri, eğitim alanlarının niteliği ve sayısı bakımından diğer mahallerine göre çok gelişmiştir. Örneğin İstanbul'da çeşitli alanlarda dereceleri olan Yaşar Acar Fen Lisesi, Hüseyin Yıldız Anadolu Lisesi ve Vali Muammer Güler Anadolu Öğretmen Lisesi gibi yüksek bir eğitim niteliğine sahip olan okullar, bu mahallelerin sınırları içerisinde yer almaktadır. Konut alanlarının yoğunlaşmasında bu liseler de etkili olmuştur. 42

56 Foto 14: Kavaklı Mahallesi Son olarak Kavaklı ve Gürpınar Mahallelerine bakıldığında; Beylikdüzü nün temelini oluşturan bu mahallelerde, eski yerleşme alanı olmasına rağmen konut alanlarının azlığı göze çarpmaktadır. Heyelan olaylarından etkilenen alanlarının çokluğu ve mahallenin E-5 Karayoluna olan uzaklığı konutlaşma hızını yavaşlatmıştır. Ancak planlı yapılaşmanın hâkim olduğu E-5 karayoluna yakın alanlarda konut yapımı için boş arsaların kalmaması, mahallelerin değerini artırmış ve son yıllarda konut alanlarının sayısında artışa sebep olmuştur. 43

57 Foto 15: Beylikdüzü'nde 2000 li Yıllarda Hızlı Şehirleşmenin Görüldüğü Alanlar Kaynak: Anonim İlçede yeni yapılan konut alanları, kaliteli ve yaşam şartlarına daha uygun olarak inşa edilmektedir. Ayrıca çalışma alanı ulaşım sorunun olmayışı, sanayi alanlarına tarihi yarım adaya yakınlığı ve sayfiye yerleriyle olan bağlantısı nedeniyle 1.derecede şehir gelişme bölgesi içerisinde kalmaktadır. Bu neden dolayı yeni yapılan konutların değerini daha da yükseltmiştir. Yeni konut alanlarında ağırlıklı olarak orta ve üst gelir grubu ikamet etmektedir. Müstakil evler veya üçer-dörder katlı konutlardan oluşan eski yerleşme alanlarında (Gürpınar, Yakuplu, Kavaklı mahallelerinde) ise orta ve alt gelir grubundan insanlar barındırmaktadır. 44

58 2.3.2 İş ve Ticaret Alanları Merkezi iş alanı, bir şehirde dükkân ve başka iş yerlerinin en yoğun olarak bulunduğu yerdir. Merkez iş alanının büyüklüğü şehrin nüfusuna göre değişir. Küçük bir şehirde toplu bir ünite şekli göstermeyebilir. Buralarda dükkânlar ve diğer iş yerleri, arada bir konutlar ve hatta küçük sanayi tesisleri tarafından kesintiye uğratılarak, daha çok bir sıra halinde uzandıkları görülür (Özgüç, 2004). Beylikdüzü'nde de ticaret alanlarının dağılışı bu şekildedir. Bu sıralanışın genelde E5-Karayolu güzergâhında ve bu karayolunu dik kesen caddelerde yoğunlaştığı görülmektedir. E-5 karayolunda otomobil kullanımına bağlı olarak 1960'lı yıllardan itibaren lokantalar ve konaklama tesisleri açılmıştır. Şehrin karayolu güzergâhı boyunca gelişmesi ile bu ticaret alanlarının sayısı her geçen gün artmıştır. Özellikle 1990'lı yıllarda E-5 karayolunu dik kesen caddeler oluşmuş ve bu caddeler üzerinde de iş ve ticaret alanları açılmıştır. Ardından 1992 yılında bölgede ilk büyük ölçekli iş ve ticaret alanı olan Ambarlı Limanı kurulmuştur. Limanın Kumkapı'dan bölgeye taşınması iş ve ticaret alanları bakımından bölgeyi daha da hızlı gelişmesine zemin hazırlamıştır. Bu liman yıllar içerinde gelişmiş ve günümüzde ''Dünya sıralamasında dünya sıralamasında 49. sıraya yükselmiştir'' (Türklim, 2010). Ambarlı Limanı'ndan sonra bölgenin gelişmesinde önemli katkısı olan diğer iş ve ticaret alanları ise alışveriş merkezleridir. ''Şehrin çeşitli semtlerinde birbiri ardına kurulmaya başlayan alışveriş merkezleri, şehirsel büyümeye ve getirdikleri alışveriş kolaylıklarına paralel olarak sayısal ve mekânsal açıdan kısa sürede büyük değişikler göstermiştir" (Timor, 2001). İstanbul'un ilk alışveriş merkezlerinden olan Migros Alışveriş Merkezi, Beylikdüzü nde 1997 yılında açılmıştır. Daha sonraki yıllarda ise; yolun güney kesiminde Hasırcılar AVM, Koçtaş Yapı Marketi, Markacity, Perlavista, Beylicium AVM, Kuzey kesiminde (Esenyurt'a bağlı kısmında) ise Carrefoursa, Marmara Park AVM, Bauhaus, Otopia Araba Alışveriş Merkezi ve İstanbul'un en önemli fuar alanlarından biri olan Tüyap Kongre ve Fuar merkezi açılmıştır. 45

59 Tablo 5: Beylikdüzü ndeki Alışveriş Merkezleri ve Hipermarketler 1. Marmarapark AVM* 10. White Corner AVM 2. Beylikdüzü Migros AVM 11. Media Markt Beylikdüzü * 3. Perla Vista AVM 12. Darty Beylikdüzü 4. Real Hipermarketi* 13. Koçtaş Beylikdüzü 5. Carrefour Hipermarketi * 14. Bauhaus Beylikdüzü * 6. İstanbul Outlet Park 15. Stars AVM 7. Beylıcıum AVM 16.Hasırcılar AVM 8. Autopia AVM* 17.Marka City AVM 9. Atrium Çarşı *E-5 Karayolunun Esenyurt a bağlı kısmında yer alır. Foto 16: Alışveriş Merkezlerine Bir Örnek; Marka City AVM. 46

60 Her bölge, ülke ya da şehir kendi alışveriş çekiciliğine sahiptir. Günümüzde her türlü ilgi çekici, göz alıcı ve turistik etkinliğin gerçekleştirildiği mekânlar olarak alışveriş merkezleri, kendilerine has önemli birer turizm çekiciliği haline dönüşmüşlerdir. Bu durum rekreasyonel alışverişin hızla yaygınlaşmasına yol açmıştır. Günümüzde şehir sakinleri kadar şehir dışından gelen ziyaretçiler de dükkânlar, lokantalar, eğlence yerleri ve çeşitli başka hizmetlerini içinde barındıran büyük alışveriş merkezlerinin oluşturduğu çekim gücüne kendilerini kaptırmaktadır (Timor, 2001). Bu çekim gücünün etkisi ile mahalle aralarındaki küçük ticarethaneler gelişememektedir. Foto 17: Marmara Park AVM ve Skyport İş Merkezi Beylikdüzünde iş ve ticaret alanlarını mahalleler ölçeğinde incelediğinde; Cumhuriyet Mahallesi, Atatürk Bulvarı üzerinde ve Derviş Eroğlu, Erdemli, İstiklal, Ali Talip Özdemir ve Çamlık Caddesi üzerinde gündelik hayat için gerekli malzemelerin alınıp satıldığı küçük ölçekli işletmeler bulunmaktadır. Ayrıca okulların çevrelerinde kırtasiyeler, özel hastanelerin ve aile sağlık merkezlerinin çevrelerinde de eczaneler yer almaktadır. 47

61 Adnan Kahveci Mahallesi nde Yavuz Sultan Selim Bulvarı iş ve ticaret merkezlerinin en yoğun bulunduğu alandır. Bu bulvar üzerinde çok sayıda iş ve alışveriş merkezleri (Uyum iş merkezi, Onur iş merkezi, Paradise Alışveriş Merkezi, Carium Alışveriş Merkezi) bulunmaktadır. Beylikdüzü nün mahalleleri arasında sosyo-ekonomik seviyenin nispeten yüksek olduğu bir mahalle özelliğine sahip olması nedeniyle, Bulvar üzerindeki iş ve ticaret alanları da ona göre şekillenmiştir (markalaşma, lüks dükkânlar vs.). Bulvara çıkan ara caddeler ile mahalledeki diğer caddelerde ise günlük tüketime yönelik küçük işletmeler (bakkal, berber, fırın vs.) bulunmaktadır. Adnan Kahveci Mahallesi ndeki bir diğer iş ve ticari alanı da kapalı pazar yeridir. Toplumumuzda pazar kültürünün var oluşu ve alışkanlıklarının devam etmesi pazarların varlığını devam ettiren unsurlardandır. Bilindiği gibi, bazı yerleşmelerde artık pazarlar mahalle aralarındaki sokaklarda değil de yerel yönetimler tarafından belirlenmiş ve inşa edilmiş kapalı mekânlarda bulunmaktadırlar. Adnan Kahveci Mahallesi nde de bu gelenek kapalı pazar alanı ile sürdürülmektedir tezgâh açma kapasitesine sahip bu pazar alanında Çarşamba ve Cumartesi günleri pazar kurulmaktadır. Ancak gerek pazarda satılan malların niteliği gerekse tüketici kitlesinin sosyo-ekonomik seviyesi bakımından iki gün arasında çarpıcı farklılıklar bulunmaktadır: çarşamba günleri orta ve alt kesime hitap eden halk pazarı kurulurken, cumartesi günleri de orta ve üst gelir grubuna hitap eden ekolojik ürün pazarı kurulmaktadır. 48

62 Foto 18: Adnan Kahveci Mahallesi Kapalı Pazar Alanı Gürpınar Mahallesi nde ana cadde üzerinde yer alan konutların giriş katları çeşitli dükkânlara tahsis edilmiştir. Bu mahalle Beylikdüzü nün en eski yerleşim merkezlerinden biri olmasına rağmen iş ve ticaret alanları sayısı oldukça azdır. Burada Okutan İş Merkezi haricinde iş ve ticaret alanı için özel ayrılmış bir alan yoktur. Beylikdüzü nün yoğun iş ve ticaret merkezileri ile yoğun konut alanlarının uzağında kalması nedeniyle, şehirsel gelişmenin hızı yavaş seyretmektedir. Yakuplu Mahallesi nin en yoğun olduğu kesimi, D100 Karayoluna sınırı oluşturan kuzeyidir. Bu kesimde Hasırcılar İş Merkezi, mobilyacılar, lokantalar ve benzin istasyonları bulunmaktadır. Mahallenin iş ve ticaret alanları bakımından yoğun olan diğer bölgesi ise Hürriyet Bulvarı dır. Bulvarı üzerinde bankalar ve eczaneler ile cafeler, fırınlar, nalburlar, elektrikçiler ve benzeri küçük işletmeler yer alır. Yakuplu Mahallesi nin doğu kısmında Botaş istasyonu, İski Arıtma Tesisleri, Elektrik Santrali, Dolum Tesisleri, mahallenin batı kısmında ise Skyport İş Kulesi ile satışların toptan şekilde gerçekleştiği Yıldız İş Merkezi ve Uz kardeşler İş Merkezileri bulunmaktadır. 49

63 Dereağzı, Sahil, Marmara ve Kavaklı mahallerinde iş ve ticaret alanları oldukça azdır. Bu dört mahallenin D100 karayoluna sınırının olmaması iş ve ticaret alanlarının dağılışını olumsuz etkilemiştir. Bu mahallelerde ekonomik olarak büyük alışveriş merkezleri ile rekabet edecek işyerleri yoktur. Çünkü bu mahallelerde yer alan işletmeler, (ucuz fiyat politikası, tek çatıda yüzlerce firmayı aynı anda bulundurması, servis imkânları gibi sebeplerden dolayı) büyük alışveriş merkezleri ile rekabet edememektedir. Tüm bu veriler birleştiğinde, bu mahallelerdeki iş alanlarının neden gelişmediği anlaşılmaktadır. Ayrıca bu mahallerde iş ve ticaret alanlarına ek olarak haftanın belirli günlerinde halk pazarları kurulmaktadır. Söz konusu bu pazarlar ile mahalle halkları haftalık temel ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Foto 19: Kavaklı Mahalle Pazarı 50

64 Sanayi Alanları Beylikdüzü, sanayi alanları bakımından İstanbul önemli ilçelerindendir. Çünkü ilçede çok sayıda sanayi tesisi ve Büyükşehir Belediyesi tarafından denetlenen 54 adet birinci sınıf sanayi alanı mevcuttur. Bu sanayi alanları ilçenin doğu ve kuzey sınırında yoğunluk kazanmıştır. Sanayi faaliyetleri bakımından en yoğun olduğu mahalle Yakuplu Mahallesi dir. Mahallede Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi, Beysan sanayi sitesi, Haramidere sanayi sitesi, Ambarlı Tesislerinin dolum kısmı, İSKİ Arıtma Tesisleri, Botaş İstasyonu yer almaktadır. Bu sanayi tesislerinin mahalledeki yayılışını ve kapladığı alanları incelendiğinde, ilçenin kuzeydoğu köşesinde yer alan Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi nin dönümlük alan üzerine yayılmış olduğu görülmektedir. Yaklaşık olarak kişi bu alanda istihdam edilmektedir. Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi, 2002 yılında sanayi kooperatiflerinin kendi imkânları ile kurdukları üç sanayi alanının birleşmesi ile oluşturulmuştur: (1)İstanbul Birlik Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi; 235 dönüm üzerine kurulmuştur. (2)İstanbul Bakır ve Pirinç Sanayicileri Toplu İş Yerleri Yapı Kooperatifi; 550 dönümlük alan üzerine kurulmuştur. (3)Mermerciler Sanayicileri Sitesi; 780 dönüm arazi üzerine kurulmuştur. Ayrıca, Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi dışında, mahallenin en doğu köşesinde Beysan (570 dönüm) ve Haramidere Sanayi Siteleri yer almaktadır. Marmara Mahallesi ne baktığımızda ise en önemli sanayi alanını Ambarlı Limanı oluşturmaktadır. Liman Türkiye'nin en büyük konteynır istiflemesine ev sahipliği yapmaktadır. 51

65 Foto 20: Ambarlı Limanı (Altaş) Ayrıca Adnan Kahveci Mahallesi'nde Marmara Hazır Beton tesisleri, Kavaklı Mahallesi'nde Plastik Sanayi Fabrikası, Barış Mahallesi'nde, Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesinin bir kısmı ve Cumhuriyet Mahallesinde ise E-5 karayolu kısmında Grundig ve Bekoteknik fabrikaları vardır. Sahil, Gürpınar, Dereağzı ve Büyükşehir mahallelerinde ise sanayi alanı bulunmamaktadır Resmi ve İdari Alanlar Beylikdüzü nü oluşturan mahallelerin gelişme süreçlerindeki farklılıklar nedeniyle, resmi ve idari alanlar eşit dağılmamıştır. Resmi ve idari alanların dağılışı mahalle bazında incelediğinde, Büyükşehir Mahallesi'nde E-5 Karayolu ile Enver Adakan Caddesinin kesiştiği noktada Beylikdüzü Belediye Başkanlığı yer alır. Enver Adakan Caddesi üzerinde yer alan diğer resmi kurumlar ise belediye ek hizmet binası ile İtfaiye dir. Ayrıca Büyükşehir Caddesi nde Türk Telekom, Cumhuriyet Caddesinde Polis Karakolu ve PTT yer almaktadır. 52

66 Foto 21: Beylikdüzü Belediyesi Foto 22: Beylikdüzü İtfaiyesi Yakuplu Mahallesi nde ise Hürriyet Bulvarı üzerinde Beylikdüzü Kaymakamlığı bulunmaktadır. İlçedeki kaymakamlığa bağlı resmi müdürlüklerin birçoğu (Yazı, Mal, Nüfus, Spor Müdürlüğü vb.) bu bina içerisinde yer alır. 53

67 Adnan Kahveci Mahallesi Kazım Karabekir Caddesi'nde Türk Telekom, Barış Mahallesi'nde ise Park ve Bahçeler Müdürlüğü bulunmaktadır. Cumhuriyet Mahallesi'ne bakıldığında ise Atatürk Bulvarı üzerinde belediye hizmet binası ve belediye sosyal tesisleri bulunmaktadır. Ayrıca mahallede Cumhuriyet Caddesi ile Atatürk Bulvarı'nın kesiştiği noktada Beylikdüzü Kültür Merkezi, Derviş Eroğlu Caddesinde ise Atatürk Öğretmenevi yer almaktadır. Gürpınar Mahallesi'nde Vatan Caddesi ile Ömer Seyfettin Caddelerinin kesiştiği alanda Beylikdüzü Belediyesi Nikâh Sarayı, İnönü Caddesi ile Sahil Yolu Caddesinin kesiştiği yerde ise Gürpınar Emniyet Amirliği ve Gürpınar PTT bulunmaktadır. Kavaklı Mahallesi'nde İstanbul Caddesi üzerinde PTT, İlçe Tarım Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Belediye Ek Hizmet Binası yer almaktadır. Ayrıca Mehmet Akif Ersoy Caddesinde Beylikdüzü Emniyet Müdürlüğü ve Ayasofya Caddesinde Belediye Sosyal Tesisleri bulunmaktadır. Foto 23: İlçe Tarım Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğü Marmara Mahallesi Fatih Sultan Mehmet Caddesinde Kızılay ve Yakuplu Sosyal Tesisleri, Liman Caddesinde ise Polis Karakolu ve Ambarlı Gümrük Müdürlüğü bulunmaktadır. Barış Mahallesi'nde ise Park ve Bahçeler İlçe Müdürlüğü bulunmaktadır. Sahil Mahallesi ve Dereağzı Mahallesi'nde ise resmi ve idari alan bulunmamaktadır. 54

68 Eğitim Alanları Beylikdüzü'nde eğitim alanları ilçenin tamamına yayılmış durumdadır. Ancak bu yayılışın özellikle E-5 Karayolunu dik kesen caddelerin bağlantı yollarında ve eski yerleşmelerin hâkim olduğu caddelerde yoğunlaştığı görülmektedir. İlçede 27 anaokulu, 26 ortaokul, 25 ilkokul ve 15 adet lise bulunmaktadır. Bu okullarda (okul öncesi eğitimde 3.387, ilkokullarda , ortaokullarda , ortaöğretimde toplamda öğrenci eğitim ve öğretime devam etmektedir. Sınıf başına düşen öğrenci ortalamasına bakıldığında; devlet okullarında 28, özel okullarda ise 14 olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum İstanbul un merkezi ilçelerindeki kalabalık sınıf ortamları ile karşılaştırıldığında ilçede eğitim şartlarının çok iyi olduğu görülmektedir. Eğitim Öğretim Düzeyi Tablo 6: Beylikdüzü'nde Nüfusun Eğitim-Öğretim Düzeyi Çağ Nüfusu Okula Kayıtlı Kaynak: Beylikdüzü İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Okula Kayıtsız Foto 24: Bilal Özcan İlkokulu Okullaşma Oranı Okul Öncesi ,06% İlkokul ,81% Ortaokul ,00% Lise ,46% 55

69 İlçede eğitim gören öğrencilerin eğitim düzeylerine göre dağılışına bakıldığında, ilkokul ve ortaokullarda okuyan öğrencilerin % 67'lik bir dilimi oluşturduğu görülmektedir. % 25'ini ise lise öğrencileri oluşturmaktadır (Grafik 6). Buradan sonuçla ilerleyen yıllarda liselerin yetersiz kalması aşikârdır. Yeni yapılan eğitim öğretim alanlarında liselere ağırlık verilmesi gerekmektedir. Grafik 6: Beylikdüzü'nde Eğitim Alanlarının Oranı Lise 25% Anaokulu 8% İlkokul 35% Ortaokul 32% Kaynak: Beylikdüzü Milli Eğitim Müdürlüğü,2013 Eğitim alanlarının dağılışını mahalleler ölçeğinde incelendiğinde; Adnan Kahveci Mahallesi'nde 5 ilköğretim, 2 adet lise ile okul sayısının en yoğun olduğu mahalledir. Barış Mahallesi'nde 3 ilköğretim, 2 lise, 1 adette çıraklık eğitim merkezi bulunmaktadır. Büyükşehir Mahallesi incelendiğinde 1 ilköğretim, 4 lise, 1 anaokulu vardır. Cumhuriyet Mahallesi'nde ise 3 ilköğretim, 1 lise, 1 halk eğitim merkezi, Dereağzı Mahallesi'nde 2 ilköğretim, Kavaklı Mahallesi'nde 2 ilköğretim ve 1 lise, Marmara Mahallesi'nde de 2 ilköğretim, 1 lise bulunmaktadır. Son olarak Yakuplu Mahallesi'nde ise 4 adet ilköğretim 1 adet lise günümüzde eğitim ve öğretimlerine devam etmektedir. 56

70 Foto 25: Kavaklı Anaokulu Sahil ve Gürpınar Mahalleleri'nde ise okul bulunmamaktadır. Ancak bu mahallelerin sınırları içerinde geçmişte okul alanlarının olduğu ve eğitim hizmeti verdiği bilinmektedir. Zamanla mahalle sınırları yeniden çizilmesiyle bu kurumlar diğer mahalleler içerisinde kalmıştır. Beylikdüzü'nde eğitim alanlarının % 50 si E-5 karayoluna paralel bir yayılım göstermektedir İç kesim ve sahil alanlarında ise bu oran daha azdır. Fakat şehirsel gelişmeyle birlikte iç kesimlerdeki eğitim kurumlarının sayısında artış olması beklenmektedir. Bu durumu, belediye imar planlarında okul alanlarına büyük bir pay ayrılması desteklemektedir. Foto 26: Beylikdüzü Yaşar Acar Fen Lisesi 57

71 Sağlık Alanları Beylikdüzü'nde sağlık alanları toplam arazi alanlarının % 1'lik kısmını kaplamaktadır. İlçede 13 adet Aile Sağlık Merkezi, 9 adet de özel hastane ve poliklinik bulunmaktadır 6. Bölgeye en düzenli yayılmış olan sağlık alanları Aile Sağlık Merkezleri'dir. Aile Sağlık Merkezleri, Dereağzı ve Sahil Mahallesi haricinde tüm mahallelerde vardır. Bu merkezler halkın genel sağlık sorunlarına çözüm aramaktadır. ''Ayrıca aile sağlık merkezlerinde 54 adet doktor aile hekimi olarak görev yapmaktadır ve 2011 nüfusuna göre 4039 kişiye bir aile hekimi düşmektedir. Bu sayıda Avrupa standartlarına göre oldukça iyi bir rakamdır''(ilçe Sağlık Müdürlüğü). Harita 11: Beylikdüzü'nde Sağlık Alanlarının Mahallelere Dağılışı 6 Sağlık Bakanlığı, Ocak

72 Beylikdüzü'nde 9 tane de özel hastane ve poliklinik vardır. Bunlardan 4 tanesi büyük ve fonksiyoneldir. Birincisi, Adnan Kahveci Mahallesindeki Beylikdüzü Kolan Hastanesi'dir. Hastane m 2 'lik kapalı alanda, 90 Yatak kapasitesine sahiptir. Diğeri ise E-5 Karayolu üzerinde Medicana International İstanbul Hastanesi'dir m 2 'lik kapalı alana ve 115 yatak kapasitesine sahiptir. Ayrıca Acıbadem Tıp Merkezi ve Medilife Tıp Merkezleri ilçenin önemli sağlık alanlarındandır. Tüm bunların dışında ilçede 46 adet diş muayenehanesi, 6 adet ağız ve diş sağlığı polikliniği ve bir tane de diyaliz merkezi bulunmaktadır. Foto 27: Adnan Kahveci Aile Sağlığı Merkezi Yapımı devam eden sağlık alanları ise Kavaklı Ruh Sağlığı Merkezi, Yakuplu Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi ve Adnan Kahveci Mahallesindeki Beylikdüzü Devlet Hastanesi'dir 7. 7 Devlet hastanesi ya da eğitim araştırma hastanesi olacaktır. 59

73 Yeşil Alanlar Beylikdüzü nde 2,3 km 2 lik alan yeşil alanlar ile kaplıdır. Bu alan içerisinde 100'den fazla park bulunmaktadır. Planlı şehirleşme sonucunda yeşil alanların sayısı her geçen artmaktadır. Son olarak devam eden Yeşil Vadi Projesi ile yeşil alanların oranının daha da artacağı açıktır. ''Kişi başına düşen 10m 2 lik yeşil alan ile AB standartlarını yakalayan Beylikdüzü nde yeşili bol parkların sayısı gittikçe artmaktadır''(beylikdüzü Belediyesi). Foto 28: Gürpınar Sahilinden Bir Görünüm Foto 29: Yakuplu Merkez Parkından Bir Görünüm 60

74 3. EKONOMİK FAALİYETLER İnsanların yaşamlarını sürdürebilecek daha rahat bir ortama kavuşabilmeleri için yapmış oldukları etkinliklere, ekonomik faaliyetler denilmektedir. İnsanın hayatını kazanma faaliyetleri olarak üretim, tüketim ve değişim gibi faaliyetler ekonomik coğrafyanın inceleme alanına girer (Tümertekin, 1973) Tarım ve Hayvancılık Tarım Beylikdüzü ilçesinin yüzölçümü km 2 'dir. Bu alanın km 2 'si (% 90,6 sı) yerleşim ve sanayi alanı olarak değerlendirilmektedir. Yerleşim ve sanayi bölgesinde bulunmayan 3.52 km 2 'si ise tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. İlçede 1990 sonrasında tarıma uygun alanların büyük bir bölümünün yerleşmeye açılması; konut alanlarının artmasına, tarımsal ve hayvansal faaliyetlerin azalmasına neden olmuştur. Grafik 7: Beylikdüzü'nde Yetiştirilen Tarımsal Ürünler ve Toplam Tarımsal Üretim İçindeki Payları Meyve 6% Boş arazi 1% Sebze 1% Çayır ve Mera 1% Nadas 31% Buğday ve Arpa 60% Kaynak: Tüik,

75 İlçede 3.52 km 2' lik küçük bir alanda tarım yapılabilmektedir. Bu alanda yetiştirilen tarımsal ürünlerin oransal dağılışına bakıldığında; dekar buğday ve arpa alanı, 1080 dekar nadas alanı, 211 dekar meyve ağaçları alanı, 42 dekar çayır ve mera alanı, 19 dekar da sebze ekiminin yapıldığı alan bulunmaktadır. Ayrıca 51 dekarlık alan ise boş alandır. Tarım alanlarında yetiştirilen ürünleri incelediğimizde; buğday ve arpa ekimi ticari amaçlı olarak yapılmakta olup; bu tarım ürünleri dışında genelde sanayi ürünlerinden çok günlük kullanımda ihtiyaç olan sebze çeşitleri (domates, biber, salatalık, soğan, roka, maydanoz, kıvırcık vb.) yetiştirilmektedir. Bunların dışında ilçede meyve ağaçlarının yetiştirildiği alanlar % 6 lık bir kısmı kaplamaktadır. Erik, kayısı, vişne, incir, elma, nar, armut, dut gibi çeşitli meyve ağaçları yer almaktadır. Foto 30: Beylikdüzü'nde Tarım Yapılan Alanlar Hayvancılık İlçede hayvancılık faaliyetleri büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık, balıkçılık ve arıcılık olmak üzere 4 grupta yapılmaktadır. Küçükbaş hayvancılık olarak, ilçede 200 adet koyun bulunmakta ve yılda ortalama 1250 kilo süt elde 62

76 edilmektedir. Büyükbaş hayvan sayılarına bakıldığında ise ilçede 124 adet sığır bulunmakta ve yılda ortalama kg süt üretimi yapılmaktadır. Bir diğer hayvancılık faaliyeti ise arıcılıktır. İlçede 486 adet arı kovanı bulunmaktadır. Arıcılık faaliyetleri sonucunda yılda ortalama 8250 kg bal elde edilmektedir (Tuik, 2012). Foto 31: Küçükbaş Hayvancılığın Yapıldığı Alanlar 3.2 Balıkçılık Balıkçılık faaliyetlerine bakıldığında temeli ilk çağlara kadar uzanmaktadır. İlk çağdan itibaren Haramidere'de ve deniz kenarında balıkçılık yapılmıştır. Bölgeye Türklerin göç etmesiyle birlikte balıkçılık faaliyetleri yerini tarıma bırakmıştır. Beylikdüzü civarında genelde lüfer, çinakop, istavrit, barbun, mezgit, dil balığı, levrek gibi türler bolca avlanmaktadır. Ancak tüm bunlara rağmen ilçede profesyonel balıkçılık yerine amatör balıkçılık yapılmaktadır. Çünkü günümüzde arazi değerinin yüksek olması balıkçılık faaliyetlerinin artmasına olanak vermemiştir. İlçede balıkçılar, Beylikdüzü Balıkçılar ve Çevre Koruma Derneği bünyesinde toplanmıştır. Derneğin 183 üyesi bulunmaktadır. Bu balıkçılardan 130 tanesinin amatör balıkçı teknesi bulunmaktadır (Kaya-Uzun, 2012). 63

77 Foto 32: Beylikdüzü(Gürpınar) Balıkçı Barınağı İlerleyen yıllarda Beylikdüzü'nde balıkçılık faaliyetleri gelişeceği aşikârdır. Çünkü İstanbul Balık Hali'nin Beylikdüzü'ne taşınması planlanmaktadır. Bu kararla günümüzdeki, Gürpınar balıkçı barınağının yerine gelişmiş teknolojiye sahip, kapasitesi arttırılmış (100 bin ton) kolektif yapıda yapılması planlanmaktadır. Yapılacak tesisler 240 bin m 2 alanda yapılacak olup içerisinde mendirek iskelesi, çekek yeri, yanaşma yeri, deposu, otoparkı ile balık kompleksi halinde olacaktır. Balık halinin 2014 yılında bitmesi planlanmaktadır. 3.3.Turizm ve Rekreasyon Turizm insanların, kişisel tatmin amacıyla, kendi hür iradeleri ve istekleri doğrultusunda, maddi çıkar elde etme amacı gözetmeksizin, sürekli olarak oturdukları yerlerden ayrılarak geri dönmek koşuluyla başka bir merkeze, belirli bir süre için gitmeleri ve orada kaldıkları sürece oluşturdukları faaliyetlerdir (Öner, 1997: 3,5). Bu tanıma dikkat edilirse turizmin, seyahat etme ve konaklama şartı dışındaki diğer tüm şartları rekreasyon ile birebir örtüşmektedir (Orel ve Yavuz, 2003). Rekreasyonel turizm etkinlikleri gönüllü olarak girişilen, insanların boş zamanları boyunca tam bir istek ve tatmin duyarak yaptıkları, hoşa giden ve olumsuz etkisi olmayan faaliyetler olarak tanımlanır (Shivers ve DeLisle, 1997:102). 64

78 Rekreasyon etkinlikleri turizmle ilgisi açısından şu şekilde sınıflandırmak mümkündür(lawson ve Band-Bovy, 1977:1): 1) Yüksek düzeyde toplumsal kapsamlı aktiviteler 2) Kültür ve sanat yönlü aktiviteler 3) Sportif aktiviteler 4) Genel açık alan aktiviteleri Rekreasyon faaliyetleri çeşitli şekillerde ayrılabilmektedir: kapalı-açık, katılımcı-izleyici, aktif-pasif şeklinde bir türü bulunmaktadır (Özgüç, 2007:4). Beylikdüzü'nde de turizm ve rekreasyon alanlarının kullanımı iç içe geçmiş durumdadır. İlçede turizm faaliyetlerini incelediğimizde, ilçe sınırına komşu olan Büyükçekmece sınırlarındaki ''Tüyap Kongre ve Fuar Alanı'' günümüzde bölgenin en önemli turizm ve rekreasyon alanıdır. 12 sergi salonu ile toplam m 2 'lik açık ve kapalı sergileme alanına sahip olan fuar alanı, her yıl 60 ülkeden katılımcı ile 70 den fazla ülkeden iki milyona yakın ziyaretçiye ev sahipliği yapmaktadır. Ayraca bu alan İstanbul ve çevresinde yaşayanlar için rekreasyon amaçlı da kullanılmaktadır. Turizm getirileri bakımından bu fuar alanın ilçeye katkısı çok yüksektir. Fuara gelen katılımcılar ve ziyaretçiler en yakın ilçe konumunda olan Beylikdüzü ndeki otelleri tercih etmektedir. Bu nedenle ilçedeki otel sayısı ve bölgenin turizm değeri her geçen gün artmaktadır. Foto 33: Tüyap Kongre ve Fuar Alanı 65

79 Beylikdüzü nde ticari yaşamı canlandıran bir diğer rekreasyon ve turizm faaliyet alanı ise West İstanbul Marina'dır. Denizde 600, karada 300 yat kapasitesine sahip marina da sosyal alanlar, cafe, restoran, yelken okulu gibi çok çeşitli yaşam olanakları vardır yılında faaliyete geçen marinanın ilerleyen zamanlarda ilçeye getirisi daha da artacaktır. Foto 34: West İstanbul Marina Ayrıca ilçenin tarihi ve kültürel kimliğini yansıtan bazı yapılar günümüze kadar ulaşmıştır. Bunlar; 17 yy.' da Mimar Sinan tarafından Haramidere üzerinde yapılan Kapıağa Köprüsü, sahil kenarındaki Romalılara ait kayıkhane kalıntıları, Gürpınar'da bulunan tarihi evler ve Âşıklar Çeşmesi'dir. Bu alanlar turizm getirisi açısından kullanılmamakta olup üzerinde çalışmalar yapılarak mimari değer olarak turizme ve rekreasyon faaliyetlerine kazandırılabilir. Foto 35: Gürpınar Mahallesi'ndeki Tarihi Evlerden Biri 66

80 3.4. Ulaşım Şehirsel yayılımda en önemli unsurlardan biri ulaşım ağıdır. Örneğin ''Cumhuriyet'in kuruluş yıllarında 139 km² alana sahip olan İstanbul şehrinin alanı Cumhuriyet döneminde çok hızlı bir gelişme göstererek 2007 yılında da 1017 km² ye ulaşmıştır. Özellikle 1970 li yıllardan sonra otomobil kullanımının artması ve kırsal kesimden İstanbul a gelen yoğun göçler sonucunda İstanbul un sınırları doğuda Bostancı-Maltepe-Kartal-Pendik ve Gebze yönünde, batıda da E 5 karayolu boyunca Avcılar-Büyükçekmece yönünde gelişme göstermiştir'' (Tümertekin, 1997). 1980'li yıllardan sonra 'Büyükçekmece bölgesine yönelen nüfus hareketi, öncelikle Beylikdüzü beldesinde ciddi bir yoğunlaşmaya sebep olmuştur. Bu nüfus yoğunluğunun getirdiği iş ve istihdam talebi, ayni zamanda düşük arazi bedelleri bu bölgeyi sanayi ve endüstri kuruluşları içinde bir cazibe merkezi haline getirmiştir (Keçeli ve Karakuyu, 2007). Çünkü ulaşım, sanayi ve yerleşim alanları her zaman birbirine paralellik gösteren unsurlar olmuştur. İstanbul şehri tarihten günümüze hep mekânsal olarak gelişim ve değişim göstermiştir. Bu gelişme evreleri önceleri şehir ve sanayi alanları birlikte bulunan alanlar halindeyken daha sonraki aşamalarda şehrin yakınlarındaki yeni yerleşim alanlarına doğru kaydığı tespit edilmiştir. Foto 36: E-5 Karayolu 67

81 Beylikdüzü E-5 Karayolu üzerinde yer almaktadır. Bu yol Asya ile Avrupa 'yı bağlayan iki önemli karayolu sisteminden biridir 8. TEM otoyolunun yapımından sonra E-5 Karayolu üzerindeki şehirlerarası yoğunluk azalmış ve daha çok şehir içi ulaşım ağında yoğun bir şekilde kullanılır olmuştur. Bu nedenle trafikte işe gidiş geliş saatlerinde yoğunlaşma görülmektedir. Özellikle 2010'lu yıllardan sonra artan nüfus, trafikte tıkanmalara sebep olmuştur. Yerel yönetim ise ulaşımda insanları toplu taşımaya teşvik etmeye başlamıştır. Bu teşviklerden en önemlisi "17 Eylül 2007 yılında 18.2 km'lik Avcılar- Topkapı hattıyla hizmete giren Metrobüs hattıdır. Bu hatta 2012 yılında 9,7 km'lik Avcılar-Beylikdüzü hattı eklenmiştir. Bu hattın açılmasıyla Beylikdüzü ile Söğütlüçeşme arası 84 dakikaya inmiştir'' (Transist). İlçenin ulaşılabilirliğinin artması nüfus yoğunluğunu iyice arttırmıştır. Dolayısıyla metrobüs hattında da zaman zaman tıkanmalar meydana gelmektedir. Çok yeni bir ulaşım alternatifi olan metrobüste, 1 yıl gibi bir sürede hemen tıkanmalar meydana gelmesi akıllara soru işaretlerini getirmektedir. Yerel yönetimler ise çözüm çalışması olarak metro planı yapmaktadır yılına kadar yapılması planlanan Beylikdüzü-Bakırköy hattı ile Beylikdüzü-Bakırköy arası mesafenin 75 dakikadan 37.5 dakikaya düşeceği; böylece ulaşımın daha da rahatlayacağı söylenmektedir. Foto 37: Metrobüs Hattı 8 Diğer Karayolu; TEM 68

82 Beylikdüzü'nde yaşayan halk, karayolu ulaşımında metrobüsten sonra belediye otobüslerini ve özel şahıslarca işletilen minibüsleri kullanmaktadır. Beylikdüzü'nde şehir içi ulaşımda, diğer ilçeler ve yerleşmeler ile karşılıklı otobüs güzergâhları mevcuttur (Tablo 7). Tablo 7: Beylikdüzü Şehir İçi Otobüs Ulaşım Hatları Hattın Adı İlk Durak Son Durak Hattın Adı İlk Durak Son Durak BM 1 Kavaklı Beylikdüzü Mahallesi Metrobüs 142 B Esenkent Tüyap BM 2 Kavaklı Beylikdüzü İ.Marmara 76 Y Mahallesi Metrobüs Evleri Bakırköy BM 3 Dereağzı Beylikdüzü Fatih 76 F Beylikdüzü Mahallesi Metrobüs Üniversitesi BM 4 İ.Marmara Beylikdüzü Evleri Metrobüs 145 M Beylikdüzü Mecidiyeköy 458 Gürpınar Yenibosna 400 A Beykent Yenibosna 76 Beylikdüzü Bakırköy 145 İ.Marmara Evleri Aksaray 145 T Beylikdüzü Taksim 76 G Gürpınar Bakırköy Kaynak: İETT Müdürlüğü Günlük şehirlerarası otobüs seferleri, sadece Trakya'daki bazı il ve ilçe merkezlerine yapılmakta olup; Anadolu'daki yerleşme merkezlerine ise İstanbul merkez otogarda bulunan seyahat firmaları ile ulaşım sağlanmaktadır. Otogar ile ilçe arasındaki ulaşımda ise şehir içi servisler kullanılmaktadır (Tablo 8). Tablo 8: Beylikdüzü'nün Belli Başlı İl Merkezlerine Olan Uzaklığı Beylikdüzü-Ankara 487 km Beylikdüzü-Sivas 922 km Beylikdüzü-Antalya 757 km Beylikdüzü-Trabzon 1102 km Beylikdüzü-Bursa 262 km Beylikdüzü-Kastamonu 552 km Beylikdüzü-Edirne 211 km Beylikdüzü-Tokat 827 km Beylikdüzü-İzmir 597 km Beylikdüzü-Samsun 773 km Beylikdüzü-Kırklareli 185 km Beylikdüzü-Malatya 1161 km Beylikdüzü-Kocaeli 150 km Beylikdüzü-Erzurum 1273 km Beylikdüzü-Sakarya 191 km Beylikdüzü-Giresun 971 km Beylikdüzü-Tekirdağ 120 km Beylikdüzü-Ordu 925 km Beylikdüzü-Yalova 205 km Beylikdüzü-Van 1653 km Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü 69

83 3.5. Sanayi Günümüzde sanayi faaliyetlerinin bölgedeki yoğunluğu ve gelişmişliği, o alanın gelişmiş bir bölge mi yoksa gelişmemiş bir bölge mi ayrımını yapmamızda en önemli kriteri oluşturmaktadır. Beylikdüzü, ekonomik olarak sanayi faaliyetleri bakımından İstanbul'un önde gelen ve ilgi çeken ilçelerinden biridir. Beylikdüzü'nde mevcut kaynakların kullanımı, küçük ve orta ölçekli firmalara desteği ile ileri düzeylere gelmiştir ve bölgesel potansiyelini daha güçlü bir şekilde değerlendirmek için çalışmalar yapılmaktadır. Beylikdüzü'nde günümüzde sanayi unsurunun temelini kuşkusuz Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi oluşturmaktadır yılında açılmış olan bu organize sanayi bölgesinin alt yapısı tamamen bitmiştir. ''Bu sanayi bölgesi Atatürk Havalimanına 25 km. ve Ambarlı limanına 8 km. uzaklıktadır'' (Doğan, 2013). Beylikdüzü organize sanayi bölgesi 154 hektar büyüklüğündedir. Organize sanayi bölgesi tam manasıyla 2005 yılında işleve başlamıştır. ''Bölgedeki; 254 adet sanayi parselinin, tamamı tahsis edilmiştir. Tahsis edilen parsellerin; 237 adedi üretim, 5 adedi inşaat, 12 adedi proje aşamasındadır. Üretime geçen parsellerde yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. Ağırlıklı sektör grubu; plastik, dokuma-giyim ve demir dışı metal sanayidir. İstanbul ekonomisi ağırlıklı olarak ticaret, sanayi, ulaştırma ve haberleşme sektörlerine dayalıdır'' (Sanayi Genel Müdürlüğü 2012). Tablo 9: Beylikdüzü'nde Firmaların İmalat Kolları ve Adetleri (İSO, 2013) İmalat Kolları Firma Adedi Basım ve Yayım 21 Demir Çelik 18 Deriden Ürün Elde Etme 4 Elektronik 15 Gıda ve İçecek Ürünler 23 Kağıt ve Kağıt Ürünleri 10 Kimyasal Ürünler 15 Küçük Ev Aletleri 17 Makine İmalatı 39 Demir Dışı Metal Ürünler 30 Mobilya 12 Motorlu Taşıtlar 11 Plastik Ürünler 58 Seramik, Kil, Taş ve Mermerden yapılan gereçler 9 Tekstil 75 Toplam

84 Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesini oluşturan kooperatifleri incelediğimizde; Birlik Sanayi Sitesi 250 üyeden oluşmaktadır. Arazi planlaması için 16 ayrı parsele ayrılmış, bu parsellerden biri tamamen, diğer ikisinin de yarısı boş olup diğer kalan parçalar çeşitli metrekarelerde 690 atölyeye bölünmüştür. Birlik Sanayi Sitesi'nde bulunan meslek grupları ise imalat ve tamiratla uğraşan küçük sanayicilerden oluşmaktadır. İçerisinde makine, plastik, ayakkabı, bakır, alimunyum, torna, matbaa, mobilya üzerine faaliyet gösteren sanayi alanları bulunmaktadır (Tablo 9). Foto 38: Birlik Sanayi Sitesi Bakırcılar sanayi sitesi 550 dönüm parsel üzerine kurulmuştur. İlk aşamada 156 parsel olarak planlanmış; ancak daha sonraları parsellerin birleştirilmesi ile 116 parsele indirilmiştir. Günümüzde bu parsellerden 3 tanesi boş durumda olup 113 tanesinde tesisler kuruludur. Bu ticaret alanında bakır ve pirinç üzerine faaliyet gösteren firmalar yer almaktadır. 71

85 Foto 39: Bakırcılar Sanayi Sitesi Mermerciler sanayi sitesi ise; 147 fabrika parseli, 100 atölye parseli ve 20 dükkân parseli olmak üzere 267 parselden meydana gelmiştir. Doluluk oranı %80 seviyesine ulaşmıştır. İstanbul'un önemli miktarda mermer ihtiyacını karşılamaktadır. Foto 40: Mermerciler Sanayi Sitesi 72

86 Beylikdüzü'nde organize sanayi bölgesi dışında Haramidere ve Beysan Sanayi Siteleri de ilçe sınırlarında faaliyetlerine devam etmektedir. Haramidere Sanayi Sitesi 1992 yılında üretim faaliyetlerine başlamıştır. Site 120 dönüm üzerine kurulmuş olup içerisinde 14 blok, 960 işyeri vardır. % 90 doluluk oranına sahiptir. Beysan Sanayi Sitesi ise 1990 yılında kurulmuştur. 95 parsele bölünmüş alan, parsel sahipleri tarafından tamamlanılarak üretim faaliyetlerine başlanmıştır. İçerisinde orta ölçekli üretim yapan 200 adet fabrika bulunmaktadır. Bu fabrikalarda civarında personel çalışmaktadır. Bu personel sanayi sitesi bünyesinde; tekstil, gıda sanayi, matbaa, yayıncılık, zücaciye, ambalaj, makine ve makine parçaları, inşaat malzemeleri, PVC pencere doğramaları, mobilya, plastik ve kauçuk, elektrik-elektronik, kozmetik, otomotiv ve savunma sanayi ürünleri imalatı gibi çok çeşitli alanda görev almaktadırlar. İlçede bu büyük sanayi alanlarının dışında Şirin Sanayi Sitesi, Kavaklı Sanayi ve Gürpınar Sanayi alanları gibi küçük ölçekte sanayi tesisleri de bulunmaktadır Ticaret Beylikdüzü'nde ticari faaliyetlerin en başında; Ambarlı Liman Kompleksi ve Haramidere Dolum Tesislerinin ticari faaliyetleri ön plana çıkmaktadır. ''1980'li yılların başında İstanbul un Zeytinburnu sahiline yerleşmiş olan S.S İstanbul Batı Yakası Kumcuları Üretim ve Pazarlama Kooperatifi dönemin Büyükşehir Belediyesi'nin hızlı kentleşme ve kent içinde görüntü bozukluluğu yaklaşımı içinde bu ve benzeri tesisleri şehir dışında konuşlandırılması kararı ile Kumkapı kooperatifi 1989 yılında onaylanan imar planı ile Ambarlı Limanı'nın ilk adımları atılmıştır. Ambarlı Limanı ilk kuruluş aşamasında limanda faaliyet yapmayı talep eden girişimcilerin artması, Ulaştırma Bakanlığı ile diğer kamu ve kurumlarının tek muhatap arayışları, Ambarlı Limanı'nda mevcut firmaların ortak olacağı bir kuruluş oluşturması gereksinimini arttırmıştır, sonuç olarak Ulaştırma Bakanlığının talebi ile 9 Eylül 1992 tarihinde Altaş Ambarlı Limanı Tesisleri adıyla kurulmuştur'' (Kaya, Uzun 2012). Bu aşamadan sonra liman devamlı büyüyerek gelişmiştir. Özellikle 1998 ve 2006 yıllarındaki iyileştirme çalışmaları ile günümüzdeki değerine ulaşmıştır. Ambarlı Liman Kompleksi'nin gelişmesinde bulunduğu konum ve hinterlandı etkili olmuştur. 73

87 Foto 41: 1993'de Ambarlı Limanı (Altaş) Foto 42: 2012'de Ambarlı Limanı (Altaş) Örneğin 1993 yıllarındaki liman fotoğrafı ile 2012 yılında çekilmiş fotoğraf, limanda meydana gelen değişikliği gözler önüne sermektedir (Foto 25-26). Türkiye dış ticaret hacminin % 7,2 sinin gerçekleştiği liman, Dünyada büyük limanlar sıralamasında ise ilk 50 içerisinde yer almaktadır. Liman yaklaşık olarak 1.5 milyon m 2 'ye kurulu olup 2011 itibariyle Türkiye'nin genel ortalamasında 3. büyük 74