ÜNİVERSİTE YERLEŞKELERİ PLANLAMA İLKELERİ ve MEKÂNSAL GELİŞİM STRATEJİLERİ

Transkript

1 ÜNİVERSİTE YERLEŞKELERİ PLANLAMA İLKELERİ ve MEKÂNSAL GELİŞİM STRATEJİLERİ Üniversiteler toplumun merkezini oluģturmaktadır. Toplum meselelerinin araģtırıldığı, çözümler üretildiği ve çözümleri üretecek uzmanların yetiģtirildiği yerlerdir. Üniversiteler hayal dünyasına gömülü yerler olmak yerine, çeliģkiler ve güzelliklerin var olduğu dünyanın bir parçası olmalıdır. Bu bağlamda üniversite kampüs mimarisi de aynı misyona sahip maddeleģtirilmiģ biçimler olarak ifadesini bulmalıdır. Üniversiteler bulundukları Ģehirden tecrit edilmiģ bir anlayıģla planlanmakta ve yönetilmektedir. Üniversitenin merkezini oluģturan merkez alan/meydan aynı zamanda Ģehrin kullanımına da açık; yani eğitim birimleri ile Ģehir arasında bir bağ fonksiyonu görmelidir. Bu merkez alan, kültürel ve sosyal birimlerle(kütüphane, konferans salonları, sergi salonları, vs.) desteklenerek ve hem öğrenciye hem de halka açık etkinlik alanı olarak tasarlanmalıdır. Bu temel yaklaģımlar çerçevesinde çalıģma konumuz olan üniversite yerleģim alanlarını üç baģlıkta toplamak suretiyle bir anlamda bu büyük meselenin çerçevesini belirlemeye çalıģtık. I.KAMPÜS PLANLAMASINDA TEMEL YAKLAŞIMLAR II. EĞİTİM YAPILARINDA MEKAN ANALİZLERİ, III. ÖRNEK TASARIMLAR, UYGULANMIŞ PROJELER I.KAMPÜS PLANLAMASINDA TEMEL YAKLAŞIMLAR Üniversiteler, ülkeler için toplumsal geliģme ve kalkınma bakımından en ehemmiyetli kurumlardır. Eğitimli ve donanımlı bireyler yetiģtirme de, en etkin yöntemin, nitelikli bir yükseköğrenim olduğu herkesçe mâlumdur. Ülkemizde yükseköğrenime büyük yatırımlar yapılmakta, vakıf ve devlet üniversitelerinin sayısı hızla artmaktadır. Ancak Bu artıģ aynı oranda özgün kampus planlama ve özgün mimari dile sahip değildir. Yerel ve kültürel değerlerden yoksun tamamıyla seküler anlayıģın hakim olduğu donuk yaģam alanları Ģeklinde geliģme göstermektedir. Fiziksel çevre ve mekânsal kalite yükseköğrenim kurumlarında, baģarıyı etkileyen en önemli faktörlerdendir. Üniversiteler, akademik personeline ve öğrencilerine sunduğu ortamın niteliği ölçüsünde baģarılı olmaktadır. Üniversite kampüsleri, belli planlama ilkeleri doğrultusunda kurulmalı, geliģme stratejileri doğrultusunda büyümelidir. Kampüsler bir çok iģlevin bir arada bulunduğu yaģam alanlarıdır. ĠĢlevler arası iliģkinin aksamadan yürümesi kampüs yerleģmelerinin sistemetik bir düzen içinde ele alınmasını, programlanmasını, planlanmasını ve projelendirilmesini gerektirir. AHMET YILMAZ-Y.MİMAR

2 Bir üniversite kampus planlamasında kullanıcı/ mekan iliģkisinde optimum konfor koģulları sağlanmalıdır. Kullanıcı mekan ihtiyaçları için aģağıda verilen tablo değerleri, üç adet m2 kapalı alan ihtiva eden büyük üniversite kampusü tasarımı sonucunda elde edilmiģ sayısal değerlerdir. Ayrıca bu değerler ortalama kalitenin üzerinde faliyet gösteren kampüsler ve eğitim yapılarında sağlamaya tabi tutularak sonuçlandırılmıģtır. Kampus planlama ve tasarımında temel esaslar Ģunlardır: Kampüsün dahil olduğu kültürel değerler, Sürprizlere açık planlama ve mimari(öğrencinin 5 yıl boyunca sıkılmadan vakit geçirmesi) Üniversite ihtiyaç programı (Fakülteler, kontenjan vs ) Kampüs içi ulaģım, Kampüsün bulunduğu arazi ve çevre iliģkisi, Kampüsü oluģturan birimler arası iliģkiler, Esneklik ve büyüyebilirlik(üzerine ek alan dinamik çözümler) Doğa ile iç içe olma Nitelikli bir sosyal ve kültürel çevre Güncel ihtiyaçlara göre dinamik yapı,(eğitim araç ve gereçlerde değiģkenlik)

3 Kampüs içinde birimler, yayaların(kullanıcıların) ortalama yürüme mesafelerine göre yerleģtirilmelidir. Kampüs içinde ortalama yürüme hızı 90 metre/dakikadır. Bu hızla öğrenci en fazla 5 dakika sonra durma ihtiyacı hisseder. Bu da her 450 metre de bir, bir etkinlik alanı bulunması gereğini verir.(ģekil 1) Şekil 1 Şekil 2 Yapılan araģtırmalar, yayaların bir açık alanda en fazla 1000m ilerisini algılayabildiklerini, daha uzaktaki nesnelerin tanımlanabilir olmaktan çıktığını göstermektedir. Yayaların bulundukları yola ve yöne en fazla 10 dakika konsantre oldukları, 10 dk sonra yürüme isteklerini kaybettikleri bilinmektedir. Buna göre fakültelerarası veya fakülte/yurt ararası mesafenin 900 m yi aģmaması gerekmektedir.(ģekil 2) Kampüste mekanların konumları arasındaki uzaklığı belirleyen ikinci önemli etken, ders aralarındaki 15 dakikalık molalardır. Öğrencinin kantin vb. bir yere gidip geri döndüğü durumlar; Eğitim yapıları için yapılan araģtırmalarda, bir öğrencinin bina içinde bir sınıftan bina dıģına çıkıģı ortalama 2,5 dk sürmektedir. Buna göre bina içinden dıģarı çıkma ve yeniden içeri dönme için harcanan süre toplam 5 dakikadır. Öğrencinin gidip geleceği binalarda sirkülasyona harcadığı zaman 10 dk, varıģ ve dönüģte geçen süre 2,5 er dakika olacaktır. Buna göre 2,5 dakikada ancak 2,5dk x 90m = 225m uzağa gidebilecektir.(ģekil 3) Şekil 3 fakülte/kantin vb arası max. mesafe Şekil 4 iki fak. Veya akademik birim arası max. mesafe

4 Dersini bitirip, bir sonraki ders için, baģka bir mekana gittiği durumlar; Ayrıldığı ve vardığı binalarda 5 dk yı iç sirkülasyona ayırmakta, kalan 10 dakika da da, 10 dakika x 90 metre = 900m uzağa gidebilmektedir.(ģekil 4) Böylece ulaģılabilirlik açısından kampüs planlamasında, akademik birimlerin ne sıklıkla tekrar edeceği ortaya çıkmaktadır..(ģekil 6) şekil 6 ulaşılabilirlik açısından işlev gurupları lineer gelişim şeması

5 II. EĞİTİM YAPILARINDA MEKAN ANALİZLERİ, Bu baģlık altında özellikle ele alınan konular, öğrencilerin çoğunlukla vakitlerinin geçtiği derslik mekanlarının fiziksel ve konfor koģullarında olması gereken standartlardır. -DERSLĠKLER -KÜTÜPHANELER -LABORATUARLAR -OFĠSLER -DERSLĠK ve TĠPLERĠ A- KÜÇÜK DERSLĠKLER (SINIFLAR) B- BÜYÜK DERSLĠKLER C- ANFĠLER A-KÜÇÜK DERSLĠKLER 1.50 m2/kiģi 3.38 m2/kiģi 1.35 m2/kiģi

6 B-BÜYÜK DERSLĠKLER / ESNEKLĠK Derslikler, değiģik kullanımlara müsait olmalı, farklı talepler doğrultusunda tefriģ edilebilmelidir. C-ANFĠLER Amfiler sıra veya sandalye ile tefriģ edildiğinde, kapasite Ģekildeki gibi değiģmektedir. Eğimli amfi-sıralı Eğimli amfi-kolçaklı sandalyeli Eğimli amfi-kolçaklı sandalyeli 225 m2-200 kiģi 1.13 m2/kiģi 225 m2-170 kiģi 1.35 m2/kiģi 225 m2-154 kiģi 1.45 m2/kiģi OFĠSLER KULLANICI GRUPLARI VE ALAN ĠLĠġKĠLERĠ TEK KĠġĠLĠK : PROFESÖR VE DOÇENTLER - 16 m2 /18 m2/ 20 m2 ĠKĠ KĠġĠLĠK : ARAġTIRMA GÖREVLĠLERĠ VE DOKTORA ÖĞR. 16 m2 /18 m2 /24 m2 DÖRT KĠġĠLĠK: MĠSAFĠR ÖĞR. GÖREVLĠLERĠ 32 m2 /36 m2 16 m2-tek kiģilik 18 m2 iki kiģilik 24 m2 iki kiģilik

7 III. ÖRNEK TASARIMLAR, UYGULANMIŞ PROJELER Kampus yerleģim kriterleri çerçevesinde tasarlanan Ġstanbul ġehir Üniversitesi Dragos yerleģkesinin mekansal organizasyon analizlerinin irdelenmesi. ĠSTANBUL ġehġr ÜNĠVERSĠTESĠ DRAGOS KAMPÜSÜ Ġstanbul Anadolu yakasında, eski cevizli sigara fabrikasının bulunduğu alanın yaklaģık 300 dönümlük kısmı için üniversite kampüsü projesi çalıģılmıģtır. Proje alanı sahil yolundan tren yoluna kadar uzanan ve içerisinde, büyük fabrika binalarının yanı sıra yeģil dokuyu da barındıran vadi içerisindedir. Bu vadinin batısını Dragos Tepesi ve düģük yoğunluklu konut dokusu oluģturmakta, doğusunu ise yüksek yoğunluklu apartman blokları oluģturmaktadır. Tasarımı etkileyen en önemli kriter, mevcut fabrika yapıları, tütün depoları ve hangarların büyük bir kısmının korunması kabulüdür. Bu doğrultuda mevcut hantal ve iri fabrika kütlelerine kendi fiziksel Ģartları değerlendirilerek, en az yapısal müdahale ile yeni iģlevlerin verilmesi amaçlanmıģtır. Merkez alanın devamında ve merkezle iliģkili fakülte meydanı oluģturularak etrafına eğitim binaları, anfiler ve ofis binaları yerleģtirilmiģtir. Mevcut depo binalarının fiziksel yapısı derslik olmaya müsait olmadığından çalıģma ofislerine dönüģtürülmüģtür. Örgenci yurtları, konaklama birimleri ve spor alanları Dragos konut yerleģim dokusunun devamı niteliğinde manzara ve rüzgâra açık yamaçlara yerleģtirilmiģtir. Üniversite merkez meydanı; halka açık sosyal ve kültürel odak

8 İSTANBUL ŞEHİR ÜNİVERSİTESİ DRAGOS YERLEŞKESİ işlev DAĞILIMI / YERLEŞİM PLANI Akademik meydan; fakülte ve sosyal tesislerle iliģkili ikincil meydan

9 Fakülteyi oluģturan Modüler mekânların koridor ve avlular etrafında değiģken diziliģi ile oluģan dinamik kütle organizasyonu.

10 Plan düzleminde mekan iliģkileri Derslik, amfi, ofis gibi mekanların açık ve kapalı avlular etrafında değiģken konumlandırılması ile süprizli mekanların oluģması amaçlanmıģtır.. KAYNAKLAR: -Zengel Rengin; An Evaluation of the Settlement Patterns in Campus Planning with Regard to the Criteria of Accessibility. DEÜ Doktora tezi, Ġzmir,1998 -Zengel Rengin,Kampüs Planlamasına UlaĢılabilirlik Ölçütü Açısından bir YaklaĢım, Yapı 252, Kasım Begeç Hasan; Üniversitelerde Kampüs YerleĢme Biçimleri,Yapı 252, Kasım 2002