AVRASYA KAVRAMI VE ÖNEMİ

Transkript

1 Avrasya İcelemeleri Dergisi (AVİD), II/2 (2013), s AVRASYA KAVRAMI VE ÖNEMİ Adem ÖZDER * Özet Bu çalışma birbirie bağlı üç temayı Avrasya coğrafi bölgesi odağıda ele almayı deemektedir. Altı çizilmeye çalışıla ilk tema Avrasya bölgesii uluslararası güç ilişkileri açısıda jeostartejik ve jeopolitik öemi üzeriedir. İkici olarak Avrasya bölgesideki siyasi oluşumları tarihi üzerie geel bir tarihsel perspektif suulmuştur. So olarak ise Avrasya bölgesi ile Türkiye arasıdaki ilişkii jeokültürel, jeopolitik ve jeostratejik boyutları üzerie ormatif bir aaliz geliştirilmeye çalışılmıştır. Aahtar Kelimeler: Avrasya, Avrasyacılık, Avrasya Bölgesi, Türkiye, Türk Düyası, Jeopolitik, Jeostratejik, Jeokültür. Abstract The Cocept of Eurasia ad its Importace This paper aims to approach three iter-coected themes by focusig o the geographical regio of Euroasia. The primary theme that is aimed to be emphasised is the geopolitical ad geostrategic sigificace of Eurasia regio i terms of iteratioal power elatios.secodly, a geeral historical perspective is preseted cocerig the history of political formatios i Euroasia regio. Fially, a ormative aalysis is tried to be developed over the geocultural, geopolitical ad geostrategic dimesios of the relatioship betwee Eurasia ad Turkey. Keywords: Eurasia, Eurasiaism, Eurasia zoe, Turkey, Turkish World, Geopolitics, Geostrategic, Geoculture. * Yard. Doç. Dr., Süleyma Şah Üiversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi, ademozder@ssu.edu.tr 65 AVİD, I I/2 (2013)

2 Avrasya Kavramı Ve Öemi Avrasya: Bir Coğrafi Adladırmada Çok Daha Fazlası Avrasya kelime olarak Avrupa ile Asya kelimelerii birleşimide, yai avr ile Asya sözcüklerii birleşmeside oluşur ve Avrupa kıtası ile Asya kıtasıı kapsaya coğrafi bölgeye verile isimdir. Aslıda Avrasya, Avrupa ve Asya ı birleşimi ola aa kıta olarak ifade ediliyor olsa bile; ca alıcı gelişmeler Asya tarafıda yaşamaktadır ve bekleti buu böyle devam edeceği yöüdedir. Bu bağlamda buraı Avrasya Balkaları olarak isimledirildiğii belirtmek gerekir. Avrasya Balkalarıı; Kazakista, Kırgızista, Tacikista, Özbekista, Türkmeista, Azerbayca, Ermeista, Gürcista ve Afgaista oluşturur. Potasiyel adaylar ise bölgedeki stratejik oyucular ola Türkiye ve İra dır. Bu bakımda bir adım daha ileri giderek deilebilir ki Balkalaşma deyimide de hatırlaacağı üzere Türkiye bu oyua ister istemez girmiş bulumaktadır. Avrasya, belirtildiği üzere büyük bir alaı adıdır ve siyasi tarihi uzu bir geçmişe dayaır. Diğer deyişle Avrasya kıtasıı siyasi tarihi, toplumlarda devlet oluşturma bilicii gelişmesiyle başlar. İb Haldu u, kavimleri tabiatlarıı yaşadıkları çevreye ve iklime göre şekillediği görüşüü beimseye Avrasyacı düşüürler, Avrasya ı taımıı bu gerçekler doğrultusuda yapmaya çalışmaktadır. Diğer tarafta Avrasya ı tek bir taımıı yapmak olası değildir. Avrasya ı taımı üzeride bugüe kadar, Avrasyacı siyasi bilimciler uzlaşabilmiş de değildir. Zira Avrasya ı taımı yapa düşüürler, ülkeleri jeopolitik ve dış politik amaçlarıı örtüşmemesi, farklı ve çeşitli olması edeiyle ortak bir taım üzeride karar alamamışlardır. Avrasya bir siyasi coğrafya olarak düya hâkimiyetii belirlediği bir aladır. Avrasya deyimi Alma Vo Humbolt tarafıda literatüre sokulmuştur. Humbolt u geliştirip adladırdığı bu kavram, Asya-Avrupa coğrafî bileşeii taımlamaktadır. Bir Alma bilim adamıı Avrasya yı ede Asya-Avrupa bileşei üzerie tesis ettiğii alamak içi, arka pladaki Kutsal Roma-Germe idealii görmek gerekir. Kutsal Roma İmparatorluğu 843 de Verdu atlaşmasıyla Almaya, İtalya ve Burgoya birlikteliğiyle AVİD, I I/2 (2013) 66

3 Adem Özder kurulmuş ve 1806 da yıkılmış bir imparatorluktur. Bu imparatorluk eski kıtaı (coğrafî Avrasya ı) Avrupa kaadıı; bugükü Orta, Batı ve Güey Avrupa yı hükümralığı altıa alıp yöetmiştir. Kutsal Roma Cerme İmparatorluğu u yöeticilerii hepsi Alma, imparatorları da tamamı Katolik mezhebidedi. Gelişmiş üstü kültürü temsilcisi olarak kabul edile Roma-Germe kültürü ve bu kültürü mirasçısı ola Almaya ı, Avrasya ı diğer kaadı ola Asya ya yöelerek Kutsal Roma-Germe İmparatorluğu u (Romaorum İmperium u) bir Avrasya İmparatorluğu a terfi ettirmesi gerekirdi. İkici Düya Savaşı da Hitler sadece petrol kayaklarıa hâkim olmak içi değil, ayı zamada Roma-Germe Avrasya İmparatorluğu u ihya etmek içi Kafkaslar üzeride Batum-Bakû-Buhara güzergâhıa ve Rusya içlerie yüklemiştir. Bugükü AB, liderliğii Almaya ı yaptığı bir Roma-Germe İmparatorluğu projesidir, deilebilir. Aglo-Sakso İgiltere i, AB ile doku uyuşmazlığı içide olmasıı sebebi budur. Yie bu yüzdedir ki İgiltere, AB üyesi olmasıa rağme stratejik faaliyetleride Aglo-Sakso bloğu içide Amerika ile hareket etmektedir. 1 Avrasya, tarih boyuca toplumları hâkimiyet mücadelesie şahit ola ve döemii güçlü devletleri tarafıda öcelikle ele geçirilmeye çalışıla bir coğrafyadır. Ayrıca, eski düyaı merkezi ola Avrasya, tüm büyük dileri ve kadim felsefeleri ortaya çıktığı bir bölgedir. Avrasya, sadece Rusya ve Kafkasları içie ala bir toprak parçasıı içermez, ayı zamada Çi de Avrupa ya kadar uzaa bölgeyi de kapsaya çok geiş bir kıtadır. Buula beraber Avrasya ı taımıı yapa kişii sosyal, siyasal, ekoomik ve askeri bakış açısıa göre, kıtaı değişik ve farklı taımları yapılabilmektedir. Küçük ve orta büyüklükte devletler ile küresel çaptaki devletler arasıda Avrasya yla ilgili farklı algılamalar ve taımlamalar olabilmektedir. Büyük devletleri büyük idealler beslediği bu emsalsiz 1 Hüseyi Karadağ, Hagi Avrasya, (Çevrimiçi) 24 Temmuz 2007, Erişim tarihi: AVİD, I I/2 (2013)

4 Avrasya Kavramı Ve Öemi kıta, küçük devletleri varlıklarıı sürdürebilmesi açısıda yaşamsal öeme sahiptir. Avrasya kıtası zamala siyasallaşarak Avrasyacılık kavramı olarak lase edilmeye başlamıştır. Avrasyacılık yaklaşımıı ortaya ata ilk aydılar Avrasyacılık siyasi vizyouu tüm yöleriyle açıkça ifade etmeye çalışmışlardır. Coğrafi, tarihi okuması zamala devlet kültüe döüşerek, Sovyetler Birliği ile tamame jeopolitik kavrama bürümeye başlamıştır. 2 Mesela Avrasya ı siyasi ve coğrafi sahasıda araştırmalar yapa Aıl Çeçe, Avrasya ı taımıı Avrasyalaşma sürecii ö plaa çıkartarak şöyle yapmaktadır : Avrasya büyük bir alaı adıdır. Çeşitli bölgelerde meydaa gele kıtasal ala büyüklüğüdeki Avrasya ı koumu belirleirke bu çok bölgeli yapıyı esas almak gerekmektedir. Düyaı diğer bölgelerie bezemeye bu çoklu yapı kedi içide de bezeri olmaya bir jeopolitik yapılamayı beraberide getirmektedir. Avrupa ı ortalarıda, Asya ı ortalarıa kadar uzaa uçsuz bucaksız alalarda, Avrasya süreci gelişmekte ve yei düya düzeii öemli bir parçası olarak düyaı güdemie girmektedir. 3 Çeçe bu bağlamda Avrasya ı taımıı geiş ve dar kapsamlı diye ikiye ayırır. Çeçe e göre, geiş alamda Avrasya kavramı bütü Avrupa ve Asya kıtasıı yai düyaı aa karasıı ifade etmektedir. Dar ve gerçek alamıyla ise, Avrupa ve Asya ı birleştiği bölgedir. Viyaa hattıda başlayarak Avrupa ı doğusu ile Balkalar, Karadeiz, Kafkasya, Aadolu, Orta Asya Avrasya kıtasıı bölgeleridir. Bütü bölgeleri içie ala geiş alaa, coğrafya dilide ve düya politikasıda Avrasya deilmektedir. Avrasya deildiğide Avrupa ve Asya kıtalarıı kesiştiği büyük ala alaşılacaktır. Bir alamda düyaı aa karasıı oluştura bölgei orta kısmı Avrasya olarak taımlaabilir demektedir. 4 Başka bir taıma göre; Avrasya bölgesi yüzlerce devlete ve millete ev sahipliği yapmış, medeiyetleri doğuşu, gelişmesie ve yayılmasıa öcülük 2 Askhat Kessikbayev, Soğuk Savaş Sorası Avrasya Jeopolitiği: Orta Asya da Yapısal Döüşüm, Marmara Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstabul, Hazira 2007,s.23 3 Ali Kulebi, İhmal Edilmiş Seçeek: Türk Avrasyacılığı,(Çevrimiçi), http/www. tusam.et, Erişim tarihi: A.g.m. AVİD, I I/2 (2013) 68

5 Adem Özder etmiş, barıdırdığı üfusuyla hiçbir kıtayla kıyas yapılamayacak kadar kalabalık ola ve kedi içide çok çeşitli ve emsalsiz bir yapıyı içerir. Siyasi Avrasya üzerie araştırmalar yapa Ali Kulebi, Avrasya Neresi sorusua şu şekilde cevap vermektedir: Bu soruu belki o değişik tarifi yapılabilirse de tarifleri her biri, tarifi yapaı milliyeti, tarihsel ve siyasal bakış açılarıyla da geelde göreceli kapsam ve taımda olacaktır. Bu bağlamda Kulebi, geelde ayrıtıya giderek öcelikli olabilecek kademeli Avrasya tariflerii şu şekilde sıralar 5 : 1. Atlatik te Pasifik e, Lizbo da Vladivostok a uzaa, yai Avrupa ve Asya ı tamamıı veya büyük kısmıı kapsaya bölge, 2. Ural Dağları ekse alıdığıda, buu batı ve doğusuda kademeli olarak uzatabilecek bölge, 3. Çekirdek olarak Türk (Tura) ve Slav usurları asırlardır yaşadığı (Türkleri, Moğolları, Slavları, Macarları, Filileri, Çilileri) bölge, 4. Dar alamda ve bizim içi Türkî Devletleri, Türk usurları buluduğu Türk Düyası olarak taımlaabilecek bölge olarak iteledirilebilir. Avrasyacıları gerçekliği mekâ ve tarih üzerie kurulmuştur, deilebilir. Akımı ismi ola Avrasyacılık bile bize düşücei temel gerçekliğii mekâ olduğuu göstermekte ve mekâla düşümek Avrasyacılığı e belirgi özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kıtaı durumu ve kedie has özellikleri mekâ faktörüyle açıklamaktadır. Fakat bu açıklama biçimie güçlü bir eleştiri de mevcuttur. Bu eleştiriye göre kara ve deiz hâkimiyet teorisii dikkate almaya Avrasyacı yaklaşımı, bu kıtaı jeopolitiği hakkıda fikir beya etmesi, yerçekimi yasalarıı bilmeksizi klasik fizikte bahsetmek gibi tamame alamsızdır. 6 5 A.g.m. 6 Aleksadr Dugi, Rus Jeopolitiği: Avrasyacı Yaklaşım, Çev: Vügar İmaov, [y.y.], Küre Yayıları, 2005, s AVİD, I I/2 (2013)

6 Avrasya Kavramı Ve Öemi Buula beraber jeopolitik bilimiyle Avrasyacılık arasıda sıkı bir etkileşim bulumaktadır. Jeopolitik bilimii esas almada Avrasya ile ilgili çok sağlıklı siyasal, tarihsel ve ekoomik değerledirmeler yapmak mümkü değildir. Jeopolitik kitaplarıda Avrasya ı adı da Heartlad-Kalpgah olarak geçmektedir. Başka bir deyişle, bu terim düyaı merkezii ifade etmektedir. Ayrıca Kalp bölgesi kavramıı, şu ülü söylemle eşdeğer olarak aılır: Doğu Avrupa ya hükmede, kalp bölgesii yöetir; Kalp bölgesie hükmede, düya adasıı yöetir; Düya adasıa hükmede, düyayı yöetir. 7 ABD ide Ulusal Güvelik daışmalığı yapmış ola Brezeziski, Avrasya yı küresel üstülük mücadelesii oyadığı satraç tahtasıa bezetmekte ve mücadelei jeostratejiyi, yai jeopolitik çıkarları stratejik idaresii içerdiğide bahsetmektedir. Brezeziski şöyle demektedir: Avrasya yerkürei e büyük kıtasıdır ve jeopolitik olarak bir eksedir. Avrasya ya hükmede bir güç, düyaı e ileri ve ekoomik olarak e verimli üç bölgeside ikisii kotrol edecektir. Avrasya, düya GSMH sii % 60 ıa ve düyaı bilie eerji kayaklarıı dörtte üçüe sahiptir lı yıllar kadar yakı zamalarda her biri küresel gücü elde etmeyi ümit ede Adolf Hitler ve Joseph Stali ( bu yılı kasım ayıdaki gizli görüşmelerde), Avrasya ı düyaı merkezi olduğuu ve Avrasya yı kotrol edei düyayı da kotrol edeceği varsayımıı paylaşıyorlardı. Avrasya ı omurgasıı ise Türk düyası meydaa getirmektedir. Avrasya da üfus, coğrafi büyüklük, jeostratejik bölgeler ve geçiş güzergâhları Türk düyasıa hizmet etmektedir. Şöyle ki, Türk düyası Balkalar da Çi Setti e kadar dil, kültür, ırk ve ortak tarih bakımıda büyük bir mozaiği yasıtır. Avrasya da ice hesaplar üzerie kurulmuş bütü kısa ve uzu vadeli plalar Türk düyasıa rağme gerçekleşemez. Türk düyası Avrasya da ağacı kökleri ve gövdeleri gibidir. Buula beraber güümüzde ayı dili 7 Zbigiew Brzeziski, Büyük Satraç Tahtası, Çev. Yelda Türedi, İstabul, İkılâp Kitapevi, 2005, s Zbigiew Brzeziski, The Grad Cheessboard, (Çev. Yelda Türedi) Perseus Boks L.L.C., 1997, s. 52. AVİD, I I/2 (2013) 70

7 Adem Özder kouşa, die iaa, kültüre sahip ve ortak tarih bilici ola Türk düyasıyla ilişkiler istee seviyeye ulaşamamıştır. Çeçe e göre; Avrasya bölgesii öde gele özelliği Türkçei yaygı bir dil olmasıdır. İkicisi Türk devletlerii ve ayrı yaşaya Türk asıllı topluluklarıı sayısıı fazla olmasıdır. Üçücüsü İslam diii bu bölgede yaygı di olarak etkiliğii sürdürmesidir. Dördücüsü, bu bölgede Türk ve İslam asıllı olmaya ulus ve toplulukları da bulumasıdır. Avrasya kıtası, bir alamda diler, kavimler ve uluslar topluluğuda meydaa gele bir mozaiği adırmaktadır. 9 Avrasya güümüz düyasıda jeopolitik öemii yitirmemiş, aksie düya tarihii e öemli jeopolitik eksei ve jeopolitiği halie gelmiştir. Avrasya ı Batı bölgesi Avrupa, yaşlı üfusua rağme, hale siyasetii ve ekoomik pek çok yöde merkezi olmaya devam ederke, Doğu bölgesi Asya da yakı zamalarda ekoomik büyümei ve yüksele siyasi üfusu öemli merkezi olmuştur. Avrasya yakı gelecekte tekolojik ve ekoomik üstülüğü Amerika Birleşik Devletleri de devralacağı varsayımları yaygılaşmaktadır. Avrasya kıtasıı Doğu bölgesi, hem Avrasya ı Batı hem de Atlatik bölgesie göre çok daha fazla gelişme ve kalkıma hızı yakalamıştır. Öümüzdeki 20 yıl içeriside düya degelerii ciddi bir şekilde değişime uğrayacağı pek çok strateji uzmaı tarafıda dile getirilmektedir. 10 Bu alamda Avrasya düya hâkimiyetii belirlediği bir aahtar kouma sahiptir, deilebilir. Bu yüzde bölgesel ve küresel devletleri Avrasya yla ilgili uzu döemli plaları vardır. Avrasya, geleceği düyasıı şekilleeceği bir areadır. Avrasya yerkürei e büyük kıtasıdır ve jeopolitik olarak eksedir. Avrasya ya hükmede bir güç, düyaı e ileri ve ekoomik olarak e verimli üç bölgeside ikisii kotrol edecektir. Düya üfusuu yaklaşık % 75 i 9 Aıl Çeçe, Türkiye i B Plaı, Merkezi Devletler Topluluğu-MEBED, Akara, Fark Yayıları, 2007, s Fuat Uçar, Dış Türkler: Türk Düyası ı parlaya 5 Yıldızı, Fark Yayıları, Akara 2007, s AVİD, I I/2 (2013)

8 Avrasya Kavramı Ve Öemi Avrasya da yaşamaktadır ve düya fiziksel zegiliklerii çoğu, hem yatırımlar hem de zegilikler bakımıda burada bulumaktadır. Avrasya düya GSMH sii % 60 ıa ve düyaı bilie eerji kayaklarıı dörtte üçüe sahiptir. Avrasya ayı zamada siyasal olarak düyaı e iddialı ve diamik devletlerii buluduğu yerdir. Amerika Birleşik Devletleri de sora e büyük altı ekoomi ve e büyük altı silah alıcısı Avrasya da bulumaktadır. Düyaı e kalabalık üfuslu bölgesel hegemoya ve küresel üfus talep kârları Avrasyalılardır. Düyaı, biri hariç, resmi olarak bilie ve bilimeye tüm ükleer güçleri Avrasya da bulumaktadır. 11 İsalığı büyük medeiyetleri Avrasya da kurulmuş, Avrasyalı devletler düyayı kotrol altıa almışlardır. Tarihsel süreçte Avrasya kıtası öemii hiçbir zama kaybetmediğii, bu coğrafya üzerideki küresel kavgaı her döemde calı bir şekilde devam ettiği görülmektedir. Buu daha iyi alamak içi isalığı yaşadığı iki büyük düya savaşı Avrasya ı kayaklarıı kotrol etmek içi çıktığıı hatırlamak yeterlidir. Yie bir düya savaşı çıkacak olursa, Avrasya kıtasıı paylaşımıda kayaklaacağı ciddi bir şekilde telaffuz edilmektedir. 21. yüzyıla girerke yapıla bütü jeopolitik ve stratejik değerledirmelerde, Avrasya ı yeide bir yıldız gibi parladığıı ve yüzyılımızı jeopolitik kalbii Avrasya olacağı alaşılmaktadır. Küresel hâkimiyet içi mücadele ede Amerika da sora düyaı gelecekteki süper güç adayları arasıda bu kıtada hâkimiyet kurmak içi kıyasıya bir yarış olacaktır. İrili ufaklı yüzlerce devlet ve küresel çapta devletler arasıda satraç tahtasıdaki hamleler gibi politikalar ve ittifaklar meydaa gelecektir. Fakat mevcut küresel, kıtasal, bölgesel güç merkezleri Avrasya ı yei bir kıtasal güç olarak ortaya çıkmasıı arzu etmemektedirler. Bu mücadele içeriside hakim güçler; birbirlerie yaklaşmaları ile oluşabilecek avatajlı 11 Ramaza Özey, Türk Düyasıı Jeopolitik Öemi ve Başlıca Soruları, Avrasya Etütleri Dergisi, TC Başbakalık TİKA, Türk Düyası Özel Sayısı, Sayı: 20, Akara 2001, s.34; Bayram Kodama, Şark Meselesi Işığı Altıda: II. Abdülhamit i Doğu Aadolu Siyaseti, İstabul, Orku Yayıevi, 1983,s AVİD, I I/2 (2013) 72

9 Adem Özder durumu ölemek maksadıyla büyük çaba sarf etmektedirler. Türkiye, bu satraç tahtasıda oyuu kaderii, gidişatıı ve seyrii değiştirebilecek çok öemli bir oyucudur. Güç degeleri arasıda Türkiye, jeopolitik koumu, kültürel ve disel kimliğiyle bu kıtada vazgeçilmez bir stratejik ve bölgesel güç olacaktır. Geleceği küresel güç adayları arasıda, Türkiye yerii almalıdır. Türkiye bağımsız ve jeopolitik ekseli politikalar oluşturursa, yakı gelecekte bölgesii lider devlet pozisyouu pekiştirecektir. Her geçe gü bu kıtada sürmekte ola politik, ekoomik ve kültürel açılımlar, Türkiye i kaderiyle yakıda ilgilidir. Türkiye bu bölgeyle ilgili politikasızlığıa so vermelidir. Bu bağlamda Türkiye, bölgeyle ilgili uzu vadeli ve bölgede Türkiye i gücüü pekiştirecek politikaları bir a öce hayata geçirmelidir. Başka bir ifadeyle Atatürk döemide izlee Avrasya politikasıda bu döem ve gelecekle ilgili kısa ve uzu vadeli stratejik plalar içi ciddi ipuçları elde edilebilir. Türkiye acak, Avrasya ı siyasi, ekoomik ve sosyolojik iklimii ve kompozisyouu dikkate alarak, kıtada be de varım diyebilir. Nihayet Türkiye Avrasya da kaderi belirlee bir ülke değil, kedi kaderii belirleye bir ülke olmalıdır. Avrasya ı Tarihteki Serüvei Avrasya bölgeside, tarihte sürekli olarak, zıt güçleri bir etkileşimi gözlemiştir. Buu bir bakıma, Avrasya ı tarihsel diyalektiği olarak itelemek olasıdır. Öreği, bu yöde bazı orijial görüşlere sahip ola ülü filozof İbi Haldu Mukaddime adlı eseride (14. yy.) belirttiği kadarıyla, Avrasya tarihide sürekli olarak bir göçer-yerleşik çatışması ya da diyalektiği yaşamış ve bu durum da çok uzu süre devam etmiştir. 12 Avrasya daki etik yapılamalar ve kabileler birbirleriyle ilişkiye girmişler, zamala kayaşmışlar, kabileler federasyou hâlie gelmişler ve bular da giderek devletleşme yöüde gelişme sergilemişlerdir. Avrasya da, devletleşme süreci bağlamıda, defalarca bezer itelikte göçer-yerleşik diyalektikleri söz kousu olmuştur. Bu çerçevede, göçer akıları uygarlıkları hedeflemiş; uygarlıklar ise 12 İbi Haldu, Mukaddime, 1. Cilt, (2. Basım), (çev. Süleyma Uludağ), Dergâh Yayıları, İstabul 1988, s AVİD, I I/2 (2013)

10 Avrasya Kavramı Ve Öemi geelde bu akılara dayaamamış ve yeilgii ardıda yeide yapılamaya çalışmışlardır. Bu göçer-yerleşik etkileşimi soucuda ise yerleşik uygarlıklar, göçebeleri bazı özellikleride etkilemiş ve kültür aşılamasıa mâruz kalmışlardır. Bilhassa, göçerleri kolektif mülkiyet ilişkileri ve kolektif davraışları uygarlıkları etkilemiştir. Avrasya da bu göçer-uygar etkileşimie verilebilecek ilk öreklerde biri olarak, Makedoya Kralı Büyük İskeder i (M.Ö ) öce Atia yı ele geçirip Yua uygarlığıı yıkması; ardıda İskederiye yi ele geçirmesi ve Mısır a girip bu uygarlığa so vermesi, sorasıda ise Aadolu üzeride İra ı fethederek böylece Pers uygarlığıı ortada kaldırması; ama Doğuya doğru yöeldikçe giderek despotlaşıp, öte tarafta temelde Pers uygarlığıı yöetim alayışıı beimsemesi verilebilir. 13 Bu aşamada sora ise, Büyük İskeder, Orta Asya ve Afgaista a kadar çok geiş bir alaı zapt etmiştir. Bu süreç içide, Makedoya göçerleri uygarlaşmış, işgal edile topraklar ise yeide yapıladırılmıştır. Büyük İskeder, istila ettiği bölgelerde Pers-Makedo karışımı üstü bir ırk yaratmayı bile düşümüştür. Görüleceği üzere, bu deeme tam alamıyla bir tez-atitezsetez etkileşimii yasıtmıştır. 14 Öte yada, Avrasya ı daha güeyleride yaşaya Arapları geçirdikleri tarihsel gelişim sürecide de, bua bezer şekilde, bir medeî-bedevî setezi olmuştur. Arapları tecrübe ettiği tarihsel setez çerçeveside, Mekke de gele Muhacirler, Medie (Esar) üzeride İslamî barış (Pax İslamicus) bağlamıda egemelik kurmuşlardır. Bu medeiyeti ideolojik altyapısı doğal olarak İslâmiyet tir. İslâmî itici gücü vasıtasıyla, bahsi geçe medeiyet de İspaya da Afrika ya, Sibirya da Orta Asya ya kadar çok geiş bir alada yayılmıştır. Avrasya jeopolitiğide, Avrupa daki karşılığıa da çok yakı bir şekilde, süreç şöyle başlamıştır: 13 Plutarkhos, Büyük İskeder: Hayatı ve Savaşları, (çev. Vahdet Gülteki), Rado, İstabul 1980, s Hikmet Kıvılcımlı, Tarih, Devrim, Sosyalizm, (2. Baskı), Derleiş Yayıları, İstabul 2006, s. 91. AVİD, I I/2 (2013) 74

11 Adem Özder 1. Öcelikle, Mezopotamya (Fırat ve Dicle ehirleri arası) ve Ege de bataklık balçığıı işlemesi, 2. Ardıda, buralarda ekim yapılmaya başlaması, 3. Arta ürüleri (üretim fazlasıı) belli yerlerde depolaması, 4. Buları koruma altıa alıması, 5. Bu bağlamda, dört sııfa bölümüş bir sosyal yapıı ortaya çıkması: çiftçi, işçi ve köylülerde müteşekkil üretici sııf; egeme durumdaki ürü sahibi sııf; koruyucu polis ve asker sııfı; toplumu disel söylemii sembolize ede ruhba sııfı. Uygarlık olarak kabul edile sııflı toplum bu şekilde belirgileşmeye başlamıştır. Devlet yapısı, ilk olarak, Babil de Hammurabi Yasaları (M.Ö. 2000) çerçeveside ortaya çıkmıştır. Babil Krallığı, Hammurabi döemide giderek kurumlaşmıştır. Devleti belirgileşmesi sorasıda ise, tarımsal üretim sistemi giderek gelişmiş, ürü artışı olmuş, bu sayede ise toplum büyümüş ve üfus artmıştır. Devlet güçledikçe Mezopotamya uygarlığı da, Ö Asya (Güeybatı Asya; yai, Aadolu ve Akdeiz) ve İra a doğru açılım göstermiştir. 15 Sözü edile uygarlık doğuya açılırke, tam da o esada, Tura Sözü edile uygarlık doğuya açılırke, tam da o esada, Tura (Türkista) da gele göçebe akıları ile yüzyüze gelmiştir. Bu karşılaşmada, Mezopotamya uygarlığı tez, Türk göçleri ise buu atitezidir; buları kayaşmasıda da bir çeşit setez uygarlık ortaya çıkmıştır. Göçerler, Mezopotamya uygarlığıı, kedi değerleriyle kayaşmasıı da sağlamışlardır. İb Haldu, Friedrich Egels ve Ferad Braudel i savudukları gibi, Avrasya da bu karşılaşma ve kayaşmalara bezeye tipte birçok yei setezler oluşmuştur. Orta Asya da Seyhu (Sir Derya) ve Ceyhu (Amu Derya) ehirleri arasıda (Mavera-ü-Nehir) ilk uygarlıklar ortaya çıkmıştır Eva Cacik-Kirschbaum, Asurlular: Tarih, Toplum, Kültür, (çev. Aslı Yarbaş), İlya İzmirYayıevi, İzmir 2004, s Hasa Kurt, Orta Asya ı İslamlaşma Süreci: Buhârâ Öreği, Fecr Yayıevi, Akara 1998, s AVİD, I I/2 (2013)

12 Avrasya Kavramı Ve Öemi Bu durumda faydalaarak kurula ilk yei uygarlık, Partlar dır. Ege uygarlığı da tıpkı buu gibi, Doğu (Pers) ve İskeder (Makedo) uygarlıklarıı bir setezi olarak belirgileşmiştir. Kısacası, bir alamda Büyük İskeder İmparatorluğu, Ege ve Seyhu-Ceyhu uygarlıklarıı doğurmuş; Ege uygarlığı ise Avrupa da Roma ya esi kayağı olurke; Orta Asya da Partları (Pers uygarlığıı) beslemiştir. Türkler ise, İslâmiyet i beimsemeleride sora, tarihte uygar alalardaki koumlarıı elde etmeye başlamışlardır. Türkler, öemli tarihsel devrimlerii, ağırlıklı olarak İra ve Orta Asya coğrafyasıda gerçekleştirmişlerdir. Türkleri geçmişte bugüe kadar yaşadıkları, kültürlerii serpildiği, mezarlarıı/aıtlarıı (eserlerii) buluduğu, etolojik ve atropolojik hatıralarıı olduğu coğrafya, Avrasya dır. Acak, Türk Avrasyası hiçbir zama yekvücut hâlide olmamıştır. Göçebelikle birlikte, sürekli bir diamizm ve geişlemei hâkim olduğu Avrasya da; parçalama, hizipleşme, rekabet ve çatışma süreci bir arada yaşamıştır. Tarihte Türk Avrasyası ı belli başlı 3 temel diamizm alaı olmuştur: Batı Türk coğrafî alaı (Batı Hu İmparatorluğu u kurulduğu Özi (Diyeper) - İdil (Volga) - Yayık (Ural) Irmakları arasıdaki bölge); 17 Merkezî Türk alaı (Aral Gölü ü doğusuda Seyhu - Ceyhu - Yedisu Nehirleri arasıdaki Akhu İmparatorluğu u kurulduğu bölge); Doğu Türk coğrafî alaı (İrtiş Irmağı ve Altay Dağları arasıda ağırlıklı olarak İskitleri yaşadıkları ve Büyük Hu İmparatorluğu u kurulduğu topraklar). Bilidiği gibi, Avrasya stepleride Türk-Hu göçü (göçebe kültürü yerleşik uygarlıklara yöelişi) ayı ada iki ekseli olarak gerçekleşmiştir. Doğu Huları ı Çi e yöelik askerî akıları olurke; Attila öderliğideki Batı Huları ı da Roma ya doğru sert akıları gerçekleşmiştir. Acak, bu iki yödeki akılar da, her seferde sora söümleip zayıflamışlardır. 18 Zayıflama soucuda ise, Avrasya daki bu kabile imparatorlukları, geelde Doğu ve Batı 17 Ali Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hu İmparatorluğu, Türk Tarih Kurumu Yayıları, Akara 2001, s Péter Váczy, Avrupa da Hular, Hular ve Tarıı Kırbacı Attila, (haz. Gyula Németh), 1996, s. 94. AVİD, I I/2 (2013) 76

13 Adem Özder ayrımıa mâruz kalmışlardır. Öce Doğu Huları, daha sora ise Batı Huları güç yitirmişlerdir. Hazar Deizi i oldukça kuzeyide kurulmuş ola Bulgar Halığı ( ) ise, işte bu Batı Hular ı kalıtısıdır. Braudel e göre, göçebe akıları bir uygarlığı tehdit edip de ou dize getirdiğide, uygar ola, her seferide yeide yapılamak zoruda kalmış; bu arada, göçebe kültürü bazı yapısal usurlarıı da alarak yei bir görütü sergilemiştir. Acak, göçebe imparatorluğu yeilmesi hâlide ise, bu kültür geelde, gerileme devrie girerek küçük parçalara bölümüş ve hatta daha sorada bu küçük parçalar da zayıflamaya yüz tutmuşlardır. 19 Bezer bir durum Göktürk (Köktürk) Kağalığı ı ( ) da başıa gelmiştir. Belirtmek gerekir ki, bu devlet sayeside, Türk ismi ilk kez siyasî bir kimlik sembolü olmuştur. Bumi Kağa tarafıda kurula Göktürk Devleti, Akhular yıkılıca gelişmiş, yayılmış ve tüm Orta Asya ya hâkim olmuştur. Asle göçebe Türk boylarıa dayaa bu devlet, batıya Bizas üzerie ve doğuya Çi üzerie geişlemiş; ama souda yie o da söümleerek zayıflamış ve diğer Türk devletlerie bezer bir oluşum ve gelişim çizgisii takip ederek Doğu ve Batı Göktürk devletleri şeklide ikiye ayrılmıştır. 20 Merkez ve Doğudaki devletler parçalaıca, buları kalıtıları üzerie Karluklar, Karahalılar ve Uygurlar ortaya çıkarke; Batıdaki devlet parçalaıca ise Hazar Halığı, Aslar ve Kumalar ı adlarıda söz edilmeye başlamıştır. Bu oktada İbi Haldu u Avrasya daki devletleşme süreci ile ilgili olarak yaptığı öemli tespitlerde biri akla gelir. Oa göre; her büyük imparatorluk, gerileme devride öce küçük parçalara bölüür, daha sora ise bu parçalar da zayıflar; acak, bir süre sora, her şey bitiyor derke, bir yerlerde aide türeye yei bir komüal çekirdek (cevher) ortaya çıkarak bu parçalamış Turaî kavimleri yeide etrafıda bir araya toplar Ferad Braudel, Maddî Uygarlık: Ekoomi ve Kapitalizm-XV.-XVIII. Yüzyıllar-Güdelik, 1994, s W. V. Barthold, Orta Asya Türk Tarihi Hakkıda Dersler, (çev. Kâzım Yaşar Koprama ve İsmail Aka), Türk Tarih Kurumu Yayıları, Akara 2006, s İbi Haldu, Mukaddime, s AVİD, I I/2 (2013)

14 Avrasya Kavramı Ve Öemi Kavimler birliği ise erke devletleri ortaya çıkarır. Nitekim işte bu çöküş aıda, 682 yılıda Kutluk Kağa, Çi e karşı ayaklaarak 2. Göktürk Devleti i kurmuştur. Bu devlet, e parlak devrii, Türkçe i ilk yazılı metileri olarak kabul edile Orhu Kitabeleri i akşedildiği Bilge Kağa döemide yaşamıştır. Türkler, esase Uygur yerleşim alalarıa, Sogdiya ya (bugü Fergaa Vadisi deki Sogd; yai, Orta Asya ya) ve Ö Asya (Aadolu) ya yöelerek, buralara, komüal Turaî yapılarıı aşılamışlardır. Bu sayede, Ö Asya, İra ve Tura yavaş yavaş Türkleşmeye başlamıştır. Acak bir süre sora, yie, Uygur alalarıda Doğu Türkista; Sogdiya da ise Batı Türkista (Buhara, Semerkat, Kabil, Gaze, Kadahar) bölümesi yaşamıştır. Kısacası; İskeder İmparatorluğu u uygar kesimleri bu sayede hızla Türkleşmeye başlamıştır. Türkista da Türk yapılamasıı iyice belirgileştiği bu döemlerde, ilk yerleşik Türk toplulukları olarak, Karluklar ortaya çıkmıştır. Karluklar, Orta Asya da İskeder uygarlığı ile setez oluşturmuşlardır. Göktürkler dağılıca da, boy esasıa göre Karluklar a dayalı ola Karahalılar yükselişe geçmiştir. Karahalılar ( ), Müslümalığı seçe ilk Türk devleti olma özelliğie de sahiptir. 22 Bir alamda Türk-İslâm setezii yasıta bu uygarlığı oluşumu bize şuu göstermiştir: Türk uygarlığıı belirmesi ile İslâm a geçiş ayı ada olmuştur. Bu arada Türkista bölgesie, Araplarla birlikte, İslâm diii beimseye Farslar (Tacikler) da geçmişlerdir. Bu döemlerde, Göktürkler i Oğuz boyları ise, farklı bir tercihte buluarak, Aral Gölü ü kuzeyide öce İra ve daha sora da Aadolu ya yöelmişlerdir. Bahsedile bölgelere, doğal olarak, Göktürkler i oklara (Üçok, Bozok gibi ) dayalı yapılamasıı taşımışlardır. Oğuzlar ı Kıık boyu yöetimide, Selçuklu Devleti kurulmuştur. Türk boylarıı siyasî bir çatı altıda toplaya Selçuk Bey tarafıda kurula bu devlet, İra ı ve Tacik Farsista ı fethederek buralarda Şahlık makamıı oluşturmuştur. Acak, Büyük Selçuklu İmparatorluğu ( ) döemide, Kıık boyua dayalı Selçuklu idareciler, ele geçirdikleri uygar mekâlarla etkileşime girmişler, kültürel kayaşma yaşamışlar ve 22 Reşat Geç, Karahalı Devlet Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayıları, Akara 2002, s. 8. AVİD, I I/2 (2013) 78

15 Adem Özder zamala Farslaşmış ya da Tacikleşmişlerdir. Dolayısıyla, bu çerçevede yei bir Türk-Fars setezi ortaya çıkmıştır. İra a yayıla Selçuklular; İra üretim tarzıı kabul etmişler, Gulam deile paralı askerlik sistemii beimsemişler, hatta bularda bir Hassa Ordusu bile oluşturmuşlardır. Acak, Selçuklu Devleti, zamala göçebe Türkme kabileleri ile kopuş yaşamış; tehdit olarak gördüğü bu kabileleri daha Batıya yöledirmiştir. Olar da Aadolu kapılarıda birikmiş ve souda da bu kapıları zorlamaya başlamışlardır. Yai kısacası, göçebeliğe devam ede Oğuz-Türkme aşiretler, Türklüklerii korumuş ve hatta Türklüğü İra a taşımışlar, taıtmışlar ve gerektiğide ise, asimile olmuş Selçuklu idarecilerle çatışmışlardır. Bu süreci bir eticesi olarak ise, Aadolu Türkleşmiştir. Türkler Aadolu coğrafyasıa bir alamda atitez olarak girdikleride, sözü edile topraklarda tez olarak yerleşik Rumlar (Bizas), Ermeiler ve daha güeydeki Arap kabileleride oluşa Mervaoğulları ile karşılaşmışlardır. Dolayısıyla, bir yei setez de Aadolu topraklarıda meydaa gelmiştir. Selçuklular, ilk etapta Diyarbakır ve Silva ı da alarak buraları Türkleştirmişlerdir. Sulta Sacar, bu amaçla İra da Türk kabilelerii getirterek buralara yerleştirmiş ve Aadolu u Türkleştirilmesi süreci böylece hızlamıştır. Ama bu zamaa kadar Türk devletlerii başıa gele şey, Aadolu Selçukluları ı da başıa gelmiş ve Ermei-Rum kızlarıyla evlemeler yoluyla Selçuklu Haedaı giderek Rumlaşmaya başlamıştır. İdarei topluma yabacılaşması süreci bir kez daha yaşamıştır. Bu alamda, bölüme şu şekilde gerçekleşmiş oluyordu: bir yada Aadolu hızla Türkleşirke, Aadolu Selçuklu Haedaı yavaşça Rumlaşmıştır. Bua karşı, çobalığa devam ede göçebe Türk kabileleri, Türklüklerii korumuşlardır. Souda ise, Selçuklu Haedaı, Harizmşahlar tarafıda İra ve Orta Asya topraklarıda düşürülmüştür. Bu örekte de, setez uygarlık bir alamda yie bir Türk devletii souu getirmiştir. Türk kökeli Harizmşahlar döemide, Fars kültürü iyice ö plâa çıkmıştır. Öreği, bu 79 AVİD, I I/2 (2013)

16 Avrasya Kavramı Ve Öemi devirde yaşaya Mevlaa Celâleddi-i Rumî, Farsça meseviler yazmıştır. İra merkezli kurula Harizmşahlar Devleti döemide, zamala, fethedileler, fethede (fatih) pozisyoua geçmişlerdir. Selçuklular döemide altta kala İra bürokrasisi ve diî yapıları, yeide su yüzüe çıkmaya başlamıştır. Türk yöeticiler iyice Farslaşmış ve Orta Asya kesimleride ise, Tacik-İslâm yapısıı hâkimiyeti görülmüştür. Kısacası, Selçuklular zayıfladıkta sora, Avrasya ı geel yapısıda parçalama olmuş; Orta Asya ve İra Türklüğü Farslaşmaya başlamış; Ö Asya Selçukluları Rumlaşmaya yüz tutmuş; Kuzey Hazar, Kıpçak ve Bulgar Halıkları ise Ruslaşmışlardır. 23 Avrasya daki Türk varlığı yeide tehlikeye girdiği bir sırada, birdebire e başa döülmesie ede ola olay; arası döemde, Büyük Tatar (Türk)-Moğol İmparatorluğu u kurulmasıdır. Adı geçe bu imparatorluk vasıtasıyla, Avrasya yeide Türkleşip, Moğollaştı. Acak, bu sefer setez, bu gücü kayağıda gerçekleşti. Moğol ve Tatar kabileleri, Cegiz Ha (Timuçi) yasalarıa bağlı olarak bir araya gelmişlerdir. 24. Ama bu imparatorluk da, geişledikçe parçalara bölümüştür. Kuzeydeki Altı Ordu (Altı Orda) Devleti, Aral, Hazar ve Karadeiz çevresideki Rus preslikleri (kezlikleri) üzeride etkilik kurmuş ve Ruslaşmakta ola kabileler (Kıpçak, Ala, Bulgar) buda kurtulup, yeide Türkleşme sürecie girmişlerdir. Acak, 14. yy. da itibare Altı Ordu zayıflayıca, Rusya, Tatar-Moğol boyuduruğuda kurtulmuş ve yayılma imkâı bulmuştur. Öte yada, güeyde ise, İlhalı Devleti, İra ve Aadolu istikametide etkilik kurmuştur. Bu bölgeler de, böylelikle Farslaşmakta kurtulmuş; Türkme ola Akkoyulu, Karakoyulu, Kaçar ve Avşar haedaları, bölgeyi yeide başta aşağı Türkleştirmişlerdir. 25 Bu durumda souç olarak, Avrasya daki Türk devletleri, sürekli bir ayrışma yaşamışlar, yok olma oktasıda bir başka kavmi birleştiriciliğide 23 Aydı Taeri, Celâlü d-dî Hârizmşâh ve Zamaı, Kültür Bakalığı Yayıları, Akara 1977,ss Ahmet Temir, Moğolları Gizli Tarihie Göre Cegiz Ha (Çigiz Ha), Kültür, Akara 1989, s Şeer Üşümezsoy, Avrasya da Devrim: Türk Jeostratejisi, İleri Yayıları, İstabul 2004, s. 49. AVİD, I I/2 (2013) 80

17 Adem Özder yei bir kavimler federasyou kurup, yei başta bir devlet ve imparatorluk türetmişlerdir. Nitekim Osmalı Devleti de, adeta Oğuzları Kayı Boyu ile Bizas ı (Doğu Roma İmparatorluğu) başarılı bir setezi olarak ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla, Osmalı tıpkı diğerleri gibi, bir Doğu-Batı setezidir. Bu devletler, ağırlıklı olarak askerî yapıya ve fethe dayamıştır. Öte yada, Avrasya da yaklaşık 1000 yıl boyuca İslâmî yapılama ile Türk devletleri arasıda da bir uygar-göçebe diyalektiği yaşamıştır. Türk ve İslâm usurları arasıda geelde birleşmeler değil, bilakis ayrışmalar olmuştur. İslamiyeti kabul ile birlikte yerleşik bir kültür hâkim hâle gelmişse de, tarihî süreç içide geelde, Türk devlet yapısı, uygar alaları fethedip egemeleştikte sora zama içide İslâm devlet yapısı tarafıda yıkılmıştır. Osmalı Devleti kuruldukta sora, Avrasya daki bütüsel ve yekesak diyalektik de büyük ölçüde ortada kalkmıştır. Zira Osmalı Devleti geelde Batıya doğru geişlemeye çalışırke; Cegiz Ha İmparatorluğu da doğuda başlayarak tüm Avrasya da büyük bir yıkıma sebep olmuş ve buda sora kıtada yei bir Türk komüal cevherii ortaya çıkış yolu iyice tıkamıştır. Bu durum ise, hazırda bekleye Rus presliklerii işie yaramış; olar da öce bir araya gelmişler, ardıdasa tüm bu bölgeye yayılarak, eticede bir düya gücü hâlie gelmişlerdir. 26 Avrasyacılık ve Türkiye Türkiye, Avrasya kıtasıı stratejik ve jeopolitik bir odağıdır. Türkiye, Avrasya yı kotrol altıda tutabilecek merkezi bir koumdadır. Yie Türkiye, düyaı e gelişmiş kıtası Avrupa yla, düyaı e kalabalık ve büyük kıtası ola Asya arasıda bir köprü vazifesi görmektedir. Dü olduğu gibi bugü de bu coğrafi yapı, büyük devletleri hâkimiyet mücadelesie sahe olmaktadır. Türkiye, üç kıtaı (Asya, Avrupa ve Afrika) oluşturduğu Düya Adası ı meteşesi durumudadır. Ayı zamada bu meteşeyi aça ve kapata bir kilit ve aahtar değeridedir. 26 Yelda Demirağ, Büyük Oyu : 19. Yüzyılda Rusya ve İgiltere i Orta Asya da Rekabeti, Geçmişte Güümüze Döüşe Orta Asya ve Kafkasya, (Der. Yelda Demirağ ve Cem Karadeli), Palme Yayıcılık, Akara 2006, s AVİD, I I/2 (2013)

18 Avrasya Kavramı Ve Öemi Türkiye, Bu üç kıtaı iç deizleri ola Akdeiz ve Karadeiz i birbirie bağlar. Balkalar, Kafkaslar ve Ortadoğu yu birleştirir ve ayırır. Bu coğrafi koum düyada ve bölgede oluşabilecek her türlü güç yapısıa göre büyük bir değer taşır. Osmalı İmparatorluğu I. Düya Savaşı da mağlup ayrılmasıyla, batılı devletler gizli atlaşmalarla belirledikleri bu topraklar üzerideki paylaşım düzeii uygulamaya başlamışlardı. Modros Ateşkes Atlaşması ı Osmalı devletie kabul ettirerek, buu ilk aşaması gerçekleşmiş oldu. İkici aşamada stratejik ve jeopolitik olarak gördükleri ve zegi petrol kayaklarıı buluduğu alalar öcelikle işgal edilmeye başladı. Batılı devletler Osmalı devletii stratejik topraklarıı ele geçirmesiyle beraber, bir tarafta Balkalar ve Ege bir tarafta Kafkasya ve Karadeiz diğer tarafta Akdeiz üzeride söz sahibi oldular. Şüphesiz Osmalı İmparatorluğu u o döem içerisideki jeopolitik koumu, gizli atlaşmaları uygulaması ola bu işgalleri öemli edeleride biriydi. Acak İşgal devletleri asli usur ola Türkleri bütü çabalarıa ve uğraşmalarıa rağme yıkamamışlardır. Böylece Batı-Doğu ekseideki sürdürüle Kurtuluş Savaşı Avrasya ı siyasi haritası üzeride etkisi olacaktı. Batılı devletleri kedi çıkarları ve mefaatleri içi Türklere dikte etmeye çalıştığı Sevr Atlaşması, Mustafa Kemal Atatürk ü öderliğideki Türk Milleti tarafıda kabul edilmemiş, buu soucuda Türkleri Avrasya da bağımsız millet halide yaşama hakkıı verecek mücadeleye girmişlerdi. Osmalı İmparatorluğu u hayat sahasıda kurula Türkiye Cumhuriyeti, Asya ve Avrupa ı bileşkeside yer almakta ve iki kıtayı birbirie bağlaya bir geçiş güzergâhıdadır. Güümüz düyasıı bütü tekolojik, kültürel ve siyasal değişmeleri ve gelişmeleri, Türkiye i jeopolitik öemii azaltmamış, aksie arttırmıştır. Türkiye i coğrafi koumu, düyada bilie eerji kayaklarıı % 75 ii geçiş istikametide yer almaktadır. Küresel eerji güveliği sağlamasıı zorluğu düşüüldüğüde, Türkiye i sahip olduğu coğrafi koumu öemi hakkıda fikir sahibi oluabilir. Diğer tarafta Türkiye, bölge ülkeleri içi öemli bir lojistik merkezdir. Küresel güç ve küresel güç adayları AVİD, I I/2 (2013) 82

19 Adem Özder Türkiye i sahip olduğu jeopolitik ve stratejik öemi dikkate alarak, kısa ve uzu vadeli plalar oluşturmak zorudadırlar. Bu bakımda Türkiye i satraç tahtasıda yaptığı akılcı hamleler, oyuu kaderii değiştirebilir. Rusları Avrasyacılık teorilerii oluştura ve ayı zamada Puti i daışmalığıı yapa Aleksader Dugi bu kouda, Türkiye jeopolitiği temel saikii Türk etik meşeii kadim katmaları olduğu kabul etmek gerekir. Devasa bir düya imparatorluğuu (ki ou hayati merkezii şu aki Türkiye muhafaza etmektedir) kura Türkleri tarihi yükselişii köküde de bu faktör bulumaktaydı. Çağdaş Türkiye i ve hatta Osmalı İmparatorluğu u kuruluşuu kökleri saf Avrasyacılık muhitie imektedir demektedir. 27 Kara hâkimiyet teorisie göre, Türkiye tarihi, coğrafi koumu ve kültürü açısıda Avrasyacı bir devlet geleeğide geldiği söyleilebilir. Üç kıtaya yayıla Osmalı İmparatorluğu u gücü ve hâkimiyeti Avrasyacı politikalara borçlu olduğu bilimektedir. Ou hayat merkezii işgal ede Türkiye, Avrasya merkezli politikalar tatbik ederek, siyasal, ekoomik ve askeri boyutlarda sözü geçe, bölgesel ve uluslararası politikalar üretebile ve yöledire bir devlet halie geleceği aşikârdır. Türk stratejistler, Türkiye i 21. yüzyılda hızla eerji koridoru halie döüşeceğii söylemektedirler. Türkiye i petrol ve doğalgaz gibi hayati öem taşıya eerji kayaklarıa yakılığıı ö plaa çıkarılmaktadır. I. ve II. Düya Savaşları ı eerji kayakları içi çıktığıı düşüürsek, gelecekte de eerji kayaklarıı arz ve güveliği kousuda büyük mücadele yaşaacağı ögörülmektedir. 28 Bu durum, Türkiye ye çok büyük avatajları da beraberide getirmektedir. Türkiye bilie ve bilimeye eerji kayaklarıı ortasıda yer almaktadır. Böylece eerjii dağıtımı ve aktarımı sırasıda da öemli bir rol oyamaktadır. 27 Aleksadr Dugi, Rus Jeopolitiği: Avrasyacı Yaklaşım, Çev. Vügar İmaov,,[y.y.],Küre Yayıları, 2005,s Osma Nuri Aras, Azerbayca ı Hazar Ekoomisi ve Stratejisi, Der Yayıları, İstabul 2001,s AVİD, I I/2 (2013)

20 Avrasya Kavramı Ve Öemi Türkiye i işgal ettiği jeopolitik koumu Türkiye doğu-batı, kuzey-güeybatı istikametide geişleyecek eerji arz ve taleplerii tam merkezide yer alıyor. Düyadaki petrol ve doğalgaz rezervlerii yaklaşık dörtte üçüe sahip bölgeleri kavşağıda olmak Türkiye i e öemli avatajlarıda biridir. 29 Türkiye, Asya ile Avrupa yı birbirie bağlaya merkezi bir coğrafyada bir Avrasya devletidir. Diğer deyişle Türkiye, buluduğu koum itibariyle Avrasya coğrafyasıda ve Avrasya daki güç mücadeleside kilit bir ülkedir. Türkiye, Avrupa ve Asya coğrafyalarıı kesiştiği bir oktada yer alması, Avrasya ı eerji kayaklarıa ve pazarlarıa girişi sağlaması, Avrasya daki satraç tahtasıda Türkiye yi bir adım öe çıkarmaktadır. Yie öemli bir eerji köprüsü oluştururke küresel eerji güveliği içide eerji güzergâhlarıı seçimide ve kotrol edilmeside öemli roller oyar. Ayrıca, Türkiye Orta Doğu daki degeleri değiştirme yeteeği ile Avrasya daki güç mücadelesii etkileyebilmektedir. Dolayısıyla sırada bir Avrasya devleti değil, Avrasya da degeleri ve güç odaklarıı etkileyecek büyüklükte bir devlettir. Sahip olduğu jeopolitik koum edeiyle, Avrasya da İra, Rusya ve Çi le başa baş hâkimiyet mücadelesi vermektedir. Türk ve İslam usurlarıı çoğulukla yer aldığı Avrasya, Türkiye i hayat sahasıdır. 21. yüzyılda Türk düyasıı e gelişmişi ve lideri görüle ve Müslüma düyasıda çok öemli etkiye sahip Türkiye Türkleri, Atatürk ü hedef gösterdiği muasır medeiyet seviyesie gerçekçi bir vizyoa sahip Avrasya politikalarıyla ulaşılabileceği düşüülmektedir Müjdat Güler, Orta Asya ve Kafkaslara: Türk Bakışı, İlgi Kültür Saat Yayıcılık, İstabul Zbigiew Brzeziski, Büyük Satraç Tahtası, Çev. Yelda Türedi, İstabul, İkılâp Kitapevi, 2005, s.61. AVİD, I I/2 (2013) 84

21 Adem Özder Souç Avrasya, farklı oktalara vurgu yapa pek çok taıma kou ola bir coğrafyadır. Avrasya ı çok boyutlu ve deri bir tartışmaı odağıda olmasıı tek sebebi kapsadığı coğrafi alaı büyüklüğü değil ayı zamada uluslararası siyaset, ekoomi ve eerji kayakları bakımıda taşıdığı öemdir. Avrasya, jeopolitik ve jeostratejik öemide dolayıdır ki geçmişte güümüze geliceye kadar uluslararası siyaset ve ekoomide belirleyici bir güce ulaşmış ola ve ulaşmak isteye ulusları ortak ilgi alaı olmuştur. Bu sebeple Avrasya bir coğrafi adladırmada çok daha fazlasıı ifade etmektedir. Avrasya ı merkezide ola Türkiye, bu coğrafyadaki ülkeleri potasiyel lideri olarak gösterilmektedir. Bölgeside yei ve güçlü bir oyucu olarak öe çıka ve Türk, İslam ve Liberal-Demokratik değerleri dikkat çekici bir kompozisyoda birleştirerek, yakaladığı ekoomik güçle bölgesie ilham kayağı olmaya aday olarak gösterile Türkiye i Avrasya ya döük jeopolitik ve jeostratejik ilişkisi öemii her geçe gü arttırmaktadır. Türkiye i coğrafi olarak hâkim olduğu alaı kıtaları birleştiriyor olması Türkiye yi Avrasya coğrafyasıda Avrupa ya uzaa eerji hatları projelerii e öemli güzergâhı halie getirmiştir. Bu durum ise Türkiye yi bölgedeki politik degeler bakımıda göz ardı edilemez bir ülke koumua yükseltmiştir. Buula beraber Türkiye; tarihte aldığı güçle, düyaı bilie e eski üç kıtasıda politik, ekoomik ve kültürel olarak etki bir ülkedir. Güümüzde yakaladığı politik istikrar ve ekoomik büyüme, Cumhuriyet i ilaıı 100. yıl döümüü motive ettiği 2023 hedefleri Türkiye yi Avrasya ile ilgili daha etki politikalar üretebile dege usuru ülkeler arasıa girmesii zorulu kılmaktadır. Dolayısıyla Türkiye, tarihî ve kültürel misyou, Avrasya ya yakılığı sebebiyle somut jeopolitik ve jeostratejik hamlelerle bölgedeki gücüü hissettirmeye çalışmalıdır. 85 AVİD, I I/2 (2013)

22 Avrasya Kavramı Ve Öemi KAYNAKÇA AHMETBEYOĞLU, Ali, Avrupa Hu İmparatorluğu, Türk Tarih Ku rumu Yayıları, Akara ARAS, Osma Nuri, Azerbayca ı Hazar Ekoomisi ve Stratejisi, Der Yayıları, İstabul 2001,s. 11. BARTHOLD, W. V, Orta Asya Türk Tarihi Hakkıda Dersler, (çev.) Kâzım Yaşar Koprama ve İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayıları, Akara BRAUDEL, Ferad, Maddî Uygarlık: Ekoomi ve Kapitalizm-XV.- XVIII. Yüzyıllar, BRZEZİNSKİ, Zbigiew, Büyük Satraç Tahtası, Çev. Yelda Türedi, İstabul, İkılâp Kitapevi, BRZEZİNSKİ, Zbigiew, Büyük Satraç Tahtası, Çev. Yelda Türedi, İstabul, İkılâp Kitapevi, 2005, s.61 BRZEZİNSKİ, Zbigiew, The Grad Cheessboard, (Çev. Yelda Türedi) Perseus Boks L.L.C., ÇEÇEN, Aıl, Türkiye i B Plaı, Merkezi Devletler Topluluğu- MEBED, Akara, Fark Yayıları, DEMİRAĞ, Yelda, Büyük Oyu : 19. Yüzyılda Rusya ve İgiltere i Orta Asya da Rekabeti, Yelda Demirağ ve Cem Karadeli (Der.), Geçmişte Güümüze Döüşe Orta Asya ve Kafkasya, Palme Yayıcılık, Akara DUGİN, Aleksadr, Rus Jeopolitiği: Avrasyacı Yaklaşım, Çev. Vügar İmaov, Küre Yayıları, İstabul DUGİN, Aleksadr, Rus Jeopolitiği: Avrasyacı Yaklaşım, Çev: Vügar İmaov, Küre Yayıları, İstabul GENÇ, Reşat, Karahalı Devlet Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayıları, Akara AVİD, I I/2 (2013) 86

23 Adem Özder GÜLER, Müjdat, Orta Asya ve Kafkaslara: Türk Bakışı,2.bs., İlgi Kültür Saat Yayıcılık, İstabul İb-i Haldu, Mukaddime, (çev.) Süleyma Uludağ, 1. Cilt, (2. Basım), Dergah, İstabul 1988, ss KARADAĞ, Hüseyi, Hagi Avrasya, (Çevrimiçi) org,24 Temmuz 2007, Erişim tarihi: KESSİKBAYEV, Askhat, Soğuk Savaş Sorası Avrasya Jeopolitiği: Orta Asya da Yapısal Döüşüm, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, İstabul, Hazira 2007,s.23 KIVILCIMLI, Hikmet, Tarih, Devrim, Sosyalizm, (2. Baskı), Derleiş Yayıları, İstabul KİRSCHBAUM, Eva Cacik, Asurlular: Tarih, Toplum, Kültür, (çev.) Aslı Yarbaş, İlya İzmir Yayıevi, İzmir KULEBİ, Ali, İhmal Edilmiş Seçeek: Türk Avrasyacılığı,(Çevrimiçi), http/ Erişim tarihi: KURT, Hasa, Orta Asya ı İslamlaşma Süreci: Buhârâ Öreği, Fecr Yayıevi, Akara PLUTARKHOS, Büyük İskeder: Hayatı ve Savaşları, (çev.) Vahdet Gülteki, Rado, İstabul TANERİ, Aydı, Celâlü d-dî Hârizmşâh ve Zamaı, Kültür Bakalığı Yayıları, Akara TEMİR, Ahmet, Moğolları Gizli Tarihie Göre Cegiz Ha (Çigiz Ha), Kültür, Akara UÇAR, Fuat, Dış Türkler: Türk Düyası ı parlaya 5 Yıldızı, Fark Yayıları, Akara ÜŞÜMEZSOY, Şeer, Avrasya da Devrim: Türk Jeostratejisi, İleri Yayıları, İstabul AVİD, I I/2 (2013)

24 Avrasya Kavramı Ve Öemi VÁCZY, Péter, Avrupa da Hular, Hular ve Tarıı Kırbacı At tila, (haz.) Gyula Németh, AVİD, I I/2 (2013) 88