\rm i Erbakan hükümetini bile yerinden etti.

Transkript

1 Fotoğraflar: Flasan KARAKAŞ / \ M nin en çok tartışılan konusu hiç I 1 / kuşkusuz eğitimdi. Öyle ki, eğitim konusu \rm i Erbakan hükümetini bile yerinden etti. / m Geçmişe baktığımızda da bu konunun hiç gündemden düşmediğini sürekli tartışmalara yol açtığını görüyoruz. Osmanlı İmparatorluğu döneminde de buna rastlamak mümkün. Öğrenci sayısının ve eğitime olan ilginin az olduğu o yüzyıllarda yabancı hocaların kendi dillerinde ders verdiği okullar açılıyordu. Ancak bu okullar beraberinde misyonerlik ve laiklik tartışmalarını da getiriyordu. Osmanlı İmparatorluğu gerileme dönemine girmişti. Avrupa sanayileşme ile birlikte hızla gelişirken, Osmanlı yerinde sayıyordu. II. Mahmud un saltanatını sürdürdüğü dönemde çeşitli reformlar yapılmıştı. Eğitim reformları gereği İstanbul da yeni okullar açılıyordu. Bu okullarda eğitim gören Türk gençleri, yaklaşık bir asır sonra kurulacak Türkiye Cumhuriyeti nin, adından çokça söz edilecek kişileri olacaklardı. Savaşlara, yangınlara, maddi sıkıntılara rağmen eğitimin durmadığı Mekteb-i Harbiye, Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi), Amerikan Koleji ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahanede önceleri yabancı dilde başlayan eğitim zaman içinde baskıların etkisi ile birlikte Türkçe olacaktı. Misyoner bir tutuma sahip olmayan, laik bir yönetim ile idare edilen bu kurumlar tüm tepkilere rağmen bugüne kadar varolmayı başardılar. Ve bugüne kadar Türkiye için çok önemli insanlar yetiştirdiler.

2 Doğu nun Batı ufkuna açılan penceresi; Mekteb-i Sultani 19. yüzyılda tüm Avrupa da, Fransız edebiyatının ve sanatının etkisi büyüktü, kuşkusuz Fransızlar sanatlarının Osmanlı topraklarında da benimsenmesini arzu ediyorlardı. Katolik mezhebini yayma ya. da sevdirme gibi misyoner bir amacı olmayan bu okulda, Müslüman-Hıristiyan öğrenci sayıları eşit tutulacaktı... Okul yönetiminin "laik" eğitimi sürdürmedeki titiz ve yansız tutumu, kurumu bir kapanma olasılığından da uzak tutuyordu. Sanayileşmenin hızla yaygınlaştığı Avrupa'da bir yandan da romantizm rüzgarları esiyordu. Fransa Avrupa nın resim ve edebiyatta merkezi olmuştu. Emile Zola, Victor Hugo, Alfred de Musset, Manet, Monet, Cezanne, Gaugin gibi isimler 19. yüzyıla damgalarını vuruyorlardı. İşte yine bu dönemde Fransızlar, Avrupa kıtası üzerinde etkinliklerini artırma çabası içindeydiler. Fransa, İstanbul da Osmanlı kökenli gayrimüslimlerin de eğitimlerini sürdürebilecekleri bir okul kurma çabası içindeydi. Fransa Büyükelçisi M. Bourree nin çabad»

3 larının yanı sıra bu okulun açılmasında 1867 yılında Avrupa'ya geziye çıkan Abdülaziz ile dönemin sadrazamı Ali Paşa, Hariciye Nazırı Keçicizade Fuad Paşa ve Maarif Nazırı Saffet Paşa'nın çabalan da yadsınamaz. Dönemlere göre Mekteb i Sultani". "Galata Sarayı Mekteb-i Sultanisi". "Umumi-i İdadi" adlannı alan ve Türkiye nin diplomat ve bürokratlarının birçoğunu mezun eden bu lise. 1 Eylül 1868 yılında öğrenime açılmıştı. Okul açıldığı günden itibaren bir anlamda Tanzimat eğitiminin de simgesi olmuştu. Her ulustan ve dinden çocuklan ve gençleri. OsmanlI ulusçuluğu etrafında kaynaştırıp entellektüel bir taban kazanma amacına dönük bu okul için, Tevfik Fikret "Doğu nun Batı ufkuna açılan ilk penceresi" sözlerini söylemişti. Gerçekten de öyle olacaktı. Rüştiye üstü, lise eşiti ve yabancı dil eğitimi de veren bir okulun açılması için. Mekteb-i Sultani bazı Türklerin de tepkisini çekiyordu. En ağır eleştiriler, Namık Kemal'den ve Yeni OsmanlIlar dan geliyordu. Yunanca dersinin konmaması İstanbullu Rumları kızdırmıştı. Museviler ise Hıristiyan bir müdürün yönettiği okula çocuklarını göndermek istemiyorlardı.

4 Yangınlar ve savaşlar 20. yüzyılın ilk yılları okul için pek de renkli yıllar olmamıştı. Önce binadaki yangın ardından savaşlar eğitime darbe vurmuştu. Okul binası 22 Şubat 1907'de yandı. Öğrenciler tatilde olduğu için ölen olmamıştı. Fakat okulun tüm ahşap bölmeleri, tavan ve döşemeleriyle birlikte kütüphanesi, müzesi, arşivi de yanmıştı. Öğrenciler bir süre açıkta ve teneffüs sundurmaları altında ders yapmışlardı. Daha sonra Beylerbeyi Sarayı yanındaki Muzıka Dairesi'ne taşınılmış ve barakalar kurulmuştu. Okulun onarımı 1909'da tamamlandı. Balkan Savaşı ile birlikte artış gösteren öğrenci sayısı iyice düşmeye başlamıştı Balkan Savaşı'ndan 1922'ye kadar okul, öğrenci ve öğretmen sayısı en aza inmiş olarak hizmet verebildi. Öğretmenlerin ve yetişkin öğrencilerin büyük bölümü silah altına alınmıştı. 1912'de 62 mezun veren okuldan 1916'da 4, 1917'de sadece 5 öğrenci mezun olabildi. Bu dönemde yabancı öğretmenlerin birçoğu görevlerinden ayrılmıştı de Paris Büyükelçisi olan Cemil Paşa'nın rolü çok büyüktür. Cemil Paşa, Dışişleri Bakanı Fuad Paşa'ya gönderdiği bir mektupta Fransızların İstanbul'da bir lise açmayı düşündüğünü, bunun iki ülke ilişkilerine olumlu katkıda bulunacağını bildirmiş, o yıl, Paris'i ziyaret eden ve oradaki okulları gezen Sultan Abdülaziz de İstanbul'a döner dönmez böyle bir okulun açılması için talimat vermişti. Öğretimin Fransa daki eğitim ilkelerine bağlı biçimde düzenleneceği bu okul için 25 Mart 1868'de Paris'te bir sözleşme imzalandı. Dr. A. Levistal, okula Fransız müdür muavini olarak atandı ve İstanbul'a gönderildi. Levistal, hazırladığı raporlarda, okulun amacının, Fransız etkisini yaygınlaştırma, Osmanlı gençleri arasında Fransızcayı ve Fransız edebiyatını, uygarlığını sevdirmek olduğunu ifade etmişti. O dönem tüm Avrupa da Fransız edebiyatının ve sanatının etkisi büyüktü, kuşkusuz Fransızlar sanatlarının Osmanlı topraklarında da benimsenmesini arzu ediyorlardı. Katolik mezhebini yayma ya da sevdirme gibi misyoner bir amacı olmayan bu okulda OsmanlIlardan bu yana pekçok badire atlatan Galatasaray lisesi her zaman en iyi" olmayı başardı. Müslüman-Hıristiyan öğrenci sayıları eşit tutulacaktı, okuldaki mescitten Müslüman öğrencilerin yararlanmaları, Hıristiyan öğrencilerin ise ibadet için okul dışındaki mıştı. Okulun müdürlüğüne bir Fransız ve yardımcısı olarak bir Türk atanmıştı ancak Türk müdür yardımcısının göreve başla bulunmuştu ancak bu girişimden bir netice elde edememişti. Mekteb-i Sultani bazı Türklerin de tepkisicaktı. kiliselere gitmelerine olanak sağlanaması için izinler alınamayınca okul ilk tepni çekiyordu. En ağır eleştiriler, Namık Ve okul 172 Müslüman, 237 gayrimüslim (Ermeni, Latin, Rum, Musevi, Bulgar) öğrenci ile 1 Eylül 1868'de eğitime başladı. Ders araç gereçleri, yatılı öğrenciler için yatak takımlarının tümü Fransa'dan getirilmişti. kileri açılış arifesinde üzerine çekmiş oldu. Öte yandan Fransızların İstanbul da eğitim çerçevesinde etkinliklerini artırmaya başlamaları komşu ülke Rusya'yı endişelendiriyordu. Rusya bu endişesini bir nota ile bildirmekten çekinmemişti. Dönemin Kemal'den ve Yeni Osmanlılar'dan geliyordu. Yunanca dersinin konmaması İstanbullu Rumları kızdırmıştı. Museviler ise Hıristiyan bir müdürün yönettiği okula çocuklarını göndermek istemiyorlardı. Papa, Mekteb-i Sultani ye Katolik öğrenci kaydını Yatılı öğrencilerden yıllık olarak 45 Rusya Büyükelçisi İgnatief, aynı düzeyde yasaklamaya kalkıştı fakat Fransa altın, diğerlerinden ise 10 altın ücret alın bir de Rus okulu açılması için girişimlerde hükümeti bunu önlemeyi başarmıştı. İstanbul'daki Ermeni-Katolik Patriği de kendi cemaatinden çocukların buraya gönderilmesini yasaklamıştı. Osmanlı Şeyhülislamı, Müslüman ve Hıristiyan gençlerin bir arada okumalarının dine aykırı olduğunu ileri sürüyordu. Tüm bu tartışmalar sürerken okul binasında da birtakım eksiklikler vardı, hatta ilkel bir ortamda ders yapılıyordu. Sınıflar mangalla ısıtılıyordu. Resim atölyesinde, silgi yerine ekmek içi kullanılıyordu. Tuvaletlerde su yoktu, yemekler ise kötüydü. Yine de öğrenci sayısı artıyordu öğretim yılında öğrenci sayısı 600'ü geçmişti. Tepkiler sürüyordu. Hiç bir dini eğitimin verilmemesi, farklı dinlere mensup gençlerin bir arada okumaları eleştirilere maruz kalmakla beraber okul yöneti-

5 minin "laik" eğitimi sürdürmedeki titiz ve yansız tutumu, kurumu kapanma olasılığından uzak tutuyordu. Aynı dönemde okula çok değerli bir kitap koleksiyonu armağan eden Fransa Kralı 111. Napolyon un Almanya'ya yenik düşmesinin ardından okul da bu yenilgiden payını almıştı. Ayrıca okulun koruyucusu Ali Paşa'nm 1871 yılında ölümü ve kurucu müdürün Fransa ya dönmesi de okulun üstündeki kara bulutların sayısını artırmıştı. Ve birkaç sene içinde öğrenci sayısı neredeyse yarı yarıya azalmıştı. 1873'te okul Gülhane'deki Mekteb-i Tıbbiye binasına taşındı ve üç yıl boyunca derslere bu binada devam edildi. Mekteb-i Sultani yeniden kendi binasına 1876'da döndü yılından itibaren okulda Türkçe, Fransızca ve ortak programlar uygulanmaya konuldu. Fransızca ya da Türkçe programı izleyenlere "ehliyetname", Fransızca-Türkçe programdan mezun olanlara "şahadetname" veriliyordu. Tevfık Fikret 1888'de ortak programdan mezun olan ünlü isimlerden sadece biri. Üçer yıllık Türkçe ve Fransızca programların uygulandığı okulda ayrıca Türkçe programa Arapça, Farsça ve ulum-ı diniye dersleri de alınmıştı. Okul sanata ve müziğe de oldukça önem veriyordu. Yatılı öğrencilerin tamamı jim nastik eğitimi gördüğü gibi, isteyen öğrencilere de Rumca, İngilizce, Ermenice, Almanca, İtalyanca, Latince ve ücreti öğrencilerce karşılanmak üzere piyano ve keman dersleri de veriliyordu. Galatasaray'da 1912'ye değin görev alan müdürler arasında en tanınmışları Sava Paşa ( ), Ali Suavi (Ocak Aralık 1877), Abdurrahman Şeref ( ), Emrullah Efendi (1908), Tevfık Fikret ( ), matematikçi Salih Zeki Bey dir. ( ). Okulun aynı zamanda ilk müslüman mezunu da olan Abdurrahman Şerefin müdürlüğü, Galatasaray ın en verimli ve parlak dönemi olmuştur öğretim yılında okulda toplam 902 öğrenci okumaktaydı. Bu sayılarla Mekteb-i Sultani, İstanbul'un en fazla öğrenciye sahip olan okuluydu. Aynı yıl okuldan 27 kişi mezun oldu. 1903'e kadarki 34 yıl içerisinde mezun sayısı ise 648'e çıkmıştı. Cumhuriyet in ilanının ardından ise okulun adı Galatasaray Lisesi olarak değiştirildi. Artık teneffüslerde öğrencilerin Fransızca konuşmaları gerekmiyordu. Ayrıca 1929 yılından itibaren genel kültür dersleri Türkçe verilmeye başlandı arasında okulda bir de "ticaret ve bankacılık şubesi" faaliyet gösterdi. 1930'da öğrenci sayısı bin 600'e çıkarıldı ve ilkokul sınıfları Ortaköy'deki Feriye Sarayları'nın bir dairesine taşındı. 1967'de okula kız öğrenciler de alınmaya başlandı. 1969'dan itibaren ise ilkokula öğrenci alınmadı. Ortaköy şubesi, ortaokul sınıflarına bırakıldı deki 100. yıldönümü kutlama törenine, Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle de katıldı. Bu tarihe kadar okul 4 bin 717 mezun vermişti. 1975'ten başlayarak Galatasaray Lisesi merkezi sınav sistemine bağlı olarak hazırlık sınıfına öğrenci alan bir yıl hazırlık, üç yıl ortaokul ve üç yıl lise olmak üzere yatılı ve gündüzlü Anadolu lisesi konumuna getirildi. Fransa'nın merhum Cumhurbaşkanı François Mitterrand İstanbul u ziyaretinde Galatasaray Lisesi ni gezmişti ve aynı dönemde iki hükümet arasında bir anlaşmaya varılarak lisenin ayrıca bir üniversite ve ilköğretim olarak da eğitim vermesine karar verilmişti. Ve 14 Nisan 1992 de Fransa ile yapılan bir kültür anlaşması çerçevesinde Galatasaray Eğitim ve Öğretim Kurumu oluşturuldu. Devlet Bilimleri Yüksek Okulu'nda, hukuk, iktisat, işletme, kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler ve iletişim bölümleri; Mühendislik ve Teknoloji Yüksek Okulu'nda da endüstri mühendisliği ve bilgisayar mühendisliği bölümleri öğretime başladı. Galatasaray Lisesi'ne uzanan bu yolu pek çok ünlü katetti.

6 Cumhuriyet döneminin Türkiye sini inşa eden mühendislerin okulu Robert Kolej ABD dışındaki en eski Amerikan koleji olan Robert Kolej bugün Robert Lisesi diye anılıyor. Christopher Rhinelander Robert'ın verdiği 2 bin sterlinle kurulan Robert Lisesi, doğal olarak kurucusunun adıyla anılıyor. Cü> "I Q lü yılların ikinci yarısının Is- İ U U v tanbul'u... OsmanlI'nın payitahtı, Hıristiyanlar'ın kutsal Konstantinapolis'i... Dinlerin, kültürlerin buluştuğu bir kent İstanbul. Ve bu niteliğiyle, tüm dünya insanlarına açık. Kimlerin yolu düşmüyor ki o yıllarda İstanbul'a. Amerikalı tüccar Christopher Rhinelander Robert da bunlardan biri yılında tanışıyor C.R. Robert İstanbul'la... Tanıştığı sadece kent değil, kendisi gibi Amerikalı olan bir misyoneri de ülkesinden binlerce kilometre ötede, İstanbul'da buluyor Robert. Misyoner ve eğitimci Dr. Cyrus Hamlin yüzyıl öncesinde Amerika'da başlayan misyonerlik ruhunu Osmanlı topraklarına taşımak için İstanbul'da... Ama bu yüce amaç için para lazım. Para; C.R. Robert'tan çıkıyor. Ve bugün Türkiye'nin en iyi eğitim kurumlarından olan Robert Lisesi'nin temeli de bu tanışmayla atılıyor. Julius Robert Millingen, Edwin Millingen, David Henry Porter ve John Morton... Bu isimlerin Robert Kolej tarihi açısından önemi çok büyük. Bu dörtlü 16 Eylül 1863'te açılan Kolej'in ilk öğrencileri. Daha sonraki yıllarda bu öğrencilere, Ahmetler, Hüse-

7 yinler, Haşarılar da katılacak. Ama ilk yıllarda müslümanlara okul yasak. Daha sonra bir şekilde bu yasak kırılacak. Ve Cumhuriyetle birlikte de Robert Kolej, Türkiye nin en iyi okullarından biri olacak. Anne ve babalar çocukları "kolej"li olsun diye her türlü fedakarlığa razı gelecekler... Bugünden yine ilk günlere dönelim. Bu dört öğrenci Dr. Hamlin başkanlığında Amerikan Misyonerler Heyeti'nin Bebek'te ilahiyat okulunun binasında, 16 Eylül 1863'te, altı öğretmenle eğitime başladılar. Bu binada Kırım Savaşı nda OsmanlIlara yardım etmek maksadı ile İstanbul'a gelen Amerikalı misyonerler oturuyordu. Ve misyonerler konfora ihtiyaç duymadıklarından bina, son derece bakımsızdı. C.R. Robert'in sağladığı 3 bin dolarla tamir edildi, kütüphane kurulması için 2 bin 500 dolar ayrıldı. İstanbul'da bir Amerikan Koleji fikri Amerika'da da cazip bulundu ve Harvard College 200 kitaplık bir bağışta bulundu. Önce 4 sonra 20 derken Bir misyoner hereketinin sonucu doğan Robert Kolej buna rağmen laik kimliğini korudu. Robert Kolej'in tarihi bağış listesi C.R. Robert'in bağışlarıyla kurulan Robert Kolej Am erika'da epey Önlenmişti. Özellikle Dr. Washburn'ün Am erika'da iki yıl boyunca bağış toplama girişimi sonuç verm iş ve 35 bin dolara okula dört katlı yeni bir bina kazandırılm ıştı. 1902'de okulun 29 yıllık doğa bilimleri öğretmenlerinden ve arası başkan yardımcısı Albert L. Long öldü. Anısını yaşatm ak üzere, okulun akadem ik kurulunda oylanarak laboratuvarların bulunduğu Science Hall'e, 1904 te Albert Long Hall adı verildi. Bu bina toplantılar için geniş bir mekân sağlıyordu. Bugün hala çalınan org, 1914'te Cleveland H. Dodge ta rafından hediye edildi. C.R. Robert'in ölümünden sonra birçok Amerikalı hayırsever Robert Kolej'e yardım etti. Bunlar arasında John Stew art Kennedy, Olivia Eggleston, Phelps Stokes, William Earl Dodge ve oğlu Cleveland H. Dodge önde gelir 'de kolej müdürlerinden John Steward Kennedy öğretmenlerin kalmaları için Kennedy Lodge adlı binayı bağışladı. Bu bina 1891'den 1971'e kadar kolej başkanınm konutu oldu. Kennedy ayrıca kolej mülkü üzerinde hocalar için altı ev yaptırdı. Okula yaptığı bağışla 'de mühendislik bölümü binası ve 1913'te yarı yatakhane yarı sınıf olan Anderson Hall inşa edildi. 1902'de New Yorklu bayan Olivia Phelps Stokes tarafından hazırlık bölümü için beş katlı Theodorus Hail yaptırıldı. George Washburn 1903'te emekli oldu arasında Caleb F. Gates başkanlık yaptı. 1904'te Clevelan Dodge ile babası Williams Dodge ta rafından büyükjim nastikhane, Dodge Hail yaptırıldı. 1906'da Williams Dodge tarafından yaptırılan binaya okulun ikinci başkanınm adı verilerek W ashburn Hall denildi. 1913'te kolejin Amerika'daki yönetim kurulu başkanı John Kennedy'in topladığı paralarla yaptırılan dört katlı binaya kolejin uzun süre öğretmenliğini yapan Charles Anderson'ın adı verildi. Yine John Kennedy'in koleje bıraktığı 2 milyon dolarla 1911'de yapımına başlanan dört katlı bina 1913'te hizmete açıldı. Bu binaya kolejin üçüncü müdürü olan Caleb F. Gates'in adı verilerek Gates Hall dendi. 1914'te Cleveland Dodge tarafından dört katlı olarak yaptırılan binaya Dr. Ham linin kızının adı verilerek Henriette W ashburn Hall dendi. Bu bina sonraları Social Hall diye de anıldı. 1914'te zengin bir Amerikalı olan Williams Sloane tarafından hastane binası yaptırıldı. Hastaneye babasının adı verilerek John Sloane dendi e gelindiğinde bugünkü yapı dokusu hemen hemen tam am lanm ıştı: Cleveland H. Dodge, William E. Dodge, John S. Kennedy ve Mr. William Sloane'un katkılarıyla 10 yıl içinde yedi bina yapılmıştı: Dodge Gymnasium (1904), Washburn Hall (1906), Henrietta Washburg Hall (1914), Anderson Hall (1913), sonra Gates Hall adı verilen Mühendis Mektebi binası (1913), Isıtm a Merkezi ve John Sloane Reviri (1914). 1929'da yine Miss Stokes'un katkılarıyla Theodorus Hall'un arkasına üç katlı jim nastikhane yapıldı. Okulun kütüphanesi 40 yıl boyunca Albert Long Hall'un giriş katında elverişsiz koşullarda faaliyet gösterm işti. Bugün Boğaziçi Üniversitesi rektörlük binası olan kütüphane 1932 de açıldı. Okulun İngilizce ve tarih öğretm eni olan Bizans uzmanı Dr. Alexander van Millingen, vasiyetinde kütüphane için 2 bin sterlin bırakm ıştı mezunu N. Kyriakides, John S. Kennedy ve kolejin ABD'deki diğer dostları sayesinde kütüphane ta m am lanarak Van Millingen Library adını aldı. 1900'de 10 bin olan kitap sayısı 1937'de 40 bine yükseldi.

8 1903 ders yılında öğrenci sayısı 318'e ulaşıyordu. C.R. Robert ile Dr. Cyrus Ham- lin'in çaldığı maya tutuyordu. AHMED VEFİK PAŞA NIN ARAZİSİ Robert Kolej'in okul kimliğine kavuşması elbette kolay olmadı. Eğitimin misyonerlerin binasında daha fazla sürdürülmesi mümkün değildi. Okula bir bina kazandırmak için önceleri Kuruçeşme sırtları düşünüldü. Ancak aranan arazi Rumelihisarı nda bulunacaktı. Paris'te elçi iken yaptığı masrafların devletçe ödenmemesi yüzünden borçlu kalan Ahmed Vefık Paşa çareyi arazisini 36 bin liraya okula satmakta bulacaktı. Sıra padişahın izin vermesine gelmişti. 20 Aralık 1868 de Abdülaziz'den irade-i seniye çıktı. Beş ay sonra da binanın temeli atıldı. Açılış günü, Amerika Birleşik Devletleri nin Zafer Günü ne denk düşüyordu. 4 Temmuz 1871 de düzenlenen törenle eğitim yeni binada yapılmaya başlandı. 60 bin dolara mal olan bu büyük binaya, kurulmasında en büyük hizmeti geçen ve yıllarında kolejin başkanlığını yapan Dr. Hamlin'in adı verildi. Amerika dışında açılan bu kolej Amerikan Başkanı Lincoln'ün de ilgisini çekmişti. Törende Lincoln'ü Dışişleri Bakanı William H. Seward temsil etti ve açılış konuşmasını da o yaptı. Hamlin'in 1877 yılında okulun başkanlığından ayrılarak, Amerika'ya dönmesinden sonra, okul başkanlığına yabancı biri gelmedi. 1878'den 1903'e kadar okulun başkanlığını üstlenen Dr. George Washburn, Dr. Hamlin'in damadıydı. Yeni başkan psikolojiden ekonomiye dek geniş bir alanda hocalık yapıyordu. Washburn hocalığının yanında başarılı bir yöneticiydi. Onun döneminde öğrenci sayısının üçe katlanması da bu başarısının bir göstergesiydi. Yöneticilik yaptığı dönem savaşlarla, yoksulluklarla ve salgın hastalıklarla doluydu. Buna rağmen Hamlin, tüm olumsuzluklardan öğrencilerini ve okulunu korumayı başardı. Şimdilerde de sürdürülen "Field Day diye bilinen spor bayramı da onun zamanında başlatılıyordu. KOLEJİN ÖĞRENCİ DOKUSU Robert Kolej'e 1900'lü yılların başına dek Türk öğrenciye rastlanılmıyor. Buna karşın okulun 25 ayrı ulustan öğrenciyi barındırdığı dönemler de oldu ki, bu Osmanlı tebaasının bir dökümü gibiydi. Okulun öğrencileri Ermeni, Rum ve Bulgar ağırlıktaydı. Okulu ilk bitiren Müslüman Türk öğrenci 1903'te mezun oldu arası toplam 13 Türk mezun oldu. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte okulun öğrenci doku- Robert Kolej ilk 40 yıl boyunca edebiyat eğitiminin ağırlıklı olduğu bir okuldu. Ancak okula tarihindeki asıl ünü, mühendislik bilimi alanında verdiği eğitim kazandırıyordu. sunda ciddi bir değişim yaşanıyordu. Öğrenciler ağırlıklı olarak Türk vatandaşlarından oluşmaya başladı yılına gelindiğinde mezun Türk öğrenci sayısı 200'e ulaştı. Aslında Cumhuriyetin ilanıyla Robert Kolej biraz sarsıntı yaşamıştı. Ulusal mücadeleden çıkan Genç, Türkiye Cumhuriyeti'nde yabancılara karşı olumsuz yaklaşım ağırlıktaydı. Üstelik söz konusu olan yabancı bir okul olunca "Milli Eğitim" kadroları konuya soğuk yaklaşıyorlardı. Sonunda sağduyu galip geldi. Maarif Vekâleti, Amerikan okullarını sıkı bir denetim altına aldı, müfredat, ders kitapları ve öğretim elemanları için bakanlık onayı istedi. Ancak bundan daha fazla da ileriye gidilmedi.

9 Robert Kolej 1927'de hükmi şahsiyet olarak mal varlığı edinme hakkını da elde edince ortalıkta çok da fazla sorun kalmadı. Robert Kolej kısa sürede Türkiye'nin yeni koşullarına uyum sağladı. Eğitimin kalitesi artırıldı ve okula öğrenci kabulünde yüksek standartlar aramaya başladı. MÜHENDİSLİKTEKİ YERİ Robert Kolej ilk 40 yıl boyunca edebiyat eğitiminin ağırlıklı olduğu bir okuldu. Fen bölümünün İlk nüvesi ancak 1902 de kuruluyor, 1910 yılında da okula bir ticaret bölümü oluşturuluyordu. Ancak okula tarihindeki asıl ünü mühendislik bilimi alanında verdiği eğitim kazandırıyordu. Mühendislik Okulu 1912 yılında Michlgan Üniversitesi'nden John R. Allen'in önderliğinde kuruluyordu. Jön Türk Hareketinin Osmanlı İmparatorluğu'ndaki çağdaşlaşma ve sanayileşme öngörmesi, mühendislik okulunun kurulmasında önemli bir etkendi. İmparatorluğun edebiyatçılardan çok mühendislere ihtiyacı vardı. Mühendislik Okulu, kısa sürede Osmanlı topraklarında ün saldı. Öğrenci sayısı hızla arttı. 1912'de 11 öğrenci kayıt yaptırmışken bu sayı 1937'de 145'e yükseldi. Robert Kolej mühendisleri özellikle Cumhuriyet döneminde Türkiye'nin yeniden inşa edilmesinde çok önemli görevler aldılar. Bu önceleri çok kolay olmadı. Mühendislik okulu mezunlarını Türk hükümeti ancak 1928 yılında mühendis olarak kabul etti. Cumhuriyet'ten sonra Kolej hızlı bir değişim yaşamaya başladı. 1932'de Robert Kolej ve Amerikan Kız Koleji bir direktör yönetiminde birleştirildi ve böylelikle İstanbul Amerikan Koleji adlı Sarmaşıklar okulun yıllanmışlığının bir ifadesi gibi... özel bir öğretim kurumu doğdu. İstanbul Amerikan Koleji erkekler; Arnavutköy Amerikan Kız Koleji ise aynı kurumun kızlar kısmı oldu. O yıllarda İstanbul Amerikan Koleji öğrenciyi olgunluk sınavına hazırlayan bir liseydi. Ancak yalnız erkeklere mahsus bir teknik okul kısmını da içeriyordu. Robert Kolej'in mühendis yetiştiren teknik okulunda da öğretim süresi dört yıldı. Teknik okul inşaat, elektrik ve makine sinde değişik dil ve konular da toplam 70 bin dolayında kitap bulunuyordu. 1945'ten 1971'e kadar süren dönem, bir bakıma okulun "altın çağı" olarak tanımlanır. 25 yıllık bu dönemin mezunlarının birçoğu Türkiye'nin iş, bilim ve sanat çevrelerinde önde gelen kişiler oldular. 1958'de Robert Kolej Yüksekokulu'nun kurulmasına Bakanlar Kurulu'nca izin verildi. 1971'de Robert Kolej Kampüsü, Boğaziçi Üniversitesi'nin kurulması için Türk hükümetine mühendisliği bölümlerine ayrılmıştı. devredildi. 1971'de Arnavutköy Amerikan 1945'ten sonra kolejin kütüphanesi Balkanların en büyük ve modern kütüphanelerinden biri olmuştu. Her iki kolejin kütüphane Kız Koleji ile Robert Kolej birleşerek karma eğitime geçtiler. Okulun adı Özel İstanbul Amerikan Robert Lisesi oldu. Christopher Rhinelander C. R. Robert'in katkıları Robert, Ekim 1878'de ölünceye dek okulla ilişkisini kesm edi. Eğitim misyonuna gönülden inanm ış biri olarak; OsmanlI'da başarılı olmuş Robert Kolej in bir örneğini kendi ülkesinde de kurm aya niyetlendi. Bir kuzeyli olmasına rağm en, okul yapm ak için güneyi tercih etti, çünkü buraların okula daha çok ihtiyacı vardı yılında Chattanooga'da yer alan Lookout Dağı'nda ikinci bir Robert Kolej daha açılıyordu. Okul dönemin koşullarına göre çağdaş donanımla düzenlenm iş ve en iyi olma iddiasıyla yola çıkm ıştı. Ancak okulun kurucusunun bir kuzeyli olması, güneyde hoş karşılanm adığından okul uzun öm ürlü olam adı. "Uzaktaki kardeş okulun" kapanm ası İstanbul'daki büyük ağabeye yaradı. Kapatılan okulun tüm donanımı İstanbul'a gönderildi. Üstelik okulun Lookout taki arazisi de binlerce kilom etre ötedeki Robert Kolej'in oluyordu. Bu arazi ihtiyaç duyulup satıldığında Kolej'e tam 40 bin dolar gelir getirm işti. C.R. Robert öldüğünde m irasçıları tam bir şok yaşadılar. Robert yaşarken varını yoğunu bu koleje verdiği yetm ezm iş gibi gayrim enkul mal varlığının beşte birini de m iras olarak koleje bırakm ıştı. Aile bu m irasa itiraz ettiyse de uzun süren hukuki mücadeleden sonra Kolej hakkı olan 100 bin dolarlık m irasa sonunda kavuştu. O

10 O sm an li nın g erilem e dönem indeki y ü z akı Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi nden geriye döndüğümüzde Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ile karşılaşıyoruz. Osmanlı İmparatorluğu nun yenilikçi hareketlerinin bir ürünü olan okul, Türk hekimlerinin ilk yuvası oldu.

11 . yüzyılda yaşanan Viyana bozgununun ardından Osmanlı İmparatorluğu topraklarını kaybetmeye başlamıştı. Osmanlı ordusu Avrupa topraklarından yavaş yavaş çıkarılıyordu. Bilim, teknik, sanayileşme ve siyaset konularında Avrupa hızla gelişirken Osmanlı bu duruma ayak uyduramıyordu. işte böylesine ümitsiz bir dönemde yeniliklerin, reformların bir müjdesi gibi kurulmuştu OsmanlI'nın tıp okulu... Türk tıp tarihinde çok özel bir yere sahiptir Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane. Uyguladığı çağdaş tıp öğretimi ve II. Mahmud döneminde yapılan reformlar ile okul, dönemine damgasını vurmuştur. Askeri hekim yetiştirmek üzere 1827 yılında Tıbhane-i Amirane adı ile kurulan öğretim kurumu kısa zamanda ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelmişti. Bunun üzerine 1837 yılında kurumun yenilenmesi istenmiş ve yeni bir bina ve hastanenin yapılması talep edilmişti. Fakat dönemin mali durumu böyle bir talebi karşılamaya yetmemişti. Böylece bugünkü Galatarasay Lisesi'nin yerinde bulunan Enderun Ağaları Mektebi'nin yeniden düzenlenmesi ve öğretimin bu mekanda sürdürülmesine karar verildi. Dekan olarak da Hekimbaşı Abdülhak Molla seçilmişti. Molla 18. yüzyılın önemli isimlerinden biriydi. Mekteb-i Tıbbiye nazırlığı yapan Abdülhak Molla karantina idaresi başkanlığı da yapmıştı. Nazırlığı sırasında Tıphane ile Cerrahhane yi birleştirmiş, disseksiyon ve otopsi yapılması için gerekli izinlerini sağlamıştı. Sultan II. Mahmud, yaptığı reformlara bir yenisini eklemek amacıyla Tıbhane-i Amire'nin öğretim programının da yeniden düzenlenerek çağdaş bir düzeye ulaştırılmasını talep etmiş ve bu çerçevede Avusturya'dan Karl Ambros Bernard isimli genç bir hekimi davet etmişti. Bernard'ın, 1838 de İstanbul'a gelmesinin ardından yeni okul, 1839'da, Mekteb-i Adliye-i Şahane der Asitane-i Aliyye (Ecole Adliyée impériale de Médecine) adıyla öğretime başladı. Okula Adliye sözcüğü II. Mahmud'un Adli mahlasına izafeten verilmişti. Daha sonraki yıllarda ise diplomalarda; Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane, Ecole Impériale de Médecine, Faculté de Médecine de Constantinople adları kullanıldı. Yabancılar ise okula, binanın bulunduğu yerden dolayı, Ecole de Médecine Impériale de Galata-Serai (Galatasaray Mekteb-i Tıbbiye-i Şahanesi) adlarını vermişlerdi. EĞİTİMİ KADAR MİMARİSİ DE ÜNLÜ Okulun binası da verilen eğitim kadar ünlüydü. Büyük bir iç avlu çevresinde iki kattan oluşan paralelkenar biçiminde görkemli bir yapıydı. Botanik bahçesi ile birlikte geniş bir alana yayılıyordu. Ön cephesinde, iyon ve Korint üslubuna göre yapılmış iki sıra sütuna yaslanan büyük kubbesiyle görkemli bir ana giriş kapısı vardı. Girişte, ana cephenin ortasında, yuvarlak biçimde geniş bir kütüphane salonu ile bunun sağında ve solunda, anatomik preparatlar ve doğa tarihi koleksiyonlarının korunduğu salonlar yer alıyordu. Yan cephelerden birinin ortasındaki büyük merdivenle padişahın özel dairesine çıkılıyordu. Aynı cephede hekimbaşı ve görevlilere ayrılmış odalar, diğer yan cephede ise bir klinik bulunuyordu. Boğaz'a nazır arka cephede, 300 öğrencinin barınabileceği oda, yatakhane ve yemekhaneler, iç avluya bakan ve bütün binayı çepeçevre dolaşan geniş ve güzel bir koridora açılıyordu. Okulun matbaasında, hocaların yazdığı Fransızca ve Türkçe eserlerin yanı sıra halkı aydınlatmak için de salgın hastalıklar ve aşı hakkında risaleler basılıyordu. II. Mahmud'un ölümünden sonra Abdülmecid de, yeniliklerin bir simgesi olarak kabul edilen okulun gelişmesi için tüm desteği sağladı. Yıl sonunda öğrencilerin bitirme sınavlarını Sultan'ın şahsen izlemesi onun bu öğretim kurumuna verdiği önemin bir göstergesidir. Padişahın izniyle bu sınavlara yabancı devlet görevlileri de katılıyordu. İstanbul'a gelen yabancı bilim adamları ve devlet erkanı da okulu ziyaret ettiklerinde hayranlıklarını gizleyemiyorlardı. Derslerin Fransızca verildiği okulda öğrenim süresi tıp ve cerrahi dönemi olarak on yıl idi. Bunların dışında askerlere bir yıllık eczacılık eğitiminin yanı sıra ebe ile cerrah yardımcısı ve yardımcı sağlık personeli yetiştiren bir bölüm de bulunuyordu yılında, prangalı mahkûmların cesetlerinin kullanılması şartı ile disseksiyon izni alınmış, ancak Tersane Hapishanesi'nden getirilen kadavralar ihtiyacı karşılayamadığı ve kadın kadavraların bulun-

12 maması üzerine, Hekimbaşı İsmail Efen- önem verilmiş olması. Cerrahi Muallimi di'nin girişimleriyle esir pazarında ölen kölelerin, cinsiyet ayrımı yapılmaksızın okula Dr. Bernard ile yaptığı ameliyatlar ile ün Konstantin Karateodori de bu hastanede gönderilmesi sağlanmıştı. Bazı gayrimüslim kadınların, ölen çocuklarının cesetleri 1847'de, Sultan Abdülmecid'in isteği üze kazanmışlardır. ni okula vermeyi kabul etmeleriyle her rine. Avusturya'ya gönderilen mezun hekimler, Viyana Tıp Fakültesi'nde ünlü ho cins ve yaştan kadavra üzerinde çalışma olanağı da elde edilmişti. caların yaptığı dinleyicilere açık bir bitirme Okulun en önemli özelliklerinden biri ve sınavına girerek büyük bir başarı elde etmişlerdi. ki bu da İstanbul'da başarısı hasta başında klinik öğretimine Avrupa'daki Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye Fransızca öğretim yapan Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin yeterli hekim yetiştirememesi ve sivil hekim ve eczacılara duyulan ihtiyacın artması ile birlikte bir sivil tıp okulunun kurulmasına karar verilmişti yılında kurulan ve Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye adını alan bu okul Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin denetiminde kalmış, her iki okuldaki dersler, genellikle aynı hocalar tarafından yürütülmüştü. Ancak öğrencilerin sayısı hızla artınca bina yetersiz kalmıştı ve dersler 1873 yılında Ahırkapı da yaptırılan yeni binada verilmeye başlanmıştı. Fakat bir süre sonra burası da ihtiyaca cevap vermez olmuş ve öğretim, 1894'te satın alınan Kadırga daki Menemenli Mustafa Paşa Konağı'nda sürdürülmüştü. Binanın onarımının tamamlanmasının ardından klinik, poliklinik, teşhirhane ve laboratuvarlar eklenmişti. Okul 1909'da, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ile birleştirilip Haydarpaşa'daki Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane binasına nakledilmişti. 1908'de II. Meşrutiyet in ilanının ardından İstanbul'da iki tıp okulunun gereksiz olduğu kararı alınmış ve bunların birleştirilmesi düşünülmüştü. Fakat pek çok hoca açıkta kalacağından öğretim üyeleri bu konuda anlaşamıyorlardı. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'de bu anlaşmazlık devam ederken Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye'de de ders vermekte olan Süleyman Numan ve Asaf Derviş Paşalar Maarif Bakanlığı'na başvurarak. Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye'de bu yeniliğin daha kolay yapılabileceğini dile getirmişlerdi. Bakanlık bu fikri benimsemiş ve Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye ile Şam Mekteb-i Tıbbiyesi Milli Eğitim Bakanlığı na bağlanarak okulun yeni kadrosu kabul edilmişti. tıp fakülteleri ile aynı düzeyde tıp eğitimi aldıklarını kanıtlamıştı. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane askeri bir okul olmasına rağmen sivil halkın sağlığı ile de yakından ilgilenmişti. Şehri etkisi altına alan salgın hastalıklarda okulu tam kadro olarak halka yardımcı olmak ve tedavi etmek için büyük çaba sarfediyordu. Üsküdar, Beyazıt, Eyüp ve Gureba Hastanesinde hekimler muayenehane açmışlar, yardımcıları ile ücretsiz hasta muayene etmişlerdi. Yoksul hastaların ilaçları okul bünyesindeki Merkez Eczanesi'nden temin ediliyordu. Öğrenciler aldıkları eğitimi Merkez Eczanesi'nde çalışarak pratiğe geçiriyorlardı, bu eczanede üretilen ilaçlar ise askeri hastanelere gönderiliyordu ve çiçek aşısı ile de her yıl binlerce çocuk aşılanıyordu. Ancak herşey bu kadar güzel devam etmeyecekti yılında bir sonbahar akşamı Beyoğlu nda çıkan yangın okul binasınada zarar verecekti ve yıllarca sarfedi- 1847de, Sultan Abdülmecid'in isteği üzerine, Avusturya ya gönderilen mezun hekimler, Viyana Tıp Fakültesi nde ünlü hocaların yaptığı dinleyicilere açık bir bitirme sınavına girerek büyük bir başarı elde etmişlerdi, ki bu da İstanbul'da Avrupa'daki tıp fakülteleri ile aynı düzeyde tıp eğitimi aldıklarını kanıtlamıştı.

13 len emek bir rüzgar ve alevle son bulacaktı. Yangından sonra okul, daha önce Mühendishane-i Berri-i Hümayun olarak kullanılan Kumbarahane Kışlası na, Halıcıoğlu'na taşındı. 1865'teki kolera salgınında, acil yere ihtiyaç vardı ve kışla hastane olarak kullanılmaya başlandı. Tıbbiye parçalara bölünmüştü, idadi bölümü Topkapı Sarayı içindeki Kırmızı Kışla ya, tıp ve cerrahlık bölümü de Hasköy' deki Gergeroğlu Konağı'na ve 1866'da da Sirkeci'deki Demirkapı Kışlası'na yerleştirilmişti. 1874'te yangında harap olan binanın onarılması üzerine tekrar Galatasaray'a nakledilmiş ancak 1876'da Galatasaray Lisesi buraya taşınınca yeniden Demirkapı Kışlası'na dönülmüştü. Ayrıca artık okulun adındaki Adliye sözcüğü kullanılmıyordu. Bu tarihlere ait diplomalarda okulun adı, Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne (Ecole Impériale de Médecine-Faculté de Médecine de Constantinople) olarak yer alıyordu. Mimari Ekim 1837 de başlayan onarım ve tadilat çalışm aları, İngiltere Elçiliği binasını yapmış olan ve daha sonra da Gümüşsüyü Askeri H astanesi nin m im arlığını üstlenen W. J. Sm ith in çizdiği plana göre yapılm ıştır. Hekimbaşı İsmail Efendi'nin önerileri doğrultusunda bütün hijyenik kurallar özenle uygulanarak, tıp öğrenimi için gereken bütün birim lerin eklenmesiyle yenilenen bina, Mayıs 1838'de tam am lanmış ve Ekim 1838'de de Tıbhane-i Amire'nin öğrencileri yerleştirilm iştir. DERSLER ARTIK TÜRKÇE VERİLECEKTİ 1853 yılında başlayan ve üç yıl süren Kırım Savaşı'nda yaralı sayısı çoktu, hekim yetersizliği nedeniyle ordu yabancı hekimler çalıştırmak zorunda kalmıştı. Bu esnada hekim sayısının çok düşük olduğu ortaya çıkmıştı bu yetersizliği gidermek üzere Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Nazırı Cemaleddin Efendi Türkçe öğretimin başlatılması gerektiğine inanmıştı ve 1856'da bir "mümtaz sınıf" açılarak seçilen ehliyetli öğrencilere Türkçe, Arapça ve Farsça dersleri verdirmeye başlandı. Böylece bu dilleri çok iyi öğrenenler tıp kitaplarını Türkçeye çevireceklerdi ve daha fazla sayıda hekim çıkabilecekti okuldan. Altı sene sonra kapatılan "mümtaz sınıf" öğrencileri, tıp biliminin Türkçe okunabileceğini savunarak, Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye'yi kurdular ve tıp kitaplarını Türkçe ye çevirmeye başladılar. Diğer taraftan da derslerin Fransızca okutulmasını şiddetle savunan bir kısım yabancı ve azınlık hocalara karşı mücadele ediyorlardı. Derslerin Fransızca olması yüzünden mezun sayısı bir türlü artırılamamıştı. Diğer taraftan sivil halk da ehliyetsiz yabancı hekimlerin elinde kalmıştı. İşte bu sebeplerle, 1867 de okulun bir bölümünde, derslerin Türkçe olduğu, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye açılmasına karar verildi. Türkçe öğretimin başarılı olması neticesinde Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'de de Fransızca öğretimin sona erdirilmesine karar verilmiş ve 1870'ten itibaren dersler Türkçe verilmeye başlanmıştı. Bunun üzerine iyi Türkçe bilmeyen hocalar okuldan ayrılmak zorunda kalmışlar, onların yerine yetişmek üzere 1871'den itibaren Paris ve Viyana'ya hekim gönderilmişti. Uzmanlık öğrenimi gören bu hekimlerin çoğu dönüşlerinde askeri ve sivil tıp okullarında ders vermeye başlamışlardı. 1870'te. askeri hekimlerin daha iyi yetiştirilmesi için, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'den mezun olan hekim, cerrah ve eczacıların, Haydarpaşa Askeri Hastanesi bünyesinde iki sene süreyle her klinikte üçer ay staj gördükten sonra tabur ve tahtanelere tayin edilmeleri kararı alınmıştı. 1898'den itibaren ise okuldan mezun olanlar aynı yıl açılan, Gülhane Tatbikat Mektebi ve Seririyat Hastanesi'nde staj yapıyorlardı. Okul bünyesinde, 1887'de Dâülkelp Ameliyathanesi, 1888'de Telkihhane, 1893'te Bakteriyolojihane-i Şahane, 1894'te de Viladethane (doğumevi) açılmıştı. İlerleyen yıllarla birlikte ve artan öğrenci sayısı nedeni ile Demirkapı Kışlası, gelişen tıp öğretimi için yetersiz kalmıştı, yeni bir binanın yapımı gündeme gelmiştive 1895'te Haydarpaşa'da görkemli bir binanın yapımına başlanmış, 1901 de ise karşısında okulun hastanesi olmak üzere beş pavyonun yapımına girişilmiş, bazı eksikleri olmasına rağmen 1903 te yeni binalarda öğretime geçilmişti. 1909'da askeri hekim yetiştiren Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ile sivil hekim yetiştiren Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye. Darülfünun-ı Osmani Tıp Fakültesi adı altında birleştirilmiş, daha sonra İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi, 1933 te üniversite reformuyla da İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi adını almıştı.

14 Mekteb-i Harbiye 1 Temmuz 1835 te 11. Mahiriud ziyaret ettiği MeJ<.teb-i Harb'ıyöde gördüklerinden çok etkilenmişti. Orduyu yönetmek üzere eğitim görmüş ve bilgi sahib] subayların yetiştirildiği bu okulda batılı benzerlerine yakın bir eğitim veriliyordu^

15 Müşir Ahmet Fevzi Paşa'nın işi kolay değildi. Okuması yazması bile olmayan binlerce genç arasından yaptığı seçim gelecekte Osmanlı Ordusunun kaderini belirleyecekti. Nasıl seçim yaptığını kimse bilmiyor ama gönüllü ve zeki bakışlı olanları müstakbel subaylar olarak ayırdığına ilişkin bilgiler mevcut. Osmanlı İmparatorluğu'na subay yetiştirmek amacıyla 19. yüzyılda kurulan Mekteb- i Harbiye'nin temelleri böyle atılıyordu. II. Mahmud 1826'da Yeniçeri Ocağı'nı kaldırdıktan sonra yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediyet adıyla yeni bir ordu kurmuştu. Bu orduyu yönetecek eğitim görmüş ve bilgi sahibi subaylar yetiştirmek istiyordu. Bu nedenle Müşir Ahmet Fevzi Paşa'yı Selimiye Kışlası'nda bir okul açmakla görevlendirdi. Ahmet Fevzi Paşa Selimiye Kışlası'ndaki genç askerler arasından seçimini yaptı ve 1831 'de kurduğu okulun adını da "Sıbyan Bölükleri" koydu. Ahmet Feyzi Paşa'nın işi zordu, gençlere bir yandan askerlik bir yandan da okuma yazma öğretmek zorundaydı. Bu gençler Mekteb-i Harbiye'nin de ilk öğrencileri olarak tarihe geçiyorlardı. Selimiye Kışlası okul ihtiyacını karşılamadığından yeni bir bina arandı. Bu arada Müşir Ahmet Fevzi Paşa Maçka Kışlası nı gözüne kestirmişti. Padişahın iradesi alındı ve kışladan bir okul yaratıldı. 400 öğrencilik sınıflar, kütüphane ve laboratu- varlar, Maçka Kışlası nı bir okula benzetti. Hatta laboratuvarlar için Fransa ve İngiltere'den özel aletler bile getirildi. Sınıflar modern sıralarla ve kara tahtayla tefriş edildi. Öğrencilerin ihtiyaçları için mutfak, cami, hastane.eczane gibi üniteler de kuruldu. Ve bunların hepsi Osmanlı için rekor sayılabilecek sürede üç yıl içinde tamamlandı ve 1834 yılında "Sıbyan Bölükleri" Maçka Kışlası'na taşındı. Ancak bunca değişimden sonra okulun da adı değişmeliydi ki böyle oldu. Okul'un adı artık Mekteb-i Ulûm-ı Harbi- ye'ydi. 1 Temmuz 1835'te II. Mahmud Mekteb-i Harbiye'yi ziyaret etti. Padişah gördüklerinden etkilenmişti. Açılış günü belli olmadığı için II. Mahmud un bu ziyareti bugün hala Kara Harp Okulu nun kuruluş yıldönümü olarak kutlanmaktadır. ÇAĞDAŞ EĞİTİM Okul batılı benzerlerine yakın bir eğitim kalitesini tutturmaya çalışıyordu. Öğrenciler tam dokuz yıllık bir eğitim maratonuna tabi tutuluyorlardı. Matematik, geometri, resim, harita gibi derslerin yanı sıra öğrenciler hafif ve büyük tahkimat, topçu, piyade ve süvari talimi derslerini görüyordu. Mekteb-i Harbiye öğretime başladıktan bir süre sonra bu okula öğrenci yetiştirmek üzere askeri idadi ve askeri rüştiyeler de kuruldu. Artık okula kabul edilen öğrenciler okuma yazması olmayan gençler değildi yılına gelindiğinde okul Mekteb-i Harbiye ve Mekteb-i Fünun-ı İdadiye olmak üzere ikiye ayrıldı. Maçka Kışlası yeniden elden geçirilip idadi kısma bırakıldı, idadi kısmın ayrılmasından sonra, Mekteb-i Harbiye yeniden örgütlendi ve öğrenim süresi dört yıl olarak belirlendi. Mekteb-i Harbiye 1853'e dek geçici binalarda öğretimini sürdürürken 1848 de Erkani Harb yani kurmay sınıfına kavuştu. Aynı yıl mezun olan ilk beş öğrenci de bu sınıfa alınarak 1849 yılında kolağası yani bugünün yüzbaşıları oldular. Taksim'deki Taşkışla'dan, Gülhane'deki Mekteb-i Tıbbiye binasına kadar pek çok

16 binada eğitimini sürdüren Mekteb-i Harbiye bugün hala 54 bin m2'lik bir alan üzerin 1862 de inşası biten Pangaltı'daki de kurulu 18 bin 600 metrekarelik binası yeni binasına geçti. 1868'de Avrupa'daki örneklerine göre programı değiştirilen okulun öğretim süresi üç yıla indirildi. II. Meşrutiyet döneminde kıta eğitimine ağırlık verilmesi amaçlanarak öğretim süresi iki yıl olarak belirlendi. Mütareke döneminde öğrencilerinin büyük bölümü Milli Mücadele'ye katılmak üzere Anadolu'ya geçtiklerinden okul kapalı kaldı. 1923'te Harbiye Mektebi olarak yeniden açılan okul 1936'da Ankara'ya taşınana kadar Pangaltı'daki binasında öğretimi sürdürdü. Erkan-ı Harb sınıfı ise okulun gelişmesine koşut değişmeler geçirdikten sonra günümüzde Harp Akademileri ile ayaktadır. Alan ve yapılar kuzey-güney yönünde uzanmaktadır. Mekteb-i Harbiye binası bir yapılar kompleksi olup, Cumhuriyet Caddesi, Valikonağı Caddesi, Maçka Parkı, Darülbedayi Caddesi, Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu ve Harbiye Orduevi ile sınırlanan geniş bir alana yayılır. 1862'de inşa edilen yapıda günümüze değin birçok değişiklik yapılmıştır. Asıl okul binası diye söz edilen tarihi bina, 1887'de 11. Abdülhamid tarafından yaptırılan yemekhane ilejimnastikhaneden oluşmaktadır. Asıl okul binası yüksek bir bodrum üzerinde iki katlıdır ve kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Bu bina adıyla eğitim, öğretim faaliyetini ortadaki büyük, yanlardakiler küçük olmak sürdürmektedir. üzere toplam üç orta avlu etrafında gelişmiştir. HARBİYE MEKTEBİ NİN MİMARİSİ Harbiye Mektebi'nin askerlik açısından önemi tartışılamaz ama mimari açıdan da İstanbul'da çok önemli bir yeri vardır. Taksim-Pangaltı arasında, Cumhuriyet Caddesi üzerinde bulunan ve bugün Harbiye diye anılan semt aslında Mekteb-i Harbiye'nin arazisidir. Mekteb-i Harbiye Binanın dört yönünden gelen kapılar orta avluya açılmaktadır. Yapı 1936'ya kadar okul olarak kullanılmıştır. Okulun Ankara'ya taşınmasından sonra önce Yedek Subay Hazırlık Okulu, daha sonra I. Ordu karargahı olmuştur. 1964'te ordu karargahı Selimiye Kışlası na taşınınca ve kolordu 1973'te Maslak'a taşınınca boşalan Mekteb-i Harbiye bugünkü binasına taşınıncaya dek İstanbul'da pek çok binayı kullandı. kısmına merkez komutanlığı yerleştirilmiştir. Bu arada güney bölümü Harbiye Orduevi inşa edilene kadar orduevi olarak kullanılmıştır. 1978'de merkez komutanlığı da Orhaniye Kışlası na taşınınca bina tamamen boşaltılmıştır. 1964'te asıl binanın askeri Müze olarak kullanımına karar verilmiş ve restorasyonunu, İstanbul Teknik Üniversitesi'nden mimar Prof. Dr. Nezih Eldem yapmıştır. 1966'da başlayan restorasyon çalışmalarının bir bölümü 1986'da (çadır, kıyafet, bayrak ve sancak seksiyonları), 1991'de ise kalan kısımları bitirilmiştir. Bina okuldan müzeye çevrilene kadar gerek iç, gerekse dış görünümü itibariyle birçok değişikliklere uğramıştır. Öncelikle Cumhuriyet Caddesi'ne bakan cephe tamamen değiştirilmiş ve bu cephenin arkasında kalan mekânlar müze için kullanılabilir hale getirilmiştir. Orta avlunun güneyine mehter konserleri için 500 kişilik bir amfi eklenmiş, iç mekânlarda yapının işlevine bağlı olarak bölümler değiştirilmiştir. Yıkılan bazı bölümlerin yerine iki katlı otopark yapılmıştır. Havuzlar ve bahçeler yeniden tanzim edilip, orijinaline uygun olduğu düşünülerek arnavut kaldırımı taşlarla kaplanmıştır. Güney kısmı kültür sitesi olarak çeşitli kongre, fuar ve gösterilerde kullanılmak üzere düzenlenmiş mekânlara sahiptir. Bu kısmın merdivenli yüksek bir girişi ve giriş üzerinde kitabesi ve arması vardır. Aynı giriş, simetriği olan kuzey cephede de vardır. Bu kısımdan müze sergi salonlarına ve idari bölümlere girilir. Yemekhane binası da uzunlamasına dikdörtgen bir plana sahip olup, bodrum üzerinde tek katlıdır. Bina Askeri Müze'ye verildikten sonra bir bölümü kütüphane, diğer bölümü mehterin çalışmaları için meşkhane olarak kullanılmıştır. 1986'da kütüphane, 1991'de mehter ana binadaki bölümlerine taşınınca başlayan restorasyon tamamlandıktan sonra Askeri Müze'nin resim galerisi olması düşünülmektedir. $ Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği MM Taha Toros Arşivi