MAKROİKTİSAT (İKT209)

Transkript

1 MAKROİKTİSAT (İKT29 Ders 6: IS-LM Prof. Dr. Ferda HALICIOĞLU İtsat Bölümü Syasal Blgler Faültes İstanbul Medenyet Ünverstes

2 Derste İncelenen Konular Mal pyasasında denge: IS eğrs Para pyasasında denge: LM eğrs Mal ve para pyasalarında eşanlı denge 2

3 Mal ve para pyasaları arasında etleşm Daha önce bast Keynesyen mll gelr belrme modelnde, apalı br eonomde fyatların ve faz oranlarının sabt olduğu varsayılmıştı. Bu varsayımlardan faz oranlarının sabt olduğu varsayımı esnetldğ durumda, mal ve para pyasaları arasında etleşm analz edlecetr. Planlanan yatırım le nomnal faz arasında ters yönlü br lş vardır. I f ( I I b Bu nedenle AC+I+G yada C+I+G durumunda ( C + I + G 3

4 Mal ve para pyasaları arasında etleşm uarda lşnn anlamı şudur: nomnal faz oranı değştğnde, dğer değşenler sabt en, yatırım düzey değşecetr. Bu durumda da planlanan harcama değşece, dolayısıyla denge gelr düzey değşecetr. Örneğn ( arttığında, A azalaca ve sonuçta de azalacatır. Bunun anlamı faz oranı blnmeden denge gelr düzey belrlenemez. Dğer yandan Keynesyen analzde, nomnal faz oranı reel para taleb (L reel para arzına (M/P eşt olduğu notada belrlenr. L M P Burada M para arzı, P se fyatlar genel düzeydr. 4

5 Mal ve para pyasaları arasında etleşm Ayrıca reel para taleb L le mll gelr ( arasında doğrusal faat nomnal fazler arasında da ters yönlü br lş vardır: + L f (, ( M / P Örneğn faz oranı arttığında dğer değşenler sabt en reel para taleb düşer dolayısıyla reel para arzı azalır. J. Hcs (939, Keynesn (936 yılında yazdığı general theory of employment sml tabından sonra gelştrdğ IS-LM modelnde gelr ve nomnal faz oranları arasında lşy analz etmetedr. 5

6 IS ğrsnn Türetlmes (a A (a 2 A A A + C + I G A 2 2 A A + C + I + G (b A IS 2 6

7 IS eğrsnn türetlmes Şeln (a panelnde A planlanan harcama ve gelr denges belrlenmetedr. Denge l olara notasında sağlanmatadır. gelr düzeynde planlanan harcama (talep (Ao+C+I+Gdr. Bu notada nomnal faz oranı s (dr. (b panelnde nomnal fazler le gelrler arasında lş urulmatadır. (b panelnde l denge gelr notası n zdüşümü, dr. Bu nota IS n l notasıdır. Brnc Adım: Merez banası para arzını artırara faz oranlarını düşüreblr. an (2 <. İnc adım bu durumda uyarılmış yatırımlar artacağı (I2>I çn A doğrusu A2 ye yüselr. Üçüncü adım bu durum se denge gelr düzeyn den 2 ye yüseltecetr. en denge gelr düzey 2 de oluşacatır. Dördüncü adım: mal pyasasının 2 de zdüşümü (b panelnde 2 olacatır. (b panelnde ve 2 notalarının brleşm se IS doğrusunu oluşturur. 7

8 IS Denlem IS denlemn aşağıda şelde türetme de mümündür: 8 xb egm denlem IS xb b A t c b A denlem IS t c b A A G G G I ct c A t c b A A G b I t T c c c A G b I T c c A G I C A ( /( ( ( ( ( ( ( ( (

9 IS ğrs nn ğmnn Duyarlılığı IS eğrs alternatf faz oranları le denge gelr (A arasında lşnn geometr göstermdr. atırım le faz oranı arasında ters yönlü lş nedenyle IS eğrsnn eğm negatfdr. IS eğrs faze duyarlıdır. Bu nedenle yatırımın faze olan duyarlılığı (b atsayısı le ölçülür. Fazler düşerse yatırımlar artar ve toplam harcama/gelr düzey yüselr. IS eğrs harcama çarpanına (e duyarlıdır. Bu nedenle (e arttıça yatırımın harcama/hasıla düzeyde artar. IS eğrs marjnal tüetm (c ve verg (t oranlarına da duyarlıdır: (c arttıça IS eğrsnn eğm artar (t düştüçe IS eğrsnn eğm yüselr. 9

10 IS ğrsnde Kaymalar IS eğrsnde sağa ve sola aymaların yarattığı gelr değşmler, otonom harcamalarda değşmn harcama çarpanının (e çarpımı adar olur. A A b + c( t ( A c ct + I + G G G Faz oranı sabt en, Ao da değşmenn IS eğrsnde oluşturduğu aymanın üzernde yarattığı değşmenn mtarı aşağıda formül le ölçülür: A A b c( t ( A b A IS denlem /( c( t

11 IS ğrsnn Kayması: Örne Faz oranları sabt en, otonom verglern artması sonucu (To: otonom verg mtarı IS eğrs aşağıda gb sola ayar. Bunun sonucunda daralır. 2 A 2 2 IS 2 IS

12 IS eğrs ve Mal Pyasasında dengeszl A 2 3 A A 2 A (a 4 2 SG DG SGARZ FazlasıSto brm DG Talep fazlasısto ermes IS (b 2

13 IS eğrs ve Mal pyasasında dengeszl IS eğrsnn solunda talep fazlası sağında se arz fazlası oluşur. Panel (b de denge notasında hasıla düzey ve faz oranı (dr. Faat 3 dengeszl notasında toplam harcama/talep toplam hasıladan fazladır, (32 DG (excess demand of goods. Bu durumun (a panelnde arşılığı (3 mesafesdr. Dengeszl den 2 ye geçere gderlr. Panel (b de 2 denge notasında 2 hasıla düzey ve (2 faz oranı oluşmuştur. Faat 4 notası dengeszltr. Bu notada 4SG (excess supply of goods adar br arz fazlası vardır. Bu arz fazlasının (a panelnde arşılığı se 24 mesafesdr. Dengeszlğn gderlmes 2 den e geçş le mümün olur. 3

14 Para Pyasasında Denge: LM ğrs Tasarrufların br bölümü mal servet (nat para + vadel ve vadesz mevduat, tahvl olara tutulur. Nat para taleb genellle ısa vadel(günlü/haftalı/aylı tsad şlemler çn (alışverş gb ullanıldığından faze duyarsızdır. Vadesz mevduatın faz getrs yotur. Buna arşın vadel mevduat ve tahvl faze duyarlıdır. Alışverş düzeynn artması le reel para taleb (L de artacatır. L f Paranın fırsat malyetn gösteren faz ( le reel para taleb arasında ters yönlü br lş vardır. Faz oranları artınca reel para taleb düşer. ( + 4

15 Para pyasasında denge: LM eğrs Reel para talebn gelr ve faz oranlarını date alara yazarsa: + L f (, L L + h (, h Burada L otonom para taleb mtarını göstermete, ( para talebnn gelre (hasılaya olan duyarlılığını, (h se para talebnn faze olan duyarlılığını gösteren atsayılardır. Reel para taleb ve reel para arzını (M/P dengeye getren değşen se nomnal faz oranlarıdır. 5

16 Para taleb ve arzı 2 2 M / P > L F 3 G L M / P L L > M / P ( M / P L 6

17 Para taleb ve arzı Reel para taleb (L ve reel para arzı (M/P doğrularının esştğ notasında para pyasasında denge faz oranı ( oluşur. Bu notanın sağında veya solunda se para pyasasında dengeszl oluşur. Örneğn 2 notasını alalım. Bu notada para arzı para talebnden F2 adar fazladır. Para arzında bu aşırılı nedenyle faz oranı düşer ve denge yenden de urulur. 3 notasında para taleb para arzından yüsetr. Aşırı para taleb mtarı 3G adardır. Bunun sonucunda pyasa faz oranları yüselr ve denge yenden notasında urulur. Bu analzlder dat edlmes gereen ço öneml br nota se para arzı merez banasının ontrolünde olduğu çn faz oranı esenne paraleldr. 7

18 LM eğrsnn türetlmes LM eğrs pyasa faz oranları le hasıla (gelr arasında lşnn geometr göstermdr. Bu eğr aşağıda şelde türetlr: (a (b M / P L ( L L 2 ( LM 8

19 LM eğrsnn türetlmes LM eğrsnn türetlmesnde (a panelnde yer alan denge notası başlangıç olara seçlr. Bu denge notasında ( faz oranında reel para taleb, reel para arzına eşttr ve bu notanın belrttğ gelr düzey se dr. Bu notanın (b panelnde arşılığı se notası olup bu notada le ( belrlenmetedr. Brnc adım, (b panelnde mll gelrn den 2 ye çıtığını varsayalım. İnc adım, artan gelr nedenyle (a panelnde reel para taleb artaca ve reel para taleb sağa ayacatır. Üçüncü adım. Reel para talebn artması nedenyle, nomnal fazler artacatır. Dördüncü adım, yüselen faz nedenyle, (a panelnde 2 notasının arşılığı yne 2 olacatır. Bunun anlamı gelr den 2 ye yüseldğ çn reel para taleb den 2 ye yüselmştr. Bu notada faz notasına göre daha yüsetr. 2 notasının panel (bde arşılığı se 2 olup, bu notanın belrttğ nomnal faz oranı (2, gelr se 2 dr. 2 se LM doğrusunu oluşturur. 9

20 LM denlem LM doğrusunun denlem aşağıda şelde yazılablr: L L M / f (, P + (( M h ( / h ( h < / P + h / (/ h( M <, h / P > LM, LM LM gm h LM eğrs poztf eğmldr bunun neden para taleb le gelr arasında poztf, faz oranı le para taleb arasında negatf lş olmasıdır. L 2

21 LM ğrsnn eğm LM eğrsnn eğmn (/h belrleyen temel parametre vardır. Para talebnn gelre duyarlılığını belrleyen ( ve para talebnn faze olan duyarlılığını belrleyen (h atsayılarıdır. ( atsayısı artınca eğm yüselr, (h atsayısı düştüçe LM daha d hale gelr. ada (/h atsayısı değer arttıça, LM n eğm artar ve LM daha d hale gelr. 2

22 LM eğrsnde aymalar IS eğrsnde aymalar (A otonom harcama değşenlernden brne bağlı olara gerçeleşmesne arşın, LM eğrsnde aymanın te neden reel para arzında (M/P değşmedr. LM eğrsnde reel para arzında değşmeye bağlı olara oluşan aymanın nomnal faz oranları üzernde yarattığı değşm aşağıda formül le hesaplanır: h h M P 22

23 LM eğrsnde aymalar (a (b LM ( M 3 3 LM ( M L ( M 2 / P M / P 23

24 LM eğrsnde ayma LM eğrsnde ayma çn başlangıç durumunda, (a panelnde (M/P reel para arzı düzey L reel para talebn notasında esmete ve bu notada denge oluşmatadır. n (b panelnde arşılığında se ( faz oranında gelr düzey dr. Brnc adım, fyatlar genel düzey (P sabt en merez banasının para arzını M den M2 ye yüseltmes durumunda, (M2/P oluşur. İnc adım, nomnal faz ( den (2 ye düşer, yen denge 2 notasında oluşur. Üçüncü adım, 2 nn panel (b de arşılığı se 2 se den 2 ye düşüş veya LM n LM2 ye ayması demetr. LM sağa doğru aymıştır faat gelr düzeynde br değşl olmamıştır. 24

25 LM eğrsnn ayması LM eğrsnn sağa ayara faz oranlarında br düşüş gerçeleştrmesne arşın, gelr düzeynn değşmemesnn neden: 3 adar oluşan para arzı fazlasından urtulma çn şlern ve frmaların tahvl satın alma stemeler ve tahvl talep fazlasının oluşmasıdır. Bu nedenle tahvl fyatları yüselren faz oranları düşmetedr. Faat gelr düzeynde br değşl olmamatadır. 25

26 LM eğrsnde ayma Reel para arzında değşme sonucu LM eğrsnn sağa ve sola ne adar ayacağının mtarı LM denlemnde faz oranı ( yerne hasıla düzey ( onara da bulunablnr: Faz oranı sabt en de artış mtarı: olur. Bu durumu aşağıda şel le gösterme mümündür. 26 h P M h P M h P M h L / ( / ( / ( (/ / + + P M

27 LM eğrsnn ayması LM ( LM (/ ( M / P (

28 LM pyasasında dengeszller LM eğrsnn üzernde tüm notalar alternatf faz oranları le hasıla (gelr düzey arasında dengey vermesne arşın, bu eğrnn sağında notalarda para taleb fazlası (DM excess demand of money ve solunda notalarda para arzı fazlası (SM excess supply of money şelnde görülen dengeszller oluşur. Bu dengeszller faz oranlarında değşmeler le gderlr. 28

29 LM pyasasında dengeszller (a (b LM SM 2 4 L 2 ( 2 L ( DM 4 M / P 2 29

30 LM pyasasında dengeszller Panel (b denge notasında reel para arzı reel para talebne eşttr. Bu durumda hasıla ( faz oranı le elde edlmetedr. Para Taleb Fazlası 4 notası e göre br dengeszl notası olur. 4 mesafes adar br para taleb fazlası DM xcess Demand of Money ve tahvl arz fazlası oluşur. Bu durumda fazler den 2 ye yüselr. en denge notası 2 olur. Para arzı fazlası Faz oranlarının (2 olduğu notada 2 denge notasında para arzı para talebne eşttr. Buna arşın 3 se yne br dengeszl notasıdır. 32 mesafes adar br (Reel para arzı fazlasısm xcess Suppy of Money ve tahvl talep fazlası oluşur. Bu nedenle faz oranı düşer (2 den e, faz düşmes sonucu yen denge notası 3 yerne olur. 3

31 Mal ve para pyasalarında eş anlı denge IS ve LM eğrler ullanılara mal ve para pyasalarında eşanlı denge analzler yapılablr. Böylece hem mal hemde para pyasasında orta faz oranı ve ona teabül eden hasıla (gelr düzey bulunablr. Ayrıca mal ve para pyasalarında oluşablece dengeszllern hang tür para ve malye poltaları le gderebleceğn analz etme mümün olur. 3

32 Mal ve para pyasalarında eşanlı denge Mal ve para pyasalarında eşanlı dengey sağlayan gelr düzey le nomnal faz oranı ( se aşağıda formüller le bulunur: 32 { ] / ( (/ / [( / ( (/ ]} / ( (/ / [( / ( / ( (/ / ( / ( (/ / ( ( / ( (/ / ( ( P M h h b A P M h P M h h b A h P M h h b A P M h h b A LM IS LM P M h h IS b A

33 Mal ve para pyasalarında eşanlı denge LM DG SG DM SM IS 33

34 Mal ve Para pyasalarında dengeszl Mal ve para pyasalarında dengeszl çn dört farlı bölge vardır. Denge notasına göre:. bölge nn sağı: mal pyasasında arz fazlası (SG para pyasasında talep fazlası (DM vardır. Bu durumda azalır, ( artar. 2. bölge nn üstü: mal pyasasında arz fazlası para pyasasında para arzı fazlası (SM vardır. Bu durumda hem hem de ( azalır. 3. bölge nn solu: mal pyasasında talep fazlası (DG para pyasasında arz fazlası vardır. Bu durumda artar, ( azalır. 4. bölge nn altı: mal pyasasında talep fazlası ve para pyasasında para talep fazlası vardır. Bu durumda hem hemde ( yüselr. 34

35 Mal ve Para pyasalarında dengeszl (2 SG SM LM (3 DG SM SG DM ( DG DM (4 IS 35

36 Mal ve Para pyasalarında eşanlı dengenn sağlanması Para pyasasının dama denge de olduğu varsayılır. Bunun anlamı para pyasında dengeszller, para pyasasında tahvl alım veya satımı le hızla gderlr. Örneğn 3 de (LM/P faat bu nota IS eğrsnn sağında aldığı çn, mal pyasasında br arz fazlası oluşur (>A. Bu dengeszl durumuhasıla-faz oranının düşmesyle gderlr. Benzer şelde para pyasasında denge var en, IS eğrsnn solunda br notada (örneğn 2 notasında mal pyasasında talep fazlası oluşursa (A>, bu dengeszl hasıla-faz oranının yüselmesyle sağlanır ve eşanlı dengeye ulaşılır. 36

37 Mal ve Para pyasalarında eşanlı dengenn sağlanması 3 3 LM 2 2 IS