ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ KEYPEZ-NİŞANIT-DOMUZDERE-KİTİZ (AFŞİN-KAHRAMANMARAŞ)

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Metin BEYAZPİRİNÇ KEYPEZ-NİŞANIT-DOMUZDERE-KİTİZ (AFŞİN-KAHRAMANMARAŞ) DOLAYININ JEOLOJİSİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI ADANA, 2005

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KEYPEZ-NİŞANIT-DOMUZDERE-KİTİZ (AFŞİN-KAHRAMANMARAŞ) DOLAYININ JEOLOJİSİ Metin BEYAZPİRİNÇ YÜKSEK LİSANS TEZİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI Bu tez / /... tarihinde aşağıdaki jüri üyeleri tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile kabul edilmiştir. İmza İmza İmza Prof.Dr.Cavit DEMİRKOL Prof.Dr.U.Can ÜNLÜGENÇ Yrd.Doç.Dr.Alican KOP DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof.Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu çalışma Çukurova Üniversitesi Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: MMF2005YL10 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirilerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı 5846 sayılı Fikir ve sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ KEYPEZ-NİŞANIT-DOMUZDERE-KİTİZ (AFŞİN-KAHRAMANMARAŞ) DOLAYININ JEOLOJİSİ Metin BEYAZPİRİNÇ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Yıl: 2006 Sayfa: 79 Jüri: Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ Yrd. Doç. Dr. Alican KOP İnceleme alanı; Afşin İlçesi (Kahramanmaraş) yakın batısında, Keypez-Nişanıt- Domuzdere-Kitiz köyleri arasında kalan alanı kapsamaktadır. İnceleme alanında allokton ve otokton konumlu kaya türü toplulukları yer almaktadır. Allokton birimler; Geç Maastrihtiyen öncesinde bölgeye nap şeklinde yerleşmiş olan Göksun ofiyoliti, Binboğa metamorfitleri ve Esence granitoyidleridir. Otokton birimler ise; Maastrihtiyen-(?) Paleosen yaşlı Harami formasyonu, Geç Paleosen-Geç Eosen yaşlı Seske formasyonu, (?) Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı Ahmetçik formasyonu ile Kuvaterner örtü birimleridir. Tüm bu kaya türü toplulukları ayrıntılı şekilde çalışılarak jeolojik özellikleri ortaya konmuş; Seske formasyonu ile Yoncayolu formasyonu üye düzeyinde ayırt edilmiş ve inceleme alanının 1/ ölçekli ayrıntılı jeolojik haritası yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Allokton, Otokton, Göksun ofiyoliti, Binboğa metamorfitleri, Seske formasyonu. I

4 ABSTRACT MSc. THESIS GEOLOGY OF KEYPEZ-NİŞANIT-DOMUZDERE-KİTİZ AREA (AFŞİN-KAHRAMANMARAŞ) Metin BEYAZPİRİNÇ DEPARTMENT OF GEOLOGY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLİED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor: Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Year: 2006 Pages: 79 Jury: Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ Assist Prof. Dr. Alican KOP The investigated area is located to the near west of Afşin town (Kahramanmaraş), in the area among Keypez-Nişanıt-Domuzdere-Kitiz villages. In the investigated area, allochthonous and autochthonous rock type assemblages are cropped out. The allochthonous units are Göksun ophiolite, Binboğa metamorphics and Esence granitoides which emplaced in the region during pre-late Maastrichtian as nappes. The autochthonous units are Maastrichtian-Paleocene age Harami formation, Late Paleocene-Late Eocene age Seske formation, (?) Late Miocene-Pliocene age Ahmetçik formation and Quaternary cover units. İn this study, geological properties of these all rock type assemblages were studied in detail; the Seske and Yoncayolu formations were subdivided into members and detailed geological map of investigated area has been prepared with the scale of 1/ Key words: Allocthonous units, Autocthonous units, Göksun ophiolite, Binboğa metamorphics, Seske formation II

5 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın hazırlama, uygulama ve yazım aşamasında büyük katkıları olan, bilimsel katkı ve eleştirileri ile tezime yön veren danışman hocam, Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL a, değerli katkılarından ötürü Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Jeoloji Bölümü öğretim üyeleri Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ ve Doç Dr. Osman PARLAK a, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Müh Fak. Jeoloji Müh. Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Alican KOP a, tezin her aşamasındaki katkılarından ötürü Doğu Toroslar ın Jeodinamik Evrimi Projesi (Güney Kesimi) nin proje başkanı Dr. Yavuz BEDİ ye, Dr. Halil YUSUFOĞLU ile proje ekibinden Jeo. Yük. Müh. Doğan USTA, Jeo. Müh Mustafa Kemal ÖZKAN, Jeo. Yük. Müh. Hasan YILDIZ ile tüm proje ekibine, petrografik tanımlamaları yapan Jeo. Yük. Müh. Nurhan DEMİRSU ile Jeo. Yük. Müh. Özgül AFŞİN e, paleontolojik tayinleri yapan Dr. Şükrü ACAR, Dr. Erkan EKMEKÇİ, Jeo. Yük. Müh. Birkan ALAN, Jeo Yük. Müh. Özdeyiş ÇAKIRSOY ve Jeo. Yük. Müh. D. Gülnur SAYDAM a teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ..I ABSTRACT.II TEŞEKKÜR III İÇİNDEKİLER... IV ŞEKİLLER DİZİNİ VI 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Arazi Öncesi Büro Çalışmaları Arazi Çalışmaları Değerlendirme ve Tez Yazım Çalışmaları.8 4.BÖLGESEL JEODİNAMİK EVRİM ARAŞTIRMA BULGULARI Stratigrafi Allokton Birimler Göksun Ofiyoliti (Mzg) Binboğa Metamorfitleri (1). Yoncayolu Formasyonu (Pzy) (1).(a). Şist Üyesi (Pzyş) (1).(b). Mermer Üyesi (Pzym) (2). Kayaköy Dolomiti (TrJKk) (3). Karaböğürtlen Formasyonu (Kka) Esence Granitoyidleri (Ke) Otokton Birimler Harami Formasyonu (Kh) Seske Formasyonu (Ts) (1). Göllüpınar Yayla Üyesi (Tsg) (2). Köroğlu Tepe Üyesi (Tsk) Ahmetçik Formasyonu (Tah)...64 IV

7 Kuvaterner Çökelleri (1). Alüvyon (Qal) (2). Yamaç Molozu (Qym) Yapısal Jeolojisi Kıvrımlar Faylar Uyumsuzluklar 70 6.SONUÇLAR VE ÖNERİLER...71 KAYNAKLAR..73 ÖZGEÇMİŞ 79 EK V

8 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. İnceleme alanının yer bulduru haritası.2 Şekil l.2. Doğu Toroslar daki tektono-stratigrafi birimlerinin inceleme alanı ve çevresindeki yayılımı 3 Şekil 5.1. İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafi kesiti 12 Şekil 5.2. Göksun ofiyolitinin genelleştirilmiş stratigrafi kesiti.14 Şekil 5.3. Tabakalı (bantlı) gabronun arazi görünümü...15 Şekil 5.4. Olivin gabronun tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 717A) 16 Şekil 5.5. Troktolitin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 717 D)...17 Şekil 5.6. Yazıköy kuzeyinde yer alan izotrop gabroların enine kesiti ile skeç kesiti...19 Şekil 5.7. Çok iri boyutlarda kristallenmiş, faneritik dokulu gabrolardan görünüm.19 Şekil 5.8. Holokristalen tanesel dokulu gabronun tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 738 A).20 Şekil 5.9. Mikrogabronun tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 740)...21 Şekil Yazıköy-Deveboynu arasında yüzeyleyen gabroların enine kesiti ile skeç kesiti 22 Şekil Metameladiyoritin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 743 C)..23 Şekil İzotrop gabroları kesen granit porfirlerin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 746 A) 24 Şekil Levha dayklar ile bunları kesen izole diyabaz daykları ve tümünü kesen aplitlerden görünüm (Tülüce Tepe)...26 Şekil Göksun ofiyolitine ait izotrop gabrolar ile Binboğa metamorfitlerine ait mermerlerin tektonik dokanağı 27 Şekil Binboğa metamorfitlerinin genelleştirilmiş stratigrafi kesiti...29 VI

9 Şekil Yoncayolu formasyonu ölçülü stratigrafi kesiti (Yazıköy- Keypez arası).30 Şekil Gnaysın tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 711İ).34 Şekil Kuvars şistin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 711D)...35 Şekil Aktinolit şistin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 711A).37 Şekil Yoncayolu formasyonu şist üyesi ile mermer üyesi arasındaki uyumlu ve geçişli dokanak...38 Şekil Kayaköy dolomitinin Karaböğürtlen formasyonu ile olan tektonik dokanağı ve Karaböğürtlen formasyonu içerisindeki Kayaköy dolomitine ait tektonik dilimlerden görünüm (Ulaşali Tepe)...40 Şekil Karaböğürtlen formasyonu ve içerisindeki mermer dilimlerinden görünüm 43 Şekil Karaböğürtlen formasyonu (Kka) Eshab-ı Kehf kesiti.44 Şekil Kloritoyid-serizit-klorit fillitin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 710J1)...46 Şekil Kuvars-serizit-klorit fillitin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 710E)..47 Şekil Karaböğürtlen formasyunu Mortaş Köyü kesiti...48 Şekil Esence granitoyidlerine genel bir bakış (Tülüce Tepe den kuzeye bakış)...50 Şekil Tonalitin tek nikol ve çift nikoldeki ince kesit görünümü (04 E 779A)...51 Şekil Esence granitoyidleri içerisindeki bazik anklavlar...53 Şekil Esence granitoyidlerini kesen diyabaz daykları...53 Şekil Harami formasyonuna ait Körpınartepe ölçülü stratigrafi kesiti..56 Şekil Seske formasyonunun ölçülü stratigrafi kesiti.58 Şekil Seske formasyonundan genel görünüm (Köroğlu Sırtı, Aygırmağara Tepe, Oruçkar Tepe)...61 VII

10 Şekil Seske formasyonu ile Kayaköy dolomitinin ilişkisi (Tepesidelik Tepe ye batıdan bakış)..61 Şekil Seske formasyonu (Ts), Karaböğürtlen formasyonu (Kka) ve üzerlerinde tektonik dokanakla yer alan Yoncayolu formasyonundan (Pzy) görünüm (Karaardıç Tepe ye kuzeyden bakış)...62 Şekil Ahmetçik formasyonu Evciköy kesiti..66 EKLER Ek I. İnceleme alanının 1/ ölçekli jeoloji haritası Ek II. İnceleme alanının yapısal jeoloji haritası VIII

11 1. GİRİŞ Metin BEYAZPİRİNÇ 1. GİRİŞ Çalışma alanı, Doğu Toroslar da yer alan Kahramanmaraş iline bağlı Afşin ilçesi yakın batısında, Keypez, Nişanıt, Domuzdere ve Kitiz köyleri arasında kalan alanı kapsamaktadır (Şekil 1.1). İnceleme alanına Göksun-Afşin karayolu kullanılarak arazi taşıtları ile ulaşım sağlanabilmektedir. Bu çalışmada, Doğu Toroslar ın jeodinamik evrimine katkıda bulunabilmek amacıyla allokton ve otokton kaya birimlerinin iyi yüzeylendiği Elbistan L37c1 paftası inceleme alanı olarak seçilmiştir. İnceleme alanı ve çevresinde birbirlerinden çok farklı özellikler sunan ve farklı ortam koşullarında oluşan allokton ve otokton konumlu kaya türü toplulukları yer almaktadır (Şekil 1.2). Allokton kaya birimleri, bölgeye nap şeklinde yerleşmiş olan Göksun ofiyoliti ve Binboğa metamorfitleri ile bunları kesen Esence granitoyidleridir. Göksun Nehri boyunca yüzeyleyen Göksun ofiyoliti alttan üste doğru; düzenli bir seri sunan tektonitler, ultramafik kümülatlar, levha dayk karmaşığı ile derin deniz sedimanlarından oluşmaktadır. İnceleme alanında ise mafik kümülatlar (tabakalı gabro, izotrop gabro) ve levha dayk karmaşığı ile temsil edilmektedir. Göksun ofiyoliti, olasılı Kampaniyen yaşlı Esence granitoyidleri tarafından kesilmektedir. (?) Geç Devoniyen-Geç Kretase yaşlı, yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçiren ve başlıca rekristalize kireçtaşı, şist, kalkşist, mermer litofasiyeslerinden oluşan Binboğa metamorfitleri, günümüzdeki ikincil yapısal konumuna göre Göksun ofiyoliti üzerinde tektonik dokanakla yer almaktadır. Göksun ofiyoliti ve Binboğa metamorfitleri, granitoyid magmatizmasına bağlı olarak gelişmiş asidik ve en son aşamada bazik dayklar tarafından kesilmektedir. Maastrihtiyen-(?) Paleosen yaşlı Harami formasyonu, Geç Paleosen-Geç Eosen yaşlı Seske formasyonu ve (?) Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı Ahmetçik formasyonu ve Kuvaterner çökelleri bölgede otokton konumlu kaya toplulukları olup, daha yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla örtmektedirler. 1

12 1. GİRİŞ Metin BEYAZPİRİNÇ Şekil 1.1. İnceleme alanının yer bulduru haritası 2

13 1. GİRİŞ Metin BEYAZPİRİNÇ Çalışma alanında ofiyolitlerin Geç Kretase de yerleşimi ile başlayan sıkışmalı tektonik rejim, Geç Miyosen e kadar devam etmiş; Geç Miyosen den itibaren bölgesel ölçekte doğrultu atımlı fay sistemi etkin olmaya başlamıştır. Bu doğrultu atımlı fay sistemine bağlı olarak Afşin-Elbistan Neojen havzaları ile aktif tektonik rejim gelişmiş olup, güncel olarak devam etmektedir. Bölgedeki ana yapılar genel olarak KD-GB yönünde gelişmiştir. Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, öncelikle inceleme alanının 1/ ölçekli detay jeoloji haritasının yapılması amaçlanmıştır. Elde edilen arazi ve laboratuvar verileri ile yapılan değerlendirmeler sonucunda inceleme alanının stratigrafisi, yapısal konumu ve litofasiyes özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Şekil 1.2. Doğu Toroslar daki tektono-stratigrafi birimlerinin inceleme alanı ve çevresindeki yayılımı (Bedi ve ark., 2005) 3

14 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Metin BEYAZPİRİNÇ 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çalışma alanında yapılmış olan önemli çalışmalar ve bunların sonuçları aşağıda sunulmuştur. Blumenthal (1944); Kayseri ile Malatya arasında Devoniyen ve Permo- Karbonifer e ait kireçtaşları ile Tersiyer e ait birimleri ayırtlamıştır. Hatay (1966); Göksun İlçesinin kuzeybatısındaki metamorfitleri, Saimbeyli- Mağara bölgesindeki formasyonlarla deneştirmiştir. Bunlarla olan benzerliklerinden dolayı Devoniyen yaşını vermiştir. Göksun un kuzeybatısındaki metamorfitleri Permo-Karbonifer e dahil etmiştir. Ketin (1966); Toroslar daki ilk dağ oluşum hareketlerinin Kimmericiyen de başladığını ve Toroslar ın Miyosen den itibaren tümüyle kara haline dönüştüğünü, Kambriyen den Miyosen e kadar denizel ortam ürünü sedimanların çökeldiğini belirtmiştir. Polat (1970); Çalışma alanının batısında, bakır sahası jeolojik ön etüdü yapmış ve bölgede bir magma diferansiyasyonu olduğunu ve buna bağlı olarak granit sokulumlarının ve cevherli kuvars damarlarının oluştuğunu ifade etmiştir. Karul (1971); Afşin-Yeniyapan-Kitiz civarındaki çalışmasında, Kretase yaşlı gabro intrüzyonunu takiben yine aynı magmanın ikinci intrüzyonu olduğunu ve bu intrüzifleri kesen granodiyorit intrüzyonunun muhtemelen Eosen başında oluştuğunu ileri sürmüştür. Staesche (1970, 1972); Karbonifer ve Permiyen yaşlı metamorfik birimlerle granit ve diyabaz gibi magmatik birimleri tanımlamıştır. Ayrıca Eosen yaşlı çakıltaşları ile Nummulitli kireçtaşlarını ve Alt Miyosen dönemine ait denizel çökellerin varlığını tespit etmiştir. Akkoca ve Bahçeci (1972); Berit Dağı yöresindeki çalışmasında yörenin en eski birimini Devoniyen yaşlı kristalen şist ve kalkerlerin oluşturduğunu ve bunlar üzerinde uyumlu olarak Permo-Karbonifer ve Mesozoyik yaşlı kireçtaşlarının yer aldığını belirtmiştir. Metamorfitleri kesen ultrabazitlerin Jura-Alt Kretase yaşlı 4

15 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Metin BEYAZPİRİNÇ olduğunu; granit intrüzyonunun ise Geç Kretase sonu-eosen başı arasında gerçekleştiğini kabul etmiştir. Gökalp (1972); çalışma alanının doğu kesiminde yer alan Cela Köyü dolayındaki çalışmasında Paleozoyik, Mesozoyik ve Paleosen çökellerini ayırtlamıştır. Tüm bu birimleri kesen ultrabazitlerin Kampaniyen yaşında olduğunu belirtmiştir. Özgül (1976); Toroslar ı kuşak bazında inceleyerek tektonik birliklere ayırmış ve bölgenin jeolojik evriminin anlaşılmasında büyük katkı sağlamıştır. Farklı havza koşullarında çökelmiş farklı çökel topluluklarını Geyikdağı birliği, Bolkardağı birliği, Aladağ birliği, Alanya birliği ve Antalya birliği şeklinde ayırtlayarak tanımlamıştır. Bu birliklerin yapısal konumu, kaya türü topluluğu, stratigrafik ve metamorfik özellikleri bakımından birbirlerinden ayrıldıklarını, çok uzun mesafeler boyunca devam ettiklerini belirtmiştir. Gözübol ve Gürpınar (1980); Kahramanmaraş ın kuzeyini kapsayan çalışmada bölgede yer alan birimlerinin sedimantolojisini ve bölgenin tektonik evrimini ayrıntılı olarak incelemişlerdir. Malatya metamorfitleri için Permiyen yaşını kabul etmişlerdir. Yazgan (1981); Elazığ-Malatya arasını kapsayan çalışmasında, Maden karmaşığı ile Yüksekova karmaşığının özelliklerini incelemiş; bu birimleri oluşturan kayaçların genç ve kalın olmayan bir kıta kenarı üzerine yerleşen etkin kıta kenarı ürünleri olduğunu benimsemiştir. Metin, S. (1982); Tufanbeyli-Sarız-Göksun ve Saimbeyli arasındaki alanı kapsayan çalışmasında; Doğu Toros otoktonu, Kireçlikyayla karmaşığı, Göksun metamorfitleri ve Tersiyer örtü kayalarını ayırt etmiştir. Daha önce Özgül ve diğerleri tarafından tanımlanmış olan Geyikdağı birliğini Doğu Toros otoktonu olarak ele almış ve farklı olarak Maastrihtiyen-Paleosen yaşı verdikleri Güzelimköy formasyonunu ayırt etmiştir. Göksun metamorfitleri içerisinde ayırt ettiği şist ve mermerler için herhangi bir yaş önermemiştir. 5

16 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Metin BEYAZPİRİNÇ Tarhan (1982, 1984, 1985, 1986); Kampaniyen öncesi bölgeye yerleşmiş olan Çardak birliği ile Erken-Orta Eosen aralığında bölgeye yerleşmiş olan İğde birliği olmak üzere iki birlik ayırt etmiştir. Çardak birliğinin, sırasıyla Göksun metaofiyoliti, Kabaktepe metamorfitleri ve asit intrüzyonlardan oluştuğunu; İğde birliğinin ise Çağılhan metamorfitleri ve Andırın grubu kayaçlardan oluştuğunu belirtmiştir. Ofiyolitlerin Geç Portlandiyen-Erken Berriyasiyen de oluştuğunu ve amfibolit fasiyesinde bir metamorfizma geçirdiğini benimsemiştir. Ofiyolitler ile üzerlerinde nap örtüsü şeklinde yer alan metamorfitlerin (Kabaktepe metamorfitleri) Koniasiyen- Santoniyen yaşlı asit intrüzyonlar tarafından kesildiğini belirtmiştir. Perinçek ve Kozlu (1984); Afşin-Elbistan-Doğanşehir arasında kalan alanda yapmış oldukları çalışmada, allokton ve otokton birimleri ayırtlamışlar; bunların stratigrafisini ve birbirleriyle olan ilişkilerini incelemişlerdir. Havzada yer alan genç karasal birimleri ise Pliyosen ve Pliyo-Kuvaterner birimleri olarak tanımlamışlardır. Önalan (1986); Kahramanmaraş Tersiyer istifinin sedimenter özelliklerini ve çökelme ortamlarını ele aldığı çalışmada, Arap ve Toros platformlarının Maastrihtiyen öncesinde bazı noktalarda çarpıştıklarını ve daha öncesinde dalmabatma bölgesinde oluşmuş olan Karadut ve Koçali karmaşıklarının Arap Platformu üzerine itildiğini savunmuştur. Baydar (1989); Berit-Kandil Dağları (Kahramanmaraş) ve civarında yapmış olduğu çalışmada, bölgede yer alan ofiyolitlerin Prekambriyen yaşta olduğunu ve amfibolit fasiyesinde metamorfizma geçirdiğini, bölgedeki metamorfizmanın Kambriyen ve Orta Triyas öncesinde gerçekleştiğini, Lütesiyen sonrası bindirmeler nedeni ile de amfibolit ve yeşilşist fasiyeslerinde dinamo metamorfizmanın geliştiğini savunmuştur. Yılmaz ve ark. (1992, 1993) tarafından yapılmış olan çalışma sonucunda; Keban-Malatya birimi, Göksun ofiyolitleri ile ofiyolitleri kesen Esence granitoyidleri, Gürün göreli otoktonuna ait Jura-Kretase yaşlı karbonatlar (JKy), Mesozoyik yaşlı allokton birimler (Mzb, Mza), Kemaliye formasyonu (Kke), Dağlıca karmaşığı (Kd) ile örtü kayaları ayırt edilmiştir. Gürün göreli otoktonuna ait 6

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Metin BEYAZPİRİNÇ Yüceyurt formasyonu (JKy) ile örtü kayaları dışındaki birimler allokton kaya türü toplulukları olarak ele alınmıştır. Parlak ve ark. (2004); Göksun ofiyolitini konu aldıkları çalışmada; ofiyolitik serinin ultramafik-mafik kümülatlar, izotrop gabro, levha dayk karmaşığı, plajiyogranit, volkanik kayaçlar ve volkano sedimenter birimlerden oluştuğunu belirtmişlerdir. Göksun ofiyoliti içerisindeki volkanik kayaçların bazalt-riyolit arası değişen bileşimde olduğunu, magmatik kayaçların subalkali toleyitik seri olarak türediğini ifade etmişlerdir. Yapmış oldukları kimyasal analizler neticesinde, Göksun ofiyolitinin Geç Kretase döneminde güneydeki Arap Platformu ve kuzeydeki Malatya Keban Platformu arasında Neotetis in güney kolundaki olgun suprasubduction tektonik ortam evresinde oluştuğunu ifade etmişlerdir. Bedi ve ark. (2004, 2005); Göksun-Sarız-Elbistan civarında yapmış oldukları çalışmada; Binboğa metamorfitleri, Göksun ofiyoliti, Köseyahya napı, Gülbahar napı, Domuzdağı napı, Kırmızıkandil formasyonu ile bunları üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alan fliş örtüsünü (Kemaliye formasyonu) ve Harami formasyonu ile Tersiyer örtü birimlerini ayırt etmişlerdir. Binboğa metamorfitlerini alttan üste doğru (?) Geç Devoniyen-Karbonifer yaşlı Yoncayolu formasyonu, Geç Permiyen yaşlı Çayderesi formasyonu ile üzerinde uyumsuzlukla yer alan ve tabanda metaboksitle başlayan Erken Triyas yaşlı Alıçlı formasyonu, Orta (?)-Geç Triyas- Kretase yaşlı Kayaköy dolomiti, Jura-Kretase yaşlı Ula mermerleri ile en üstte uyumsuzlukla yer alan ve metafliş özelliği gösteren Karaböğürtlen formasyonu şeklinde ayırtlamışlardır.. 7

18 3. MATERYAL VE METOD Metin BEYAZPİRİNÇ 3. MATERYAL VE METOD Bu çalışma, arazi öncesi büro çalışmaları, arazi çalışmaları ile değerlendirme ve tez yazım çalışmaları olmak üzere başlıca üç aşamada gerçekleştirilmiştir Arazi Öncesi Büro Çalışmaları Bu aşamada, çalışma alanı ile ilgili olarak daha önce yapılmış olan araştırmalar incelenerek literatür taraması, ayrıca hava fotoğrafları ve uydu görüntülerinden yararlanılarak arazi ile ilgili ön çalışmalar yapılmıştır Arazi Çalışmaları Bu incelemenin en önemli bölümünü oluşturan arazi çalışmaları ile arazide gözlenebilen tüm verilerin toplanmasına çalışılmış ve bölgenin 1/ ölçekli ayrıntılı jeoloji haritası yapılmıştır. Yapılan arazi çalışmaları sırasında gözlenen tüm kaya birimlerinden laboratuvarda incelenmek üzere paleontolojik ve petrografik nokta ve seri örnek alımları gerçekleştirilmiştir. Kaya birimlerinde gelişen yapılar üzerinde ölçümler yapılmış, ayırtlanan birimlerin birbirleri ile olan ilişkilerini, toplam kalınlıklarını ve ayrıntılı özelliklerini belirleyebilmek amacıyla ölçülü kesitler alınmıştır Değerlendirme ve Tez Yazım Çalışmaları Arazi öncesinde, arazide ve laboratuvarda yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen tüm veriler değerlendirildikten sonra, bölgenin stratigrafik ve yapısal konumunu ortaya koyan harita, kesit, tablolar ile araziden alınacak görüntüler yardımıyla çalışma alanının ayrıntılı jeolojisini içeren bir master tezi hazırlanmıştır. 8

19 4. BÖLGESEL JEODİNAMİK EVRİM Metin BEYAZPİRİNÇ 4. BÖLGESEL JEODİNAMİK EVRİM İnceleme alanı, Alpin dağ oluşum süreci ile oluşmaya başlayan Toros kuşağının doğu kesiminde (Doğu Toroslar da) yer almaktadır. Doğu Toroslar daki levha hareketleri ve buna bağlı olarak okyanusal kabuğun oluşmaya başlaması muhtemelen Geç Jura-Erken Kretase de (Titoniyen- Berriyasiyen) meydana gelmiştir (Tarhan, 1982). Bölgede mevcut olan ofiyolitlerin Neotetis in güney koluna ait olabileceği (Şengör ve Yılmaz, 1981) bir bölümünün ise İç Toros Okyanusu ürünü olabileceği savunulmuştur. Torid-Anatolid platformu ile Bitlis-Pütürge masifleri arasında kalan alanda (Şengör ve Yılmaz, 1981) riftleşme sonucu açılmaya başlayan okyanusal kabuk Geç Kretase ye kadar oluşmaya devam etmiş, Geç Kretase başlangıcında (Senomaniyen-Türoniyen) okyanusal kabukta sıkışmalar başlamıştır (Yazgan, 1981, 1983; Bingöl, 1984). Bu sıkışmalar sonucunda okyanusal kabuk kuzeye doğru Torid-Anatolid platformu altına dalmaya başlamıştır. Bu dalma-batma olayları ile gelişen büyük çaplı nap hareketleri kabuk kalınlaşmasına neden olmuştur. Bölgede yer alan ve Kampaniyen sonu-geç Maastrihtiyen başı arası yaşta olduğu düşünülen Esence granitoyidlerinin kabuk kalınlaşması sonucu oluştuğu kabul edilmiştir (Tarhan, 1982). Esence granitoyidleri, ofiyolitlerle metamorfitleri aynı anda kesmektedir. Çarpışma sonrası oluşan en eski çökel birim Maastrihtiyen- (?) Paleosen yaşlı Harami formasyonudur. Buna göre bölgedeki metamorfizmanın ve Esence granitoyidlerini oluşturan olayların (kabuk kalınlaşması) Geç Maastrihtiyen öncesinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bölgenin jeodinamik evrimi içerisinde gelişen olaylar ve bunların ürünü olan yapısal ve stratigrafik unsurlar; Maastrihtiyen öncesi evre, Maastrihtiyen-Paleosen evresi, Eosen-Oligosen evresi ve Miyosen-Günümüz evresi olmak üzere dört evrede ele alınmıştır (Yılmaz ve ark., 1992). Maastrihtiyen öncesi evrede; biri Gürün göreli otoktonunun kuzeyinde, diğeri güneyinde olmak üzere iki ayrı havzanın var olduğu söylenebilir. Gürün göreli otoktonunun kuzeyindeki ve güneyindeki ofiyolitler aynı zamanda ikincil konumlarına gelmiş olsalar bile Gürün göreli otoktonunu aşamamışlardır. Pınarbaşı ofiyolitlerinin kuzeyden güneye doğru, Göksun 9

20 4. BÖLGESEL JEODİNAMİK EVRİM Metin BEYAZPİRİNÇ ofiyolitlerinin güneyden kuzeye doğru hareket ederek ikinci konumlarına eriştiği ve buna bağlı olarak Maastrihtiyen öncesi yaşta olan bindirmelerin, önemli metamorfik ve magmatik olayların bu evrede oluştuğu kabul edilmektedir. Maastrihtiyen- Paleosen evresinde; Maastrihtiyen öncesi evrede tektonik birlikler ikincil konumlarına erişirken oluşan yük nedeniyle Gürün göreli otoktonu deformasyona uğramıştır. Geç Maastrihtiyen de kısa bir yükselme evresi ve buna bağlı olarak aşınma meydana gelmiş, buralardan kopan parçalarla genel olarak sığ denizel bir ortamın ürünü olan kaya türleri oluşmuştur. Eosen-Oligosen evresinde; Eosen yaşlı kayalar daha önce oluşmuş tüm birimlerin üzerine açısal uyumsuzlukla çökelmiş ve sığ denizel ortam ürünü sedimanların yanı sıra kıta içi havzada gelişebilecek özellikte volkanitler ile volkano-tortullar oluşmuştur. Eosen sonunda ve daha sonrasında bindirmeler gelişmiştir. Eosen sonu gelişen bindirmeler daha önce oluşan bindirmelerin de yapısını ve konumunu bozarak, ofiyolit naplarının ilksel geliş yönlerinin tespitini güçleştirmiştir. Miyosen-Günümüz evresinde; Miyosen- Günümüz yaşlı kayalar daha önce oluşmuş tüm birimlerin üzerine açısal uyumsuzlukla gelmiş ve sığ denizel ortamın yanı sıra karasal ortamın ürünü olan birimler de çökelmiştir. Ayrıca plato türü bazaltlar da çökelime eşlik etmiştir. Miyosen yaşlı birimlerde bindirmeler geliştiği, bu dönemde de sıkışmaların ve buna bağlı olarak kabuk kalınlaşmasının Geç Miyosen e kadar devam ettiği kabul edilmektedir (Yılmaz ve ark., 1992). Ayrıca Miyosen-Günümüz birimlerinin sol yönlü doğrultu atımlı faylarla sınırlandığı ve bu fayların bir bölümünün (Sürgü fayı gibi) aktif olduğu bilinmektedir (Yılmaz ve ark., 1992). Birimlerin özellikleri, konumları ve yapısal unsurları göz önüne alındığında bölgede (Doğu Toroslar ın batı kesimi) en azından Maastrihtiyen den itibaren kıta içi havzaların geliştiği ve bölgenin Orta-Geç Miyosen den itibaren tümüyle kara halinde olduğu kabul edilmektedir (Yılmaz ve ark., 1992). 10

21 5. ARAŞTIRMA BULGULARI 5.1. Stratigrafi İnceleme alanında allokton ve otokton konumlu kaya türü toplulukları yer almaktadır (Şekil 5.1). Allokton kaya türü toplulukları bölgeye nap şeklinde yerleşmiş olan Binboğa metamorfitleri ve Göksun ofiyoliti ile bunları kesen Esence granitoyidleridir. Otokton birimler ise daha yaşlı birimler üzerine açısal uyumsuzlukla çökelmiş olan Harami formasyonu, Seske formasyonu, Ahmetçik formasyonu ile Kuvaterner çökelleri şeklinde ayırtlanarak haritalanmıştır. Birimler anlatılırken; birimin tanımı ve adı, tip ve başvuru kesit yerleri, kaya türü özellikleri, yayılım ve değişimi, dokanak ilişkileri, fosil kapsamı ve yaşı ile ortamsal yorumlarına değinilerek tanıtılmaya çalışılacaktır. 11

22 Şekil 5.1. İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafi kesiti 12

23 Allokton Birimler Göksun Ofiyoliti ( Mzg ) Göksun civarında yüzeyleyen ofiyolitler; Blumenthal (1944), Hatay (1966), Polat (1970), Karul (1971), Gökalp (1972), Akkoca ve Bahçeci (1972) ve Atasever (1978) tarafından ayırtlanmaksızın haritalanmıştır. Göksun metaofiyoliti (Tarhan, 1982, 1984), Yüksekova karmaşığı, Berit grubu (Perinçek, 1979 a, b; Perinçek ve Kozlu, 1984), Guleman grubu (Erdoğan, 1975), Elazığ karmaşığı (Hempton ve Savcı, 1982), İspendere-Kömürhan ofiyolitleri (Yazgan, 1984), Berit metaofiyoliti (Yıldırım, 1989; Yiğitbaş, 1989), Göksun ofiyolitleri (Yılmaz ve ark., 1992), Göksun ofiyoliti (Parlak ve ark., 2004; Bedi ve ark., 2004, 2005) gibi adlar kullanılmıştır. Baydar (1989) ise farklı olarak, yöredeki ofiyolitlerin Prekambriyen yaşta olabileceğini ileri sürerek Kızıldağ birliği içinde irdelemiştir. Bu çalışmada, ofiyolitlerin yüzeylediği coğrafik alanı en uygun şekilde tanımladığı düşünülerek Göksun ofiyoliti adlaması benimsenmiş ve kullanılmıştır. Göksun ofiyoliti; inceleme alanının güney kesimlerinde, Yazıköy (B7), Tülüce Tepe (E11), Kötüre (F5) ve Ördekköy (H5) civarlarında geniş yüzlekler, tip ve başvuru niteliğinde kesitler sunmaktadır. Göksun ofiyoliti alttan üste doğru düzenli bir seri sunmaktadır (Şekil 5.2). İnceleme alanı içerisinde kalan alanda Göksun ofiyolit serisine ait kümülatlar yüzeylenmektedir. Bunlar, alttan üste doğru; tabakalı (laminalı) gabro, izotrop (masif) gabro, levha dayk karmaşığı şeklindedir. Ofiyolitik serinin tabanını oluşturan ultramafik tektonitlerle en üst kesimini oluşturan derin deniz sedimanları inceleme alanının dışında bulunan Berit Dağı doğusunda ve Sarız, Kanlıkavak, Çağşak civarında yüzeylenmektedir. Domuzdere Mahallesi (A11) nin güney kesimlerinde tabakalı (katmanlı) gabro yer almaktadır (Şekil 5.3). Tabakalı gabronun ayrışma yüzeyi gri, yeşil, kahve renkli, taze yüzeyi yeşil, siyahımsı renkli olup, orta-iri kristalli, faneritik dokulu, kırık ve çatlaklıdır. 13

24 Şekil 5.2. Göksun ofiyolitinin genelleştirilmiş stratigrafi kesiti (Bedi ve ark., 2005) 14

25 Tabakalı gabrolar, mineral farklılaşmasından kaynaklanan bantlı bir yapı sunmakta, mafik ve felsik mineraller bantlar şeklinde ardalanmaktadır. Şekil 5.3. Tabakalı (bantlı) gabronun arazi görünümü (Domuzdere Köyü güneyi KD ya bakış) Petrografik incelemeleri sonucunda olivin gabro, troktolit türü kayaçlar tespit edilmiştir. Olivin gabro, holokristalen tanesel dokulu olup, plajiyoklaz, piroksen ve olivin minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.4). Yer yer ofitik doku da izlenmektedir. Plajiyoklazlar genelde labrador, piroksenler ise klionopiroksen (ojit) şeklindedir. Olivinler elek dokulu olup, yoğun olarak serpantinleşmişlerdir. Troktolit, holokristalen tanesel dokulu olup, plajiyoklaz ve olivin minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.5). Plajiyoklazlar genellikle labrador bileşimindedir. Olivinler serpantinleşmişlerdir. Plajiyoklazlarla olan dokanaklarında yer yer ışınsal doku 15

26 gelişmiş, yer yer de reaksiyon kuşağı (korona kuşağı) oluşmuştur. Ayrıca çatlaklar boyunca yarı opak mineraller de izlenmektedir. Şekil 5.4. Olivin gabronun tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 717A) Pyx: piroksen, Ol:olivin, Pl:plajiyoklaz 16

27 5. ARAŞTIRMA BULGULARI Metin BEYAZPİRİNÇ Şekil 5.5. Troktolitin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 717D) Pl: plajiyoklaz, Ol: olivin Yazıköy (B7), Kötüre (F5), Toparmut Tepe (C11) ve Küçükyanardıç Tepe (E6), civarlarında izotrop gabro yer almaktadır. İzotrop gabro genelde yeşil, koyu yeşil, siyahımsı renklerde olup, orta-iri kristallidir. 7-8 cm e kadar ulaşan boylarda plajiyoklaz, piroksen kristal büyümelerine (mega kristallerine) de rastlanmaktadır. 17

28 Ayrıca yer yer çok ufak kristalli gabrolar (mikrogabro) izlenmektedir. Kırık ve çatlaklı olup, alterasyon yaygın olarak gözlenmektedir. Yazıköy (B7) ün kuzeyinde yapılan kesitte gabro, mikrogabro, lökogabro, gibi kaya türleri tespit edilmiştir. Gabrolarla gabroları kesen diyabaz daykları, kılcal (yaklaşık 1 mm) ve sekonder kuvars damarları tarafından kesilmektedir (Şekil 5.6). Gabrolar, yeşil-koyu yeşil renkli olup, bol piroksen, yer yer bol K-feldispat (ortoklaz), bol plajiyoklaz ile az oranda kuvarstan oluşmaktadır. Kristal büyümeleri sonucu çok iri kristallenmiş olan piroksenler engellemeli doku göstermektedir. Piroksenlerde serpantinleşme gözlenmektedir. Pegmatoyidik doku tipik olup, genelde gabroyik doku izlenmektedir. Kırıklı ve bol eklemli olan gabrolar çok iri boyutlarda faneritik-pegmatoyidik doku sunmaktadır (Şekil 5.7). Yer yer kenar kısımlarından itibaren epidotlaşmıştır. 0.5 cm ile 4 m arası değişen kalınlıklardaki diyabaz daykları tarafından kesilen gabrolarda bu kesilme düzlemleri boyunca yoğun epidotlaşmalar gözlenmektedir. Mafik bileşenler ile K-feldispat (ortoklaz) bolca bulunmaktadır ki bu da kayacın bileşimini gabrodan diyorite doğru uzaklaştırmaktadır. Üste doğru daha ince, faneritik dokulu, bol mafik mineral, kuvars ve daha az K-feldispat içeren, tipik gabroyik dokulu bir seviyeye geçiş göstermektedir. Bu seviyelerde yer alan gabrolar, holokristalen tanesel dokulu olup, plajiyoklaz ve piroksen minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.8). Plajiyoklazlar labrador piroksenler ise klinopiroksen türündedir. Yer yer dış kenarları boyunca reaksiyon kuşağı gelişmiş, kısmen uralitleşmişlerdir. Yer yer de tamamen bozunarak aktinolit, tremolit lifleri ile opak minerallerden oluşan pseudomorflar gelişmiştir. Ayrıca eksolusyon lamelleri de izlenmiştir. Mikrogabro, hornblend ve plajiyoklaz minerallerinden oluşmaktadır. Farklı olarak amfibol minerallari izlenmiş olup, amfiboller ikincil olarak (piroksen dönüşümü şeklinde) gelişmiştir (Şekil 5.9). Lökogabrolarda yer yer aktinolit kapanımları ile uralitleşmeler, gabrolarda ise çatlaklar boyunca silis ve klorit dolguları ile piroksenlerin dış kısımları boyunca uralitleşmeler gelişmiştir. Yazıköy (B7) ile Deveboynu (D9) arasında yapılan kesitte metagabro, metameladiyorit, gabro gibi kaya türleri tespit edilmiştir (Şekil 5.10). Gabroları kesen granit porfirlerle bunları kesen diyabazik dayklar ve en son aşamada gelişen kuvars damarları izlenmektedir. 18

29 Şekil 5.6. Yazıköy kuzeyinde yer alan izotrop gabroların enine kesiti ile skeç kesiti Şekil 5.7. Çok iri boyutlarda kristallenmiş, faneritik dokulu gabrolardan görünüm (Yazıköy kuzeyi, GB ya bakış) 19

30 Şekil 5.8. Holokristalen tanesel dokulu gabronun tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E738A). Pyx: piroksen, Pl: plajiyoklaz Metagabrolarda ölü (mortar) doku, yer yer de kataklastik doku gelişmiştir. Holokristalen doku kalıntı olarak mevcut olup, plajiyoklaz ve piroksen mineralleri izlenmektedir. Piroksenler dış kısımlarından itibaren yoğun şekilde uralitleşmiş; lifsi ve yapraksı şekilde tremolit, aktinolit dönüşümleri meydana gelmiştir. 20

31 Şekil 5.9. Mikrogabronun tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 740) Pyx: piroksen, Pl: plajiyoklaz, Hbl:hornblend Metameladiyoritlerde ölü (mortar) doku gelişmiş olup, plajiyoklaz porfiroklastları ve amfibol (tremolit-aktinolit) mineralleri ile ezik zonlar ve plajiyoklazlarda ikiz kaymaları izlenmektedir (Şekil 5.11). Mafik oranı fazla olduğundan mela tanımlaması yapılmıştır. Granit porfirler, holokristalen porfirik dokulu olup, kuvars, plajiyoklaz, ortoklaz ile biyotit ve yer yer muskovit minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.12). 21

32 Şekil Yazıköy-Deveboynu arasında yüzeyleyen gabroların enine kesiti ile skeç Kesiti Gabrolarda yer yer pegmatoyidik doku gelişmiş olup, boyutları 7 cm e kadar ulaşan plajiyoklaz ve piroksen mega kristalleri izlenmektedir. Aynı magma odasında dönemsel magma kristallenmesi sonucunda, kendisinden sonra gelen magmanın öncekini ergitememesi sebebiyle mineral kusması şeklinde veya kristallenme sürecinin uzun olması (sonraki mağmanın geliş süresinin çok uzun olması) ile kristal irileşmeleri gerçekleşmiş olabilir. Gabroların granitlerle olan dokanağında (70-80 metrelik bir zonda) yoğun şekilde amfibolitleşmelerle, granitik bileşimli apofizler gözlenmekte; ayrıca asidikten bazik magmaya doğru bir geçiş izlenimi sunmaktadır. Granitik apofizlerle bazik dayklar yoğun bir şekilde gözlenmektedir. Gerek granitlerle olan bu dokanaklarda, gerekse de büyük tektonik zonlarda metamorfizma gelişmiş ve gabrolar genellikle amfibolite dönüşmüştür. Gabrolarla granitlerin dokanağından alınan örneklerin petrografik incelenmesi sonucunda; amfibolit, diyorit porfir, granit aplit ve kalk silikatik kayaçlar tespit edilmiştir. 22

33 5. ARAŞTIRMA BULGULARI Metin BEYAZPİRİNÇ Şekil Metameladiyoritin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 743C) Pl: plajiyoklaz, Act-Tr: aktinolittremolit Amfibolitler ince kristalli olup, yönlenme sunmaktadırlar. Ana bileşenler, amfibol, plajiyoklaz ve kuvars olup, kuvars ve plajiyoklazlar yer yer azalmaktadır. Amfibolitlerdeki amfibol mineralleri genelde çubuksu şekilde yönlenmiş olan tremolit ve aktinolittir. Bir kısmı ise piroksenlerden itibaren kısmen ve/veya tamamen uralitleşerek oluşan amfibollerdir. Aksesuar olarak bolca opak mineral ve 23

34 sfen izlenmektedir. Kısmen klorit ve epidotlaşmalar, plajiyoklazlarda killeşmeler gelişmiştir. Diyorit porfirlerde porfirik doku izlenmektedir. Plajiyoklazlar, fenokristaller (iri kristaller) şeklinde olup, kısmen serizitleşmiş ve killeşmişlerdir. Mafik bileşen olarak amfibol ile çok az miktarda biyotit mevcuttur. Şekil İzotrop gabroları kesen granit porfirlerin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 746A) Pl: plajiyoklaz, Or: ortoklaz, Qtz: kuvars 24

35 Granit aplitler, ksenomorf (özşekilsiz) tanesel dokulu olup, kuvars, plajiyoklaz ve daha az oranda alkali feldispattan oluşmaktadırlar. Feldispatlar kısmen ve/veya tamamen killeşmişlerdir. Çok az miktarda kısmen kloritleşmiş biyotit izlenmektedir. Granit aplitleri damar şeklinde kesen, bileşen olarak aynı fakat amfibolce daha zengin ve çok daha ince dokulu olan granit aplitler de mevcuttur. Kalk silikatik kayaçlar ince kristalli olup, yer yer koyu, yer yer de açık renkli bileşenlerce zenginleşmişlerdir. Plajiyoklaz, kuvars, piroksen mineralleri mevcut olup, ana bileşen bakımından farklılıklar sunmaktadırlar. Bazen plajiyoklaz, bazen kuvars, bazen de piroksen ana bileşen olmaktadır. Piroksenler, kalsiyumca zengin olan diyopsit türündedir. Piroksenlerin bir kısmı uralitleşerek amfibole dönüşmüşlerdir. Plajiyoklazlar kısmen serizitleşmiş ve killeşmişlerdir. Yer yer granat ve aksesuar olarakta bol sfen ve opak mineraller izlenmektedir. Granatlar çok küçük kristaller şeklindedir. İnceleme alanı içerisinde kalan alanda Göksun ofiyolitinin en üst kesimini levha dayk karmaşığı oluşturmaktadır. Ördekköy (H5) civarında ve güney kesimlerinde yer alan Ördek Tepe (H6), Büyükyanardıç Tepe (F6), Boz Tepe (F7), Söğüt Tepe (F7) ile Kitiz Köyü (H9) güneyinde yer alan Tülüce Tepe (E11), Havla Tepe (F10), Bakla Tepe (G10) ve Dede Tepe (G11) de levha dayk karmaşığına ait yüzeylemeler gözlenmektedir. Genellikle; grimsi yeşil, kahvemsi yeşil, siyahımsı yeşil renklerde gözlenen levha dayklar, kalınlıkları 1-5 cm arasında değişen izole dayklar ve en son aşamada gelişen aplitik dayklar tarafından kesilmektedir (Şekil 5.13). Petrografik incelemeler sonucunda, diyabaz ile bunları kesen diyorit porfir ve piroksenit daykları tespit edilmiştir. Diyabazlar ince, yer yer orta kristalli olup, ofitik doku sunmaktadır. Ana bileşenleri plajiyoklaz ve piroksen olup, piroksenler büyük oranda uralitleşerek amfibole dönüşmüştür. Az miktarda sfen (titanit) ve opak mineraller de izlenmektedir. Diyabazları damar şeklinde kesen, porfirik dokulu diyoritlerde fenokristaller halinde plajiyoklaz ve amfibol izlenmektedir. Piroksenitler koyu yeşil renkli olup, ana minerali piroksendir. Piroksenler kısmen veya tamamen uralitleşerek amfibole dönüşmüştür. 25

36 Şekil Levha dayklar ile bunları kesen izole diyabaz daykları ve tümünü kesen aplitlerden görünüm (Tülüce Tepe) Ld: levha dayk, İdd: izole diyabaz daykı, Apl: aplit Birim, çalışma alanında Binboğa metamorfitleri ve Harami formasyonu ile dokanak halindedir. Yazıköy (B7) kuzeyinden Göncü Mahallesi (D5), Kötüre Köyü (F5) boyunca uzanan yaklaşık Doğu-Batı gidişli bir hat şeklinde Binboğa metamorfitleri tarafından tektonik olarak üzerlenmiştir (Şekil 5.14). Ördekköy kuzeyinde yer alan Kayapınar Tepe (H3) civarında ise Geç Kretase yaşlı Harami formasyonu tarafından açısal uyumsuzlukla örtülmektedir. İnceleme alanında ofiyolitlerin üzerine gelen en eski birim, Maastrihtiyen-(?) Paleosen yaşlı Harami formasyonu olup, okyanusal kabuk oluşumunun Harami formasyonunun çökeliminden önce tamamlanmış olması gerekmektedir. Bölgede daha önce yapılmış olan çalışmalarda Alt Kretase nin üst düzeyleri (olasılı Apsiyen) yaşı (Yılmaz ve ark., 1992) ile Üst Jura-Alt Kretase (Üst Portlandiyen-Alt Berriyasiyen) yaşı (Tarhan, 1982) tespit edilmiştir. Önceki çalışmalarda ofiyolitik serinin üst kesimlerini oluşturan derin deniz sedimanlarından 26

37 elde edilmiş bu yaş verileri de gözetilerek, Göksun ofiyolitinin olasılıkla Jura-Alt Kretase yaş aralığında oluştuğu düşünülebilir. Şekil Göksun ofiyolitine ait izotrop gabrolar (Mzg3) ile Binboğa metamorfitlerine ait mermerlerin (Pzym) tektonik dokanağı (Ördekköy kuzeyi-kayapınar Tepe) Binboğa Metamorfitleri İnceleme alanında geniş bir yayılım sunan nap konumlu metamorfik birimlere; Keban metamorfitleri (Perinçek, 1979 a, b), Kabaktepe ve Cağılhan metamorfitleri (Tarhan, 1982, 1984), Keban ve Malatya napları (Yazgan, 1983), Malatya metamorfitleri (Perinçek ve Kozlu, 1984; Yıldırım, 1989; Yiğitbaş, 1989), Engizek birliği (Baydar, 1989), Keban-Malatya birimi (Yılmaz ve ark., 1992), 27

38 Binboğa metamorfitleri (Bedi ve ark., 2004, 2005) gibi adlamalar kullanılmış olup, bu çalışmada Binboğa metamorfitleri adlaması benimsenmiş ve kullanılmıştır. Olasılı Geç Devoniyen(?) Erken Kretase yaş aralığında çökelen ve düşük dereceli yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçiren, başlıca mermer ara katkılı şist, kalkşist, rekristalize kireçtaşı, kuvarsit ardalanmasından oluşan Binboğa metamorfitleri, Göksun ofiyolitleri üzerinde tektonik dokanakla yer almaktadır. Binboğa metamorfitleri, alttan üste doğru; (?) Geç Devoniyen-Karbonifer yaşlı Yoncayolu formasyonu, Geç Permiyen yaşlı Çayderesi formasyonu, Erken Triyas yaşlı Alıçlı formasyonu, Triyas-Jura-Kretase yaşlı Kayaköy dolomiti ve Kayaköy dolomiti ile yanal ve düşey yönde geçişli olan Ula mermerleri ile Geç Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonu (Bedi ve ark., 2004, 2005) şeklinde ayırtlanmıştır (Şekil 5.15). İnceleme alanı içerisinde Binboğa metamorfitlerine ait Yoncayolu formasyonu (Pzy), Kayaköy dolomiti (TrJKk) ile Karaböğürtlen formasyonu (Kka) ayırt edilmiştir (1). Yoncayolu Formasyonu (Pzy) Binboğa metamorfitlerinin tabanını oluşturan Yoncayolu formasyonu ilk kez Özgül ve ark. (1981) tarafından adlandırılmıştır. Ayrıca, Koçcağız şistleri (Metin ve ark.,1986), Kabaktepe metamorfitleri (Tarhan, 1982), Nergile formasyonu (Yıldırım, 1989; Yiğitbaş, 1989), Engizek birliği (Baydar, 1989) ile deneştirilebilir. Birim için verilmiş olan tip kesit yeri Tunceli ili kuzeyinde bulunan Yoncayolu Köyü dür (Özgül ve ark., 1981). İnceleme alanında ise Keypez (A4), Ağcaşar (B4), Kötüre köyü (F5) dolaylarında başvuru niteliğinde kesitler sunmaktadır. Yoncayolu formasyonu, mermer, rekristalize kireçtaşı, şist, kuvarsit, kalkşist, ardalanmasından oluşmaktadır. Birim içerisindeki mermer, rekristalize kireçtaşı düzeyleri mermer üyesi (Pzym) olarak; mermer, rekristalize kireçtaşı ara tabakaları içeren şist, kalkşist, düzeyleri ise şist üyesi (Pzyş) şeklinde ayırtlanarak haritalanmıştır (Şekil 5.16). 28

39 Şekil Binboğa metamorfitlerinin genelleştirilmiş stratigrafi kesiti (Bedi ve ark.,2005) 29

40 Şekil Yoncayolu formasyonu ölçülü stratigrafi kesiti (Yazıköy-Keypez arası) 30

41 (1).(a). Şist Üyesi (Pzyş) Binboğa metamorfitlerinin en alt düzeyini oluşturan ve inceleme alanı içerisinde tabanı gözlenemeyen Yoncayolu formasyonu şist üyesi; genel olarak mermer-rekristalize kireçtaşı ara düzeyleri içeren şist, kalkşist litofasiyeslerinden oluşmaktadır. Oldukça kıvrımlı bir yapı sunan birim, bazik ve asidik sokulumlar tarafından kesilmekte ve bunlarla birlikte kıvrımlanmış olarak izlenmektedir. Yazıköy (B7) ile Keypez Köyü (A4) arasında yapılan kolon kesitte alttan üste doğru; granat kalkşist, mika-klorit kalkşist, biyotit şist, amfibol şist, granat-mikaşist, metagranit porfir, kalk silikatik şist, amfibolit, gnays, klorit-aktinolit şist, epidotmuskovit şist, amfibol gnays, kuvars şist, kalkşist, mika-kuvars şist, aktinolit şist gibi kaya türleri ile 5-10 cm den birkaç metreye kadar değişen kalınlıklarda rekristalize kireçtaşı, mermer ara düzeyleri ve bitümlü seviyeler yer almaktadır. Granat kalkşist; sarı, sarımsı gri renkli, ince-orta yapraklanmalıdır. Granolepidoporfiroblastik dokulu olup, kalsit, mika, amfibol, kuvars ve granat minerallerinden oluşmaktadır. Biyotitler lepidoblastik dokulu, kahve renkli ve yaygın olarak izlenmektedir. Hornblendler ise daha az miktarda, yeşil renkli ve yönlenmeye uyumlu taneler şeklindedir. Granatlar porfiroblastlar şeklinde ve bol kapanımlı (kuvars, muskovit, kalsit kapanımları) olarak izlenmektedir. Granat ve hornblendlerin varlığı metamorfizma derecesinin amfibolite yakın olduğunu (yeşilşist fasiyesi gröna zonu) göstermektedir. Mika-klorit kalkşist; sarı, yeşilimsi renkli, orta-kalın yapraklanmalıdır. Granolepidoblastik dokulu olup, kalsit, muskovit, klorit, kuvars kristallerinden oluşmaktadır. Kalsitler granoblastik dokulu, basınç ikizlenmeli tanelerin oluşturduğu kalın seviyeler ve mercekler şeklindedir. Muskovitler lepidoblastik dokulu, çok iyi yönlenmiş tanelerin oluşturduğu bantlar şeklinde izlenmektedir. Kloritler lepidoblastik dokulu olup, mikalı seviyelerle ardalanmalı olarak izlenmektedir. Az miktarda turmalin kristallerine de rastlanmaktadır. Biyotit şist; kahve, parlak yeşilimsi renkli, ince yapraklanmalı olup, yoğun şekilde alterasyon gözlenmektedir. Lepidogranoporfiroblastik dokulu olup, mika (biyotit, az miktarda muskovit), kuvars ve feldispat kristallerinden oluşmaktadır. 31

42 Biyotitler lepidoblastik dokulu, kuvars ve az miktardaki plajiyoklaz ise granoblastik dokuludur. Plajiyoklazlar porfiroblast şeklinde de izlenmektedir. Amfibol şist; yeşil, grimsi yeşil renkli, ince-orta yapraklanmalıdır. Granonematoblastik dokulu olup, plajiyoklaz, tremolit, kuvars, piroksen, sfen ve opak minerallerden oluşmaktadır. Plajiyoklazlar kuvarslarla bir araya gelerek granoblastik dokulu seviyeleri oluşturmuşlardır. Tremolitler nematoblastik dokuludur. Piroksenler nematoblastik seviyeler içerisinde saçınımlı olarak bulunmaktadır. Muhtemelen bazik kökenli bir kayacın yeşilşist fasiyesinde metamorfizması ile oluşmuştur. Granat-mika şist; kahve, siyahımsı renkli, orta yer yer ince yapraklanmalıdır. Granonematolepidoblastik dokulu olup, kuvars, plajiyoklaz, granat, muskovit, biyotit, klorit, turmalin ve opak minerallerden oluşmakta; ayrıca yönlü doku da izlenmektedir. Kuvarslar plajiyoklazlarla birlikte granoblastik dokulu seviyeleri oluşturmaktadır. Granatlar yönlenmeye paralel mercekler oluşturmakta, çatlaklarından ve orta kısımlarından itibaren kloritleşme ve demir hidroksit boyamaları izlenmektedir. Muskovitler yapraksı şekilli olup, plajiyoklaz ve kuvarsların arasında yelpaze şeklinde izlenmektedir. Biyotitler levhamsı şekilli olup, genellikle kenarlarından itibaren kloritleşmişlerdir. Metagranit porfir; sarımsı beyaz renkli olup, yan kayacı kesmiş şekilde gözlenmektedir. Mortar dokulu olup, kuvars, plajiyoklaz ve ortoklaz porfiroklastları ile bu minerallerin ufalanmasından oluşmuş hamurdan ibarettir. Ortoklazlar kenarları boyunca öğütülmüş ve kuvars mineralleri tarafından çevrelenmişlerdir. Tamamen ya da dilinimlerinden itibaren killeşmişlerdir. Plajiyoklazlarda dilinimlerinden itibaren serizitleşmeler izlenmektedir. Hamur tamamen bu minerallerin ufalanmasından oluşmuştur. Ayrıca yer yer saçılmış şekilde opak mineraller ile porfiroklastların çatlakları boyunca gelişmiş, yelpaze şekilli muskovit mineralleri de izlenmektedir. Kalk silikatik şist; kırmızımsı kahve, yeşilimsi gri renkli, hidrotermal solusyonlarca yıkanmış olarak gözlenmektedir. Nematogranolepidoblastik dokulu olup, klorit, epidot, plajiyoklaz, kuvars, sfen ve opak minerallerden oluşmaktadır. Ayrıca yönlü doku da gelişmiştir. Kloritler lifler şeklinde bir araya gelerek lepidoblastik dokulu ince seviyeler oluşturmuştur. Epidotlar yönlenmeye paralel 32

43 dizilim göstermektedir. Plajiyoklazlar albit türünde, yönlenmeye paralel olarak uzamış ve yer yer de killeşmişlerdir. Kuvarslar plajiyoklazlarla birlikte granoblastik dokulu seviyeleri oluşturmaktadır. Amfibolit; parlak gri, yeşilimsi gri renkli, ince-orta yapraklanmalı olarak gözlenmektedir. Nematogranoblastik dokulu olup, tremolit, aktinolit, feldispat ve az kalsit kristallerinden oluşmaktadır. Amfiboller nematoblastik dokulu, çok iyi yönlenmiş lifsi kristaller şeklinde ve tremolit, aktinolit türündedir. Plajiyoklazlar granoblastik dokulu olup, ince bant ve mercekler şeklindedir. Basınç etkisiyle amfibollerde kink-bantları gelişmiştir. Bazik kökenli bir kayacın yeşilşist fasiyesinde metamorfizması sonucu oluşmuştur. Gnays; yeşilimsi kahve, grimsi renkli olup, ince-orta yapraklanmalıdır. Yönlü doku sunmakta ve yer yer göz şeklinde kuvars ve plajiyoklaz porfiroblastları içermektedir. Plajiyoklaz, kuvars, ortoklaz, piroksen, epidot ve granat mineralleri izlenmektedir (Şekil 5.17). Plajiyoklaz ve ortoklazlarda yer yer killeşme ve serizitleşme alterasyonları mevcuttur. Kuvarslar, uzamış yönlü dokulu, granatlar ise porfiroblastlar şeklinde yer almaktadır. Mafik mineraller bazı düzeylerde bantlar şeklinde zenginleşmiştir. Klorit-aktinolit şist; yeşil renkli, ince-orta yapraklanmalı ve granolepidonematoblastik dokulu olup, aktinolit (tremolit), klorit, kuvars, plajiyoklaz ve az miktarda granat minerallerinden oluşmaktadır. Tremolitler nematoblastik, kloritler lepidoblastik, kuvarslar ise granoblastik dokulu seviyeleri oluşturmaktadır. Plajiyoklaz, özşekilsiz olup, albit-oligoklaz türündedir. Yer yer killeşmiş ve serizitleşmiştir. Granat, porfiroblastlar şeklinde izlenmektedir. Epidot-muskovit şist; yeşil, kahve renkli olup, yoğun şekilde alterasyon gözlenmektedir. Granonematolepidoblastik dokulu olup, kuvars, plajiyoklaz, klorit, epidot, muskovit, sfen ve opak minerallerden oluşmaktadır. Tali mineral olarak turmalin ve zirkon bulunmaktadır. Ayrıca yönlü doku da izlenmektedir. Kuvarslar yönlenmeye paralel olarak uzamışlardır. Amfibol gnays; yeşil, kahve renkli, ince-orta yapraklanmalı ve granonematoblastik dokulu olup, hornblend, plajiyoklaz ve kuvars minerallerinden 33

44 Şekil Gnaysın tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 711İ) Pyx: piroksen, Pl: plajiyoklaz, Grt: granat. oluşmaktadır. Plajiyoklaz, oligoklaz ve andezin türündedir. Genellikle killeşmiş ve serizitleşmiştir. Ayrıca, kümeler halinde sfen izlenmektedir. Kuvars şist; yeşil, kahve renkli, ince-orta yapraklanmalı ve lepidogranoporfiroblastik dokulu olup, kuvars, muskovit, serizit, biyotit, plajiyoklaz ve turmalin minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.18). Mika mineralleri lepidoblastik dokulu olup açık renkli minerallerle kabaca bantlaşmışlardır. Kuvarslar 34

45 Şekil Kuvars şistin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 711D). Qtz: kuvars ve plajiyoklazlar granoblastik (grift) dokulu seviyeleri oluşturmaktadır. Kuvarslar yer yer porfiroblast şeklinde de izlenmektedir. Kalkşist; sarı, sarımsı gri renkli, ince-orta yapraklanmalı olup bant ve budinler şeklinde kuvars gözlenmektedir. Granolepidoblastik dokulu olup, kalsit ve az miktarda kuvars, epidot ve sfen minerallerinden oluşmaktadır. Kalsitler granoblastik dokulu ve çok iyi yönlenmelidir. Ayrıca farklı seviyelerden alınmış olan kalkşist örneklerinde biyotit, muskovit, plajiyoklaz, az miktarda piroksen, turmalin ve opak minerallere de rastlanmaktadır. 35

46 Mika-kuvars şist; gri, yeşilimsi renkli, ince-orta yapraklanmalı ve lepidogranoblastik dokulu olup, kuvars, klorit, biyotit, muskovit ve plajiyoklaz minerallerinden oluşmaktadır. Kuvars ve plajiyoklazlar granoblastik dokulu, klorit, muskovit ve biyotitler ise lepidoblastik dokulu seviyeleri oluşturmaktadır. Kloritler genelde biyotitlerden dönüşüm şeklindedir. Aktinolit şist; yeşil, kahve renklerde gözlenmektedir. Granonematoblastik dokulu olup, aktinolit (tremolit, aktinolit), hornblend, plajiyoklaz, kuvars ve az miktarda epidot minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.19). Plajiyoklazlar oligoklazandezin türünde olup, kuvarslarla birlikte granoblastik dokulu seviyeleri oluşturmakta; hornblend ve aktinolitler ise nematoblastik dokulu seviyeleri oluşturmaktadır (1).(b). Mermer Üyesi (Pzym) Ofiyolitler ile Binboğa metamorfitlerinin tektonik dokanağı boyunca, yaklaşık D-B doğrultusunda yüzeylenmeler sunan birim, mermer ve rekristalize kireçtaşlarından oluşmaktadır. Mermerlerin ayrışma yüzeyi gri, krem, taze kırık yüzeyi gri, krem, beyaz yer yer siyahımsı renkli olup, orta-kalın tabakalanmalı, kırık ve çatlaklı, kalsit damarlı ve yer yer bitümlüdürler. Mermerler, yer yer şistler içerisinde mercek şeklinde de yer almaktadırlar. Yer yer şistlerle olan dokanaklarında küçük çaplı oynamalar mevcutsa da uyumlu ve geçişli olarak şistlerin üzerinde yer aldığı söylenebilir (Şekil 5.20). Yoncayolu formasyonu, bazik bileşimli dayk ve siller ile en son aşamada gelişen kuvars porfirler tarafından kesilmektedir. Bazik kökenli bu kayaçlar metamorfizma geçirmiş ve çoğunlukla amfibolite dönüşmüşlerdir. Amfibolitler granonematoblastik dokulu olup, hornblend, plajioklaz, kuvars ve az oranda sfen minerallerinden oluşmaktadırlar. Çalışma alanının yakın batısında bulunan Yeniyapan Köyü civarında ise asidik siller, siyenit, monzonit vb. granitoyid türü intrüsif kayaçların Yoncayolu formasyonunu kestiği ve tüm bu kayaçların ise en son evrede gelişen bazik dayklar tarafından kesildiği gözlenmiştir (Bedi ve ark., 2005). 36

47 Şekil Aktinolit şistin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 711A) Act: aktinolit, Pl: plajiyoklaz, Hbl:hornblend, Qtz: kuvars İnceleme alanının kuzey kesimlerinde, Keypez (A4), Ağcaşar (B4), Gözpınar (E3) ve Kötüre (F5) köylerini de kapsayan geniş bir alanda Yoncayolu formasyonuna ait şist ve mermerler yüzeylenmektedir. Birim, kendi içerisinde büyük ve küçük boyutlarda kıvrımlanmış olup, genel gidiş yönleri yaklaşık KD-GB, genel eğim yönleri ise yaklaşık KB ve GD yadır. 37

48 Şekil Yoncayolu formasyonu şist üyesi ile mermer üyesi arasındaki uyumlu ve geçişli dokanak (Yazıköy kuzeyi, D ya bakış) Eosen sonrası yatay hareketlerle bugünkü ikincil konumunu kazanmış olan Yoncayolu formasyonunun tabanında tektonik dokanakla Göksun ofiyolitleri yer almaktadır. Bu metamorfik kayalar, güneyde Göksun ofiyolitleri ile sınırlanmaktadır. Daha güneyde, Yazıköy ün 1 km kadar KD kesiminde ise gabroların üzerinde Yoncayolu formasyonu mermerlerine ait küçük boyutlarda iki adet klip bulunmaktadır. İnceleme alanında Yoncayolu formasyonun üzerinde açısal uyumsuzlukla Geç Paleosen-Geç Eosen yaşlı Seske formasyonu ile Pliyo-Kuvaterner yaşlı örtü birimleri yer almaktadır. Eshab-ı Kehf Mahallesi güneyi, Karaayı Tepe (H1) civarında ise Yoncayolu formasyonu, Seske formasyonu ve Geç Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonu üzerinde bindirmeli dokanakla yer almaktadır. Yoncayolu formasyonunun mermer üyesinden ve rekristalize kireçtaşı düzeylerinden alınan ince kesit ve konodont örneklerinden herhangi bir yaş bulgusu elde edilememiştir. Paleontolojik olarak herhangi bir yaş bulgusu elde edilememiş 38

49 olmasına rağmen mermer ve şistlerin bitümlü seviyeler içermesi, Toroslar daki benzer Üst Devoniyen-Karbonifer fasiyesleri ile korele edilebilmesi gibi veriler ve önceki çalışmalarda (Tarhan, 1986; Yiğitbaş, 1989; Yıldırım, 1989; Yılmaz ve ark., 1992; Bedi ve ark., 2004, 2005) elde edilmiş olan veriler de göz önüne alınarak (?) Geç Devoniyen-Karbonifer yaşta olabileceği benimsenmiştir. Yoncayolu formasyonunun alt kesimlerinin kireçtaşı ara düzeyleri kapsayan kumtaşı, silttaşı, kiltaşı, killi kireçtaşı, bitümlü kireçtaşı ile bunları kesen asidik ve bazik bileşenli kayaçların, üst kesimlerinin ise tümüyle karbonat bileşenli olan kayaçların düşük dereceli metamorfizma sonucu oluştuğu; başlangıçta derin denizel ve yamaç, sonrasında ise sığ denizel ortam koşullarının hakim olduğu bir havzada çökeldiği söylenebilir (2). Kayaköy Dolomiti (TrJKk) İlk kez, Özgül ve ark. (1981), tarafından Munzurlar dolayında Kaletepe formasyonu olarak adlandırılmış olan birim, Yılmaz ve ark. (1992), tarafından da ayna adla tanıtılmıştır. Metin ve ark. (1986, 1987), Keklikoluk kireçtaşı, Baydar (1989), Kapıkaya formasyonu, Yiğitbaş (1989) ve Yıldırım (1989), Engizek formasyonu gibi adlar kullanmışlardır. Bu çalışmada Şenel ve ark. (1994) tarafından Kayaköy dolomiti olarak adlandırılmış olan ve Bedi ve ark. (2004, 2005) tarafından da aynı adla tanıtılan birim için Kayaköy dolomiti adlaması benimsenmiş ve kullanılmıştır. Kayaköy dolomiti, inceleme alanının K-KB kesimlerinde, Gökboyun Tepe (C1), Ulaşali Tepe (B1) ve Tepesidelik Tepe (D2) civarında yüzeylenmektedir. Ayrıca Geç Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonu içerisinde tektonik dilimler şeklinde de izlenmektedir (Şekil 5. 21). Rekristalize kireçtaşı, dolomit ve üst kesimlerine doğru çört içeren birim, genel olarak rekristalize olmuş platform türü karbonatlarla temsil edilmektedir. Rekristalize kireçtaşı; genel olarak gri, açık gri renkli, orta-kalın tabakalanmalı, küçük-orta, yer yer iri kristalli, kırıklı ve çatlaklıdır. Kırık ve çatlak 39

50 düzlemleri boyunca hidrotermal solüsyonlar ve bunlara bağlı olarak gelişen küçük boyutlu cevherleşmeler izlenmektedir. Şekil Kayaköy dolomitinin (Trjkk) Karaböğürtlen formasyonu (Kka) ile olan tektonik dokanağı ve Karaböğürtlen formasyonu içerisindeki Kayaköy dolomitine ait tektonik dilimlerden görünüm (Ulaşali Tepe, GD ya bakış) Dolomit; gri, siyah renkli, orta-kalın tabakalanmalı, küçük-orta kristalli, eklemli ve çatlaklıdır. Rekristalize kireçtaşları içerisinde 1-5 m arasında değişen kalınlıklarda ara düzeyler halinde bulunmaktadır. Üst kesimlere doğru 4-5 m kalınlıkta intraformasyonal çakıltaşı seviyesi yer almaktadır. Çakıllar sarımsı renkte, küçük-orta tane boylarında, yarı yuvarlak-köşeli olup, tamamen birimin kendisinden beslenmiştir. Kayaköy dolomitinin en üst kesimleri çörtlü olup, çörtler genellikle yumru ve sıvamalar şeklinde izlenmektedir. 40

51 Tepesidelik Tepe (D2), Gökboyun Tepe (C1), Ulaşali Tepe (B1) civarında geniş yüzeylenmeler sunan birimin alt ve orta kesimleri neritik karbonatlarla temsil edilirken, üst kesimlerine doğru çörtlü düzeylerin arttığı gözlenmektedir. Özgül ve ark. (1981) ve Baydar (1989), Kaletepe formasyonunun Erken Triyas yaşlı Alıçlı formasyonu ile uyumlu olduğunu ileri sürmüşlerdir. Aynı görüş Yılmaz ve ark. (1992) tarafından da kabul edilmiştir. Yiğitbaş (1989) ve Yıldırım (1989) ise Engizek Dağı dolayında yapmış oldukları çalışmalar sonucunda bu birimler arasında çakıltaşı düzeylerinin var olduğunu ve ilişkinin uyumsuz olduğunu ileri sürmüşlerdir. İnceleme alanında Binboğa metamorfitlerinin Alt Triyas bölümüne (Alıçlı formasyonu) ait herhangi bir yüzeylenme görülmemektedir. İnceleme alanı dışında, Nergisli Dağ civarında yapılmış olan arazi gözlemleri ile elde edilmiş olan paleontoloji verileri sonucunda Kayaköy dolomitlerinin (?) Orta-Geç Triyas bölümleri saptanmış (Bedi ve ark., 2004, 2005) ancak Erken Triyas a ait herhangi bir mostra gözlenmemiştir. Bununla birlikte Erken Triyas yaşlı Alıçlı formasyonu ile (?)Orta-Geç Triyas-Jura-Kretase yaşlı Kayaköy dolomiti arasındaki ilişkinin uyumsuz olması gerektiği düşünülmektedir. İnceleme alanında Erken Triyas yaşlı kaya birimleri gözlenmemesine rağmen çalışma alanının yakın batısında yer alan Kömürsuyu nda, çamurtaşı, kalkşist, mermer ardalanmasından oluşan Erken Triyas yaşlı Alıçlı formasyonu gözlenmektedir. Kayaköy dolomitleri, inceleme alanı içerisinde kalan alanda Geç Kretase metaflişi (Karaböğürtlen formasyonu) ve Geç Paleosen-Geç Eosen yaşlı Seske formasyonu ile dokanak halinde olup, ilişkiler tümüyle tektoniktir. Kayaköy dolomitleri, Seske formasyonu ve Karaböğürtlen formasyonu üzerinde bindirmeli dokanakla yer almakta; yer yer Karaböğürtlen formasyonu tarafından üzerlenmektedir. Kayaköy dolomitlerinin farklı düzeylerinden alınmış olan örneklerde yaş verebilecek herhangi bir fosil bulgusuna rastlanmamıştır. Daha önce yapılmış olan çalışmalarda Kayaköy dolomitinin, Jura-Erken Kretase yaşta olduğu ve olasılıkla Geç Kretase ye kadar çıkabileceği (Yılmaz ve ark., 41

52 1992), (?) Orta-Geç Triyas bölümlerinin de bulunduğu (Bedi ve ark., 2005) fosil bulguları ile tespit edilmiştir. Birim, tümüyle platform türü karbonatlardan oluşmaktadır. Orta (?)-Geç Triyas tan itibaren fazla çalkantılı olmayan sığ denizel ortam koşulları egemen olmuş, Geç Kretase döneminde ortam derinleşerek fliş (Karaböğürtlen formasyonu) çökelmiştir (3). Karaböğürtlen Formasyonu (Kka) İlk kez Philippson (1915), tarafından Batı Toroslar da adlandırılmış olan birim, Graciansky nin (1968, 1972) Çamova formasyonu; Erakman ve ark. (1982), Alakaya formasyonu; Şenel ve ark. (1989, 1994), Sofular formasyonu ile Harmankaya formasyonuna karşılık gelmektedir. Birim için, Bedi ve ark. (2004, 2005) tarafından Doğu Toroslar da yapılmış olan çalışmalarda Karaböğürtlen formasyonu adlaması kullanılmış olup, bu çalışmada da Karaböğürtlen formasyonu adının kullanılması uygun görülmüştür. Karaböğürtlen formasyonu, Eshab-ı Kehf Mahallesi (G1) nin 250 m kadar batısında, Karaardıç Sırtı (A1) ile Nişanıt Köyü (F1) civarında tip ve başvuru niteliğinde kesitler sunmaktadır. Karaböğürtlen formasyonu, başlıca metasilttaşı, kalkşist, şist, rekristalize kireçtaşı ile mermer litofasiyeslerinden oluşmaktadır. Ayrıca içerisinde Jura-Kretase ve Karbonifer e ait blok ve tektonik dilimlere de rastlanmaktadır (Şekil 5.22). Eshab-ı Kehf (G1) ile Nişanıt Köyü (F1) arasında yapılmış olan olan kesitte (Şekil 5.23) alttan üste doğru; mika kalkşist, metasilttaşı, kalkşist, klorit şist, kloritoyid-serizit- klorit şist, epidot-klorit şist, kuvars-serizit-klorit fillit ve kalk silikatik şist gibi kaya türlerine rastlanmıştır. Mika kalkşist; sarımsı kahve renkli, orta yapraklanmalı olup, killi düzeyler içermektedir. Granolepidoporfiroblastik dokulu olup, kalsit, mika (biyotit, muskovit), kuvars ve optik minerallerden oluşmaktadır. Biyotitlerde çatlaklardan itibaren kloritleşmeler izlenmektedir. Muhtemelen pelitik seviyeler içeren karbonat kökenli bir kayaç özelliğindedir. 42

53 Şekil Karaböğürtlen formasyonu ve içerisindeki mermer dilimlerinden görünüm (Ulaşali Tepe). Kka: Karaböğürtlen formasyonu, TrJKka: Kayaköy dolomiti Metasilttaşı; yeşil renkli, ince yapraklanmalı olup, yoğun alterasyon izlenmektedir. Granolepidoblastik dokulu olup, serizit, klorit ve kuvars mineralleri içermektedir. Bazı seviyelerinde dissemine (saçılmış) halde bol opak mineraller ile demir oksit boyamaları izlenmektedir. Lepidoblastik dokulu serizit ve klorit mineralleri ile daha ince bant ve mercekler halinde izlenen granoblastik dokulu kuvarslar arasında ardalanma mevcuttur. Kalkşist; sarımsı, kahve, yeşilimsi renkli, ince-orta yapraklanmalı olup, kalsit, kuvars, biyotit ile bazı düzeylerinde biyotit yerine muskovit yer yer plajiyoklaz ve az miktarda epidot ile serizit izlenmektedir. Şisti doku belirgin olarak izlenmekte, çatlaklar boyunca da demir oksit boyamaları yer almaktadır. 43

54 Şekil Karaböğürtlen formasyonu (Kka) Eshab-ı Kehf kesiti 44

55 Klorit şist; yeşilimsi renkli, ince-orta yapraklanmalı olup, kuvars tane ve yığışımları gözlenmektedir. Granoblastik dokulu olup, klorit, kuvars ve karbonat minerallerinden oluşmaktadır. Kloritler lepidoblastik, kuvarslar ise granoblastik doku sunmaktadır. Kloritoyid-serizit-klorit şist; kurşuni, yeşil renkli ve pirit saçınımlıdır. Granolepidoporfiroblastik dokulu olup, klorit, serizit, kuvars ve kloritoyid minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.24). Kloritoyidler porfiroblast şeklinde yer almaktadır. Klorit ve serizitler lepidoblastik, kuvarslar ise granoblastik doku sunmaktadır. Epidot-klorit şist; yeşil, koyu yeşil renkli, ince-orta yapraklanmalıdır. Granoblastik dokulu olup, klorit, epidot, kuvars ve plajiyoklaz minerallerinden oluşmaktadır. Kloritler lepidoblastik, kuvarslar granoblastik dokuludurlar. Kuvars-serizit-klorit fillit; sarımsı, grimsi mavi renkli, ince-orta yapraklanmalıdır. Granolepidoblastik dokulu olup, serizit, klorit, grafit, biyotit ve epidot minerallerinden oluşmaktadır (Şekil 5.25). Serizit, biyotit ve klorit mineralleri lepidoblastik, kuvarslar granoblastik dokuludur. Kalk silikatik şist; grimsi yeşil, yeşilimsi renklerde, ince-orta yapraklanmalıdır. Yönlü doku belirgin olup, kalsit, kuvars, klorit, plajiyoklaz ve epidot minerallerinden oluşmaktadır. Eshab-ı Kehf kesiti boyunca alınan örnekler genellikle kırıntılı ve/veya pelitik seviyeler içeren karbonatlı kayaçların düşük dereceli (yeşilşist fasiyesi) metamorfizması ile oluştuğu belirlenmiştir. Çalışma alanı dışında, Mortaş Köyü civarında Karaböğürtlen formasyonu, Jura-Kretase yaşlı Kayaköy dolomitleri üzerine uyumsuzlukla gelmektedir (Şekil 5.26). Tabanda metakonglomera ile başlayıp üste doğru metasilttaşı, metakumtaşı ardalanması, mermer, çörtlü mermer, kuvars şist ardalanması, mermer mercekleri, kuvars şist, kuvars şist ara seviyeli metakonglomera, bloklu kuvars şist, çört bantlı metasilttaşı, metakumtaşı ve çört bantlı beyaz mermerlerle temsil edilmektedir. Karaböğürtlen formasyonu içerisinde yer alan bloklar, genelde Kayaköy dolomitine ait irili ufaklı parçalardan oluşmaktadır (Bedi ve ark., 2005). 45

56 Şekil Kloritoyid-serizit klorit şistin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 710J1) Cld: kloritoyid, Chl:klorit, Qtz: kuvars Birim, bu özellikleri ile bloklu bir metafliş niteliği taşımaktadır. Metakonglomeralarda bazik kökenli çakıllar da izlenmektedir (Bedi ve ark., 2005). Karaböğürtlen formasyonuna ait rekristalize kireçtaşı düzeylerinden alınmış olan örneklerde yaş verebilecek herhangi bir fosil bulgusuna rastlanmamıştır. 46

57 Şekil Kuvars-serizit-klorit fillitin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 710E) Qtz: kuvars, Chl: klorit, Bt: biyotit Ancak stratigrafik konumu ve önceki çalışmalar da göz önüne alınarak Karaböğürtlen formasyonuna Geç Kretase yaşı verilmiştir. Jura-Kretase yaşlı Kayaköy dolomitleri üzerine uyumsuzlukla gelmesi, bloklu fliş karakteri taşıması ve bazik kökenli çakılların varlığı gibi veriler göz önüne alındığında, Karaböğürtlen formasyonunun Geç Kretase yaşlı bloklu bir flişin düşük dereceli (yeşilşist fasiyesi) metamorfizması ile oluştuğu söylenebilir. 47

58 Şekil Karaböğürtlen formasyunu Mortaş Köyü kesiti (Bedi ve ark., 2005) Yer yer amfibolit, gnays, amfibol gnays gibi amfibolit fasiyesine işaret eden kaya türleri mevcut olsa da farklı bileşendeki kayaçların aynı metamorfizma koşullarında farklı davranışlar gösterebileceği; ayrıca arazi gözlemleri ve yapılmış 48

59 olan petrografik analiz sonuçları gibi veriler de göz önüne alınınca Binboğa metamorfitlerinin düşük dereceli yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçirdiği söylenebilir. Geç Kretase ye kadar olan dönemde genel olarak sığ denizel ortam koşullarını temsil eden çökellerin (Yoncayolu formasyonu, Kayaköy dolomiti), Geç Kretase ile birlikte büyük çaplı kırılmaların ve buna bağlı olarak ani derinleşmelerin meydana geldiği ve bunun sonucunda ise bloklu flişin (Karaböğürtlen formasyonu) çökeldiği söylenebilir. Ardından bölgede gelişen nap hareketleri ile birlikte büyük çaplı gömülmelerin meydana geldiği ve Binboğa metamorfitlerini oluşturan kayaçların bu gömülme sonucunda yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçirdiği kabul edilebilir. Büyük çaplı nap hareketlerinin Geç Maastrihtiyen öncesinde tamamlanmış ve Binboğa metamorfitlerinin bölgeye yerleşmiş olması gerekmektedir Esence Granitoyidleri (Ke) Yüksekova karmaşığı (Perinçek, 1979 a, b), Baskil magmatizması (Yazgan, 1981, 1983; Asutay ve ark., 1986), Elazığ magmatik karmaşığı (Hempton ve Savcı 1982), Afşin mağmatizması (Tarhan, 1982), Kamışdere graniti (Yıldırım, 1989; Yiğitbaş, 1989) kapsamında ele aldıkları granitoyidler, Yılmaz ve ark. (1992), tarafından Esence granitoyidleri olarak adlandırılmış ve tanımlanmıştır. Bölgede bulunan ve büyük bir bölümü inceleme alanı içerisinde kalan granitoyidleri coğrafik konum anlamında doğru bir şekilde tanımladığı ve magmatiklerin oluşum evrimi yorumlarında farklılıklar olabileceği (Yılmaz ve ark, 1992) göz önüne alınarak bu çalışmada Esence granitoyidleri adlaması benimsenmiş ve kullanılmıştır. Esence granitoyidleri, inceleme alanı içerisinde, Göksun Çayı boyunca Deveboynu (D9), Domuzdere Mahallesi (A11), Yukarı Kargabükü (E9), Aşağı Kargabükü (G9) ile Kitiz Köyü (H9) civarlarında başvuru niteliğinde olabilecek kesitler sunmaktadır (Şekil 5.27). Esence granitoyidleri başlıca, granodiyorit, granit, tonalit, monzonit ve siyenit ile bunların geçişlerini temsil eden kaya türlerinden oluşmaktadır. 49

60 Şekil Esence granitoyidlerinin inceleme alanındaki genel görünümü (Tülüce Tepe den kuzeye bakış) Ke: Esence granitoyidleri, Mzg3: izotrop gabro, Mzg4: levha dayk karmaşığı, Tah: Ahmetçik formasyonu Granodiyorit; sarımsı gri, pembemsi beyaz renklerde olup, yoğun şekilde altere olmuştur. Holokristalen, yer yer de porfirik doku sunmaktadır. Kuvars, plajiyoklaz ve alkali feldispat (ortoklaz) minerallerinden oluşmakta; killeşme ve serizitleşmeler yaygın olarak izlenmektedir. Granitin ayrışma yüzey renkleri pembemsi sarı, kahvemsi beyaz, kırık yüzey renkleri pembe, siyah benekli beyaz olup, yoğun şekilde altere olmuştur. Granit holokristalen tanesel dokulu, lökokrat (açık renkli bileşence zengin) ve oldukça iri kristalli olup, aynı bileşene sahip ancak orta-ince kristalli holokristalen dokuda ve lökokrat bileşenlerden oluşan damarlar tarafından kesilmektedir. Ana kayacı temsil eden asıl kısım kuvars, alkali feldispat, plajiyoklaztan oluşmaktadır. Alkali feldispat (ortoklaz) ve plajiyoklaz miktarları yaklaşık olarak eşittir. Büyük oranda altere olmuş, killeşmiş ve serizitleşmiştir. Kısmen de olsa mika (biyotit, muskovit) ile kloritleşmeler (muhtemelen biyotitten) izlenmektedir. Ana kayacı kesen damarlar orta-ince kristalli olup, ana kayaçla aynı bileşendedir. Mineralojik bileşimi kuvars, alkali feldispat, plajiyoklaz şeklindedir. Ancak ana kayaca oranla kuvars miktarı daha fazladır. Mikrogranit olarak adlandırılabilir. 50

61 Tonalitin ayrışma yüzey renkleri pembemsi sarı, kırık yüzey renkleri genellikle gri olup, masif ve oldukça dayanımlıdır. Genellikle hipidiyomorf porfirik doku sunmaktadır. Kuvars, plajiyoklaz, amfibol, biyotit, hornblend, sfen ve opak minerallerden oluşmaktadır (Şekil 5.28). Plajiyoklazlar yarı özşekilli ve genellikle polisentetik ikizlenmelidir. Yer yer sosuritleşme ve karbonatlaşmalar izlenmektedir. Şekil Tonalitin tek nikol (üstteki resim) ve çift nikoldeki (alttaki resim) ince kesit görünümü (04 E 779A) Qtz: kuvars, Pl: plajiyoklaz, Bt: biyotit, Hbl: hornblend 51

62 Amfiboller yer yer kenarlarından itibaren kloritleşmiş ve biyotitleşmiştir. Hornblendler açık yeşilden koyu yeşile değişen renklerde olup, yer yer dilinimlerinden itibaren biyotitleşmişlerdir. Tali mineral olarak titanit izlenmektedir. Titanitler genellikle amfiboller içerisinde kapanım şeklinde ve saçılmış olarak izlenmektedir. Ayrıca mikrotonalit, tonalit porfir gibi kaya türleri de yer almaktadır. Binboğa metamorfitlerini kesen monzonit, siyenit gibi kaya türlerine de rastlanmaktadır. Esence granitoyidleri, Göksun Çayı boyunca, Domuzdere (A11) ile Kitiz köyü (H9) arasında kesiksiz olarak yüzeylenmektedir. Esence granitoyidleri, inceleme alanında Göksun ofiyolit serisine ait tabakalı (bantlı) gabro, izotrop (masif) gabro ve levha dayk karmaşığı ile ilksel dokanak halinde olup, tüm bu birimleri intrüzif olarak kesmekte; yer yer bu birimlere ait parçaları anklav şeklinde içine almaktadır (Şekil 5.29). Esence granitoyidleri, en son aşamada gelişen bazik dayklar tarafından da kesilmektedir (Şekil 5.30). Deveboynu Köyü (D9) nün yaklaşık 700 m kuzey batısında (Güredin Dere boyunca) izotrop gabrolarla olan dokanakta Esence granitoyidine ait apofizleri ve kesme dokanağını net olarak izlemek mümkündür. Ayrıca, bu dayk ve sillerin Yazıköy (B7) ile Keypez köyü (A4) arasında Binboğa metamorfitlerini kestiği de tespit edilmiştir. Esence granitoyidleri ile benzer özellikler sunan Baskil mağmatiklerinden Koniasiyen-Santoniyen yaşı (K/Ar yöntemi ile) elde edilmiş ve yay magmatizması ürünü olduğu savunulmuştur (Yazgan, 1984). Tarhan (1986) ise inceleme alanında yer alan granitoyidleri Afşin magmatizması kapsamında ele almış ve kıta-kıta çarpışması sonucu oluştuğunu savunmuştur. Esence granitoyidlerinin inceleme alanında Göksun ofiyoliti ile Binboğa metamorfitlerini kestiği tespit edilmiştir. Buna göre Esence granitoyidlerinin, Göksun ofiyoliti ile Binboğa metamorfitlerini bir araya getiren nap hareketleri sonrasında oluşmuş olması gerekmektedir. Büyük çaplı nap hareketlerinin Maastrihtiyen öncesinde tamamlanmış olması gerektiği ve Maastrihtiyen-(?) Paleosen yaşlı Harami formasyonunun granitoyidler tarafından kesilmediği gibi veriler göz önüne alınırsa; Esence granitoyidlerinin Maastrihtiyen öncesi yaşta 52

63 (muhtemelen Kampaniyen) olduğu ve kabuk kalınlaşmasına bağlı olarak oluştuğu söylenebilir. Şekil Esence granitoyidleri içerisindeki bazik anklavlar Gr: granit, Ank: anklav Şekil Esence granitoyidlerini kesen diyabaz daykları. Ke: Esence granitoyidleri, Dd: diyabaz daykı. 53

64 Otokton Birimler Harami Formasyonu (Kh) Çalışma sahasında çok sınırlı bir alanda yüzlekleri gözlenen ve tümüyle ofiyolitlerden türemiş konglomera ile rudistli kireçtaşlarından oluşan birim, ilk kez, Erdoğan (1975) tarafından Harami formasyonu olarak adlandırılmış ve tanımlanmıştır. Perinçek (1979 a, b); Naz (1979); Yazgan (1983); Bingöl (1984); Asutay ve ark. (1986); Yılmaz ve ark. (1992) tarafından yapılmış olan çalışmalarda da aynı adlama kullanılmıştır. Aynı birim, Tarhan (1986) tarafından Erçene formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmada Harami formasyonu adlaması benimsenmiş ve kullanılmıştır. Harami formasyonu için verilmiş olan tip yeri Gölbaşı ilçesi (Adıyaman) kuzeyinde yer alan Harami Köyü dolayındadır (Erdoğan, 1975). İnceleme alanında ise Ördekköy (H5) kuzeyi, Kayapınar Tepe (H3) civarında çok küçük bir yüzeylenmesi gözlenmektedir. İnceleme alanı çevresinde Harami formasyonuna ait yüzeylemelerin en iyi gözlendiği ve birim için başvuru niteliğinde olabilecek en iyi yer, Afşin yakın güneyinde yer alan Körpınartepe civarıdır (Bedi ve ark., 2005). Erdoğan (1975) tarafından kırıntılılar ve üste doğru kireçtaşı kaya türleri ile tanımlanan Harami formasyonu, sonraki yıllarda yapılan çalışmalarda kendi içerisinde ayırt edilerek, daha detaylı tanımlanmıştır. Tarhan (1986), Harami formasyonunu Erçene formasyonu olarak adlandırmış ve birimi Erçene üyesi ve Fındık üyesi olmak üzere iki üyeye ayırmıştır. Çalışmacı, Taban konglomerası ile başlayıp üste doğru kalkarenit, çakıltaşı, kumtaşı ve marn ardalanması ile devam eden Erçene üyesi ile volkano-tortul çökellerin (spilit, piroklastik, aglomera ve bordo çamurtaşı) yer aldığı Fındık üyesinin birbirleriyle yanal ve düşey yönde geçişli olduğunu öne sürmüştür. Yılmaz ve ark. (1992) ise, Harami formasyonunun çakıltaşı, kumtaşı, şeyl ve kırıntılı kumtaşı, kireçtaşından oluşan alt düzeylerini Erçene üyesi, ağırlıklı olarak 54

65 neritik karbonatlardan oluşan üst düzeylerini de Sarıkaya üyesi olarak ayırt etmişlerdir. Bedi ve ark. (2005), Afşin güneyinde yer alan Körpınartepe de yapmış oldukları ölçülü stratigrafik kesitte (Şekil 5.31); Harami formasyonunun mermer, çört, volkanik çakıllı konglomera ve mikrokonglomeradan oluşan alt kesimlerini Erçene üyesi (Khe) şeklinde; marn, kumtaşı, killi-kırıntılı kireçtaşı, mikrokonglomera, kiltaşı, kireçtaşı, rekristalize kireçtaşı, killi mikrit ile rekristalize kireçtaşı blokları ve çört nodüllü kireçtaşı içeren üst kesimlerini ise Sarıkaya üyesi (Khs) şeklinde ayırt etmişlerdir. İnceleme alanında Harami formasyonuna ait çakıltaşı ve kireçtaşı yüzeylenmektedir. Çakıltaşı; genelde yeşil, kahvemsi renklerde, tabakalanmasız olup, tümüyle ofiyolitik kayaçlardan türemiştir. Çakıllar küçük-orta boyutlu (birkaç mm den 2-3 cm e kadar değişen tane boylarında), köşeli-az yuvarlak, gevşek tutturulmuş, iyi boylanmalı ve matriks desteklidir m civarında kalınlık sunmaktadır. Çakıltaşlarının üzerinde uyumlu olarak yer alan neritik kireçtaşlarının ayrışma yüzeyi gri, taze kırık yüzeyi ise krem renkli olup, tabakalanma izlenmemektedir. Eklemli-çatlaklı, yer yer oolitik ve rudist kavkı parçalı olan bu düzey m civarında kalınlık sunmaktadır. Ördekköy kuzeyinde bulunan Kayapınar Tepe (H3) civarında, çok sınırlı bir alanda yüzeyleyen birim, toplam m kadar kalınlık sunmaktadır. Harami formasyonu, inceleme alanında Göksun ofiyoliti ile ilişkili olup, Göksun ofiyolitine ait gabroların üzerini uyumsuzlukla örtmektedir. Üzerinde ise Geç (?) Miyosen-Pliyosen yaşlı Ahmetçik formasyonu ile alüvyon örtü birimleri uyumsuzlukla yer almaktadır. Çalışma alanının dışında, Afşin yakın güneyinde yer alan Körpınartepe de, Binboğa metamorfitleri ile tektonik, Göksun ofiyoliti ile uyumsuz ilişkili olarak izlenmektedir (Bedi ve ark., 2005). Harami formasyonunun üst kesimlerini oluşturan neritik kireçtaşlarından derlenen örneklerden; Siderolites sp., Rudist kavkı, makro kavkı parçaları tespit 55

66 edilmiştir. Fosil kapsamı ve önceki çalışmalar göz önüne alınarak (Erdoğan, 1975; Bedi ve ark., 2005) Maastrihtiyen-(?) Paleosen yaşı verilmiştir. Şekil Harami formasyonuna ait Körpınartepe ölçülü stratigrafi kesiti (Bedi ve ark. 2005) Litolojik özellikleri ve kapsadığı fauna topluluğu dikkate alındığında Harami formasyonunun başlangıçta hareketli, yüksek enerjili olan ve daha sonra giderek enerjisi azalan sığ denizel ortam koşullarında çökeldiği söylenebilir Seske Formasyonu (Ts) Çakıltaşı, kumtaşı ve üste doğru neritik kireçtaşı ile temsil edilen birim, ilk kez, Erdoğan (1975) tarafından Gölbaşı (Adıyaman) dolayında yer alan Seske köyü 56

67 civarında adlandırılmış ve tanımlanmıştır. Ayrıca, Perinçek (1979 a, b); Naz (1979); Yazgan (1983); Yazgan ve ark. (1983); Bingöl (1984); Asutay ve ark (1986); Yılmaz ve ark. (1992) tarafından Malatya-Elazığ dolayında yapılmış olan çalışmalarda da aynı adlama benimsenmiş ve kullanılmıştır. Daha önce yapılmış olan adlandırmaya bağlı kalmak ve stratigrafik adlama birlikteliğini sağlamak amacıyla formasyon adı, Seske formasyonu olarak aynen kabul edilmiş ve kullanılmıştır. Bu çalışma sonucunda Seske formasyonu iki üyeye ayırt edilmiştir. Fliş karakterli kırıntılılardan oluşan alt kesimleri Göllüpınar Yayla üyesi (Tsg), neritik karbonatlardan oluşan üst kesimleri ise Köroğlu Tepe üyesi (Tsk) şeklinde ayırt edilerek haritalanmıştır (Şekil 5.32). Seske formasyonu; Köroğlu Tepe (A3), Köroğlu Sırtı (A3), Aygırmağara Tepe (B3), Oruçkar Tepe (C2), Tepesidelik Tepe (D2) ile Topalhüseyin Tepe (F1) civarında tip ve başvuru niteliğinde kesitler sunmaktadır. Seske formasyonunun konglomera ve kumtaşından oluşan alt kesimleri Göllüpınar Yayla üyesi (Tsg), kireçtaşından oluşan üst kesimleri ise Köroğlu Tepe üyesi (Tsk) şeklinde ayırt edilmiştir (Şekil 5.32) Göllüpınar Yayla Üyesi (Tsg) Göllüpınar Yayla üyesi, Seske formasyonunun tabanını oluşturmaktadır. Birim, genel olarak kırmızı renkli, tabakalanmasız, polijenik çakıllı olup, çoğunlukla metamorfitlere ait şist, mermer, çört ve kuvars çakıllarından oluşmaktadır. Çakıllar küçük-orta boyutlu (birkaç mm den 3-5 cm e kadar değişen tane boylarında), köşeliyarı köşeli, sıkı pekişmiş, kötü boylanmalı ve hamur desteklidir. Hamuru kum, çimentosu karbonattan oluşmaktadır. Yapılan petrografik incelemelerinde; karbonat çimentosu içerisinde kireçtaşı, kuvarsit çakılları, iri kum-kum tane boyutundaki muskovit, kuvars, biyotit ve opak mineral taneleri ile tali mineral olarak rutil belirlenmiştir. Kireçtaşı, mikro-mezokristalen kalsitten oluşan rekristalize kireçtaşı ile sparitik kireçtaşı parçalarından oluşmaktadır. Bağlayıcı çimento mikrokristalen kalsitten oluşmaktadır. Kılcal çatlaklar opak mineraller tarafından doldurulmuştur. Kayaca kırmızı rengini veren demir hidroksit boyamalarıdır. 57

68 Şekil Seske formasyonunun ölçülü stratigrafi kesiti (Tepesidelik Tepe) 58

69 5. ARAŞTIRMA BULGULARI Metin BEYAZPİRİNÇ Birim, Köroğlu Tepe (A3) kuzeyinde, Karaardıç Dere civarında ise gri, sarımsı renkli, tabakalanmasız, küçükten blok boyutuna kadar değişen tane boylarında, kötü boylanmalı, gevşek tutturulmuş, karbonat çimentolu, kum matriksli, şist, mermer, dolomitik kireçtaşı, rekristalize kireçtaşı çakıllarından oluşan bir seviye ile temsil edilmektedir. Çakılların tane boyları üste doğru küçülmekte ve kumtaşına geçmektedir. Kumtaşları gri, sarımsı renkli, ince-orta tabakalanmalı olup; çakıltaşları ile ardalanmalı olarak izlenmektedir. Birim, Asutay ve arkadaşlarının (1986) tanımladıkları Kuşçular konglomera üyesi ile kısmen de olsa deneştirilebilir Köroğlu Tepe Üyesi ( Tsk ) Seske formasyonunun üst kesimlerini oluşturan Köroğlu Tepe üyesinde başlıca; mikritik kireçtaşı, kumlu kireçtaşı, rekristalize kireçtaşı, biyosparit, oolitik kireçtaşı, fosilli kireçtaşı gibi kaya türleri yer almaktadır. Mikritik kireçtaşı; ayrışma yüzeyi sarı, gri, taze kırık yüzeyi krem, kiremit, pembemsi renklerde, orta-kalın, yer yer çok kalın ve düzenli tabakalanmalı, yer yer ipliksi kalsit damarlı olup, çakıl içermektedir. Çakıllar, genellikle çok küçük tane boylarında, çört, volkanit ve limonitleşmiş piritten oluşmaktadır. Yer yer budinimsi görünümlü ve kumlu olup, Assilina ve Miliolidae içermektedir. Kumlu kireçtaşı; ayrışma yüzeyi gri, açık gri yer yer sarı, krem, taze kırık yüzeyi sarımsı, krem, açık gri, açık kahve, pembemsi renklerde, orta-kalın, yer yer ince tabakalanmalı olup, Miliolidae ve Assilina içermektedir. Rekristalize kireçtaşı; ayrışma yüzeyi gri, taze kırık yüzeyi gri, beyaz renklerde, orta-kalın tabakalanmalı olup yaklaşık 11 m kalınlıkta ara düzey şeklinde yer almaktadır. Biyosparit; ayrışma yüzeyi açık gri, yer yer sarı, taze kırık yüzeyi gri, krem, açık kahve, sarı renklerde, masif, çok kalın-kalın tabakalanmalı, kırık ve çatlaklıdır. Yer yer kalsit damarlı olup, bol fosil içermektedir. Oolitik kireçtaşı; ayrışma yüzeyi açık gri, sarı, taze kırık yüzeyi beyaz, krem, sarı renklerde, masif, çok kalın-kalın tabakalanmalı, yer yer kalsit damarlıdır. Nummulites, Miliolidae, Alveolina ve az oranda Assilina içermektedir. 59

70 Fosilli kireçtaşı; istifin üst kesimlerinde yer alan fosilli kireçtaşının ayrışma yüzeyi gri, sarımsı gri, taze kırık yüzeyi krem, sarı renklerde, masif, çok kalın tabakalanmalı, kalsit damarlı, erime boşluklu, kırıklı ve çatlaklıdır. Yer yer kum ve çok küçük çakıl boyutunda taneler kapsamaktadır. Bol miktarda Alveolina, Nummulites, Miliolidae içermekte; 2-3 cm e kadar varabilen boyutlarda Alveolina ve Nummulites türlerine rastlanmaktadır. Tüm bu kaya türleri birbirine geçişli ve çoğunlukla ardalanmalıdır. Yer yer yanal fasiyes değişimleri izlenmektedir. İstif genellikle fosilli olup, kum ve çok küçük boyutta çakıl kapsamaktadır. Köroğlu Tepe (A3) ile Nişanıt köyü (F1) arasında, yaklaşık D-B doğrultusunda uzanan Seske formasyonu yanal yönlerde litolojik farklılıklar göstermektedir. Karaardıç Dere, Ulaşali Tepe (B1) civarında yer alan Göllüpınar Yayla üyesi, konglomera ve kumtaşından oluşmaktadır. Merceksi şekilde doğuya doğru incelmekte; Nişanıt köyü civarında ise kalınlığı 3-5 m e kadar düşmektedir. Karaardıç Dere ve Ulaşali Tepe (B1) dışında kalan başka hiçbir alanda kumtaşı izlenmemektedir. Köroğlu Tepe üyesi, Tepesidelik Tepe (D2) civarında en kalın yüzeylenmesini sunmaktadır. Bu civarda yer alan kireçtaşı, hemen her seviyesinde fosil ve kırıntı içermektedir. Köroğlu Sırtı boyunca uzanan kireçtaşının fosil ve kırıntı içeriği ile kalınlıklarında yanal yönde azalma gözlenmektedir. Birim, Ağcaşar köyü (B4) kuzeyi, Köroğlu Tepe (A3), Aygırmağara Tepe (B3), Oruçkar Tepe (C2) civarında Binboğa metamorfitlerine ait (?) Geç Devoniyen- Karbonifer yaşlı Yoncayolu formasyonu üzerinde açısal uyumsuzlukla yer almaktadır (Şekil 5.33). Köroğlu Tepe (A3) nin kuzey yamacında ise aşınma sonucunda altta yer alan Triyas-Jura-Kretase yaşlı Kayaköy dolomiti ile olan ilksel ilişkisi açısal uyumsuz olarak izlenmektedir. Ulaşali Tepe (B1) ve Tepesidelik Tepe (D2) civarında Binboğa metamorfitlerine ait Üst Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonu ile Kayaköy dolomiti, Seske formasyonu üzerinde bindirmeli dokanakla yer almaktadır (Şekil 5.34). 60

71 Şekil Seske formasyonundan genel görünüm (Köroğlu Sırtı, AygırmağaraTepe, Oruçkar Tepe ye G den bakış) Tsk: Seske formasyonu Köroğlu Tepe üyesi, Pzyş:Yoncayolu formasyonu şist üyesi Şekil Seske formasyonu (Ts) ile Kayaköy dolomitinin ilişkisi (Tepesidelik Tepe ye B dan bakış) 61

72 Seske formasyonu, Eshab-ı Kehf güneyi, Karaayı Tepe (H1) de bulunan çok küçük bir alanda Geç Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonu üzerinde açısal uyumsuzlukla yer almakta, (?) Geç Devoniyen-Karbonifer yaşlı Yoncayolu formasyonu tarafından tektonik dokanakla üzerlenmektedir (Şekil 5.35). Şekil Seske formasyonu Köroğlu Tepe üyesi (Tsk), Karaböğürtlen formasyonu (Kka) ve üzerlerinde tektonik dokanakla yer alan Yoncayolu formasyonundan (Pzy) görünüm (Karaayı Tepe ye kuzeyden bakış) Seske formasyonun tabanında yer alan çakıltaşlarında herhangi bir fosil bulgusuna rastlanmamıştır. Ancak stratigrafik konumu gözününe alındığında Tanesiyen yaşlı olduğu kabul edilebilir. Çakıltaşlarının üzerindeki seviyelerden alınmış olan örneklerden aşağıda belirtilen fosiller ve yaş bulguları elde edilmiştir. Lockhartia cf. diversa SMOUT, Kathina major SMOUT, Kathina cf. selveri SMOUT, Kathina sp., Globotextularia sp., Planorbulina sp., Alveolina 62

73 (Glomalveolina) sp., Asterigerina sp. Chrisalidina sp. Soriella bitlisica SİREL, Miscellania sp., Alveolina (Glomalveolina) primaeva (REICHEL), Valvulina sp., Vania anatolica SİREL ve GÜNDÜZ, Binkhorsti REUSS, Dicthoplax biserialis DİETRİCH, Alveolina (Alveolina) gr. Pasticililata SCHWAGER, Alveolina (Alveolina) tumida HOTTİNGER, Opertorbitolites sp., Alveolina (Alveolina) cf.elipsoidalis SCHWAGER fosilleri ile Tanesiyen yaşı tespit edilmiştir. Alveolina (Alveolina) pisiformis (HOTTİNGER), Smoutina cf. subsphaerica SİREL, Alveolina (Alveolina) avellana (HOTTİNGER), Alveolina (Alveolina) dolioliformis SCHWAGER, Opertorbitolites sp., Opertorbitolites minimus HENSON (spp.), Binkhorsti REUSS, Alveolina (Glomalveolina) cf. karsica SİREL, Alveolina (Alveolina) cf. regularis HOTTİNGER, Alveolina (Glomalveolina) lepidula (SCHWAGER), Alveolina (Alveolina) cf. minervensis HOTTİNGER, Alveolina (Alveolina) elipsoidalis SCHWAGER, Alveolina (Alveolina) sp. Nummulites spp., Alveolina (Alveolina) cf. subpyrenaica LEYMERIE, Alveolina (Glomalveolina) cf. minitula REICHEL, Opertorbitolites cf. transitaurus HOTTİNGER, Alveolina (Alveolina) erki ACAR, Distichoplax biserialis (DİETRİCH), Discocyclina sp., Asterocyclina sp. Asterigerina sp., Sphaerogypsina sp., Nummulites gr. Leupoldi SCHAUB, Rotalia spp., Gypsina sp., Globigerapsis sp., Alveolina (Glomalveolina) cf. dachelensis (SCHWAGER), Alveolina (Alveolina) gr. varians HOTTİNGER fosilleri ile İlerdiyen-Küiziyen yaşı tespit edilmiştir. Chapmanina sp., Peneroplis sp., Spirolina sp., Bilokulina sp., Halkyardia minima LİEBUS, Rhabdorites sp., Opertorbitolites sp., Spirolina spp., Malatyna sp. (M. cf. drobneae SİREL ve ACAR), Eoannularia eosenica COLE & BERMUDEZ, Fabiania cassis (OPENHEIM), Gyroidinella magna Y.LE CALVEZ, Planorbulina sp., Schlosserina sp., Pfenderina sp., Rotalia sp., Chapmanina gassinensis (SİLVESTRİ) fosilleri ile Bartoniyen yaşı elde edilmiştir. Nummulites cf. striatus (BRUGUIERE), Fabiana sp., Asteigerina sp., Gypsina spp., Schlosserina sp., Halkyardia sp., Fabiania cassis (OPENHEIM), Nummulites cf. striatus (BRUGUIERE), Opertorbitolites sp., Nummulites cf. Fabianii (PREVER), Pfenderina sp, Planorbulina sp., Asterigerina rotula KAUFMANN, Haddonia sp., Planorbulina brönnimani BİGNOT ve DECROUEZ, 63

74 Nummulites cf. garnieri DE LA HARPE, Halkyardia minima LİEBUS, Eoannularia eosenica COLE & BERMUDEZ, Dicocyclina sp. fosilleri ile Priyaboniyen yaşı tespit edilmiştir. Seske formasyonunun tabanında bulunan ve karasal ortam özellikleri sunan çakıltaşları, Hakyemez ve Örçen (1982) ile Asutay ve ark. (1986) tarafından alüvyon yelpazesi olarak yorumlanmıştır. Alüvyon yelpazelerinin tektonik etkilerle oluştuğu bilinmektedir. İnceleme alanında Seske formasyonunun çökeldiği havzayı oluşturan normal fayların izlerine rastlanmıştır. Ayrıca, çakılların kötü boylanmış, genellikle köşeli ve kaba taneli olması, tabakalanmanın belirgin olmaması gibi veriler de göz önüne alınarak, Seske formasyonunun çakıltaşı düzeylerinin alüvyon yelpazesi özelliği taşıdığı kabul edilebilir. Çakıltaşları ile temsil edilen ve Göllüpınar Yayla üyesinin çökelimine olanak sağlayan yüksek enerjili sığ ortam, zamanla daha sakin olan ve çakıllı-kumlu-killi karbonatların çökeldiği bir ortama dönüşmüştür. Bunun sonucu olarak da Köroğlu Tepe üyesi çökelmiştir. İçerdiği fauna toplulukları, litolojik özellikleri, oolitik seviyelerin varlığı, intraklastlı oluşu gibi veriler göz önüne alındığında; havzanın tektonik etkilerle geliştiği, genelde iklimin sıcak, suyun çalkantılı olduğu ve sığ ortam koşullarının hüküm sürdüğü söylenebilir Ahmetçik Formasyonu (Tah) (?) Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı akarsu ve göl çökellerinden oluşan ve çakıltaşı, kumtaşı gölsel kireçtaşı, marn ile yer yer andezitik piroklastiklerle temsil edilen birim ilk kez, Baydar (1989), tarafından adlandırılmıştır. Bu çalışmada da benzer litolojiler için aynı adlama benimsenmiş ve kullanılmıştır. İnceleme alanında Ahmetçik formasyonuna ait en iyi mostralar, Kötüre köyü (F5) civarında ve Gözpınar köyü (E3) kuzey kesimlerinde gözlenmektedir. Ahmetçik formasyonu, akarsu ve gölsel çökellerden oluşmaktadır. Akarsu ve göl çökelleri birbirleri ile yanal ve düşey yönde geçişlidir. Ahmetçik formasyonu, inceleme alanında genel olarak çakıltaşı ile temsil edilmektedir. Çakıltaşı; gri, krem-beyaz renkli, orta-kalın tabakalanmalı, yer yer masif görünümlüdür. Polijenik elemanlı olan ve kendisinden daha yaşlı tüm 64

75 birimlerden çakıl alan birim içerisinde genel olarak metamorfik kökenli çakıllara (mermer, şist, rekristalize kireçtaşı gibi), ofiyolitik seriye ait çakıllara ve daha fazla miktarda olan Eosen çakıllarına rastlanmaktadır. Çakıllar, orta boylanmalı, az köşeli, yuvarlak ve sıkı tutturulmuş olup, çok küçükten çok iriye kadar değişen tane boylarındadır. Matriks kum, çimento ise karbonattan oluşmaktadır. Yusufoğlu ve ark. (2005) tarafından Afşin-Elbistan civarında yapılan çalışmada; Ahmetçik formasyonu, alt birim ve üst birim şeklinde ayırtlanarak incelenmiştir. Linyit ara düzeyleri içeren bol gastropodalı gidya (silt, kum), kumtaşı, kumtaşı ve çakılcıklı silttaşı, kiltaşı ile bunların ardalanmasından oluşan alt düzeyler, alt birim olarak; çakıltaşı, yer yer çapraz tabakalanmalı kaba taneli kumtaşı, çakıllı kumtaşı ile kaliş oluşuklu çamurtaşı-silttaşından oluşan üst düzeyler ise üst birim olarak ayırt edilmiştir. Afşin- Elbistan havzasında işletilmekte olan linyitler, Ahmetçik formasyonunun alt biriminden çıkarılmaktadır (Şekil 5.36). Birimin kalınlığı yaklaşık 300 metredir (Yılmaz ve ark., 1992). İnceleme alanında ise m civarında kalınlık sunmaktadır. İnceleme alanı ve çevresinde, Afşin-Elbistan havzasını da içine alan geniş bir alanda yayılım göstermektedir. Ahmetçik formasyonu, Kötüre köyü (F5) civarında Yoncayolu formasyonuna ait şist ve mermerler ile Göksun ofiyolitine ait izotrop gabroların üzerinde açısal uyumsuzlukla yer almaktadır. Üzerinde ise Kuvaterner yaşlı yamaç molozu ve alüvyon çökelleri uyumsuzlukla gelmektedir. Stratigrafik konumu ve önceki çalışmalarda elde edilmiş olan veriler göz önüne alınarak (?) Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı olduğu kabul edilebilir. Başlangıçta akarsu, daha sonrasında gölsel ortam koşularında oluşan birim (Yılmaz ve ark., 1992), inceleme alanında tümüyle akarsu çökelleri ile temsil edilmektedir. Ahmetçik formasyonu, Gürün formasyonu (Kurtman 1963, 1978; Aziz ve ark., 1979), Pliyosen yaşlı karasal kırıntılılar (Perinçek ve Kozlu, 1984) ve Karamağara formasyonu (Pehlivan ve ark., 1991) gibi birimlerle deneştirilebilir. 65

76 Şekil Ahmetçik formasyonu Evciköy kesiti (Yusufoğlu ve ark., 2005). 66