Transkript

1 TARİHİ ESERLERİN BAKIMI, ONARIMI VE RESTORASYONU İLE İLGİLİ SEÇME TERİMLER Açıklamalar TMMOB-İnşaat Mühendisleri Odası Kültürel Mirasın Depremden Korunması Konferansı, WCCE-ECCE-İMO, 31 Ekim-1 Kasım 2011, Antalya başlıklı yayından alınmıştır Anatilosis (Anastylosis) : Zamanla yıkılarak parçaları dağılmış olan arkeolojik eserlerin, kazı sonrasında ortaya çıkarılan parçalarının birleştirilerek, sütunların, anıtların tekrar ayağa kaldırılması. Anıt (Monument) : Koruma altına alınması toplumsal açıdan yaralı görülen tarihi eser. Arkeolojik Restorasyon (Archeological Restoration) : Arkeolojik alanlar ve terk edilmiş antik sitler doğanın her türlü etkisine maruzdurlar. Bu alanlarda tek başına duran duvar kalıntıları, yarı yıkık kemerler, dağılmış iri bloklu anıtlar için farklı müdahaleler söz konusudur. Önemli olan mevcut kalıntıları sağlamlaştırmak, yağış ve deprem etkilerinden olumsuz etkilenmelerini önlemektir. Ayrıca dağılmış parçalar bir araya getirilerek kaldırılabilir. Bakım (Maintenance) : Bir yapının fazla harap olmasını önleyecek şekilde, yıllık ve 5 yıllık programlarla sürekli olarak izlenmesi ve ortaya çıkan sorunların küçük onarımlarla giderilmesi. De- Restorasyon (De-Restoration, to Correct a Faulty Restoration) : Yanlış malzeme ve tekniklerle yapılmış eski müdahalelerin kaldırılarak, eseri aslına döndürme işlemi. Destek (Support, Prop) : Strüktürel dengesi tehlikede olan sütun, duvar, kiriş, kemer, tonoz gibi öğelere yandan veya alttan yanaşan, geçici veya kalıcı güvenlik sağlamak için kullanılan öğe. Destekleme (Buttressing) : Özellikle eğrisel ögeli örtülere sahip yapılarda, taşıyıcı sistemin içten ve dıştan arttırılan kesitlerdeki ögelerle güçlendirilmesi. Fotogrametri (Photogrammetry) : Özel kameralarla yapılan çekimlerin düzeltilmiş görüntülerinden ölçekli çizimler üretilmesi sonucu yapılan belgeleme tekniği.

2 Fotogrametrik (Photogrammetric) : Fotogrametri kullanılarak elde edilmiş, rölöve veya harita. Güçlendirme (Reinforcement) : Tarihi yapının zayıflamış bünyesinin veya aksayan ögelerinin, halen etkimekte olan veya gelecekte etkimesi olası deprem vb. yüklere karşı daha dayanıklı hale getirmek için yapılan müdahalelerin tümü. Horasan (Khorasan) : Değişik boyutlarda tuğla kırığı (0-15 mm), hidrolik kireç ve kum karışımından oluşan geleneksel harç. Kalıntıların Korunması (Safeguarding of the Remains of Monuments, Preservetion of Ruins) : Tarihi bir yapı kalıntısını, arkeolojik alanların mevcut haliyle korunması için gerekli önlemlerin alınması. Konservasyon (Conservation of Historic Monuments) : Kültür varlıklarının tarihi ve estetik, özelliklerinin en az müdahaleyle, bilimsel yöntemlerle korunarak geleceğe aktarılması için yapılan çalışmaların tümü. Konsolidasyon (Consolidation) : Taşıyıcı sistemin ya da yapı malzemelerinin zayıflamış bölgelerinin, hasarlı yapı öğelerinin daha dayanıklı hale getirilmesi için yapılan sağlamlaştırma işlemleri. Konstrüksiyon (Construction) : Yapı. Yapım özelliği, bir binanın yapılmasında kullanılan ve yapım tekniğinin oluşturulduğu sistem. Koruma (Conservation, Restoration) : Arkeolojik alanların, anıtların ve kentsel sitlerin tescil edilerek yasal güvence altına alınması aşamasından başlayarak, bakım ve daha kapsamlı müdahalelerle doğanın ve insanın neden olduğu hasarlara karşı dayanıklı kılınması; özgünlüğü, bütünlüğü, gözetilerek bilimsel yöntemlerle onarılması. Kültür Varlıkları, Eski Eserler, Tarihi Eserler (Cultural Property, Antiquies, Relics of the Past, Historic Monuments) : Eski çağlardan veya bir toplumun geçmişinden günümüze ulaşan ve yaşam biçimine, teknik bilgisine, sanat düzeyine, kültür tarihine tanıklık eden yapıtlar. Kültürel Miras (Cultural Heritage) : Bir toplumun, ülkenin geçmişinden günümüze ulaşan taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının tümü. Liberasyon/ Eklerden Arındırma, Temizleme (Liberation) : Bir yapıya sonradan eklenen ve tarihi değer taşımayan eklerin saptanarak kaldırılması. Bu işlem için önce mevcut durumun belgelenmesi ve ilgili Koruma Kurulundan izin alınması gerekir.

3 Mimari Miras (Architectural Heritage) : Yerel, ulusal ve/veya evrensel düzeyde çağının mimari anlayışını, tasarım sanatını, yapım tekniğini sergileyen dini, eğitim, ulaşım, askeri, sivil, endüstri ve su ile ilgili yapılar. Onarım (Repair, Improvement) : Teknik, yapısal veya işçilik hatasından kaynaklanan bozulmaların, ortaya çıkan bir aksaklığın giderilmesi. Öge (Element, Member) : Taşıyıcı sistem veya mimari bütüne ait bileşen. Özgün (Original, Authentic) : Asıl olan; sonradan eklenmiş olmayan. Bir tarihi yapının ilk yapımına veya eski onarımlarına ait, anıt için veri değeri taşıyan malzeme, strüktür ve tasarım özellikleri onun ayırt edici nitelikleridir ve özenle korunmalıdır. Payanda (Buttress) : Duvarlara, tonoz ve kubbe eteklerine yanal itki kuvvetlerini karşılamak üzere dışarıdan konulan destek ögesi. Prezervasyon (Preservation) : Bir tarihi eserin özgün niteliklerinin korunmasını sağlayacak biçimde, aslına uygun kullanımının sağlanması, malzeme, strüktür ve ayrıntılarının bozulmasını önleyecek önlemlerin alınması. Proteksiyon/Koruma (Protection) : Tarihi eserlerin geleceğe aktarılmasını sağlamak için hasar nedenlerinin saptanması (titreşim, nem, yangın, ses, yağış, ısı ve ısı farkları, insanın zararlı faaliyetleri) ve hasarlarının giderilmesi için önlemlerin alınması, müdahalelerin gerçekleştirilmesi. Rehabilitasyon (Rehabilitation, Sanitation) : Terk adilmiş ya da uzun süre ihmal edilmiş tarihi yapıların yeniden işlevlendirilerek günümüz yaşamına katılması. Reinforsman (Reinforcement) : Sağlamlaştırma, güçlendirme, takviye etme. Rekompozisyon (Recomposition) :Yıkılmış, ya da sökülmüş bir yapının, mimari öğenin, özgün parçaları bir araya getirilerek tekrar bütünlüğüne kavuşturulması. Rekonstrüksiyon (Reconstruction) : Yıkılmış, yanmış ya da çok harap bir yapının, eski fotoğraf ve çizimleri, temel izleri, korunmuş parçaları ile yeniden yapımı. Reparasyon/ Onarım (Repair, Improvement) : Teknik, yapısal veya işçilik hatalarından kaynaklanan hasar ve aksaklıkların giderilmesi, onarım.

4 Replikasyon (Replica) : Bir eserin tamamen aynı olan kopyasının üretilmesi (bkz. Reprodüksiyon). Reprodüksiyon (Reproduction) : Özgün bir eserin tamamen aynı olan kopyasının üretilmesi. Bu tür kopyalamalar önemli bazı eserlerin eğitim amaçlı veya sembolik değerleri dolayısıyla halk tarafından ziyaret edilmesi vb. isteklerle yapılmaktadır. Atatürk ün Selanik teki evinin kopyalarının Ankara da ve Avcılar da yapılması bu tür uygulamadır. Restitüsyon (Reconstitution) : Yıkılmış veya çok değişmiş bir tarihi yapının eski durumunu gösteren plan, kesit görünüş, perspektif çizimleri maketler. Bu çizimlerin yapılabilmesi için yapıdaki izler, eski gravür, fotoğraf ve rölövelerden yararlanılır. Eğer yapının birden fazla aşaması varsa, ilk tasarıma ve sonraki evrelere ait ayrı restitüsyon çizimleri yapılır. Restorasyon (Restoration) : Tarihi bir yapının bozulmuş, hasar görmüş, yıkılmış bölüm veya ögelerinin, en az müdahale ile ve aslına sadık kalınarak, özgün malzeme ve işçilikle onarılması. Restorasyon Projesi (Restoration Project) : Bir tarihi yapının 1/50 ölçekli hasar tespitleri yapılarak eserin durumu, sorunları daha iyi anlaşılır. Bozulmaların niteliği ve boyutlarına bağlı olarak yapılacak onarımlar tanımlanır. Malzeme, strüktür sorunlarını çözecek müdahalelerin belirli lejantlarla gösterildiği çizimlere Restorasyon Projesi denir. Restore etmek (Protection) : Tarihi bir yapının hasarlarını gidermek, malzemesini, strüktürünü sağlamlaştırmak, bozulmuş kısımlarını yenilemek, yeniden kullanım için uyarlamak gibi etkinliklerin tümü. Revitalizasyon (Revitalization) : Terk edilmiş mahalle ve yerleşmelerin, onarılarak ve çağdaş donatılarak sağlanarak günümüz konfor koşullarına kavuşturulması; turizm vb. yeni işlevlerle canlandırılması. Rölöve (Survey) : Mevcut bir yapının plan, kesit ve görünüşlerinin, ayrıntılarının elle veya lazer tarayıcılar yardımıyla ölçülerek ölçekli çizimler oluşturulması. Plan, kesit ve görünüş çizimleri hazırlandıktan sonra çatlaklar, düşeyden ayrılma, malzeme vb. hasarlar lejantlar yardımıyla çizimler üzerine işlenir. Rönevasyon/Renovasyon (Renovation) : Bir yapının, yapı bölümünün veya yapı ögesinin koruma amaçlı olarak yenilenmesi. Rövitalizasyon (Revitalization, Redevelopment) : Canlandırma; kullanılmayan bir yapının, kentsel dokunun çağdaş yaşam koşullarına uyarlanmak üzere uygun altyapıyla donatılması; terk edilmiş bir yapının, yörenin, yeniden işler duruma getirilmesi için yapılan çalışmalar.

5 Sağlamlaştırma (Consolidation) : Zayıflamış malzeme ve strüktürlerin enjeksiyon, dikiş, kesit arttırma çemberleme ve benzeri yöntemler kullanılarak güçlendirilmesi; malzeme ve yapının bünyesinin deprem ve zamanın etkilerine karşı daha dayanıklı duruma getirilmesi işlemi. Stabilizasyon (Stabilisation) : Sağlamlaştırma; yerleşik ve kararlı bir dengeye kavuşturma. Strüktür (Structure) : Bir yapıyı veya ögeyi ayakta tutan taşıyıcı sistem. Geleneksel yapılarda ahşap iskeletli, kargir ve karma sistemleri kullanılmıştır. Strüktürel (Structural) : Taşıyıcı sistemle ilgili; taşıyıcı özelliği olan. Temizleme (Surface Cleaning) : Tarihi yapıların iç ve dış yüzlerinde biriken kirlerin, boya vb. müdahalelerle oluşan tabakaların uzman restoratörler tarafından belirlenecek yöntemlerle temizlenerek özgün yüzeylerin ortaya çıkarılması. Transformasyon (Transformation, Remodelling) : Tarihi bir binanın restorasyon sınırlarını aşan bir müdahale ile yeni bir kullanıma uyarlanması; aslından farklı bir yapıya dönüştürülmesi. Yapısal Koruma (Protection) : Yapının doğal ve iç nedenlerinden oluşan hasarlarının nedenlerinin belirlenmesi ve giderilmesi için yürütülen etkinliklerin tümü. Yığma (Masonry) : Ahşap, kerpiç, tuğla veya taş malzemenin üst üste konulmasıyla yapılan sistem. Anadolu da ahşap kütüklerin veya düzenli kesilmiş kirişlerin üst üste konulması sonucu çantı tipi yapılar oluşturulmuştur. Kültür varlıklarımızın çoğu tuğla ve taş bloklarla örülen yığma duvarlar üzerinde yükselen tonoz veya kubbelerle tamamlanan kargir yapılardır. Yığma Yapı (Masonry Construction) : Ahşap, kerpiç, tuğla veya taş malzemenin üst üste konulmasıyla yapılmış bina. Duvarların kalınlığı ve iç örgülerinin özenli olması, ahşap hatıllarla desteklenmeleri yığma yapının sağlamlığını ve depremlere karşı güvenliliğini etkiler. Kaynaklar: -Comite int. D hist de l art -Ahunbay, Z, 2009, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM İstanbul -The Burra Charter, 1981, The Australia ICOMOS Charter fort he Conservation of Places of Cultural Significance -English Heritage, 2008, Conservation Principles Policies and Guidance, London -Sözen M, Tanyeli U. 2011, Sanat Sözlüğü, İstanbul