Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 31, Aralık 2018, s Doç. Dr. Seza SİNANLAR USLU YTÜ, Sanat Tasarım Fakültesi, Sanat Bölümü Öğretim Üyesi, sinanlar@yildiz.edu.tr Aynur GÜRLEMEZ ARI YTÜ, Sanat Tasarım Fakültesi Doktora Öğrencisi, aynurgurlemezari@gmail.com OSMANLI İMPARATORLUĞU NUN DÜNYA FUARLARINDAKİ GÜZEL SANATLAR TEMSİLLERİ 1 Özet Türk sanatının uluslararası sanat organizasyonlarında kendini göstermeye başlaması ilk olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında düzenlenmeye başlayan dünya fuarlarıyla gerçekleşmiştir. Endüstri ve ticari amaçlı kurgulanan bu fuarlarda güzel sanatlara ayrı bölümler ayrılmaya başlamasıyla dünya fuarları, ülkelerin ve sanatçıların sanat üretimi açısından kendilerini gösterdikleri ortamlar olarak önem kazanırlar. Osmanlı İmparatorluğu başlangıcından itibaren büyük dünya fuarlarında yer almış, güzel sanat sergilerine özellikle resim sanatına ait örnekleriyle katılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu nun güzel sanatlar alanındaki ilk uluslararası sanat temsilleri olarak kabul edilebileceğimiz sergilerde Osmanlı, kendine has üslubuyla diğer ülkelerden ilgi görmüş, Batı ölçütlerinde gerçekleştirdiği ilk resim örneklerini dünya fuarlarının sanat sergilerinde gösterme imkânı bulmuştur. Anahtar Kelimeler: Dünya Fuarları, Evrensel Sergiler, Güzel Sanatlar, Sanat Sergileri, Türk Resim Sanatı 1 Bu makale Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde, Sanat ve Tasarım Doktora Programına bağlı olarak, Doç. Dr. Seza SİNANLAR USLU danışmanlığında, Aynur GÜRLEMEZ ARI tarafından yazılan ve YTÜ BAP Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmekte olan SDK no lu projeye ait doktora tezinden üretilmiştir.

2 FINE ARTS REPRESENTATIONS OF THE OTTOMAN EMPIRE IN WORLD FAIRS Abstract Turkish art began to show itself at international art organizations with world fairs held in the second half of the 19th century. With constructing of fine arts galleries at these fairs, world fairs gain importance as an environment where countries and artists show themselves in terms of art production. The Ottoman Empire took place in these world fairs from the beginning and participated at fine art exhibitions especially with examples of painting art. These exhibitions can be considered as the first international art representations of the Ottoman Empire. The exhibitions, which Ottoman Empire participated in, world countries interested in these artworks and empire was able to show the first examples of paintings in Western criteria. Keywords: World Fairs, Fine Arts, Art Exhibitions, Turkish Painting, Ottoman Representation GİRİŞ Osmanlı İmparatorluğu 19. yüzyılda gerçekleşen büyük dünya fuarlarında başlangıcından itibaren yer almış, dünyanın sayılı ülkeleriyle birlikte kendi kültürünü ve üretim gücünü bu fuarlarda sergileme imkânı yakalamıştır. Endüstri ve ticari amaçlı kurgulanan dünya fuarlarında güzel sanatlara ayrı bölümler ayrılmaya başlanmasıyla, dünya fuarları sanat üretimi açısından ülkelerin ve sanatçıların kendilerini gösterdikleri ortamlar olarak önem kazanmışlardır. Türk sanatının uluslararası alanda teşhir edilmeye başlaması da ilk olarak bu evrensel fuarlar aracılığıyla gerçekleşmiş, Sanayi Nefise Mektebi nin 1883 te kurulmasından önce Osmanlı İmparatorluğu kendine has çok kültürlü yapısı içinde resim örnekleriyle bu fuarlarda çeşitli temsiller sergilemiştir. 571 Osmanlı İmparatorluğu nun ilk katıldığı dünya fuarı aynı zamanda sanayi fuarlarının ilki ve en görkemlisi olan 1851 Büyük Londra Fuarı dır. Sergide imparatorluğun farklı bölgelerinden 700 üreticiye ait dokuma, tarım ürünleri, madeni eşya gibi çeşitli ürünler ve bunun yanı sıra el sanatları örnekleri sergilenmiştir (Özçeri, 2014: 51) fuarının Türkiye pavyonunda sergilendiği bilinen el işi tekstil örneklerden biri Bebekli Ayşe Hanım tarafından işlenmiş bir banyo havlusudur (Işıklı & Balkan, 2008: 13). Bugün Victoria ve Albert Müzesi nde bulunan ipek havlunun üzerinde metal iplikle işlenmiş Osmanlıca; Bebek teki Hasan Ağa nın kızı Ayşe Hanım, Maaşallah ibaresi okunur. Aynı aileye mensup farklı hanımlar tarafından işlendiği düşünülen başka birçok nakışın, 1851 sergisinde teşhir edildiği ve bu örneğe benzer el işçiliklerinin çoğunlukla Türkiye pavyonunda sergilendiği bilinmektedir (Işıklı & Balkan, 2008: 13). Henüz fuarlara resim ve heykel gibi sanat yapıtları getiremeyen imparatorluğun, zengin zanaat örnekleriyle bu açığı kapatmaya çalıştığı görülür (Germaner, 1991: 34). Nitekim Osmanlı kısa bir süre sonra güzel sanatlar alanında kendi örneklerini sergileyecek üretime erişecektir.

3 Resim Büyük Londra Fuarı Türkiye Pavyonu nda Sergilenen El İşi Ürünlerden (Işıklı & Balkan, 2008: 13) Dört yıl sona gerçekleşen 1855 Paris Sergisi Osmanlı İmparatorluğu nun katıldığı ikinci uluslararası fuar olur sergisi Tarım ve Endüstri ile Güzel Sanatlar olmak üzere iki ayrı bölümden oluşmuş ve kendinden önceki sergilerden farklı olarak güzel sanatlar, ayrı bir bölüm olarak kurgulanmıştır. Osmanlı ise serginin bu bölümünde yine zanaat türü örnekleri; Hereke, Feshane, Tophane gibi fabrikaların dokuma ürünlerini, Çanakkale seramiklerini ve Kütahya çinilerini sergiler (Germaner, 1991: 34) ve bu ürünlerle de dikkat çeken Osmanlı sergi jürisi tarafından 27 madalya ve 20 mansiyon ile ödüllendirilir (Işıklı, 2012: 24). Osmanlı resim sanatında bu sergide varlık göstermemekle beraber dağıtılan mansiyon ödülleri arasında İstanbul dan mimar Pascal Artin e ait Osmanlı, İngiliz ve Fransız ittifakını simgeleyen bir anıt projesinin yer alması heykel dalında imparatorluğun bir temsili olarak değerlendirilmektedir (Germaner, 1991: 34) Büyük Londra ve 1855 Paris sergilerinin gerçekleştiği tarihlerde Osmanlı da plastik sanatlar henüz bir okullaşma ve dolayısıyla da bir yaygınlaşma içinde değildir. İmparatorluk bu açıdan bakıldığında 1839 dan sonra beliren batılılaşma hareketleri bağlamında yeni yeni Batılı resim geleneğiyle tanışmaktadır ve de henüz kendine has eserler üretmeye başlamamıştır. İlk evrensel sergilerde adı geçen ressamlar, genellikle imparatorluk sınırları dışından gelen yabancı sanatçılar veya yurt dışında eğitim almış azınlık gruplardır. Nitekim Osmanlı İmparatorluğu nun güzel sanatlar bölümüne resim alanında bir temsilci gönderdiği ilk uluslararası sergi, 1862, II. Londra Evrensel Sergisi ile olur. Katılan kişi İstanbullu Yunan Ortodoks bir aileden gelen M. Paul Musurus tur (Önsoy, 1984: 204). II. Londra Evrensel Sergisi nden beş yıl sonra, Osmanlı İmparatorluğu 1867 Paris Dünya Fuarı nın güzel sanatlar bölümüne bir grup eser gönderir. Bu Osmanlı İmparatorluğu nun güzel sanatlar alanında gösterdiği en yoğun temsildir. Osmanlı İmparatorluğu yağlıboya tablo kategorisinde katılım gösteren kişiler sergi kataloğunda sırasıyla şu şekilde verilmiştir: 2 Ahmed Ali Efendi, Bal, Hamdi Bey, C. Labbé, De Launay, Pierre Montani, Rıza Efendi, Bedros Sırabyan, Matmazel Serviçen, Madam Walker (Pamukciyan, 1992: 36-37). Bu kategoride toplamda 10 sanatçıya ait 27 eser sergilenir. Adı geçen sanatçılar, imparatorluğun çok kültürlü 2 Orijinal sergi kataloğu Exposition universelle de 1867 à Paris, Catalogue Général Publié par la commission Impérial adıyla 1867 yılında basılmıştır.

4 yapısı içinde yer alan ve farklı kökenlere sahip sanatçılardan oluşmaktadır. Sanatçılardan iki tanesi Yunan kökenli Osmanlı, üç tanesi Müslüman, biri Ermeni, dördü Avrupa kökenlidir ve Osmanlı değildir (Girardelli, 2009). Ayrıca muhtelif resimler ve desenler kategorisi altında başka sanatçılara ait eserlerin sergilendiği bilinmektedir. Bu bölümde ayrıca Léon Parvillé, Preziosi ve İzmirli kadın ressam Iphigénie Zipcy nin isimleri göze çarpanlar arasında yer alır (Pamukciyan, 1992: 37). Sergilenen eserlerle ilgili detaylar fuar komiseri Selahattin Bey in Fransızca kaleme aldığı ve aynı yıl Paris te yayınlanan Türkiye 1867 Evrensel Sergisi (La Turquie a l'exposition universelle de 1867) isimli kitapta verilmiştir yılında yurt dışına eğitime gönderilen Şeker Ahmed Ali Paşa, Osman Hamdi Bey ve Hoca Ali Rıza Efendi resimleri sergilenen isimler arasında yer alırlar (Türkiye 1867 Evrensel, 2008: ). Fuar komiseri Selahaddin Bey notlarında Osman Hamdi Bey tarafından sergilenen Çingenelerin Dinlencesi, Pusudaki Zeybek ve Zeybeğin Ölümü tablolarının dikkat çektiğinden bahseder (Selahattin Bey, 2008: 113). Nitekim Osman Hamdi bu sergide resimleriyle üç adet madalya kazanmıştır (Cezar, 1971: 472). Hoca Ali Rıza Ok Meydanı nın Görünüşü isimli tablosunda Osmanlı padişahlarının ok atma talimi yaptıkları yer resmetmiş ve Şeker Ahmed Ali Paşa da karakalemle yaptığı Sultan Abdülaziz e ait Sultan tablosunu sergilemiştir (Selahattin Bey, 2008: 114). 573 Resim 2. Pusudaki Zeybek, Osman Hamdi, Paris Dünya Fuarı, Tuval Üzeri Yağlıboya (Selahattin Bey, 2008: 113) Osmanlı imparatorluğunun çok kültürlü yapısı içinde C. Labbé 3 ( ), Pierre Montani (Pietro Montani veya Ressam Montani Efendi, ) ve De Launay, Osmanlı olmayan sanatçılardır (Girardelli, 2009). Bu isimlerden C. Labbé, uzun süreden beri İstanbul da yerleşmiş olduğu gerekçesiyle Osmanlı ressamları arasında resim sergileme hakkını elde etmiş ve toplam 7 adet eseriyle sergiye katılmıştır. 4 Bahçedeki Kadınlar ve Portakalların Toplanması isimli yağlıboya eserleri bunlardan sadece iki tanesidir (Selahattin Bey, 2008: 114). Ressam Pierre Montani yaşantı sahneleri ve deniz manzaralarıyla sergide yer alır. Sergide Montani ye ait toplam 7 adet yağlıboya tablo sergilenir. Pierre Montani, diğer ressamlara kıyasla Labbé ile birlikte 1867 Paris Sergisi ne en fazla yağlıboya tablo ile katılan isimler olurlar (Yazıcı Metin, 2014: 174). 3 Orijinal sergi kataloğunun temel alındığı Pamukciyan makalesinde sanatçının ismi C. Labbe olarak geçer. Germaner ise aynı sanatçıdan ilgili makalesinde M. Labbe olarak bahsetmektedir. Bkz. (Pamukciyan, 1992) ve (Germaner, 1991) 4 Labbé, Montai ve De Launay eserinin isimleri için bkz. (Pamukciyan, 1992, s. 36).

5 Saray ressamı olarak da bilinen Ortaköy doğumlu Bedros Sırabyan (Serabyan, ) sergiye katılan sanatçılar arasında yer alır. 5 Kont Preziosi (Amedeo Presiozi, Malta Yeşilköy) sergiye Sultan ın Hassa Alayı konulu suluboya çalışmasıyla katılmıştır. Sergide Selahaddin Bey in herhangi bir unvana sahip olmadığını söylediği ressam Bay Bal ın küçük boyutlu janr resimleri sergilenmiş (Germaner, 1991: 36), Bay Bal sergiye İstanbul dan katılmış ve La Guzla 6 isimli eserini sergilemiştir (Pamukciyan, 1992: 36) Paris Dünya Fuarı na kadın sanatçılar da resim örnekleriyle katılmışlardır. Yağlıboya tablolar kategorisinde İstanbul dan Matmazel Virginia Serviçen in Kahve Getiren Çerkez Esire adlı tablosu ve Madam Walker a ait Sultan Abdülaziz in Portesi 1867 Paris Sergisi nde yer alır (Germaner, 1991: 36). Muhtelif resimler ve desenler bölümünde İzmir den katılan Madam Iphigénie Zipcy nin Bir Genç Kız Portesi sergilenir (Germaner, 1991: 36). Bu özelliği ile 1867 Paris Sergisi nde ilk kez Osmanlı İmparatorluğu na tabi olan kadın sanatçılar ilk kez uluslararası ortamda temsil göstermişlerdir. Köken olarak değerlendirdiğimizde ise Osman Hamdi, Şeker Ahmed Ali Paşa ve Hoca Ali Rıza Efendi Müslüman ve Osmanlı İmparatorluğu na tabi sanatçılardır. Labbé, Pierre Montani ve De Launay Osmanlı olmayan sanatçılar olarak ayrışırlar. Geriye kalan isimler Yunan ve Ermeni kökenli Osmanlı vatandaşlarıdır. Dolayısıyla 1867 Paris Sergisi güzel sanatlar bölümünde Osmanlı, imparatorluğun çok kültürlü yapısını yansıtan farklı kökene mensup sanatçılar tarafından temsil edilmiştir. Osmanlı bu fuarda farklı kökenlerden gelen 10 sanatçıya ait toplamda 27 eser sergilemiş ve imparatorluk içindeki resim üretimini nicelik ve nitelik olarak dünya devletlerine göstermiştir. 574 Takip eden yıllarda Osman Hamdi Bey ve çağdaşlarının uluslararası fuarlara katılımları devam eder: 1873 Viyana Sergisi nde Osmanlı İmparatorluğu doğu ülkelerine ayrılan bölümde yer almış, pavyonların düzenlemelerini Montani Efendi yaparken, sergi genel komiserliğini de Osman Hamdi Bey üstlenmiştir 7 (Işıklı, 2012: 46). Kendi resimlerinin de yer aldığı sergide Osman Hamdi Bey 6 adet madalya kazanmış (Cezar, 1971: 472) ve 24 Nisan 1873 günü sergi gazetesi Weltausstellungs-Zeitung un ilk sayfasına Viyana Dünya Sergisi Türk Genel Komiseri Osman Hamdi Bey başlıklı bir makale yayınlamıştır (Göğüş, 2006: ). Bu makalede Osmanlı sergisinin başarısının kaynağı olarak, Osman Hamdi Bey ile İstanbul daki sergi komisyonu gösterilmiştir. 8 Osmanlı ve Mısır bölümlerinde sergilenen çizimler için ise 6 Haziran 1873 tarihli Neue Freie Presse isimli gazete, bu ülkelerin resim sanatına karşı duydukları dini ön yargıdan kurtulduklarından ve kaydettikleri ilerlemeden bahsetmiştir. (Göğüş, 2006: 102). Osmanlı İmparatorluğu nun Amerika da katıldığı ilk fuar olan 1876 Philadelphia Sergisi ne Osmanlı fuara halı, seramik gibi pek çok dekoratif sanat ürünü ile katılmıştır. Bunların yanı sıra sergi kataloğunun 371. sayfasında Tablolar başlığı altında sergide yer alan resimler listelenmiştir. Türkiye nin Son Sultanının Portresi (Portrait of the late Sultan of Turkey) isimli eser beraberinde İstanbullu levanten iki iş adamı olan Ludovic ve Vallauri nin 5 Sanatçının eser isimleri için bkz. (Pamukciyan, 1992, s. 36). 6 Gusle: Lir benzeri çok telli bir çalgı. 7 Ayrıca Osman Hamdi bu sergi için Pascal Sebah ın hazırladığı Elbise-i Osmani adlı esere katkıda bulunmuştur. 8 Ayrıca Osmanlı hükümeti sergideki varlığını üç kitapla desteklemiştir: Elbise-i Osmaniyye -Les Costumes populaires de la Turquie en 1872 (İstanbul, 1873), Usul-u mimari-i Osmani- L Architecture Ottomane (İstanbul, 1873) ve Boğaz ve İstanbul-Le Bosphore et Constantinople (Vienna, 1873). Kitaplar Osmanlı kültürünü Batıya tanıtmak amacıyla hazırlanmışlardır.

6 isimleriyle yer alır. 9 Resim bölümünde yağlıboya eserlerin katılımı Osmanlı Komisyonu- Yağlıboya Resim başlığı altında listelenmiştir. Listede adı geçen eserler; a. Heykel b. Boğaziçi c. Türk Kadını, d. Manzara başlıkları altında sıralanmış (Işıklı, 2012: 75), resimler sergi mekânının güney orta alanında, 14 ve 17. sütunların olduğu yerde 410 numaralı standda konumlanmıştır (Işıklı, 2012: 371) Paris Uluslararası Sergisi ne Osmanlı-Rus savaşı sebebiyle Osmanlı İmparatorluğu resmi bir katılım göstermemiştir, fakat bireysel bir katılımla kendisine bağlı ülkelerden Mısır Hıdivliği ile bir pavyon paylaşmıştır (Işıklı, 2012: 84). Sergide İstanbul ile iyi ilişkileri bulunan ve Şeker Ahmed Ali Paşa nın da hocası olan oryantalist sanatçı Jean-Leon Gérôme un ( ) tabloları sergilenir. O tarihte Dolmabahçe Sarayı koleksiyonundan alınarak sergiye gönderilen Gérôme tabloları; Zeybek Oynayanlar ve Yatmış Aslan isimli eserlerdir (Sevinç Kaya, 2006: 71) Paris Evrensel Sergisi nde Gérôme un eski yapıtlarının topluca sergilenmesi düşünülmüş ve bu nedenle satılmış olan resimlerin toplanmasına çalışılmıştır (Germaner, 2014: 122). Eserler Gérôme un kendisi tarafından istenmiş, sergilenmiş ve geri iade edilmiştir (Germaner, 2014: 122). Dolayısıyla bu tabloların sergilenmeleri Osmanlı İmparatorluğu nun ulusal bir temsili olarak değerlendirilmemekle birlikte doğrudan sanatçı Gérôme un kişisel çabasıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. 575 Resim 3. Zeybek Oynayanlar, Jean-Léon Gérôme, 1878 Paris Sergisi Tuval Üzeri Yağlıboya, (Şerifoğlu, 2014: 119) 1862 Londra, 1867 Paris, 1873 Viyana ve 1876 Philadelphia sergilerinde Osmanlı İmparatorluğu nun resim sanatıyla gösterdiği temsillerin ardından, imparatorluğun güzel sanatlar alanında eğitim vermesi planlanan okulu Sanayi Nefise Mektebi 1883 te kurulur. Resmi adı kayıtlarda Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi olarak geçen okula sorumlu olarak ressam Osman Hamdi Bey tayin edilmiş, Paris Güzel Sanatlar Okulu nu örnek alarak kurulan okulda 9 Ludovic ve Vallauri İstanbullu fakat Avrupa kökenli iki iş adamıdır ve bu fuarda 5000 dolara mal olan Türk Kahvesi ni mimar Pierre Montani ye inşa ettiren kişiler olarak bilinirler. Adı geçen tablonun sahipleri olarak isimlerinin katalogta yer almış olduğu düşünülmektedir. 10 Zeybek Oynayanlar tablosu aynı zamanda Dans Eden Başıbozuk adıyla da bilinmektedir.

7 resim, heykeltıraşlık, mimarlık ve hakkaklık (gravür) ile sanat derslerinin okutulması ve öğretilmesi planlanmıştır. Amaç sanat eğitimi almak isteyen öğrencilere kendi ülkelerinde eğitim olanağı sağlamak ve bir Türk Sanatı nın oluşmasına ön ayak olmaktır. Nitekim Sanayi Nefise Mektebi güzel sanatlar eğitiminin kurumsallaşmasını sağlayacak, zamanla Türk resim ve heykel sanatının kendine has dinamikleri oluşturacaktır Paris Evrensel Sergisi ne Osmanlı İmparatorluğu nun ulusal bir katılım göstermediği ancak Osman Hamdi Bey ve Halil Paşa nın sergiye bireysel olarak katıldıkları görülür (Kanca, 2013: 164). Hatta bu sergide Osman Hamdi Bey üç madalya ile ödüllendirilirken, Halil Paşa nın Madam X isimli portesi ise bronz madalyaya layık görülür. Ardından 1891 yılında gerçekleşen ve Alman İmparatorluğu nun düzenlediği 1891 Berlin Büyük Endüstri Sergisi nde Osman Hamdi Bey eserleriyle iftihar madalyası kazanır (Cezar, 1971: 472). Bu temsiller bireysel temsiller oldukları gibi katılımların Osman Hamdi Bey ve Halil Paşa nın kişisel çabalarıyla gerçekleştiği düşünülmektedir (Germaner, 1991: 39). 576 Resim 4. Madam X, Halil Paşa Paris Evrensel Sergisi Karton Üzerine Yağlıboya ve Pastel, (SSM Resim Koleksiyonu) 1890 lara gelindiğinde Osman Hamdi Bey, Sanayi Nefise Mektebi nde öğrenci yetiştirmeye ve Fransız tarzında oryantalist resimler yapmaya devam etmektedir. Sanatçı kişiliğinin yanı sıra Osman Hamdi nin bu tarihlerde arkeoloji alanında gösterdiği etkinliğin, resim sanatındaki tanınırlığını dolaylı yoldan etkilediği görülür. Özellikle Osman Hamdi nin 1883 de başlattığı Kommagene Tümülüsü, 1887 deki Sidon arkeolojik kazlıları Osmanlı Arkeoloji tarihi açısından önemli ilklerdir. Arkeolojinin yeni geliştiği bu yıllarda Avrupalı ve Amerikalı bazı meraklı isimler de kendilerine eski kültürlerin izini sürebilecekleri kazı sahaları aramakta, Osmanlı İmparatorluğu da sahip olduğu topraklar açısından hem tarih öncesi hem de antik dönemi içeren önemli yerleşimlere ev sahipliği yapmış bir bölgeyi kapsamaktadır. Dolayısıyla kazı için bölgede çalışmak isteyen yabancılar, müze müdürü sıfatıyla Osman Hamdi Bey ile yakın ilişkiler edinmek niyetiyle kendisiyle doğrudan temas kurmaktadırlar (Ousterhout, 2010: 17-18). Bu temas araçlarından biri de sanat tarihçisi Prof. Robert Ousterhout a göre Osman Hamdi Bey in sanatçı olarak ortaya koyduğu yapıtlardır. Zira bu eserlerin evrensel fuarlarda sergilenmesi, madalyalarla ödüllendirilmesi ve de satılması gibi konular, bir yanıyla

8 Osman Hamdi Bey e yaklaşmanın alt yapısı olarak görülmüştür. Nitekim Osman Hamdi nin 1892'de Paris'teki Endüstri Sarayı nda sergilenen iki resminden biri, Louvre'daki Oryantal Eserler Küratörü Léon Heurzey'nin yönlendirmesiyle satın alınmış (Ousterhout, 2010: 17), ertesi yıl Osman Hamdi Bey Fransa Enstitüsü ne üye olarak seçilmiş ve Fransızlar sonrasında çok istedikleri arkeolojik antika bir parçayı satın alırken hiç zorluk yaşamamışlardır (Ousterhout, 2010: 18). 1892'de Paris'teki Endüstri Sarayı nda sergilenen ve Louvre Oryantal Eserler bölümü tarafından satın alınan tablolardan biri Osman Hamdi Bey in Cami Kapısında (At the Mosque Door) isimli tablosudur. Ki bu tablo 1892'de Paris'teki Endüstri Sarayı nda sergilenmesinden bir yıl sonra 1893 Chicago Dünya Fuarı nda Osmanlı pavyonunda tekrar sergilenir Chicago Dünya Fuarı na Osmanlı İmparatorluğu Amerika Birleşik Devletleri tarafından özel bir heyet yollanarak davet edilmiş, maddi sıkıntılara rağmen Osmanlı bir komisyon oluşturarak bu sergiye iştirak etmiştir. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi nde yer alan ve sergiyi gösterir bir fotoğrafta Osman Hamdi nin 1893 Chicago Dünya Fuarı nda sergilenen Cami Kapsında tablosu seçilebilmektedir (Işıklı, 2012: 116). Aynı zamanda Osman Hamdi Bey bu sergide altın madalya ile ödüllendirilmiş (Cezar, 1971: 472), daha sonra Osman Hamdi Bey in Cami Kapsında tablosu Pennsylvania, Penn Müzesi tarafından 6000 franka satın alınmıştır (Ousterhout, 2010: 18). Tablo bugün Philadelphia daki Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi nde bulunmaktadır. 577 Resim 5. Cami Kapsında, Osman Hamdi, 1893 Chicago Sergisi nde Sergilenirken 1893 Chicago Sergisi bittikten sonra 1894 yılında Pensilvanya Üniversitesi Osman Hamdi Bey e onursal doktora verilmiş, bir yıl sonra da 1895 yılında Osman Hamdi Bey Pensilvanya Üniversitesi Arkeoloji Birliği ne onursal üye olarak seçilmiştir. 11 Konuyla ilgili yazışmalardan yola çıkarak araştırmayı gerçekleştiren Ousterhout a göre ilişkiler ve burada tekrar eden olay örgüsü oldukça açıktır: Osman Hamdi Bey iki taraftaki konumunu hem kişisel hem de ülkesinin çıkarlarını tatmin edecek şekilde dengelemeyi başarmıştır. Batı ile olan iletişimin modernleşmek için bir tamamlayıcı ve kendisinin Osmanlı bürokrasisi içindeki başarısı için gerekli olduğunu fark etmiştir (Ousterhout, 2010: 18). Bu sebeple Osman Hamdi 11 Konu ile ilgili belgeler Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Edhem Eldem ve Harvard Üniversitesi işbirliği ile çevrilmiştir; Letter and Documents (Erişim Tarihi: ).

9 Bey in Fransa ve Amerika sergileri örneğinde de olduğu gibi, kişi ve kurumlarla kurduğu ilişkilerin o dönem için kendisine ve ülkesine uluslararası fuarlarda temsil imkânı verdiğini söylemek yanlış olmayacaktır. SONUÇ Osmanlı İmparatorluğu 19. yüzyılı etkisi altına alan dünya fuarlarının güzel sanatlar sergilerinde resim alanında temsil göstermiş, imparatorluğun kendine has çok kültürlü yapısı içinde, farklı kökenlere mensup sanatçılar tarafından temsil edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu nun dünya fuarlardaki temsilleri göz önüne alındığında ilk temsillerde imparatorluğun ağırlıklı olarak el işi zanaat ürünlerinin yer aldığı ve resim sanatıyla fuarlarda varlık göstermediği görülür. Fakat kısa bir süre sonra Osmanlı İmparatorluğu dünya fuarlarında resim alanında varlık göstermeye başlar. Bu temsiller kimi zaman bir heyet eşliğinde gerçekleştirilen resmi devlet temsilleri olmuş, kimi zaman da bireysel çabalarla dünya fuarlarına katılımlar gerçekleştirilmiştir te Sanayi Nefise Mektebi nin kurulmasından önce gerçekleşen bu temsillerde, Batılı resim geleneği içinde eserler veren sanatçılar yer almışlardır. Osmanlı İmparatorluğu güzel sanatlar alanındaki ilk uluslararası temsillerini 19. yüzyıl dünya fuarları içinde gerçekleştirmiş, sanat üretimini diğer dünya ülkelerine gösterme imkânı bulmuştur. KAYNAKLAR 578 Cezar, M. (1971). Sanatta Batı ya Açılış ve Osman Hamdi, 1. bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Germaner, S. (2014). Jean-Leon Gerome, Cumhurbaşkanlığı Sanat Koleksiyonu Kitabı. Cilt I, Şerifoğlu, Ö. F. (Edt.). İstanbul: Cumhurbaşkanlığı Yayınları. Germaner, S. (1991). Osmanlı İmparatorluğu nun Uluslararası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları. Tarih ve Toplum, 16 (95), Girardelli, A. M. (2009). Modernizing the Tradition: Identities and Cultural Self-portraits of Japan and the Ottoman Empire in the Universal Exhibitions. Study of Nationalities World Convention. Harriman Institute, Columbia University. 23 April New York, USA. Göğüş, C. (2006). 19. yy. Avusturya Gazeteleri Işığında Osmanlı İmparatorluğu nun 1873 Viyana Dünya Sergisine Katılımı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Işıklı, A. (Edt.) (2012). Türkiye Fuar Albümü: Osmanlı Dönemi. İstanbul: İstanbul Fuar Merkezi. Işıklı, A. & Balkan, M. (Edt.) (2008). Fotoğraflarla Türk Fuarcılığı. İstanbul: İstanbul Fuar Merkezi. Kanca, H. (2013). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Uluslararası Osmanlı Fuarı: 1863 sergi-i Umumi-i Osmanî. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5,

10 Ousterhout, R. G. (2010). Archaeologists and Travelers in Ottoman Lands. Three Intersecting Lives. Expedition Magazine, University of Pennsylvania, Museum of Archeology and Anthropology. 52 (2), Önsoy, R. (1984). Osmanlı İmparatorluğu nun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i umumi-i Osmani (1863 Osmanlı Sergisi), Belleten, 185, Özçeri, E. (2014). Displaying the Empire: A Search for Self Representation of the Ottoman Empire in the International Exhibitions of the Nineteenth Century. Unpublished Master s Thesis. The Graduate School of Social Sciences, Middle East Technical University, Ankara. Pamukciyan, K. (1992) Paris Sergisine Katılan Osmanlı Sanatkârları. Tarih ve Toplum, 105 (Eylül), Selahattin Bey, (2008). Türkiye 1867 Evrensel Sergisi. (H. Arca. çev). İstanbul: İstanbul Fuar Merkezi. Sevinç Kaya, G. (2006). Dolmabahçe Sarayı İçin Goupil Galerisi nden Alınan Resimler. (Edt.) Ö. Taşdelen, İ. Baytar. Osmanlı Saray Koleksiyonundan içinde (s ). Abu Dhabii: Dar Al Fajr Printing Press. Şerifoğlu, Ö. F. (Edt.) (2014). Cumhurbaşkanlığı Sanat Koleksiyonu Kitabı, cilt I. İstanbul: Cumhurbaşkanlığı Yayınları. 579 Yazıcı Metin, N. (2014). Ressam Montani Efendi. Semra Germaner Armağanı içinde (s ). İstanbul: MSGSÜ Matbaası.