GEBELĠĞĠN ÜÇÜNCÜ TRĠMESTERĠNDE GEBELERE VERĠLEN EĞĠTĠMĠN DOĞUM SONU TABURCULUĞA HAZIR OLUġLUK DÜZEYĠ NE ETKĠSĠ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ GEBELĠĞĠN ÜÇÜNCÜ TRĠMESTERĠNDE GEBELERE VERĠLEN EĞĠTĠMĠN DOĞUM SONU TABURCULUĞA HAZIR OLUġLUK DÜZEYĠ NE ETKĠSĠ Rükuye BURUCU YÜKSEK LĠSANS TEZĠ HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI DanıĢman Yard. Doç Dr. Belgin AKIN KONYA

2 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ GEBELĠĞĠN ÜÇÜNCÜ TRĠMESTERĠNDE GEBELERE VERĠLEN EĞĠTĠMĠN DOĞUM SONU TABURCULUĞA HAZIR OLUġLUK DÜZEYĠ NE ETKĠSĠ Rükuye BURUCU YÜKSEK LĠSANS TEZĠ HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI DanıĢman Yrd. Doç. Dr. Belgin AKIN KONYA

3 ONAY SAYFASI 3

4 ÖNSÖZ AraĢtırmamın her aģamasında profesyonel yardımlarıyla beni destekleyen danıģmanım Yard. Doç. Dr. Belgin AKIN a, çalıģmalarım sırasında atölyelerini her türlü iletiģimi sağlamak adına kullanılmamıza izin veren Artı Kare Sanat Atölyesi ne, araģtırma boyunca desteğini esirgemeyen arkadaģlarım Figen TÜRK DÜDÜKCÜ ye, ArĢ. Gör. Ayten ARIÖZ e, Öğr. Gör. Selda YARALIASLAN a, her zaman yanımda olan ve beni destekleyen sevgili eģime, kendilerinden çaldığım zaman için onlara borçlu olduğumu düģündüğüm canım çocuklarım Ilgım ve Turancan a sonsuz teģekkürlerimi sunarım. 4

5 ĠÇĠNDEKĠLER ONAY SAYFASI... i ÖNSÖZ... ii ĠÇĠNDEKĠLER... iii SĠMGELER VE KISALTMALAR... vi 1.GĠRĠġ Postpartum Erken Taburculuk Doğum Öncesi Bakım Doğum Öncesi Gebe Eğitimi 6 2. MATERYAL VE METOD AraĢtırmanın Tipi AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri AraĢtırmanın Evreni ve Örneği Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması Veri Toplama Formu Hastane Taburculuğuna Hazır OluĢluk Ölçeği - Yeni Doğum YapmıĢ Anne Formu (HTHÖ- YDAF) Gebe Eğitim Kitapçığı Ön Uygulama Verilerin Toplanması ve Eğitim Uygulaması Veri Toplama Eğitimin Uygulanması DeğiĢkenler Bağımlı DeğiĢkenler Bağımsız DeğiĢkenler Terminolojinin Tanımlanması Verilerin Değerlendirilmesi AraĢtırmanın Sınırlılıkları AraĢtırmanın Amacı ve Hipotezi AraĢtırmanın Varsayımları

6 2.14. AraĢtırmanın Etiği Onam Formu AraĢtırmanın ÇalıĢma Takvimi AraĢtırmanın Uygulaması Sırasında KarĢılaĢılan Güçlükler BULGULAR ÇalıĢma Grubundaki Kadınların Tanımlayıcı Özelliklerinin Dağılımları Deney ve Kontrol Grubundaki Kadınların Sosyo- Demografik, Doğurganlık ve Gebeliğe ĠliĢkin Özelliklerinin KarĢılaĢtırılması Deney ve kontrol grubundaki kadınların ve bebeklerinin doğum sonrası özellikleri, HTHÖ- YDAF puanları ve taburculuğa algılanan hazır oluģluk durumlarına göre karģılaģtırılması ÇalıĢma grubundaki kadınların HTHÖ- YDAF puanları ve taburculuğa algılanan hazır oluģluk durumları ile iliģkili faktörlerin incelenmesi TARTIġMA Deney Ve Kontrol Grubundaki Kadınların Sosyo-Demografik, Doğurganlık Ve Gebelikle ĠliĢkili Özelliklerinin TartıĢılması Deney Ve Kontrol Grubundaki Annelerin Doğum, Doğum Sonrası ve Bebek Özellikleri Ġle Taburculuğa Hazır OluĢluk Düzeyleri Yönünden KarĢılaĢtırılması Kadınların Doğum Sonrası Taburculuğa Hazır OluĢluk Düzeyi Belirleyicilerinin Ġncelenmesi SONUÇ VE ÖNERĠLER Sonuçlar Öneriler ÖZET SUMMARY KAYNAKLAR EKLER EK- A Doğum Öncesi Bilgi Toplama Formu

7 EK- B Doğum Sonrası Bilgi Formu..70 EK- C Hastane Taburculuğu Ġçin Hazır OluĢluk Ölçeği- Yeni Doğum YapmıĢ Anne Formu...72 EK D Gebe Eğitim Kitapçığı 74 EK- E Kitapçık Ġçin GörüĢ Alınan Uzman Listesi EK F Etik Kuruldan Alınan Ġzin Belgesi.. 75 EK-G Konya Eğitim Ve AraĢtırma Hastanesi nden Alınan Ġzin Belgesi ÖZGEÇMĠġ

8 SĠMGELER VE KISALTMALAR DÖBF Doğum öncesi bilgi formu DSBF Doğum sonrası bilgi formu DSÖ Dünya Sağlık Örgütü HTHÖ- YDAF Hastane Taburculuğu na Hazır OluĢ Ölçeği - Yeni Doğum YapmıĢ Anne Formu TNSA Türkiye Nüfus Ve Sağlık AraĢtırması 8

9 1. GĠRĠġ Doğurgan çağdaki birçok kadın gebelik, doğum ve annelik gibi doğal fizyolojik bir süreci yaģamaktadır. Bununla birlikte sağlıklı olaylar olarak görülen gebelik ve doğum kadın için bazı risklere yol açabilmektedir. Yapılan çeģitli çalıģmalar (Akın ve Demirel 2003, Koç 2005, CoĢkun 2003, TaĢçı 2007) kadının sağlığını ve yaģam kalitesini olumsuz yönde etkileyen en önemli sağlık sorunlarının doğurganlık döneminde ortaya çıktığını göstermektedir. Dünyada her yıl 128 milyon doğum olmakta bununla birlikte gebelik ve doğumla ilgili komplikasyonlar sonucu yılda bin kadın hayatını kaybetmektedir. Bu ölümlerin % 23.6 sı gebelikte, % 47.5 i doğumda ve % 28.9 u ise doğum sonu dönemde meydana gelmektedir (WHO 2003). Ülkemizde beģ gebeden biri doğum öncesi bakım almamakta, doğumların % 83 ü bir sağlık kuruluģunda yapılmakta ve % 17 si ise kendi kendine ya da ara ebesi yardımıyla gerçekleģmektedir. Türkiye de ana ölüm hızı (AÖH) 53 ilde yapılan çalıģmaya göre yüz bin canlı doğumda 49.2 dir ve ölüm sebeplerinde toksemi, kanama ve enfeksiyonlar ilk üç sırayı almaktadır. Ülkemizde 0-4 yaģ bebek ölüm hızı ise (BÖH) binde 17,6 dır (TNSA 2008). Anne ölümlerinin, kaliteli bir doğum öncesi bakım, sağlıklı koģullarda doğum ve loğusalık döneminde düzenli bir bakım ile önlenebileceği belirtilmektedir (Aydan ve ark 2002). Anne ölümlerinin % 61,6 sının önlenebilir nedenlerle olduğu, ölümlerin % 54, 1 inin postpartum dönemde ve % 20,9 unun ilk 24 saatte meydana geldiği bilinmektedir (Ulusal Anne Ölümü ÇalıĢması 2005). Ülkemizde doğum öncesi izlem için Sağlık Bakanlığının yönergesine göre risksiz bir gebenin gebeliğinin ilk 12 inci haftasına kadar bir kez, 24 üncü hafta ikinci, 28 inci hafta üçüncü, 32 inci hafta dördüncü, 36 ıncı hafta beģinci ve 39 uncu haftada da altıncı kez olmak üzere gebeliği süresince toplam altı kez izlenmesi, riskli bir gebelik ise izlem sıklığının artırılması gerekmektedir (Öztek 2004). Yapılan bir çalıģma (Ulusal Anne Ölümü ÇalıĢması 2005) bu izlem sıklığının beklenenin altında olduğunu ve yıllar içerisinde azaldığını (Yıllara göre gebelik süresince yapılan ortalama izlem sıklıkları; 2003 de 4.6, 2004 de 4.7, 2005 de 4.8, 2006 da 5.15, 2007 de 3.15) göstermektedir. 9

10 BaĢka bir çalıģmaya (Akın ve ark 2009) göre de annelerin % 61,7 si gebelikleri sırasında 5 ya da daha fazla izlenirken doğum sonrası dönemde 3 ya da daha fazla izlenen anne oranının % 11,1 olduğu, annelerin % 56,4 ünün ise doğum sonrası dönemde hiç izlenmediği ve izlem oranı yüksek gebelerin yaģam kalitesinin yüksek olduğu belirtilmektedir. Annelerin doğum sonrası dönemde erken taburcu edildikleri ve bu nedenle annenin taburculuğuna yönelik sağlık hizmetinden yeterince yararlanamadıkları vurgulanmaktadır (GölbaĢı 2003). Türkiye de 1961 yılında yürürlüğe giren 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin SosyalleĢtirilmesi Hakkındaki Kanun a göre sağlık ocaklarında ve sağlık evlerinde çalıģan ebe ve hemģireler doğum yapan kadının doğum sonrası evde bakımını da yürütmekle görevlidir. Doğum sonrası 48. saat, 15. gün ve 40. günde olmak üzere en az 3 ev ziyareti ile anne ve bebeğinin izlenmesi (Bertan ve Çimete 1995), ve ev ziyaretleriyle anne ve bebeğin izlenip gerekli bakımların uygulanması ve annenin bebek bakımı ve kendi bakımı konusunda eğitilmesi beklenmektedir. Yasa ile belirtilmiģ olmasına karģın ev ziyaretlerinin gereken sıklıkta yapılamadığı gözlenmektedir. Anne ve bebeğin ya erken taburcu edilmemesi, ya da erken taburcu edilmiģlerse evde izlenmesi gerektiği, ancak bu Ģekilde yenidoğan ve annenin sağlığının korunup geliģtirilebileceği vurgulanmaktadır (Koç 2005). ÇalıĢmanın amacı; gebeliğin üçüncü trimesterinde gebelere verilen planlı eğitimin doğum sonrası taburculuğa hazır oluģluk düzeyine etkisini incelemektir. ÇalıĢmada elde edilecek bilgiler gebelik süresince verilecek eğitimin doğuma hazırlık ve doğum sonrasına etkisine dikkat çekecek, anne ve bebek sağlığının geliģmesine yönelik hizmetlerin geliģtirilmesinde katkı sağlayacaktır Postpartum Erken Taburculuk Postpartum erken taburculukta anne adayının hastaneye yattığı değil doğum yaptığı saatten taburcu olduğu saate kadar geçen süre dikkate alınmaktadır. Genel olarak doğumdan sonra 48 saat ve daha kısa sürede hastanede kalıģ, erken taburculuk olarak ifade edilmektedir (Jensen and Bobak 1993, Phillips1996, GölbaĢı 2003, Koç 2005). Doğum Ģekline göre değerlendirildiği zaman, normal doğumlardan sonra 6-24 saat, 10

11 sezaryenden sonra ise saat içindeki taburculuklar erken taburculuk olarak tanımlanmaktadır (Jensen and Bobak 1993, Phillips 1996). Erken taburculuk dünyada iki temel nedenle tercih edilmektedir. Birincisi doğumun hastalık değil, tamamen normal bir süreç olarak kabul edilmesi, ikincisi ise sağlık sigorta Ģirketlerinin ekonomik nedenlerle doğum sonu hastanede kalıģ süresine belirli sınırlar getirmiģ olmasıdır (Mendler 1996). Erken taburculuk anne ve bebek için olumlu ve olumsuz yönleri bir arada bulundurmaktadır. Erken taburculuğun maliyeti düģürdüğü, müģteri memnuniyetini artırdığı ve tıbbi olarak daha güvenli olduğu belirtilmektedir (Lane 1999, Brooten 2001, GölbaĢı 2003). Ancak erken taburculuk sonrası anne ve yenidoğanda bazı sorunların ortaya çıkabildiği de vurgulanmaktadır. Anne ve bebekte doğum sonrası görülen sorunlar ilk günlerde daha sık yaģamakta ve altı haftaya bazen de bir yıla kadar sürebilmektedir (Albers 2000). Erken taburculukta annede insizyon yerlerinde oluģan sorunlar ve emzirme, bebek bakımı, aile planlaması konularında eğitim ve psikososyal desteğin gerektiği kadar yapılamaması önemli sorunlardır. Yenidoğanda ise hiperbilüribinemi, kardiyak ve gasrtointestinal sorunlar, emme ve emzirme ile ilgili sorunlar gözlenmektedir (Braveman ve ark 1995). Yenidoğan ve anne için erken taburculuğun güvenli olabilmesi bazı koģullara bağlıdır. Bu koģullar: doğumun normal zamanında ve müdahalesiz vajinal yolla olması, postpartum dönemde annenin idrar yapamama, kanama, uterus involüsyon sürecinde yetersizlik gibi bir sorun yaģamaması, anne ve bebek yönünden laboratuar bulgularının normal olması, anne ve bebeğe evde ilk birkaç gün bakabilecek birilerinin bulunması ve annenin kendisi ve bebeğinde ortaya çıkabilecek sorunları ele alabilecek durumda olmasıdır. Bunun yanında anne telefonla ya da ev ziyaretleriyle sağlık personelinden destek alabilecek olanaklara sahip olmalı, yenidoğanın ise ağlayabiliyor, emebiliyor olmasının yanında reflekslerinin ve hayati bulgularının da stabil olması gerekmektedir (Jensen and Bobak 1993, GölbaĢı 2003). Anne ve bebeğin taburculuk sonrası iyi bir duruma sahip olabilmesi için ya erken taburculuğun ardından iyi bir evde bakım hizmeti ile yakından izlenmesi, ya da gebeliği süresince doğum sonu döneme yönelik yeterince 11

12 hazırlanmasının sağlanması gerektiği belirtilmektedir (Goulet 2001, Koç 2005, OkumuĢ 2007). Anne erken taburcu olduğunda kendisi ve bebeğine hastanede verilen bakım, eğitim ve danıģmanlık hizmetleri için ayrılan süre kısalmaktadır. Bu kısa sürede doğum yapan kadının yaģadığı fizyolojik ve psikolojik değiģikliklere uyum sağlaması, annelik rolünü ve bebeğini kabullenmesi ve bunun yanında eve gittiğinde kendine ve bebeğine bakabilmesi için gerekli bilgi ve becerileri kazanması beklenir (Jensen and Bobak 1993). Erken taburculuk sonrasında emzirme ile ilgili sorunlar artmakta, sarılık, sepsis gibi neonatal sorunların tanılanması ve annedeki doğum sonrası sorunların tanı ve tedavisi gecikmekte ve taburculuk sonrası hastaneye tekrar yatma riski artmaktadır (GölbaĢı 2003). Doğum sonu ilk 24 saat içinde taburcu edilen bebeklerin hastalanma oranının % olduğu ve bu bebeklerin (% 34-96) taburculuk sonrası yeniden doktora götürülmesi gerektiği belirtilmektedir (Lane 1999)) Dünyada doğum sonrası hastanede kalıģ süreleri; 1970 lerden 1990 lara 3.9 dan 2 güne gerilemiģtir (Margolis ve ark 1997, Johnson ve ark 2002), Bu süreçte kaliteli sağlık hizmetinin ucuza alınması çabalarının etkisi olmuģtur. Çünkü hastanede kalıģ süresinin uzaması hastane masraflarını artırmaktadır (GölbaĢı 2003). Ülkemizde normal vajinal doğum yapan bir anne, bir sorunla karģılaģılmadığı takdirde 24 saatin sonunda taburcu edilmektedir. Annenin taburculuğunun ardından dört gün boyunca ev ziyaretleri ile izlenmesi gerektiği belirtilmektedir (Koç 2005, Atıcı 2000). Doğum sonrası ilk 24 saatlik dönemde anneye ve bebeğe iyi bir bakım ve eğitim verilmesi anne ve bebekte oluģabilecek sağlık sorunlarını önlemede önemlidir (CoĢkun 2003). Evde taburculuk sonrası izlemlerin sürdürülmesinden baģka yapılabilecek bir diğer uygulama ise doğum öncesi dönemde anne adayının doğum ve sonrasına hazırlanması amacıyla eğitiminin sağlanmasıdır. Ülkemizde ana- çocuk sağlığı genel sağlık sorunları arasında önceliğini sürdürmekte ve doğum sonrası hizmetler geliģmekle birlikte istenilen düzeye henüz ulaģılamadığı belirtilmektedir (GölbaĢı 2003). 12

13 1.2. Doğum Öncesi Bakım Doğum öncesi bakım, gebenin ve fetüsün gebelik süresince, düzenli aralıklarla muayene edilip uygun önerilerde bulunarak izlenmesidir. Bu görev ebe, hemģire ve hekimlere aittir (Öztek 2004). Gebelik ve doğum olayları sağlıklı yaģam olayları olduğundan gebelere yönelik sağlık bakım hizmetleri koruyucu sağlık hizmetleri olarak değerlendirilmektedir (Phılips 1996). Koruyucu sağlık hizmetleri: bağıģıklama, ilaçla koruma, erken tanı, iyi beslenme, aile planlaması ve sağlık eğitimini içine alır (Öztek 2004). Gebenin bu dönemde tıbbi bakım, psikolojik destek ve düzenli izleme gereksinimi olmaktadır (Karen 1996). Doğum öncesi gebenin izlemi kentsel ve kırsal alanlarda sağlık personeli (ebe, hemģire, doktor) tarafından yapılmaktadır. Doğum öncesi izlem için Sağlık Bakanlığının yönergesine göre risksiz bir gebe toplam altı kez izlenmeli ve riskli bir gebelik ise izlem sıklığı artırılmalıdır (Öztek 2004). Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması (TNSA) (2003) verilerine göre ülkemizde doğum öncesi dönemde anne adaylarının büyük bir kısmı (% 41.7) sadece doktordan, % 15 doktor, hemģire ve diğer kaynaklardan, % 40 kadarı basın ve yayın organlarından ve % 3.3 ü sadece ebe ve hemģirelerden bilgi almaktadır. Gebelerin % 40 ının kontrole gittiği halde gebelik ve doğum sonrasına yönelik bir eğitim almadığı belirtilmektedir (Karaçam 1991). TNSA (2003) verilerine göre sağlık personelinden en az bir kez doğum öncesi bakım alan kadınların oranı ise % 81 dir Doğum Öncesi Gebe Eğitimi Annenin gebelik döneminde yeterli eğitim ve danıģmanlık hizmeti alması gerektiği özellikle vurgulanmakta (Güvenli Annelik 2005). Ülkemizde yapılan izlemlerin gebenin eğitimini de içermesi gerektiği belirtilmektedir (Gül 2007). Bunun yanında gebe izlemlerinde rutin muayene ve izlemin ötesine geçilemediği ve annelerin çoğunun doğum sonrasına yönelik eğitim almadığı vurgulanmaktadır (Karaçam 1991). Gebelik sürecinde anne adayının en rahat olduğu haftaların doğum sonrasına yönelik eğitim için en uygun zaman olduğu belirtilmektedir. Çünkü sonraki haftalarda 13

14 doğumun yaklaģmasına bağlı olarak ortaya çıkan fiziksel sıkıntılar ve heyecan, korku gibi duygusal faktörler eğitimin etkinliğini olumsuz yönde etkileyebilmektedir (OkumuĢ 2007). Gebelik süresince verilen eğitim anne adayının sosyo- kültürel durumuna uygun olacak Ģekilde sağlık personeli (doktor, ebe, hemģire) tarafından yapılmalıdır. Doğum öncesindeki eğitim konularının anne adayının gebeliğe uyumu ve öz bakımı, doğuma hazırlık, gebelikte tehlikeli durumlar, doğum sonu bebek bakımı ve annenin öz-bakımı, emzirme ve postpartum aile planlamasını içermesi gerektiği belirtilmektedir (CoĢkun 2007, OkumuĢ 2007, VatandaĢ 2004). Anne adayının kendisi ve bebeğinin özbakımına yönelik konularda eğitim gereksinimi olduğu belirtilmektedir (Arslan 2001). Eğitim alan gebelerde sezaryen oranının daha düģük olduğu (OkumuĢ 2006), doğum sonrası lohusalık depresyonuyla daha az karģılaģıldığı (Koçyiğit 2004, TaĢdemir 2006), kendi özbakımları ve bebek bakımı konusunda daha rahat oldukları (Koç 2005) vurgulanmaktadır. Anne ve bebeğin özbakımına yönelik olarak gebelik sırasında verilecek eğitimin anneye ve bebeğe ait fizyolojik değiģiklikler, hijyen, gebenin doğuma hazırlığı (Güvenli Annelik 2005), emzirme ve meme bakımı ( Eroğlu 2007), bebek bakımı (Koç 2005) ve annenin kendi özbakımına yönelik konuları içermeli, gebe istediğinde eğitimciye telefonla ulaģabilmeli ve bilgi alabilmelidir (TaĢkın 2005, Koç 2005). Eğitimcinin gebeye saygı ile yaklaģması, kendini ifade etmesine fırsat vermesi, geri bildirimde bulunarak gebeyi desteklemesi, kendini rahat hissetmesini sağlaması önemlidir (Kırca 2001). Eğitimler sırasında gebenin rahat olabileceği bir ortam hazırlanmalıdır (Aslantekin 2007). Bu eğitimler yalnızca anneyi değil baba adayını ve tüm aileyi de içerecek Ģekilde ve danıģmanlık hizmetini kapsayacak biçimde olmalıdır (Arslan 2001, Koç 2005, OkumuĢ 2006, TaĢdemir 2006, Aslantekin 2007, Gül 2007, Eroğlu 2007, Mete 2007, OkumuĢ 2007). Eğitimler her ülkenin sağlık politikasına ve gereksinimlerine de uygun olacak Ģekilde planlanmalı, anne adayının öncelikleri de mutlaka dikkate alınmalıdır (Guo-ging 2004). 14

15 Gebeliğin Üçüncü Trimesterinde Eğitim Gebeliğin son trimesterinde anne adayına verilmesi gereken eğitim doğum öncesi ve doğum sonrasında annenin ve bebeğin özbakımı ile ilgili konulardan oluģmaktadır (Atıcı 2000, Altuntuğ 2002, CoĢkun 2003, TaĢkın 2003, Koç 2005). Doğum Öncesi Dönem: Beslenme Ağız bakımı Perine bakımı Meme bakımı Vücut temizliği ve banyo Cinsel yaģam Uyku ve dinlenme durumu Egzersiz Gebenin aģı takvimi Ģeklinde sıralanmaktadır Doğum Sonrası Dönem: Epizyo- insizyon bakımı LoĢia takibi Perine bakımı Ağız bakımı Vücut temizliği ve banyo Meme bakımı ve emzirme Sıvı alımı ve beslenme Cinsel yaģam Aile planlaması Uyku ve dinlenme Egzersiz 15

16 Bebek bakımı: Yeni doğanın özellikleri Göbek bakımı Bebeğin bezinin değiģtirilmesi Bebeğin banyosu Bebeğin kucakta tutulması, yatırılması Bebeğin beslenmesi ve emzirilmesi Bebeğin aģı takvimi 16

17 2. MATERYAL VE METOD 2.1. AraĢtırmanın Tipi Son-test kontrol gruplu, deneysel türde bir çalıģmadır AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri ÇalıĢma, Sağlık bakanlığı Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi nde yürütülmüģtür. Konya ili sınırları içinde sağlık bakanlığına bağlı iki hastanede, bir üniversite hastanesinde ve bazı özel hastanelerde kadın doğum kliniği ve polikliniği bulunmaktadır. ÇalıĢmanın yürütüldüğü hastane, eğitim ve giriģim nedeniyle uygun ortamı sağlaması sebebiyle tercih edilmiģtir. Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi 1966 yılında Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) Konya Hastanesi adıyla toplam 130 yatak ve günlük ortalama 250 poliklinik hastasına cevap verebilecek kapasitede çalıģmaya baģlamıģtır. Talebin artması ve ihtiyaca cevap verebilmesi için yatak sayısı artırılmıģ ve 2002 yılına kadar toplam 2500 poliklinik hasta kapasitesi ve 250 yatakla SSK Konya Bölge Hastanesi olarak çalıģmaya devam etmiģtir. SSK hastanelerinin sağlık bakanlığına devri ile hastane önce Meram Devlet Hastanesi, ardından Meram Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi adını almıģtır. Poliklinik hasta kapasitesi Günlük 7500 e ulaģan hastane, merkez hastanedeki 114 poliklinik sayısı ve kendine bağlı çalıģmaya devam eden Ġçeri Çumra ve Yazır Devlet Hastaneleri nin de içinde bulunduğu geniģ kapsamlı bir çalıģma alanına sahiptir. Hastanede kadın doğum polikliniği günlük hasta sayısı ortalama 400, servis yatak kapasitesi 60 dır. BeĢ doğum ünitesi ve dört travay yatağından oluģan bir doğum salonu bulunmaktadır. Toplam yıllık doğum sayısı 2909 (aylık 97, günlük 9) olan hastaneye polikliniğe baģvuran toplam gebe sayısı ise günlük 60 tır (2007 yılı hastane kayıtları). Polikliniğe gelen gebenin izleminde rutin laboratuar testleri, fiziksel muayene ve gerektiği takdirde de ultrasonografi yapılmakta, hiçbir konuda eğitim verilmemekte, 17

18 sadece kullanması gereken ilaç varsa onun kullanımı anlatılıp muayene sonlandırılmaktadır. Hastanede ayrıca bebek bakım odası ve yeni doğan ünitesi de yer almaktadır. Doğum salonunda çalıģan ebe sayısı 23, klinikte çalıģan hemģire sayısı 18 dir. Doğum salonuna gelen gebe IV (intravenöz) sıvısı takılarak travay odasına alınmakta, doğum süreci baģladığında (yaklaģık 5-6 cm açıklık oluģtuğunda) doğum ünitelerinden birine alınmaktadır. Doğumun ardından doğum odasındaki hasta yatağında dinlenmesi, ilk kanama takibinin yapılması ve bebeğin emzirilmesinin sağlanmasının ardından yaklaģık bir saat sonra kadın doğum kliniğine alınmaktadır. Klinikte anne ve bebek hayati bulgular ve kanama yönünden izlenmekte, anne ve bebeğin herhangi bir sorunu yoksa vajinal doğumlarda saat, sezaryenlerde de saat sonunda taburcu edilmektedirler. Anne daha erken taburcu olmak istediğinde imza alınarak taburcu iģlemi gerçekleģtirilebilmektedir. Anneye doğum sonrası dönemde sadece emzirme baģlatılarak nasıl devam etmesi gerektiği anlatılmakta, sağlık ocağına gitmesi gereken gün vurgulanmakta, baģka bir eğitim verilmeden anne ve yenidoğan taburcu edilmektedir AraĢtırmanın Evreni ve Örneği AraĢtırmanın evreni, Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi Kadın Doğum Polikliniğine baģvuran gebelerdir. Örnek büyüklüğünü belirlemede Rosner (1995) tarafından iki bağımsız grup arasında yapılan çalıģmalarda örnek büyüklüğünün saptanmasında önerilen bir hesaplamadan yararlanılmıģtır. Hesaplamada baģka bir çalıģmanın (ġahingeri 2008) bulgusundan yararlanılmıģtır. Doğum sonrası hastaneden taburculuğa hazır olanların puan ortalaması 162,8 ve hazır olmayanların ise 143,9 dur. Hesaplamada tüm grubun standart sapması olan 25,0 dikkate alınmıģ, güven düzeyi % 95 ve güç % 90 kabul edilmiģtir. Hesaplama sonucunda her bir grup için en az 37 kiģi alınması gerektiği bulunmuģtur. ÇalıĢmada deney grubu 42 ve kontrol grubu 42 gebeden (toplam 84) oluģmuģtur. KarĢılaĢılabilecek sorunlara karģı da her grup için 10 ar adet yedek tercih edilmiģtir. AraĢtırmanın örnek grubuna 03 Ocak ġubat 2008 tarihleri arasında gebe izlemi amacıyla hastaneye baģvuran son trimesterindeki 84 gebe alınmıģtır. Kadın 18

19 doğum polikliniğine baģvuran gebelerden son trimester içinde olanlar poliklinikteki hekim tarafından araģtırmacı tarafından oluģturulan gebe eğitim odasına yönlendirilmiģ, eğitim odasına gelen her gebeden seçim kriterlerine uygun olanlara yapılan araģtırma anlatılmıģ, deney ya da kontrol grubundan hangi sıraya denk gelmiģse kendi grubuna yönelik yapılması gerekenler açıklanarak kabul edenler araģtırmaya dâhil edilmiģtir. Gebeler deney ve kontrol gruplarına rastgele atanmıģtır. Bu amaçla ölçütlere uygun olan gebelerden sırasıyla biri deney, diğeri kontrol grubuna alınmıģtır. Gebelerden okuma yazması ve telefonu olan, çoğul gebeliği olmayan ve bilinen bir sağlık sorunu bulunmayan, Konya ili sınırları içinde yaģayan ve Konya da doğum yapacak olanlar tercih edilmiģtir. Doğum sonrası kendisi ya da bebeğinde herhangi bir sağlık sorunu olan kadınların çalıģmaya alınmaması planlanmıģ, ancak kendisi ya da bebeğinde sağlık sorunu bulunan olmamıģtır Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması Verilerin toplanması için kadınların sosyo- demografik özellikleri, doğurganlık özellikleri ve doğum sonu anne bebek özelliklerini içeren bir anket formu, ve doğum sonrası taburculuğa hazır oluģluk durumlarını değerlendirmek için Hastane Taburculuğuna Hazır OluĢluk Ölçeği Yeni Doğum YapmıĢ Anne Formu (HTHÖ - YDAF), kullanılmıģtır Veri Toplama Formu AraĢtırmacı tarafından literatüre dayanarak (Koç 2005, ġahingeri 2008) hazırlanan veri toplama formu iki bölümden oluģmaktadır. Doğum öncesi bilgi formu (DÖBF); Annenin sosyo- demografik özellikleri, doğurganlık özellikleri, bu gebeliğine iliģkin özelliklerini, Doğum sonrası bilgi formu (DSBF); ise annenin bu doğumu ile ilgili özellikleri; ve bebeğinin özelliklerini içeren sorulardan oluģmaktadır. 19

20 Sosyo demografik özellikler; bölümü kadının yaģı, eģinin yaģı, evlilik süresi, kadının eğitim durumu, eģinin eğitim durumu, gelirini algılama durumu, kadının çalıģma durumu, sağlık güvencesinin varlığı ve aile tipini sorgulayan sorulardan oluģmaktadır. Doğurganlık özellikleri olarak; ilk adet yaģı, toplam gebelik sayısı, canlı doğum sayısı, yaģayan çocuk sayısı, düģük ve kürtaj öyküsü sorgulanmıģtır. Bu gebeliğine ilişkin; gebeliği süresince kontrole gidip gitmediği, kontrole gitme sıklığı, kontrole gittiği yer, planlı bir gebelik olup olmadığı, gebeliği süresince sorun yaģayıp yaģamadığı ile ilgili sorular yer almıģtır. Annenin bu doğumu ve doğum sonrası ile ilgili olarak: doğum Ģekli, bebeğine ve kendisine bakabileceğine inanma durumu, kendisini yorgun ve uykusuz hissetme durumu, evde yardımcı olabilecek birisinin varlığı, kabızlık yaģama durumu, meme sorununun varlığı, ağrı durumu, ağrının niteliği, emzirebilme durumu, emzirmeye baģlama zamanı, veri toplama zamanı ve taburculuk zamanından oluģmuģtur. Bebekle iliģkili olarak doğum ağırlığı, emme ile ilgili sorun yaģama durumu, idrar yapabilme, dıģkılayabilme, huzursuzluk durumu, ek gıda verilme durumu ve ek gıdanın niteliği sorgulanmıģtır Hastane Taburculuğuna Hazır OluĢluk Ölçeği - Yeni Doğum YapmıĢ Anne Formu (HTHÖ- YDAF) Annenin doğum sonrası taburculuğa hazır oluģluk durumunu değerlendirmek amacıyla Hastane Taburculuğuna Hazır oluģluk Ölçeği - Yeni Doğum YapmıĢ Anne Formu (HTHÖ- YDAF) kullanılmıģtır (Weiss ve ark 2006, Weiss ve Piacentine 2006 ). HTHÖ-YDAF nin Türkçe Formunun geçerlilik ve güvenilirliği Akın ve ġahingeri (yayında, 2010) tarafından yapılmıģtır. HTHÖ-YDAF nin geçerliliğinin incelenmesinde içerik geçerliliğine yönelik olarak konu alanında uzman kiģilerden görüģ alınmıģtır. Yapı geçerliliğine yönelik olarak Temel BileĢenler Analizi-Varimax rotasyon yöntemi ve bilinen grup geçerliliği yönteminden yararlanılmıģtır. Ölçeğin güvenilirliğine yönelik olarak iç tutarlılığı ve madde toplam puan korelâsyonları incelenmiģtir. Ġç tutarlılık için Cronbach alfa güvenilirliği hesaplanmıģtır 20

21 Faktör analizinde faktör yükü değeri 0.30 un üzerinde olan maddelerde faktör yükünün arasında değiģtiği gözlenmiģtir. Türkçe HTHÖ-YDAF nin faktör analizinde ölçek maddelerinin 20,21,22 ve 23. maddeler hariç tamamının birden fazla faktör altında yer aldığı ve orjinal ölçekten farklı gruplandığı gözlenmiģtir. Bilinen grup geçerliliğini incelemeye yönelik olarak ölçeğin ilk maddesinde sorgulanan annenin kendisini eve gitmeye hazır hissedip hissetmediği yönündeki soruya evet ya da hayır diyenlerin ölçekten aldıkları toplam puanları ve alt boyutlarda bakım becerisi, bakım yönetimi bilgisi ve güç ve baģ etme puanlarında kendini eve gitmeye hazır hissetmeyenlerin puan ortalamasının kendini hazır hissedenlere göre daha düģük olduğu ve farkın istatistiksel olarak önemli olduğu (p<0.0001, p<0.001) saptanmıģtır. Stres kontrolü ve yardıma ulaģma bilgisi puanlarının istatistiksel olarak farklılık göstermediği (p>0.05) bulunmuģtur. Güvenilirliğin incelenmesinde Ġç Tutarlılığı (Ġnternal Consistency) incelemeye yönelik olarak HTHÖ-YDAF nin toplam ve alt ölçekleri için Cronbach alfa güvenilirliği hesaplanmıģtır. HTHÖ-YDAF nin Cronbach alfa güvenilirlik katsayısı toplamda (0.70, alt ölçeklerden bakım becerisi (0.74), beklenen destekte (0.83), güç ve baģ etmede (0.57) ve bakım yönetimi bilgisinde (0.32) olarak bulunmuģtur. Madde toplam puan korelasyonları arasındadır (p<0.01). Ölçeğin alt boyutlarının geçerlilik ve güvenirliği ile ilgili ayrıntılı çalıģmaların yapılması gerektiği, istatistiksel değerlendirme açısından da ölçeğin toplam puanının kullanılmasının uygun olacağı vurgulanmıģtır (Akın ve ġahingeri 2010, yayında). HTHÖ- YDAF Hastaneden taburculuğa hazır oluģluğu annenin algılamasına göre değerlendiren bir ölçektir, dört alt boyuttan ve toplam 23 maddeden oluģmaktadır. Ölçekte 1. madde annenin planlanan taburculuğa kendini hazır hissetme durumu ile ilgilidir, evet/hayır olarak ikili yanıtlanmakta ve puanlamaya dâhil edilmemektedir arasındaki maddeler 0 ile 10 arasında likert tipi puanlanmakta ve 3. ve 6. maddeler ters yönde puanlanmaktadır. Ölçekte en düģük puan 0 ve en yüksek puan 220 dir. Puanlamada yüksek puan kiģinin o konu hakkında yeterli durumda olduğunu, düģük 21

22 puanlar yeterli olmadığını göstermektedir. ÇalıĢmada istatistiksel analizler toplam puan üzerinden yapılmıģtır. edilmiģtir. ÇalıĢma grubunda ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 86,2 olarak tespit 2.5. Gebe Eğitim Kitapçığının Hazırlanması AraĢtırmacı tarafından literatüre dayanarak Gebe Eğitim Kitapçığı (Ek E) oluģturulmuģtur. GeliĢtirilen kitapçık için ekte isimleri verilen dört uzmanın görüģü alınmıģ (Ek F) ve görüģlere göre tekrar gözden geçirilerek düzenlenmiģtir. Kitapçıkta annenin öz bakımı ve yeni doğanın bakımı ile ilgili konular yer almaktadır. Annenin öz bakımı ile ilgili olarak doğum sonu fizyolojik değiģiklikler, perine hijyeni, karın ağrıları, boģaltım, banyo ve genel hijyen, uyku ve dinlenme, egzersiz, cinsel iliģki, ilaç kullanımı, kontrasepsiyon yöntemleri, emzirme ve meme bakımı konuları, yeni doğanın bakımı ile ilgili olarak yeni doğanın özellikleri, bebeğin tutulması, yatırılması, banyosu, giydirilmesi, anne ve bebeğin beslenmesi konularına yer verilmiģtir Ön Uygulama AraĢtırmanın ön uygulaması çalıģmanın yürütüldüğü hastanede, 5-15 Kasım 2007 tarihleri arasında yapılmıģtır. Hazırlanan veri toplama formlarından doğum öncesi veri toplama formu ile beģ gebeden bilgi toplanmıģ ve bu beģ gebeye kitapçık kullanılarak eğitim verilmiģtir. Doğum sonrası kullanılması planlanan formlar da aynı dönemde doğum yapmıģ ve taburcu olmamıģ olan beģ anneye uygulandıktan sonra, anlaģılabilirliği incelenip gerekli düzenlemeler yapılmıģ ve veri toplama araçları hazır hale getirilmiģtir. Ön uygulamada yer alan gebeler ve anneler çalıģma grubuna alınmamıģtır. 22

23 2.7. Verilerin Toplanması ve Eğitimin Uygulanması Doğum öncesi veriler 03 Ocak 11 ġubat 2008 tarihleri arasında, doğum sonrası veriler ise 01 Nisan- 5 Haziran 2008 tarihleri arasında toplanmıģtır. Her iki grupta da ilk veriler toplanırken sözlü onamlar alınmıģ, doğum öncesi döneme ait veriler toplandıktan sonra deney grubuna dâhil edilen gebelere eğitim, ardından da eğitim kitapçığı verilmiģ, kontrol grubundaki gebeler hastanenin rutin hizmetlerinden yararlanmıģtır. Veri toplama ve uygulama süreci ġekil 1 de sunulmuģtur. Birinci AĢama (03 Ocak- 11 ġubat 2008) Deney Grubu Kontrol Grubu DÖBF nin uygulanması DÖBF nin uygulanması Gebelerin eğitimi Ġkinci AĢama (01 Nisan- 05 Haziran 2008) Deney Grubu Kontrol Grubu DSBF nin uygulanması DSBF nin uygulanması HTHÖ- YDAF nin uygulanması HTHÖ- YDAF nin uygulanması ġekil 1. Veri Toplama ve Eğitim Uygulama Süreci 23

24 Veri Toplama Veriler araģtırmacı tarafından hastane polikliniği eğitim odasında ve doğum sonrası kliniğinde kadınlarla yüz yüze görüģülerek toplanmıģtır. Verilerin toplanması 3 Ocak - 5 Haziran 2008 tarihleri arasında iki aģamada gerçekleģtirilmiģtir. Birinci aģamada gebeliğin üçüncü trimesterindeki örneğe giren tüm kadınlardan sosyodemografik özellikler, bu gebelik özellikleri ve doğurganlık özelliklerine iliģkin veriler (Ek A) toplanmıģtır. Ġkinci aģamada ise örneğe giren tüm kadınlardan kendilerinin ve bebeklerinin sağlık özelliklerine iliģkin veri toplama formu (Ek B) ve HTHÖ- YDAF (Ek C) ölçeği kullanılarak veri toplanmıģtır Eğitimin Uygulanması Tüm gebelerden birinci aģamada veri toplanmasının ardından hastanede eğitim için ayrılan bir odada deney grubunda yer alan kadınlara tek tek Gebe Eğitim Kitapçığı ndaki konuları içeren eğitim verilmiģ, kontrol grubunda yer alan kadınlar ise yalnızca hastanenin rutin izlem ve bakım hizmetinden yararlanmıģtır. Eğitim uygulaması araģtırmacı tarafından gerçekleģtirilmiģtir. Kadın doğum polikliniğine gelen, gebeliğinin haftasında olan, deney grubunda yer alan gebeler polikliniklerden gebe eğitimi için düzenlenmiģ bir odaya yönlendirilmiģtir. Deney grubundaki gebelere sosyo-demografik veri formu uygulandıktan sonra gebelere bireysel eğitim verilmiģtir. Eğitim ortalama 60 dakika sürmüģ, eğitim tekniği olarak düz anlatım ve soru cevap yöntemi kullanılmıģtır. Gebelere doğum yaptıkları zaman araģtırmacıyı haberdar etmeleri istenmiģ ve en sonunda Gebe Eğitim Kitapçığı verilerek eğitim tamamlanmıģtır. Gebelerden telefon numaraları alınmıģ ve gebeye de araģtırmacıya ulaģabileceği ev, iģ ve cep telefonları verilerek her zaman arayabileceği vurgulanmıģtır. AraĢtırmacı tarafından da doğum zamanına kadar her gebenin her ay için bir kez telefonla aranacağı belirtilmiģtir. Tüm gebeler, soruları olup olmadığının sorulması, var olan sorularına cevap verilebilmesi ve 24

25 araģtırmayı ve araģtırmacıyı unutmalarına engel olmak amacıyla her ay bir kez düzenli (doğuma kadar en az iki kez) olarak telefonla aranmıģtır. Gebelerin doğuma kadar geçen sürede soru ve sorunlarına hastane içinde çözüm üretilmeye çalıģılmıģtır. Kontrol grubuna yer alan gebelerden ise doğum öncesi veri toplama formu ile veri toplanmıģ, aynı Ģekilde telefon numaraları verilmiģ, araģtırmacıyı arayabilecekleri, ancak araģtırmanın ilerleyiģini etkileyebileceği açıklanarak bilgi verilemeyeceği belirtilmiģtir. Kontrol grubundaki gebeler de aynı Ģekilde her ay bir kez telefonla aranmıģtır. Ancak bu gruptaki gebelere bilgi aktarımı yapılmamıģ, sadece araģtırma ve araģtırmacıyı unutmalarına engel olmak amacıyla telefonla görüģülmüģtür. Kontrol grubundaki gebelere eğitim ve kitapçık verilmemiģ, isteyen gebelere doğum sonrası dönemde verilebileceği belirtilmiģ, isteyen annelere de doğum sonrası veri toplama formu doldurulduktan sonra kitapçık verilmiģtir DeğiĢkenler Bağımlı DeğiĢkenler Annenin taburculuğa hazır oluģluk düzeyi Annenin taburculuğa algılanan hazır oluģluk durumu Bağımsız DeğiĢkenler Kadınların eğitim alma durumu Sosyo- demografik özellikler Kadının yaģı Kadının eğitim durumu EĢin yaģı EĢin eğitim durumu Aile tipi 25

26 Sağlık güvencesi Annenin çalıģma durumu Doğurganlık özellikleri Adet yaģı Gravida Parite YaĢayan çocuk sayısı DüĢük öyküsü Kürtaj öyküsü Kadınların bu gebeliklerine iliģkin özellikler Kontrole gitme durumu Bu gebeliğinin planlı olması durumu Gebeliği süresince sorun yaģama durumu Kadınların bu doğumlarına iliģkin özellikleri Doğum Ģekli Bebeğine evde bakabileceğine inanma durumu Kendisine evde bakabileceğine inanma durumu Evde kendisine yardım edecek kiģinin varlığı Kendisini yorgun hissetme durumu Kendisini uykusuz hissetme durumu Kabızlık sorunu yaģama durumu Memesiyle ilgili sorun yaģama durumu Ağrısının yeri Ağrısının düzeyi Emzirmeye baģlama durumu 26

27 Doğum sonrası dönemde bebeklerin özellikleri Bebeğin cinsiyeti Bebeğin emme ile ilgili sorunu olma durumu Bebeğin idrar yapabilme sorunu olma durumu Bebeğin dıģkılama sorunu olma durumu Bebeğin huzursuz olma durumu Bebeğe ek gıda verilmesi durumu Kontrol DeğiĢkenleri YaĢ EĢ yaģı Evlilik süresi Gelir düzeyi Kadının eğitim durumu EĢinin eğitim durumu Algılanan gelir durumu Kadının çalıģma durumu Sağlık güvencesi Aile tipi Adet yaģı Gravida YaĢayan çocuk sayısı DüĢük öyküsü Kürtaj öyküsü Gebeliği süresince kontrole gitme durumu Kontrol sıklığı Kontrole gittiği yer Gebeliği süresince sorun yaģama durumu 27

28 Bu gebeliğinin planlı olması 2.9. Terminolojinin Tanımlanması Taburculuğa Algılanan Hazır OluĢluk Düzeyi: Annenin doğum sonrası taburcu olmaya hazır olma düzeyini ifade eden terimdir Verilerin Değerlendirilmesi AraĢtırmada elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak veri kontrolü yapılmıģ, hatalı veriler düzeltilmiģtir. Ġstatistiksel analizler SPSS 10,0 paket program kullanılarak yapılmıģtır. Verilerin normal dağılıma uygunluğu değerlendirilmiģ ve analizler yapılmıģtır. Tanımlayıcı istatistiklerde yüzde ve ortalama hesaplamaları, bağımlı ve bağımsız değiģkenler arasındaki iliģkinin incelenmesinde Ki-kare, Student t ve Mann-Whitney U testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (One Way Anova), çoklu regresyon (enter method) ve logistik regresyon (binary) analizi yöntemlerinden yararlanılmıģtır. Korelâsyonlarda 0,00-0,25 çok zayıf, 0,26-0,49 zayıf, 0,50-0,69 orta, 0,70-0,89 yüksek, 0,90-1,00 çok yüksek değerleri dikkate alınmıģtır (Akgül 2005). Çift yönlü p değeri kullanılmıģ, p<0,05 değerleri önemli kabul edilmiģtir AraĢtırmanın Sınırlılıkları AraĢtırmada elde edilen bulgular tüm kadınlara genellenemez. Gebeliği süresince bebeği ve kendisinde bilinen bir sağlık sorunu, çoğul gebeliği, okuma yazması olmayan, ulaģılabilecek telefon numarası bulunmayan, Konya da doğum yapmayı düģünmeyen ve bebeğini kaybeden gebelerin araģtırmaya dâhil edilmemesi araģtırmanın sınırlılıklarını oluģturmaktadır. 28

29 2.12.AraĢtırmanın Amacı ve Hipotezi AraĢtırmanın amacı gebeliğin üçüncü trimesterinde gebelere verilen doğum ve doğum sonrasına yönelik eğitimin doğum sonrası taburculuğa hazır oluģluk düzeyi ile iliģkili olup olmadığını incelemektir. AraĢtırmanın hipotezi: H1: Gebeliğin üçüncü trimesterinde doğum ve doğum sonrasına yönelik eğitim alan anneler ile almayan anneler arasında doğum sonrası taburculuğa hazır oluģluk düzeyi yönünden önemli farklılık beklenmektedir AraĢtırmanın Varsayımları AraĢtırmada kullanılan veri toplama araçlarıyla geçerli ve güvenilir bilgi elde edildiği varsayılmıģtır AraĢtırmanın Etiği AraĢtırma öncesi Selçuk Üniversitesi Tıp fakültesi Etik Kurulu ndan etik kurul onayı (Ek F) alınmıģtır AraĢtırmanın yürütüldüğü Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi BaĢhekimliği nden araģtırmanın yapılabilmesi için yazılı izin (Ek G) alınmıģtır. Deney ve kontrol grubundaki gebelerden araģtırma süreci açıklanarak sözlü onamları alınmıģtır. Deney ve kontrol grubuna dâhil edilen tüm kadınlara araģtırmanın amacı, süresi, süreci, onların anlayabileceği nitelikte açıklanarak AydınlatılmıĢ Onam ilkesi, istedikleri zaman araģtırmadan ayrılabilecekleri belirtilerek Özerklik ilkesi, kiģisel bilgilerinin mutlaka korunacağı vurgulanarak Gizlilik ve Gizliliğin Korunması ilkesi yerine getirilmiģtir. 29

30 Onam Formu Bu araģtırmada doğum sonrası dönemde kadınların sosyo- demografik özellikleri, doğurganlık özellikleri, bu gebeliğine ait özellikleri, bu doğumu ve bebeğine ait özellikleri ile taburculuğa hazır oluģlukları arasındaki iliģkisi incelenecektir. Bu amaçla iki ölçek ve doğum öncesi ve doğum sonrası veri toplama formu kullanılarak katılanlardan iki ayrı (üçüncü trimesterinde ve doğum sonrası hastaneden taburcu olmadan önce) aģamada veri toplanacaktır. ÇalıĢmaya katılmanız ve sorulara doğru cevap vermeniz araģtırma sonuçlarının doğruluğunu etkileyecek ve bu soruna çözüm bulunmasına katkı sağlayacaktır. Vereceğiniz cevaplar bu çalıģma dıģında hiçbir yerde kullanılmayacak ve kesinlikle gizli tutulacaktır. Bu çalıģmayı reddetmek ve istediğiniz zaman hiçbir neden göstermeden araģtırmadan ayrılma hakkına sahipsiniz. Katılımınız için teģekkür ederiz. Gönüllünün Adı- Soyadı ( katılımcıların sözlü onamları alınmıģtır) AraĢtırmanın ÇalıĢma Takvimi Literatür taraması ve araģtırma önerisinin hazırlanması: 3 ay (Haziran- Ağustos 2007) Veri toplama araçlarının hazırlanması: 2 ay (Ağustos- Eylül 2007) Uzman görüģü alınması: 1 ay (Eylül- Ekim 2007) Yasal izinlerin alınması: 5 gün (05-10 Ekim 2007) Ön uygulama: 10 gün (05-15 Kasım 2007) AraĢtırmanın uygulanması, birinci aģama: Ġki ay (03 Ocak- 03 Mart 2008 Eğitim verilmesi ve doğum öncesi verilerin toplanması) AraĢtırmanın uygulanması ikinci aģama: 3 ay (01 Nisan- 5 Haziran 2008) AraĢtırma raporunun hazırlanması (01 Temmuz Ağustos 2009) 30

31 2.16. AraĢtırmanın Uygulaması Sırasında KarĢılaĢılan Güçlükler Doğum sonrası veri toplama formu hasta odalarında doldurulmuģ ve odadaki diğer hasta ve refakatçilerin bu konu ile ilgili soruları ile karģılaģılmıģtır. Gebelerden altı tanesinin taburcu olduktan bir hafta sonra doğum yaptığı öğrenilmiģ, bunların yerine her grup için yedek olarak belirlenen gebelerden altı tanesine ulaģılmıģ ve onlar araģtırma kapsamına alınmıģtır. Bazı gebeler gebelikleri süresinde her hastaneye geliģlerinde gebelikle ilgili olmayan sorunlarında bile yardım almak istemiģtir. Gebelerden bir tanesi perģembe günü doğum yapmıģ, cuma günü taburcu olacağı belirtildiği için verileri toplanmıģ ancak taburculuğu bebeğinde bilüribin yükselmesi nedeniyle ertelenmiģtir. Aynı gebe cumartesi ve pazar günü de araģtırmacıyı arayarak destek olmasını istemiģtir. Bazıları bundan sonraki her hastaneye geliģinde de yardım talebinde bulunmuģtur 31

32 3. BULGULAR AraĢtırmada yer alan 42 deney ve 42 kontrol grubunda olmak üzere toplam 84 kadına ait bulgular dört baģlık altında sunulmuģtur ÇalıĢma grubundaki kadınların tanımlayıcı özelliklerinin dağılımları 3.2. Deney ve kontrol grubundaki kadınların sosyo- demografik, doğurganlık ve gebelik özelliklerinin karģılaģtırılması 3.3. Deney ve kontrol grubundaki kadınların doğum sonrası özellikleri, HTHÖ- YDAF puanları ve taburculuğa algılanan hazır oluģluk durumlarına göre karģılaģtırılması 3.4. ÇalıĢma grubundaki kadınların HTHÖ- YDAF puanları ve taburculuğa algılanan hazıroluģluk durumları ile iliģkili faktörlerin incelenmesi 32

33 3.1. ÇalıĢma Grubundaki Kadınların Tanımlayıcı Özelliklerinin Dağılımları Çizelge ÇalıĢma grubundaki kadınların sosyo- demografik özelliklerinin dağılımı (n=84) Özellikler Ortalama SS YaĢ 26,5 5,3 EĢ yaģı 29,7 6,6 Evlilik süresi 5,6 4,6 Gelir düzeyi (TL) 1114,6 800,6 Sayı % Eğitim durumu Ġlkokul Ortaokul Lise ve üzeri EĢinin eğitim durumu Ġlkokul Ortaokul Lise ve üzeri Algılanan gelir durumu Ġyi Orta Kötü ÇalıĢma durumu Evet Hayır Sağlık güvencesi Var Yok Aile tipi Çekirdek GeniĢ ,6 21,4 25,0 35,7 21,4 42,9 19,0 59,5 21,4 31,0 69,0 98,8 1,2 61,9 38,1 Çizelge de çalıģmaya alınan kadınların sosyo- demografik özelliklerinin dağılımı verilmiģtir. Kadınların yaģ ortalaması 26,5±5,3, eģlerinin yaģ ortalaması 29,7±6,6, evlilik süreleri ise 5,6±4,6 yıl olarak tespit edilmiģtir. Ailelerin gelir düzeylerinin 1114,6±800,6 TL olduğu, gelir durumunu kadınların % 59,5 inin orta düzeyde algıladığı saptanmıģtır. Kadınların ilkokul (% 53,6), eģlerinin lise ve üzeri (% 33

34 42,9) eğitim alanlarının daha fazla olduğu, kadınların % 69 unun çalıģmadığı, % 98,8 inin sağlık güvencesinin olduğu ve % 61,9 unun çekirdek ailede yaģadığı bulunmuģtur. Çizelge ÇalıĢma grubundaki kadınların doğurganlık özelliklerinin dağılımı (n= 84) Özellikler Ortalama SS Adet yaģı 13,0 2,2 Gravida 2,0 1,1 YaĢayan çocuk sayısı 1,5 0,8 Sayı % DüĢük öyküsü Evet Hayır Kürtaj öyküsü Evet Hayır ,1 86,9 11,9 88,1 Çizelge de kadınların doğurganlık özelliklerine iliģkin bulguların dağılımı görülmektedir. AraĢtırmaya katılan kadınların ilk adet yaģlarının ortalama 13,0±2,2, toplam gebelik sayısının (Gravida) 2,0±1,1 olduğu, yaģayan çocuk sayısının 1,3±0,8 olduğu tespit edilmiģtir. 34

35 Çizelge ÇalıĢma grubundaki kadınların bu gebeliklerine iliģkin özelliklerin dağılımı (n= 84) Özellikler Sayı % Kontrole gitme durumu Evet Hayır Kontrole gittiği yer Sağlık ocağı Muayenehane Hastane Bu gebeliğin planlı olma durumu Evet Hayır Gebeliği süresince sorun yaģama durumu Evet Hayır ,2 4,8 19,0 16,7 64, ,7 83,3 Kadınların bu gebeliklerine iliģkin özelliklerinin dağılımı çizelge de sunulmuģtur. Gebeliği sırasında kontrole gidebilenlerin oranının % 95,2 olduğu (Ortalama kontrole gitme sıklığı 1,7±0,6), kontrole gidilen yer olarak % 64,3 ünün hastaneleri tercih ettikleri saptanmıģtır. Kadınların % 67,9 unun gebeliğinin planlı olduğu ve gebelikleri boyunca herhangi bir sağlık sorunu yaģamadığı (% 83,3) bulunmuģtur. 35

36 Çizelge ÇalıĢma grubundaki kadınların bu doğumlarına iliģkin özelliklerinin dağılımı (n= 84) Özellikler Sayı % Doğum Ģekli Normal Sezaryen Bebeğine bakabileceğine inanma durumu Evet Hayır Kendisine bakabileceğine inanma durumu Evet Hayır Evde yardım edecek kiģinin varlığı Var Yok Kendisini yorgun hissetme durumu Evet Hayır Kendisini uykusuz hissetme durumu Evet Hayır Kabızlık sorunu olma durumu Var Yok Ağrının yeri Karın Perine Diğer Ağrısının düzeyi Hafif- rahatsız edici ġiddetli Annelerin tamamı ağrısı olduğunu belirtmiģtir ,8 45,2 86,9 13,1 81,0 19,0 79,8 20,2 50,0 50,0 56,0 44,0 31,0 69,0 84,5 11,9 3,6 61,9 38,1 Çizelge te kadınların bu doğumlarına iliģkin özelliklerinin dağılımları verilmiģtir. Doğumların % 45,2 sinin sezaryen müdahalesi yoluyla gerçekleģtiği, kadınların % 86,9 unun bebeklerine, % 81,0 ının kendisine bakabileceğine inandığı, % 79,8 inin evinde kendilerine yardımcı olabilecek birisinin olduğu, % 50,0 kadının kendisini yorgun, % 56,0 sının uykusuz hissettiği, % 31,0 inin kabızlık sorunu yaģadığı 36

37 bulunmuģtur. Kadınların tamamı ağrıdan Ģikâyet ederken % 84,5 i ağrısının karın bölgesinde ve % 61,9 u hafif- rahatsı edici olduğunu belirtmiģtir. Çizelge ÇalıĢma grubundaki kadınların bebeklerinin özelliklerinin dağılımı (n= 84) Özellikler Sayı % Bebeğin cinsiyeti Kız Erkek Bebeğin idrar yapabilme sorunu olma durumu Var Yok Bebeğin dıģkılama sorunu olma durumu Var Yok Bebeğin huzursuz olma durumu Var Yok ,9 37,1 9,5 90,5 14,3 85,7 19,0 81,0 Çizelge te doğum sonrası dönemde annelerin bebeklerinin özelliklerinin dağılımı verilmiģtir. Bebeklerin % 67,9 unun kız olduğu, çoğunluğunun idrar yapma (% 90,5), dıģkılama sorunu(% 85,7) ve huzursuzluk (% 81,1) yaģamadığı bulunmuģtur. Bebeklerin doğum ağırlığının ortalama 3202,7±569,5 gram olduğu tespit edilmiģtir. 37

38 Çizelge ÇalıĢmaya katılan kadınların emzirme durumlarının dağılımları Özellikler Sayı % Emzirmeye baģlama durumu Evet Hayır Bebeğe ek gıda verilmesi durumu Evet Hayır Verilen ek gıdanın niteliği (n= 13) Su- Ģekerli su Ġnek sütü Diğer Bebeğin emme sorunu olma durumu Var Yok Memesinde sorun yaģama durumu Var Yok ,4 3,6 15,5 84,5 23,2 46,1 30,7 32,1 67,9 48,8 51,2 Çizelge de kadınların emzirme durumunun dağılımı verilmiģtir. Kadınların % 96,4 ünün bebeğini emzirmeye baģladığı, bebeklerin sadece 13 (% 15,5) üne ek gıda verildiği, verilen ek gıdanın en fazla (% 46,1) inek sütü olduğu, bebeklerin % 67,9 unda emme sorunu olmadığı ve annelerin % 48,8 inin memesinde sorun yaģadığı bulunmuģtur. Emzirmeye baģlama zamanı tüm grup için ortalama 93,5±126,2 (YaklaĢık 1,6 saat) dakika olarak tespit edilmiģtir. Çizelge ÇalıĢmaya katılan kadınların HTHÖ- YDAF puanları ve taburculuğa algılanan hazır oluģluk durumunun dağılımı (n= 84) Özellikler Ortalama SS Taburculuğa hazır oluģluk puanı 139,3 30,0 Sayı % Taburculuğa algılanan hazır oluģluk Evet Hayır ,5 15,5 38

39 Taburculuğa hazır oluģluk puanları ortalaması 139,3±30,0 olarak tespit edilmiģtir. Kadınların çoğunluğu (% 84,5) kendini taburcu olmaya hazır hissetmektedir Deney ve Kontrol Grubundaki Kadınların Sosyo- Demografik, Doğurganlık ve Gebeliğe ĠliĢkin Özelliklerinin KarĢılaĢtırılması Bu bölümde araģtırmaya katılan kadınların sosyo- demografik özelliklerinden yaģ, eģ yaģı, evlilik süresi, gelir düzeyi, eģin ve kendisinin eğitim durumu, gelirin algılanması, çalıģma durumu, sağlık güvencesinin varlığı ve aile tipi özellikleri yanında doğurganlık ve gebelik özelliklerinin karģılaģtırılmasına iliģkin bulgular yer almaktadır. 39

40 Çizelge Deney ve kontrol grubundaki kadınların sosyo-demografik özelliklerinin karģılaģtırılması Deney (n= 42) Kontrol (n= 42) Ortalama SS Ortalama SS YaĢ 26,3 5,7 26,6 4,8 t: 1,437 p:0,234 EĢ yaģı 29,2 5,9 30,2 5,3 t: 0,327 p:0,690 Evlilik süresi 5,0 4,2 6,3 4,8 t: 0,908 p:0,343 Gelir düzeyi (TL) 1246,6 879,4 982,6 699,0 t: 1,523 p:0,132 Sayı % Sayı % Eğitim durumu Ġlkokul Ortaokul Lise ve üzeri X 2 : 2,502 p:0,286 EĢinin eğitim durumu Ġlkokul Ortaokul Lise ve üzeri t: 5,333 p:0,069 Algılanan gelir durumu Ġyi Orta Kötü X 2 : 0,330 ÇalıĢma durumu Evet Hayır p:0,848 X 2 : 2,005 p:0,157 Sağlık güvencesinin varlığı Var Yok ** Aile tipi Çekirdek GeniĢ X 2 : 0,808 p:0,369 *Satır yüzdeleri alınmıģtır ,2 55,6 61,9 50,0 27,8 61,1 56,3 48,0 50,0 61,5 44,8 49,1 0,00 53,8 43,8 ** Gözlerde küçük değerler bulunduğu için istatistiksel analiz yapılmamıģtır ,8 44,4 38,1 50,0 72,2 38,9 43,8 52,0 50,0 38,5 52,2 56,6 0,00 46,2 56,3 40

41 Deney ve kontrol grubunda yer alan kadınların yaģ, eģinin yaģı, evlilik süresi, gelir düzeyi, eğitim durumu, eģinin eğitim durumu, algılanan gelir durumu, çalıģma durumu, sağlık güvencelerinin varlığı ve aile tipleri yönünden benzer olduğu (p>0,05) görülmektedir. (Çizelge 3.2.1). Çizelge Deney ve kontrol grubundaki kadınların doğurganlık özelliklerinin dağılımı Deney (n= 42) Kontrol (n= 42) Ortalama SS Ortalama SS Adet yaģı 13,2 1,5 13,7 2,2 t: 0,182 p:0,671 Gravida 1,8 0,9 2,0 1,1 t: 0,811 p:0,420 YaĢayan çocuk sayısı 1,6 0,7 1,5 0,8 t: 0,096 p:0,757 DüĢük öyküsü Evet Hayır Sayı % Sayı % ,4 52, ,6 47,9 X 2 : 0,941 p:0,332 Kürtaj öyküsü Evet Hayır ,0 53, ,0 46,8 X 2 : 0,454 p:0,500 *Satır yüzdeleri alınmıģtır. Deney grubu ile kontrol grubundaki kadınlar arasında adet yaģı, gravida, yaģayan çocuk sayıları, düģük ve kürtaj öyküleri yönünden istatistiksel farklılık tespit edilmemiģtir (p>0,05) (Çizelge 3.2.2). 41

42 Çizelge Deney ve kontrol grubundaki kadınların bu gebeliğine iliģkin özelliklerinin dağılımı Deney (n= 42) Kontrol (n= 42) Ortalama SS Ortalama SS Kontrole gitme sıklığı 1,8 0,7 1,7 0,6 t: 0,143 p:0.706 Sayı % Sayı % Gebeliği süresince sorun yaģama durumu Evet Hayır 6 36 X 2 : 0,343 p:0,558 Gebeliği süresince kontrole gitme durumu Evet 41 Hayır 1 ** Kontrole gittiği yer Sağlık ocağı Muayenehane Hastane ** ,9 51,4 51,3 33,3 35,5 21,4 61,1 Bu gebeliğinin planlı bir gebelik olma durumu Evet Hayır ,9 48,1 X 2 : 0,055 p: 0,815 *Satır yüzdeleri alınmıģtır. ** Gözlerde küçük değerler bulunduğu için istatistiksel analiz yapılmamıģtır ,1 48,6 48,7 66,7 62,5 78,6 38,9 49,1 51,9 Deney ve kontrol grubundaki kadınların kontrole gitme sıklığı, gebeliğin planlı olması, gebelik süresince sorun yaģama ve kontrole gitme durumu yönünden farklı olmadığı bulunmuģtur (p>0,05). Her iki grup da kontroller için hastaneyi daha fazla tercih etmiģtir (Çizelge 3.2.3). 42

43 3.3. Deney ve kontrol grubundaki kadınların ve bebeklerinin doğum sonrası özellikleri, HTHÖ- YDAF puanları ve taburculuğa algılanan hazır oluģluk durumlarına göre karģılaģtırılması Çizelge Deney ve kontrol grubundaki kadınların doğum sonrası özelliklerinin karģılaģtırılması Doğum Ģekli Normal Sezaryen X 2 : 2,710 Deney (n= 42) Kontrol (n= 42) Sayı % Sayı % p:0,258 Bebeğine bakabileceğine inanma durumu Evet Hayır 37 5 X 2 : 0,105 p:0,746 Kendisine bakabileceğine inanma durumu Evet 36 Hayır 6 X 2 : 0,730 p:0,393 Evde yardım edecek kiģinin varlığı Var 33 Yok 9 X 2 : 0,074 p:0,786 Kendisini yorgun hissetme durumu Evet 26 Hayır 16 X 2 : 4,762 p:0,029 Kendisini uykusuz hissetme durumu Evet 24 Hayır 18 X 2 : 0,048 p:0,826 Kabızlık sorunun olma durumu Var Yok X 2 : 0,223 p:0,637 Kadının ağrısını hissettiği yer Karın Perine Diğer ,8 58,3 50,7 45,5 52,2 40,0 49,3 52,9 61,9 38,1 51,1 48,6 46,2 51,7 46,5 70,0 66, ,3 41,7 49,3 54,5 47,8 60,0 50,7 47,1 38,1 61,9 48,9 51,4 53,8 48,3 53,5 30,0 33,3 ** Ağrının düzeyi Hafif-rahatsız edici ġiddetli X 2 : 5,048 p:0,025 *Satır yüzdeleri alınmıģtır ,6 67,7 ** Gözlerde küçük değerler bulunduğu için istatistiksel değerlendirme yapılmamıģtır ,4 32,3 43