MESLEKSEL KANSERLER. Ülkemizde ve Dünyada Durum. Doç. Dr. Engin TUTKUN

Transkript

1 2015 MESLEKSEL KANSERLER Ülkemizde ve Dünyada Durum Doç. Dr. Engin TUTKUN

2 Temel Tanım Kanser, hem dünyamızda, hem ülkemizde nedeni belirlenebilen ölümler arasında 2. sırada bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bildirimlerine göre 2012 de 8.2 milyon kanser nedenli ölüm, 14.1 milyon yeni kanser olgusu ve hali hazırda 32.6 milyon da kanser hastası bulunmaktadır 1. Tüm yaşlarda standardize kanser insidans hızı, erkeklerde kadınlardan % 25 daha fazla olmak üzere, erkeklerde 205 / ve kadınlarda 165 / dir. Dünyada en sık görülen kanser türleri aşağıdaki tabloda verilmektedir (Tablo 1) 2. Tablo 1. Dünyada En Sık Görülen Kanser Türleri Yine DSÖ bildirimlerine göre kanserden ölümler açısından sıralama ise akciğer (1.59 milyon), karaciğer ( ), mide ( ), kolorektal ( ), meme ( ) ve ösofagus kanseri ( ) şeklindedir.

3 Mesleksel Kanserler Gelişmiş ülkelerde; genel popülasyonda, tüm kanserlere bağlı ölümler arasında, işyerindeki maruziyetlere bağlı oluşan kanser nedenli ölüm oranı tahmini % 4-20 arasında değişmektedir. Akciğer kanseri, mezotelyoma ve mesane kanseri en sık rastlanan mesleksel kanserlerdir 3. Mesleksel kanserler, çalışan popülasyonda belli bir grupta yoğunlaşırlar ki, bu insanlar için belli bir kanser çeşidinin gelişme riski genel popülasyonun çok üzerindedir. Tablo 2. Belli Kanser Türlerinin Yoğunlaştığı Mesleksel Maruziyetler 3 KANSER Topluma Atfedilen Risk (%) Karsinojenik Mesleksel Maruziyet Örnekleri Akciğer / 24 5 Asbest, silika, nikel, iç ortam radonu; arsenik, berilyum, kadmiyum, aluminyum ve krom üretimi, uranyum madenciliği, bakır ayrıştırma, demir-çelik döküm, asfalt döküm işleri, boyacılar Mesane / naftilamin, benzidin, 4-aminobifenil, lastik tamiri, kablo tamir ve yapımı, silindir yapımı; auramin, p-kloro-o-toluidin, kromat pigmenti ve boya üretimi Mezotelyoma / Asbest Lösemi / İyonize radyasyon, benzen, etilen oksit, plastik ve kauçuk endüstrisi, ayakkabı yapım ve tamiri Larinks Sülfirik asit, asbest, mineral yağlar Cilt Yoğun solar radyasyon, kömür katranı, kaya petrolü, arsenik, mineral yağlar, polisikli aromatik hidrokarbonlar, balıkçılar Sinonazal Nazofaringeal Sert odun tozu, nikel bileşikleri, hekzaval krom, ayakkabı yapım ve tamiri, kuvvetli asit prosesle isopropanol üretimi, mobilyacılık, döşemecilik, formaldehit Böbrek Kömür üretimi Karaciğer (Sadece vinil klorid) 4 Vinil klorid, sağlık çalışanları

4 IARC (International Agency for Research on Cancer) Sınıflaması Dünya Sağlık Örgütü ne bağlı bir kuruluş olup; kanser nedenlerini, kanserojen mekanizmaları inceler ve insana kanserojen etkili olan maddelerin sınıflamasını yapar den bu yana; epidemiyolojik ve deneysel verilere dayanarak inşaların maruz kaldığı kimyasalların, endüstriyel işlemlerin, kompleks karışımların, fiziksel ve biyolojik ajanların insanda oluşturduğu karsinojenik riski değerlendirerek, elde ettiği sonuçları monograflar halinde yayınlayarak kanserle mücadeleye katkıda bulunmaktadır. Bu değerlendirme ve sınıflamaları yaparken kullandığı sistematik aşağıda özetlenmiştir: Tablo 3. Karsinojenisite kanıtının sınıflandırılması Kanıtın Kategorisi İnsanlarda Hayvanlarda Karsinojenisite için yeterli kanıt Yapılan çalışmalarda etken, maruziyet ve kanser oluşumu arasındaki ilişki net olarak belirlenmiştir. Yapılan deneylerde ajan ya da karışım ve kanser oluşumu ilişkisi noktasında neden-sonuç ilişkisi belirlenmiştir. Karsinojenisite için sınırlı kanıt Yapılan çalışmalarda etken, maruziyet ve kanser oluşumu arasında pozitif ilişki belirlenmiştir; ancak şans, bias ve kafa karıştırıcı faktörler net olarak ekarte edilememiştir. Deneylerde elde edilen veri nedensonuç ilişkisini telkin etmekle birlikte; (a) Veri tek bir deneyle sınırlıdır. (b) Çalışmanın tasarımı, yürütümü ve yorumu konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. (c) Ajan ya da karışım sadece benign neoplazmların insidansını artırmaktadır. Karsinojenisite için yetersiz kanıt Yapılan çalışmalar; etken, maruziyet ve kanser oluşumu noktasında yeterli güvenilirlik, tutarlılık ve istatistiksel ilişkiye sahip değildir. Yapılan çalışma; Etken-maruziyet ve kanser oluşumu ilişkisinin varlığını ya da yokluğunu kanıtlayacak nitelik ve nicelikte değildir. Karsinojenisitenin olmadığını destekleyen kanıt Yapılan çalışmalarda, yeterli sayıya rağmen etken, maruziyet ve kanser oluşumu noktasında yeterli pozitif ilişki saptanamamıştır. En az 2 tür üzerinde yapılan deneysel çalışmaya rağmen etken-maruziyet ve kanser oluşumunu destekleyecek veri oluşmamıştır.

5 Karsinojenitenin değerlendirilmesinden sonra aşağıdaki sistematik dahilinde sınıflandırma yapılmaktadır; Tablo 4. Karsinojenisite sınıflamasına bağlı karsinojenik sınıf tanımlaması 6 Grup Grubun Tanımı Epidemiyolojik Kanıt Deneysel Kanıt Diğer Kanıtlar 1 Ajan, karışım ya da Var Var maruziyet insana karsinojenik Kısmen yeterli Kuvvetle pozitif 2A Ajan, karışım ya da maruziyet kuvvetle olası karsinojenik Sınırlı Olası pozitif Kuvvetle pozitif 2B Ajan, karışım ya da Sınırlı Kısmen yeterli Var maruziyet olası karsinojenik Olası pozitif Sınırlı Kuvvetle pozitif 3 Ajan, karışım ya da Sınırlı Olası pozitif maruziyet insana karsinojenik olarak Başka yerde sınıflandırı-lamayan sınıflanamaz. 4 Ajan, karışım ya da Karsinojenisitenin olmadığını Karsinojenisitenin Var maruziyet olasılıkla telkin ediyor olmadığını telkin ediyor karsinojenik değil. Karsinojenisitenin Kuvvetle pozitif olmadığını telkin ediyor Tablo 5. IARC Sınıflamasına Göre Grup 1 Sınıfında Tanımlanan Mesleksel Maruziyetler, Meslek ve Sanayi Kolları 7 Ajan ya da Meslek Kolu Hedef Organ En Çok Kullanıldığı Meslek Kolları Kuvvetli inorganik asit Larinks Kimya sanayi dumanı 4-aminobifenil Mesane Kauçuk sanayi Arsenik ve inorganik arsenik bileşikleri Akciğer, cilt, mesane Cam, metal, madencilik, pestisitler Asbest (tüm çeşitleri) Mezotelyum, akciğer, İzolasyon, yapı işleri,

6 larinks, overler madencilik Benzen Lösemi Kimyasal üretiminde hammadde ya da ara madde, tüm sanayi kollarında endüstriyel çözücü Benzidin Mesane Boya sanayide pigment Berilyum ve berilyum bileşikleri Akciğer Uzay sanayi ve metal endüstrisi Bis(klorometil)eter, Akciğer Kimya sanayi Klorometil metil eter 1,3-butadien Lösemi ve/veya lenfoma Plastik ve kauçuk sanayi Kadmiyum ve kadmiyum Akciğer Pigment ve pil üretimi bileşikleri Krom (VI) bileşikleri Akciğer Metal kaplama, pigmentler Kömür katranı Akciğer, cilt Asfalt işçileri, inşaat, elektrod yapımı Dizel araç egzos gazı Akciğer Taşımacılık, madencilik Etilen oksit --- Sterilizasyon ajanı Formaldehit Nazofarinks, lösemi Plastik, tekstil sektörü İyonize radyasyon Tiroid, lösemi, tükrük bezi, akciğer, kemik, ösofagus, mide, kolon, rektum, deri, Radyasyon çalışanları, nükleer sanayi, yeraltı madenciliği mem, böbrek, mesane, beyin Deri tozu Nazal kavite Ayakkabı yapım ve tamiri 2-naftilamin Mesane Pigment Nikel bileşikleri Nazal kavite, akciğer Metal bileşikleri Kaya petrolü Cilt Akaryakıt Silika Akciğer İnşaat, madencilik Solar radyasyon Cilt Açık havada çalışma 2,3,7,8-tetraklorodibenzopara-dioksin --- Kimya sanayi (TCDD) o-toluidin Mesane Pigment

7 Trikloroetilen Böbrek Endüstriyel çözücüler, kuru temizleme Vinil klorid Karaciğer Plastik sektörü Aluminyum üretimi Akciğer, mesane Auramin üretimi Mesane Kömür katranı distilasyonu Cilt Kömür üretimi Akciğer Hematit madenciliği Akciğer Demir-çelik üretimi Akciğer Kuvvetli asit kullanarak Nazal kavite izopropil alkol üretimi Boyacı Mesane, akciğer, mezotelyum Kauçuk üretimi Mide, akciğer, mesane, lösemi Sonuç olarak mesleksel kanserler tüm dünyada önemli bir sorun olarak kabul edilmekte ve işyerlerinde karsinojenik maruziyetlerle mücadele noktasında büyük çabalar harcanmaktadır. Maalesef ülkemizde, resmi olarak kabul edilmiş meslek kanser tanısı konmamıştır. Bu durum; hem neden, hem de sonuç olma noktasında önemli bir sorun olarak karşımızda durmaktadır.

8 REFERANSLAR: 1. Globan 2012; Estimated Cancer Incidence, Mortality and Prevalance Worldwide in 2012; International Agency for Research on Cancer (websource: 2. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Kontrol Planı, 2013 / Ankara 3. Ivanov, I.D, Straif, K. (2006). Prevention of Occupational Cancers. The Global Occupational Health Network. GOHNET Newsletter. World Health Organisation, Issue: Steenland, K., Burnett, C., Lalich, N., Ward, E., Hurrell, J (2003). Dying for work: The magnitude US mortality from selected causes of death associated with occupation. Am J Ind Med; 43(5): Nurminen, M., Karjalainen, A. (2001). Epidemiologic estimate of the proportion of fatalities related to occupational factors in Finland. Scand J Work Environ Health; 27(3): Siemiatcki, J., Richardson, L., Bofetta, P. Occupation. In: Schottenfeld, D., Fraumeni, Jr.J.F., editors. (2006) Cancer Epidemiology and prevention. 3rd ed. Oxford: Oxford University Press; Anttila S., Boffetta P. Eds. Occupational Cancers. Springer-Verlag London, 2014.