Türkiye de Kompost Üretimi Yapan Bazı Tesislerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi

Transkript

1 Türkiye de Kompost Üretimi Yapan Bazı Tesislerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi Selim UYGUN 1, İlknur DURSUN 2 1 Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makinaları A.B.D., Ankara 2 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Ankara selimuygun@gmail.com Özet: Günümüzde tarım ve endüstri alanlarındaki gelişmeler ile nüfusun hızla artmasına bağlı olarak tüketimin de artması, atık sorununun tehlikeli boyutlara ulaşmasına neden olmuştur. Buna paralel olarak endüstriyel, evsel ve tarımsal kökenli atıkların yok edilmesi veya değerlendirilmesi, kaçınılmaz hale gelmiştir. Kompostlaştırma teknolojisi, atıkların değerlendirilmesinde en önemli yöntemlerden bir tanesidir. Organik katı atıklar, kompostlaştırma ile yararlı, kullanılabilir ve ekonomik ürünlere dönüştürülmektedir. Bu araştırmada; ülkemizde kompost üretimi yapan, kamu ve özel sektöre ait bazı kompost tesislerinin mekanizasyon özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, 6 farklı şehirdeki 13 adet kompost tesisi ziyaret edilerek anketler yapılmıştır. Araştırma sonucunda; incelenen kompost üretim tesislerinin yapısal özellikleri, hammadde olarak kullanılan atığın özellikleri, uygulanan kompostlaştırma yöntemleri, kullanılan aletmakinalar, iş akış planları, üretilen kompostun özellikleri, üretim sırasında karşılaşılan sorunlar vb. gibi bazı değerler ortaya konulmuştur. İncelenen kompost üretim tesislerinin tümünün tam kapasite üretim yaptıkları, hammadde veya atık temininde sıkıntı yaşamadıkları ancak kompostlaştırma için gerekli olan sürenin bazı faktörlere bağlı olarak normalden daha uzun olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kompost, kompostlaştırma, kompostlaştırma teknolojisi, Determination of the Mechanization Properties of Some Compost Production Facilities in Turkey Abstract: Nowadays, with advances in the fields of agriculture and industry due to the rapid increase of population and also the increase in consumption, solid waste problem has reached dangerous proportions. In parallel, industrial, household and agricultural waste disposal or evaluation, become inevitable. Composting technology is one of the most important methods of waste management. Organic solid wastes can be transformed into economic, useful products. The aim of this study is; to identify characteristics of mechanization of some compost production facilities operated by either the public or private sector. In this context, 13 composting facilities in 6 different cities were examined by face to face survey method. The parameters involved in the study were: structural characteristics of compost production facilities, waste characteristics of raw material, the composting methods used, the machinery size and type, work flow plans, characteristics of the compost produced, problems encountered during production and so on. Results showed that; all of the investigated compost production facilities were operated on their full capacity, there had been no problems regarding of raw material provide, but the time required for composting, depending on several factors, determined to be longer than usual. Key words: compost, composting, composting technology, mechanization properties Giriş Son yıllarda sanayi ve tarımsal alanların gelişmesiyle önemli oranda ve farklı özelliklere sahip atıklar ortaya çıkmaktadır. Endüstriyel, evsel ve tarımsal kökenli bu atıkların yok edilmesi veya değerlendirilmesi, günümüz toplumları için kaçınılmaz hale gelmiştir. 93

2 Birçok gelişmiş ülkede katı atıklar; kompostlaştırma işlemi ile yararlı, kullanılabilir ve ekonomik ürünlere dönüştürülmektedir. Fakat ülkemizde ne yeterli sayıda büyük ölçekli kompost tesisi, ne de bu konuda yapılmış yeterli sayıda araştırma bulunmaktadır. Bunun yanında var olan büyük ölçekli kompost tesisleri de ekonomik olarak işletilememektedir. Bu sistemlerin ekonomik olarak işletilmesi hem yatırımcı hem de üretici açısından çok önemlidir (Onursal, 2006). Dünya nüfusunun hızla artmasının yanında artan besin ihtiyacının karşılanması için kimyasal gübreler yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Kimyasal gübrelerin fazla miktarda kullanılması, toprak kirliliği ve toprakların fiziksel özelliklerinin bozulması gibi sorunlara neden olmaktadır. Yıllardır geleneksel yollarla yapılan ve sadece verim artırmak amacıyla kullanılan kimyasal gübreler; toprağın organik madde miktarının azalmasına ve verimin düşmesine sebep olmuştur (Şekerci, 2008). Organik gübrelerden olan önceki ürünün hasadından sonra tarla yüzeyinde kalan anız, sap, saman gibi bitkisel kökenli yüzey artıkları genellikle yakılmaktadır. Hayvansal kökenli organik gübrelerin ise değerlendirilmesi çok kısıtlıdır. Katı atığın organik bileşeninin değerlendirilmesinde en etkili ve sürdürülebilir nitelikteki çözüm önerilerinden birisi, kompostlaştırma işlemidir (Topkaya, 2004). Kompostlaştırma; organik maddelerin kontrollü şartlar altında, depo edilmesi, taşınması ve arazi uygulamalarının çevreye zarar vermeyecek bir ürüne biyolojik olarak ayrıştırılmasıdır (Golueke, 1977). Kompostlaştırma işlemi sonucunda, kompost olarak bilinen ve toprak düzenleyicisi ve/veya organik gübre olarak kullanılabilen humusa benzer bir ürün elde edilir (Tanuğur, 2009). Kompost uygulandığı toprağın organik madde içeriğini, killi toprakların geçirgenliğini ve kumlu toprakların su tutma kapasitesini arttırır. Ayrıca bitki kök büyümesini teşvik ederek, su ve hava için gerekli ortak hacim oluşturur. Humus, toprağın organik madde ihtiyacını azaltır. Azotun tutulmasını sağlar ve yer altı suyuna karışmasını önler. Humus açısından zengin topraklar; yetiştirilen bitkilerin daha sağlıklı, hastalıklara ve zararlılara karşı daha dayanıklı olmasına olanak sağlarlar. Böylece ilaçla mücadele ihtiyacı azalır. Bunların yanı sıra kompost toprak yapısını geliştirerek toprağın su geçirgenliğini arttırır. Özellikle yağmur ile toprak yüzeyine ulaşan suyun yüzey akışa geçmek yerine daha kolay yeraltına süzülmesini sağlayarak toprak erozyonunu azaltır (Avcıoğlu ve ark., 2011). Kompost aynı zamanda kültür mantarı yetiştiriciliğinde de yetiştirme ortamı olarak kullanılmaktadır. Mantar yetiştiriciliğinin geliştiği ülkelerde, ülkenin hatta bölgelerin organik madde varlığına göre birçok kompost formülü geliştirilerek uygulamaya aktarılmıştır. Ülkemizde de bölgelere göre yaygın olarak tarımı yapılan ürünlere ait bol miktarda bulunan atıkların kompost yapımında kullanılması hem ekonomiye katkı sağlanması hem de çevre kirliliğinin önlenmesi bakımından büyük önem taşımaktadır (Pekşen ve Günay, 2009). Kompost; organik gübre, toprak iyileştirici ve yetiştirme ortamı gibi isimler altında satılabilen ticari bir değere sahiptir. Kompost ile elde edilebilecek tüm bu faydalar ise ancak kontrollü ve başarılı bir kompostlaştırma işlemi ile elde edilebilir. Kompost oluşum sürecinde meydana gelen değişimler ve kompost oluşum etkenleri Şekil 1 de gösterilmiştir (Rynk, 1992). 94

3 Şekil 1. Kompostlaştırma işlemi (Rynk, 1992) Kompostlaştırmada organik maddeler harcanırken, mikroorganizmalar oksijeni tüketirler. İşlem sırasında fazla miktarda ısı ve CO 2 üretilir ve su buharı havaya karışır. CO 2 ve su kayıpları, birincil maddelerin ağırlığının yaklaşık yarısına eşittir. Kompostlaştırma böylece ham maddeleri değerli toprak şartlandırıcısına dönüştürürken onların hem hacmini hem de ağırlığını azaltır (Öztürk ve Bildik, 2005). Kompostlaştırma işleminde en önemli faktörler C/N oranı, nem miktarı ve uçucu katı miktarıdır. Nem miktarının işlem sırasında %40-60 aralığında olması sağlanmalıdır. Atıktaki C/N oranı 30/1, uçucu katı ise %50 nin üzerinde olmalıdır. İşletme şartlarının uygun hale getirilmesi ile kompostlaştırma sırasında besin elementi kayıpları en aza indirilebilir. Partikül çapı 12 mm nin altında, ph ı aralığında, çözünmüş tuz seviyesi 2500 mmhos/cm özelliklerinde bir kompost idealdir. Kompostun toprakta güvenle kullanılabilmesi için stabilizasyonun tamamlanmış olması, fitotoksik maddelerin bulunmaması ve patojen içermemesi gerekmektedir. Suda çözünebilen organik C/Toplam Organik N oranının 0,7 nin altına indiğinde stabilizasyonun tamamlanmış olduğu kabul edilir. Stabilizasyonun tamamlandığı kompostta NH 4 un azalıp NO 3 ün artmasından da anlaşılabilmektedir. İdeal bir kompostta NH 4 içeriğinin %0,04 ün üstünde olmaması gerekmektedir. Bunların dışında kompostun idealliğinin belirlenmesi için önerilen birçok yöntem vardır. Kompostun stabilizasyonunun tamamlanma süresi atığa ve uygulanan sisteme bağlı olup gün aralığındadır (Avcıoğlu ve ark., 2011). Dünyada ve ülkemizde atıkların özelliklerine ve kompostun kullanılacağı alana göre kompostlaştırma işleminde farklı yöntemler ve teknolojiler bulunmaktadır. İşlem tiplerine göre üretim sistemleri; 1) Pasif kompostlaştırma 2) Karıştırmalı yığın kompostlaştırma 3) Havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma a) Pasif havalandırmalı sistemler b) Zorlamalı havalandırmalı sistemler 4) Kapalı sistemlerde kompostlaştırma a) Depoda kompostlaştırma b) Tünel kompostlaştırma 95

4 c) Kule tipi reaktörlerde kompostlaştırma d) Döner tambur tipi kompostlaştırma şeklinde sıralanabilir (Haug, 1993; Öztürk ve Bildik, 2005). Her ne kadar kompostlaştırma işlemi yukarıda sıralandığı gibi mekanizasyon sistemlerine göre sınıflandırılabilse de, günümüzde gerek teknolojik ve gerekse ekonomik faktörlerin etkisi ile yukarıda sayılan sistemlerin kombinasyonlarının yer aldığı sistemlerin uygulama da olduğu bilinmektedir (Haug, 1993). Bu çalışmada; ülkemizde kompost üretimi yapan kamu ve özel sektöre ait bazı kompost tesislerinin mekanizasyon yapısı ve özellikleri incelenmiştir. Materyal ve Yöntem Bu çalışmanın materyalini, Türkiye de kompost üretimi yapan bazı tesislerden anket yoluyla elde edilen veriler oluşturmuştur. Anket çalışmaları 6 farklı şehirdeki 13 adet kompost tesisine ziyaret edilerek yüz yüze görüşmeler şeklinde yapılmıştır. İncelemelerde bulunulan tesisler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile görüşmeler ve internet araştırmaları neticesinde belirlenmiştir. Ayrıca bu çalışma kapsamında kompostlaştırma işlemleri için makina ve sistemler üreten yerli bir işletmeye de ziyaret gerçekleştirilmiş detaylı bilgiler alınmıştır. Hazırlanan anket formu, tesislerin yapısal özelliklerini, hammadde olarak kullanılan atıkların özelliklerini, uygulanan kompostlaştırma yöntemlerini, kullanılan alet ve makinaları, iş akış planlarını, üretilen kompostun özelliklerini ve üretim sırasında karşılaşılan sorunları belirlemeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Görüşme yapılan tesis yetkililerine araştırma sonuçlarının, işletme sorunlarının çözümüne sağlayacağı yararlar anlatılmıştır. Böylece araştırmaya güven duyulması sağlanmaya çalışılmıştır. Tesis bilgileri ve isimleri bu çalışma kapsamında açıklanmamış, gizli tutulmuştur. Araştırma Bulguları Araştırmada elde edilen sonuçlar aşağıda açıklanmıştır. Buna göre; 1. Araştırma kapsamında incelemelerde bulunulan tesislerin %23 ü mantar yetiştirme ortamı olarak kullanılan kompost üretim tesisi iken %76 si ise toprak iyileştirici ya da organik gübre olarak kullanılan kompost üretim tesisidir (Şekil 2). Şekil 2. İncelenen tesislerin kompost üretim amaçlarına göre yüzdeleri 2. Tesislerin kompostlaştırma işlemlerinde birincil madde olarak kullandıkları atık yüzdeleri Şekil 3 de gösterilmiştir. 96

5 Şekil 3. Kullanılan atık cinsine göre tesis yüzdeleri İncelemelerde bulunulan tesislerin; %46 sı büyükbaş hayvan atıklarını, %23 ü kanatlı hayvan atıklarını, %23 ü bitkisel materyalleri, %8 i ise yemek atıklarını kompostlaştırmaktadır. 3. Birincil maddeleri saman olan işletmelerin azot kaynağı olarak tavuk gübresi ilave ettikleri gözlenmiştir. Evsel atıklardan kompostlaştırma işleminde bahçe budama atıkları ilave edilirken, büyük baş hayvan atıklarından kompost üreten tesisler ise çoğunlukla altlık malzemesi ile gübre tesislere karışık hale geldiğinden herhangi bir ilave madde koymadıkları belirlenmiştir. Tesislerden sadece bir tanesi karbon kaynağı olarak talaş kullanmaktadır. 4. Kompostlaştırma işlemi için kullanılan materyaller karıştırılırken, tesislerin %16 sı C/N oranını önemserken, %69 u tecrübeye bağlı karışım oluşturmaktadır. %15 i ise birincil maddeye herhangi bir karıştırma işlemi uygulamamaktadır (Şekil 4). Şekil 4. Kompostlaştırma işleminde tesislerin karışım oluşturma yüzdeleri 5. İncelemelerde bulunulan İşletmelerin %46 sı herhangi bir üretim sonunda meydana gelen atıklarını kompostlaştırırken, %54 ü başka işletmelerden hammaddelerini temin etmektedir (Şekil 5). Şekil 5. Tesislerin atık temin yüzdeleri 6. Ham maddelerin komposta dönüşebilmesi için uygun C/N oranının belirlenmesinin yanı sıra sıcaklık ve nem kontrolleri de önemli etkenlerdendir. Tesislerin %85 i bu ölçümleri 97

6 gerçekleştirmektedir (Şekil 6). Tüm bu faktörler kompostlaştırma süresi üzerinde etkilidir. Ölçüm yapan tesisler sıcaklık ve nem değerlerini istenilen aralıkta tutmaya çalıştıkları gözlenmiştir. Şekil 6. Sıcaklık ve nem kontrolü yapan tesisler 7. Gereken kompostlaştırma süresi, kompostun kullanım amacına, materyal seçimine ve tercih edilen kompostlaştırma yöntemine bağlı olarak değişir. Örneğin, kompost bitki büyüme döneminden önce tarlaya uygulanırsa burada olgunlaşabilir. Kompostun kısmen kuru olması isteniyorsa buna bağlı olarak kompostlaştırma süresi uzatılır. Şekil 7 de tesislerin kompostlaştırma süreleri verilmiştir. Şekilde 3, 5 ve 9 numaralarıyla gösterilen tesisler mantar yetiştirme ortamı hazırlama amaçlı kompost üretmektedir. Kullanılan kompostlaştırma yöntemleri ve kullanım amaçları aynı olmasına rağmen kompostlaştırma için tercih ettikleri ham maddelerin farklı olmasından dolayı kompostlaştırma sürelerinde farklılıklar gözlenmiştir. Diğer numaralarla ifade edilen tesislerin kompostlaştırma sürelerindeki aşırı fark ise tamamıyla kompostlaştırma yöntemlerinin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Şekil 7. Kompostlaştırma süreleri (gün) 8. Kompost tesisleri üretim için farklı teknolojiler kullanmaktadır. Çizelge 1 de tesislerdeki üretim sistemleri yer almaktadır. 98

7 Çizelge 1. Tercih edilen kompostlaştırma yöntemleri Kompostlaştırma Yöntemleri Tesis Sayısı Pasif kompostlaştırma 2 Karıştırmalı yığın kompostlaştırma 2 Tambur+Karıştırmalı yığın 1 Tünel kompostlaştırma 3 Depoda kompostlaştırma 3 Depo+Karıştırmalı yığın 1 Kule tipi kompostlaştırma 1 Toplam 13 Çizelge 1 incelendiğinde en çok tercih edilen yöntemlerin tünel ve depoda kompostlaştırma işlemleri olduğu görülmektedir. Ayrıca araştırma sonucunda, ülkemizde gerek teknolojik ve gerekse ekonomik faktörlerin etkisi ile birden fazla yöntemin bir arada kullanıldığı, havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma yönteminin ise tercih edilmediği gözlenmiştir. Pasif kompostlaştırma yönteminde havalandırma, yığınların içine doğru pasif bir şekilde olmaktadır. Bu nedenle yığınlar, küçük ve yüksekliği az olacak şekilde oluşturulmaktadır. Bu yöntemde, minimum ölçüde emek ve ekipmana ihtiyaç duyulmaktadır. 150 günlük kompostlaştırma sürelerinde yığınlar, kepçe veya ön yükleyicili traktör ile 2-3 kez alt üst edilmektedir. Pasif kompostlaştırma yapılan işletmelerde büyükbaş hayvan atıkları ile saman karıştırılmakta mevsimsel şartlara bağlı olarak yığınların üstü kapatılıp açılmaktadır. Havalandırma oranı düşük olduğundan bu yöntemde kompostlaştırma işlemi yavaş gerçekleşir ve koku problemi fazladır. Gerek dünyada gerekse ülkemizde yaygın olarak uygulanan kompostlaştırma yöntemlerinden biri olan karıştırmalı yığın kompostlaştırma, ham madde karışımının uzun yığınlar şeklinde oluşturulup, düzenli aralıklarla karıştırılması ile gerçekleştirilmektedir (Şekil 8). Şekil 8. Karıştırmalı yığın kompostlaştırma Karıştırmalı yığın kompostlaştırma yöntemini tercih eden tesislerde, çoğunlukla su geçirmez bir zemin üzerinde oluşturulan yığınların karıştırılması için özel makinalar kullanılmaktadır. Türkiye de en yaygın kullanılanı, traktörle çekilir tip kompost karıştırma makinasıdır (Şekil 9). Bu makinalar; yığın içerisindeki poroziteyi arttırmak, işlem homojenliği için madde dağılımını sağlamak ve büyük maddeleri parçalamak gibi görevleri yerine getirmektedir. İncelen işletmeler, yerli üretim makina tercih etmişlerdir. 99

8 Şekil 9. Traktörle çekilir tip kompost karıştırıcı Karıştırıcının, materyali karıştırma ve çevirme kapasitesi 630 m 3 /h tir. Karıştırıcı maksimum 2,5 m genişliğinde ve 1,5 m yüksekliğindeki yığınlarda kullanılabilmektedir. Çalışma hızı 0,1-0,3 km/h tir. Karıştırılan materyal 1,5-2 m geriye atılmaktadır. Böylece yığınlar her karıştırmada makinanın ilerleme yönünün tersine hareket etmektedir. Gerekli traktör gücü ihtiyacı 75 kw kadardır. Döner tambur reaktörü ile kompostlaştırmada tambur içindeki maddeler devamlı ya da aralıklı olarak yavaş bir şekilde döndürülmektedir. Döndürme işlemi, tamburun içindeki materyalleri karıştırmakta ve tambur boyunca hareket etmesini sağlamaktadır. İncelenen tesislerde, tamburdan çıkan ürün kompost karıştırıcısı ile olgunluk süresini tamamlamaktadır. Bu işlemlerin tamamı yaklaşık 20 gün sürmektedir. Tambur kompostlaştırma sürecinde herhangi bir dış ısı kaynağına ihtiyaç duymamaktadır. Tambur içerisindeki fermantasyon ile istenilen sıcaklığa ulaşılabilmektedir. Sistemler, tam otomatik ve dokunmatik bir PLC kontrol paneli tarafından yönetilmektedir. İstenilen sistem değerleri bu bilgisayar panelinden izlenebilinmektedir. Tambur kapasitesi 18 m 3 tür. Materyaller tambur içerisinde ortalama 3 gün kalmaktadır. Tünel kompostlaştırma sistemlerinde kompostlaştırılacak materyaller, beton duvarlı kanallar içinde oluşturulmuş uzun, dar ve yatay yatak içinde kontrol altında tutulmaktadır (Şekil 10). Kanalın duvarları üzerindeki raylarla idare edilen karıştırıcı, yatakta otomatik olarak hareket etmektedir. Hammadde kanalın ön ucundan yüklenmekte, kompost diğer uçtan alınmaktadır. Bu sistemlerde kontrollü havalandırma ve materyali döndürme işlemleri bir arada yapılmaktadır. Havalandırma boruları yatak tabanına gömülmüş ve üzeri ızgaralar ile kapatılmıştır. İki döndürme arasında kompost üfleyicilerle havalandırılarak soğutulur. İşletmeler, bu sistemleri yurt dışından ithal etmiştir. 100

9 Şekil 10. Tünel kompostlaştırna sistemi Kule tipi reaktörlerde kompostlaştırma sisteminde, materyalin yukarıdan aşağı doğru hareket ettiği, dikey olarak konumlandırılmış silolar kullanılmaktadır (Şekil 11). İşletme yumurta üretimi sonucunda oluşan atıklarını kompostlaştırmaktadır. Kümeslerden çıkan atıklar tam otomatik sistemle doğrudan reaktöre gelmektedir. Kule reaktörün çapı 5 m, yüksekliği dıştan 6 m, içten 4,5 m olup, toplam 3 adet kule reaktör vardır. Reaktörlerin her biri 5 kw gücünde motorlarla çalışmaktadır. Bir gün boyunca karıştırılan materyal daha sonra beton bir zemin üzerine serilerek 20 gün bekletilmektedir. Su ilavesi yapılmamaktadır. Reaktör iç sıcaklığı 70 0 C dir. Sistemde materyallerin dikey olarak yığılması, silonun daha derin bölgelerinde havalandırmanın yetersiz kalmasına ve materyallerin sıkışmasına neden olmaktadır. Şekil 11. Kule tipi reaktörler Depoda kompostlaştırma yöntemini daha çok mantar kompostu üreten tesisler tercih etmekle birlikte evsel atıkların işlendiği tesislerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Atıklar, duvarlar ve çatıdan oluşan bir yapı içinde kompostlaştırılmaktadır. Bu yöntem basınçlı havalandırma ile deponun tabanından hava verilerek yapılmakta ve materyaller çok seyrek döndürülmektedir (Şekil 12). İşletmeler diğer yöntemlere oranla ısı ve nem kontrolünün daha kolay olmasından dolayı bu yöntemi tercih etmişlerdir. 101

10 Şekil 12. Depoda kompostlaştırma yönteminde havalandırma sistemi 9. İncelemelerde bulunulan tesislerde, gelen atıkların herhangi bir ayırma veya parçalama işlemine tabi tutulmaksızın hemen işleme alındığı belirlenmiştir. Bu da özellikle karıştırmalı yığın kompostlaştırma yöntemi ile üretim yapan tesislerde büyük sıkıntılara sebep olmaktadır. Atık içerisinden taş vb. istenmeyen maddeler çıktığında kompost karıştırma makinası durmak zorunda kalmaktadır. Kapalı sistemlerde ise en çok karşılaşılan sorun koku problemidir. Tesis içi havalandırmaya önem verilmediği gözlemlenmiştir. 10. Ziyaret edilen tesislerin %62 sinde paketleme sistemlerinin, %46 sında ise peletleme sistemlerinin olduğu görülmüştür (Şekil 13 ve 14). Tesislerin genel hatları ile üretim aşamaları Şekil 15 de verilmiştir. Şekil 13. Paketleme yapan tesis yüzdeleri Şekil 14. Peletleme yapan tesis yüzdeleri 102

11 Şekil 15. Kompostlaştırmada işlem akışı Tartışma ve Sonuç Türkiye de kompost üretimi yapan bazı tesislerin mekanizasyon özellikleri hakkında bilgi edinilmesi amacıyla hazırlanan bu çalışmada elde edilen başlıca sonuçlar aşağıda özetlenmiştir. Buna göre; 1. İncelenen tesislerin büyük bir çoğunluğu (%77) kompostu, toprak iyileştiricisi olarak üretmektedir. 2. Tesislerde işlenen atık türünün %46 ile en fazla büyükbaş hayvan gübresi olduğu belirlenmiştir. 3. Kompostlaştırma işleminde birincil madde olarak bitkisel atıkları kullanan işletmeler ikincil madde olarak tavuk gübresi, evsel atıklardan kompostlaştırmada ise budama atıkları kullanıldığı belirlenmiştir. 4. Kompostlaştırma işleminde C/N oranı, istenilen sınırın üzerinde olursa işlem yavaşlayacağından dikkat edilmesi gereken en önemli faktörlerdendir. Böyle olmasına rağmen inceleme yapılan tesislerin sadece %16 sı bu değeri önemsemektedir. Tesislerin büyük çoğunluğu tecrübeye bağlı karışım oluşturmaktadırlar. 5. Tesislerin %54 ü ham maddelerini başka işletmelerden temin etmektedir. Ülkemizdeki büyükbaş ve kanatlı hayvan potansiyelini göze alacak olursak, atık miktarı hayli fazla olduğu göze çarpmaktadır. Kompostlaştırma, atıkların faydaya dönüşümünde göze çarpan önemli bir yöntemdir. 6. Uygun bir kompostlaştırma işlemi yapabilmek için nem ve sıcaklık değerleri istenilen aralıklarda kalması sağlanmalıdır. İnceleme yapılan işletmelerin %85 i bu kontrolleri yapmaktadır. Kompostlaştırma işleminde nem ve sıcaklık değerlerinin kompostlaştırma süresinde etkili olduğunu işletmeler tarafından bilinmektedir. 103

12 7. Kompostlaştırma süresi; kompostun kullanım amacına, materyal seçimine ve tercih edilen kompostlaştırma yöntemine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Geç kompostlaştırma zaman ve maddi kayıplara neden olurken, işlemi erken bitirmek ise kompostun olgunlaşmamasına, haliyle komposttan maksimum verim alınamamasına sebep olmaktadır. 8. Ülkemizde pasif kompostlaştırma, karıştırmalı yığın kompostlaştırma ve kapalı sistemlerde kompostlaştırma yöntemlerinin yaygın olarak tercih edildiği belirlenmiş, havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma yöntemlerinin ise tercih edilmediği göze çarpmaktadır. 9. Tesislerin çoğunda eleme ve parçalama işlemi yapılmadığından atık içerisinden çıkan istenmeyen maddeler kompostlaştırma işleminde sorun teşkil etmektedir. 10. Tesislerin %62 si paketleme, %54 ü ise peletleme yapmadan kompostu değerlendirmektedir. Kompostlaştırma, özellikle tarımsal işletmelerin atık sorununun etkin bir şekilde çözülebilmesi için geri dönüşüm yöntemleri içinde önemli paya sahiptir. Kompost üretim ve uygulama mekanizasyonu ne kadar güçlü ve etkili olursa kazanımda aynı oranda artacaktır. Ülkemizde kompostlaştırma ile beraber kompost yöntemleri ve makinalarının da hızla geliştiği ve yaygınlaştığı, sadece kompost makina ve sistemleri üreten yeni işletmeler kurulduğu gözlemlenmektedir. Literatür Listesi Avcıoğlu, A., Türker, U., Atasoy, Z. ve Koçtürk, D Tarımsal Kökenli Yenilenebilir Enerjiler Biyoyakıtlar. Nobel,493, Ankara. Golueke, C.G Biological Reclamation of Solid Wastes. Emmaus, PA: Rodale Press. Haug, R. T The Practical handbook of compost engineering. Boca Raton, FL: Lewis Publishers. Onursal, E Gül işleme atıklarının kompostlaştırılmasında optimum C/N oranlarının belirlenmesi üzerine bir çalışma. Yüksek lisans tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, 82 s., Isparta. Öztürk, M. ve Bildik, B Hayvan çiftliklerinde kompost üretimi. Çevre ve Orman Bakanlığı, 160 s., Ankara. Pekşen, A., Günay A Kültür mantarı yetiştiriciliğinde çay atığı ve buğday sapı karışımından hazırlanan kompostların kullanımı. Ekoloji 19, 73, Rynk, R On farm composting handbook. NRAES-54, Cooperative Extension Service, Northeast Regional Agricultural Engineering Services, Ithaca NY, USA. Şekerci, Y Karaman ilinde elma ağaçlarına uygulanan kentsel katı atık kompostunun toprak ve bitkinin bazı özelliklerine etkileri. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, 91 s., Konya. Tanuğur, I Besi tavuğu kümes atıklarının farklı katı malzemeleriyle aerobik kompostlaştırılması. Yüksek lisans tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, 93 s., İstanbul. Topkaya, B Kompost. Ders notu (basılmamış). Akdeniz Üniversitesi, 17 s., Antalya. 104