Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s Osman Nuri DEMİREL 1 Hüseyin AVSALLI 2 Engin ÜNGÜREN 3 Furkan BALTACI 4 MESLEK YÜKSEKOKULU TURİZM BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN SİGARA ve ALKOL ALIŞKANLIKLARINI BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA Özet Son yıllarda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde toplumu tehdit eden en büyük nedenlerden biri bağımlılığa neden olan madde kullanımı olmuştur. Sigara ve alkol en fazla kullanılan bağımlılık yapıcı madde türleridir. Yapılan araştırmalar, sigara ve alkol kullanmaya başlama yaşının dünyada ve ülkemizde giderek düştüğünü göstermektedir. Meslek yüksekokullarındaki öğrenciler de yaşları nedeniyle Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından belirlenen "bağımlılığın gelişmesi için risk oluşturan gruba" dahildir. Amaçları, sektöre ara eleman yetiştirmek olan meslek yüksekokullarından mezun olan öğrenciler, eğitim ya da iş yaşamlarında sigara ve alkol bağımlılığı ile karşılaşabilmektedirler. Araştırmada meslek yüksekokullarının turizm bölümlerinde öğrenim gören öğrencilerin sigara ve alkol kullanımlarının belirlenmesine ve bunlara etki eden değişkenlerin tespit edilmesine çalışılmıştır. Araştırmada betimsel ve bağıntısal araştırma modeli kullanılmıştır. Bu kapsamda sigara ve alkol kullanımı hakkında literatür taraması yapılarak sigara ve alkol kullanımının tanımı, günümüzdeki ve gelecekteki etkileri açıklanmıştır. Araştırmada tam sayım tekniği ile 139 anket toplanmış ve değerlendirmeye alınmıştır. Toplanan veriler yüzde-frekans ve ki-kare analizleri ile değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Sigara, alkol, meslek yüksekokulları, turizm, alışkanlık 1 Öğr.Gör.Dr., Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu, onuridemirel@mynet.com 2 Yrd.Doç.Dr. Akdeniz Üniversitesi, Alanya İşletme Fakültesi, huseyinavsalli@hotmail.com 3 Yrd.Doç.Dr., Akdeniz Üniversitesi, Alanya İşletme Fakültesi, enginunguren@akdeniz.edu.tr 4 Arş.Gör., Akdeniz Üniversitesi, Alanya İşletme Fakültesi, fbaltaci@akdeniz.edu.tr

2 Osman Nuri Demirel - Hüseyin Avsalli - Engin Üngüren - Furkan Baltaci 284 A RESEARCH TO DETERMINE SMOKING and ALCOHOL HABITS of VOCATIONAL SCHOOL TOURISM DIVISION STUDENTS Abstract Recent years, the use of psychoactive substance is one of the biggest reasons which treat the community in developed and developing countries. Cigarette and alcohol are the most commonly used type of psychoactive substance. Researches show that the use of cigarette and alcohol generally begins in adolescence. Vocational schools' students are in the psychoactive substance risk group which is defined by World Health Organization. Students, who graduate from vocational schools that purpose to train as employees for sector, may encounter with the psychoactive substance in their business and educational life. In this research we tried to examine students' cigarette and alcohol use who are studying tourism division of vocational schools and factors which affect the variables of cigarette and alcohol use. Descriptive and corelational research model was used in this research. In this context, literature survey was made about psychoactive substance, present and future effects of using psychoactive substance was described. 139 surveys were collected by full count technique and evaluated. Collected data was evaluated by percent-frequency and chi-squire analyzes. Keywords: Cigarette, alcohol, vocational schools, tourism, habit 1. GİRİŞ Dünyada ve ülkemizde yaygınlığının giderek artması nedeniyle pek çok tıbbi, sosyal, ekonomik ve yasal sorunlara neden olan madde bağımlılığı günümüzde önemli bir sosyal sorun halini almıştır (Çapık ve Özbıçakçı, 2007). Özellikle sanayileşme ve teknolojideki hızlı değişmelerle bilgi çağını yakalamaya çalışan toplumlarda, gençler arasındaki sigara ve alkol kullanımının yaygın hale geldiği gözlenmektedir (Akfert, vd., 2009). Dünya Sağlık Örgütü tarafından yaş grubu "Ergenlik", yaş grubu ise "Gençlik dönemi" olarak tanımlanmıştır. Ergenlik ve gençlik dönemlerine ait yaşların kesişmesi nedeniyle de yaş grubu "Genç İnsanlar" olarak değerlendirilmektedir (Özcebe, 2008). Yapılan çalışmalarda yaş grubu madde bağımlılığının gelişmesi açısından riskli grup olarak tanımlanmış ve madde kullanma davranışının sosyal öğrenme ile ilişkili olduğu saptanmıştır (Çapık ve Özbıçakçı, 2007). Temininin kolay, kullanımının yasal olması ve alkol, eroin, kokain, esrar gibi madde bağımlılıkları için geçiş maddesi olması nedeniyle sigara bağımlılığı en sık görülen ve en önemli madde bağımlılığı tipidir (Ceylan vd., 2005). Dünya Sağlık Örgütü sigarayı "Dünyanın en hızlı yayılan ve en uzun süren salgını" olarak tanımlamaktadır (Açık vd., 2001). Sigara içmek özenilecek bir alışkanlık olmayıp, madde bağımlılığı olarak kabul edilen bir hastalıktır(kutlu vd. 2006). Kısa sürede bağımlılık yapabilen sigara; kullanan kişiye ekonomik bir yük getirmekte, içindeki maddelerle organizmayı olumsuz yönde etkilemekte ve sağlığa zarar vermektedir. Sigara kullanma bağımlılığı gün geçtikçe yayılmaktadır. Bu yayılım gençler arasında daha hızlıdır ve gelişmekte olan ülkelerde daha yaygındır (Şen vd., 2008). Sigara ile ilişkisi kesin olarak gösterilmiş olan akciğer kanseri ve kronik bronşit gibi hastalıkların görülme sıklığının giderek artması bunun en açık göstergesidir (Açık vd., 2001). Sigara bağımlılarının 1/4 ü yalnızca sigara nedeniyle 65 yaşına varmadan ölmektedir. Türkiyede yılda 35 bin kişi sırf bu yüzden ölmektedir (Orak vd., 2004). Dünya genelinde ise günde

3 285 Meslek Yüksekokulu Turizm Bölümü Öğrencilerinin Sigara ve Alkol Alişkanliklarini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma 13000'den fazla insan tütün ve tütün mamulleri nedeniyle ölmektedir yılında dünya genelinde sigara kullananların sayısının 1,7 milyar kişiye ulaşması ve salgının bu şekilde sürmesi halinde sigaranın yılda 10 milyon kişinin ölümüne neden olması beklenmektedir (WHO, 2004). Sözkonsu bu 10 milyon ölümün %70 i gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere, yetişkin ölümlerinin üçtebirinin sigara içiminden kaynaklanacağı öngörülmektedir (Talay vd., 2008) Gelişmiş ülkeler bu tehlikenin farkına uzun yıllar önce varmışlar ve gerekli yasal düzenlemeler ve eğitim çalışmaları ile sigara içme oranlarını düşürmeye başlamışlardır.hastalıkları Control Merkezinin (CDC) raporlarına göre ABD de 18 yaş grubunda sigara içme sıklığı 1965 yılında %42,4 iken, 1997 yılında %24,7 ye inmiştir(kutlu vd. 2006). Ancak Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkelerdeki pazarını kaybetmeye başlayan sigara üreticisi firmalar için hedef haline gelmiş ve yasalardaki boşluklardan da yararlanılarak gizli veya açık reklamlarla özellikle genç nüfus sigaraya özendirilip sigara içicisi haline getirilmiştir (Boyacı vd., 2003). Her gün en az bir kez bir tütün ürünü kullanan kişiler, düzenli kullanıcı olarak kabul edilmektedir (Erbaycu vd., 2004). Türkiye genelinde 15 yaş ve üstü bireylerin % 31,3'ü her gün veya ara sıra tütün ve tütün mamullerini kullandığı yapılan bir çalışmada ortaya konmuştur (Tüik, 2009). Başka bir araştırma çalışmasına göre, sigara ve tütün mamullerini kullananların %51,3'ünü 15 yaş ve üstü erkekler, %19,5'ini de ile 15 yaş ve üstü bayanlar oluşturmaktadır (WHO Turkey, 2006). Yapılan araştırmalar, Türkiye'de sigara içenlerin yaş ortalamasının giderek düştüğünü göstermektedir (Özcebe, 2008; Çelik vd., 2000). İlköğretim yıllarında halen sigara kullanımı %9, lise yıllarında %29-50 arasında ve üniversite öğrencileri arasında sigara içme sıklığı %21-48 arasında olduğuna ilişkin araştırma sonuçları bulunmaktadır. Çalışan gençlerde ise halen sigara kullanımı %58'dir. Bütün bu çalışmaların sonucu, her dört gençten biri ila ikisinin gençlik döneminde sigara ile tanıştığını göstermektedir (Özcebe, 2008). Birçok araştırma, sigaraya başlama konusunda, sigara içen arkadaşların etkisinin aile bireylerinden daha önemli olduğunu göstermektedir (Aykut vd., 2009). Bunun dışında gençlerin sigara içme nedenleri; ailenin sosyo- ekonomik, kültürel ve davranışsal etkisi, gencin sosyo-demografik ve psikososyal yapısı, sigara reklamları ve sigaraya ulaşılabilirlik şeklinde sıralanabilir (Özcebe, 2008). Bağımlılık yapıcı madde kullanımının çoğunlukla sigara ile başlayıp zaman içinde diğer maddelerin kullanılması dikkati çekmektedir (Tanrıkulu vd., 2009). Alkol, sigaradan sonra halk sağlığını olumsuz yönde etkileyen bir diğer bağımlılık yapıcı maddedir. Özellikle alkollü içkilerin ortaya çıkışı bireysel, toplumsal, ekonomik ve sağlık sorunlarını da beraberinde getirmiştir (Sayal vd., 2005). Alkollü içki içmede sigaranın etkisi kanıtlanmış olup, literatürde uçucu maddeler ve diğer uyuşturucuların da birbirinin kullanımını arttırdığına dair bulgular yer almaktadır (Tanrıkulu vd., 2009). Andersen ve Baumberg'in (2006), Avrupa komisyonu için hazırladıkları rapora göre; Avrupa'da yaşayan öğrencilerin %90'ından fazlasının yaşamlarının herhangi bir bölümünde sarhoş oldukları belirtilmiştir. Tütün ve alkol gibi bağımlılık yapıcı maddelere başlama yaşı genellikle ergenlik ya da genç erişkinlik dönemidir. (Şen vd., 2008). Üniversite öğrenimi ile birlikte, öğrenci üzerindeki okul ve aile kontrolü büyük ölçüde ortadan kalkmaktadır. Para harcama konusunda da üniversite öğrencileri, lise öğrencilerine göre daha özgürdür (Aykut vd., 2009). Üniversite öğrencilerinin aile kontrolünden uzak olmaları ve kendilerini yetişkin gibi hissederek özgürleştirdiğini düşünmeleri, yaşanan sıkıntı ya da kaygı karşısında alkol ve sigara kullanmayı daha çekici hale

4 Osman Nuri Demirel - Hüseyin Avsalli - Engin Üngüren - Furkan Baltaci 286 getirmektedir. (Karahan ve Koç, 2005). Meslek yüksekokulları, yüksek öğretimin önemli bir parçasını oluşturmakta ve bu okullardan mezun olan bireyler, eğitim gördükleri konuda uzmanlaşarak sektörün ara eleman ihtiyacını karşılamaktadır. Meslek yüksekokullarının turizmle ilgili bölümlerinde öğrenim gören öğrencilerin görüşleri doğrultusunda, turizm sektörünün, sigara ve alkol gibi kötü alışkanlıklara başlama konusundaki etkilerini ortaya koymak bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. 2. Yöntem Bu araştırma bir ön çalışma niteliğinde olup, meslek yüksekokulu bünyesinde turizm eğitimi eğitim alan öğrencilerin, sigara ve alkol alışkanlıklarının belirlenmesi ve sigara ve alkol alışkanlıklarının demografik değişkenlerle ilişkisinin saptanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın esasını ise farklı üniversitelerin, meslek yüksekokulu, yüksekokul ve fakülte kurumlarında turizm eğitimi eğitim alan öğrencilerin, sigara ve alkol alışkanlıklarının belirlenmesi oluşturmaktadır. Bu kapsamda üç farklı üniversitenin (Akdeniz, Balıkesir ve Süleyman Demirel Üniversitesi), meslek yüksekokulu, yüksekokul ve fakülte kurumlarıyla görüşülüp araştırmanın yapılabileceği belirlenmiştir. Öncelikli olarak araştırmacılar, araştırmadan hızlı ve ekonomik veri elde etmek ve veri toplama aşamasında ortaya çıkacak sorunları belirlemek için kolay ulaşım nedeniyle kendi çalıştıkları kurumlarından araştırmaya başlamışlardır. Bu çerçevede araştırmada elde edilen veriler, yılı güz eğitim-öğretim dönemi içerisinde Akdeniz Üniversitesi bünyesinde yer alan ALTSO Alanya Meslek Yüksekokulu ve Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokullarının turizm bölümlerinde eğitim gören öğrencilerden sağlanmıştır. Verilerin elde edilmesinde anket tekniği kullanılmıştır. Anket formu iki kısımdan oluşmaktadır. İlk bölüm öğrencilerin sosyodemografik bilgilerini içermektedir. İkinci bölümde ise öğrencilerin sigara ve alkol kullanma alışkanlıklarını belirlemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Öğrencilerin sigara ve alkol kullanma alışkanlıklarını belirlemeye yönelik anket formu konu ile ilgili literatür (Coşkun-Akar vd. 2007; Tot vd., 2002; Açıkel vd., 2004; Pıçakçıefevd. 2007; Karahan, ve Epli- Koç, 2005; Gökgöz ve Koçoğlu, 2007; Boyacı vd. 2003; Pirinçci ve Erdem, 2004; Talay vd., 2008; Kutlu vd. 2006; Orak vd., 2004; Marakoğlu vd.,2006; Demirel vd., 2005; Vatan vd., 2009; Göksel vd. 2001) taramasıyla oluşturulmuştur. Anket formu, araştırmacılar tarafından belirlenen ders saatinde sınıfta bulunan öğrencilere gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra uygulanmıştır. Öğrencilerin doğru yanıt verebilmesi için anket formlarına adı, soyadı ve okul numaraları yazılmaması istenmiştir. Anket formu aracılığı ile toplanan veriler SPSS 13.0 paket programına girilerek hesaplamaya tabi tutulmuştur. Demografik değişkenlere ilişkin verilerin yorumlanmasında frekans ve yüzde analizinden yararlanılmıştır. Öğrencilerin sigara ve alkol kullanma alışkanlıklarının demografik özellikleri itibari ile farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacı ile ki kare analizinden yararlanılmıştır.

5 287 Meslek Yüksekokulu Turizm Bölümü Öğrencilerinin Sigara ve Alkol Alişkanliklarini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma 3. Bulgular Tablo 1. Öğrencilerin Sigara ve Alkol Kullanma Alışkanlıkları Sigara Alışkanlığı n % Alkol Kullanma Nedeni* n % Evet 72 36,5 Sosyal Çevre Hayır ,5 Stres ve Sıkıntı Ara Sıra Özenti ve Heves 2 1,1 Alkol Alışkanlığı Keyif alma 2 1,1 Evet Diğer 1 0,8 Hayır 52 26,5 Sigaraya Başlama Zamanı Ara Sıra 65 32,5 Ortaokul Sigara Kullanma Nedeni* Lise 58 53,7 Sosyal Çevre ,2 Üniversite 19 17,6 Stres ve Sıkıntı 26 17,8 Diğer 18 16,7 Özenti ve Heves 12 8,2 Keyif alma 4 2,8 *Öğrenciler Birden Fazla Şık İşaretlemişlerdir Tablo 1 de görüldüğü üzere katılımcıların toplamda %46,5 i sigara, %73,5 i ise alkol kullanmaktadır. Katılımcıların %53,7 si sigaraya lise öğrenimi sırasında başladığını belirtirken, %17,6 sı üniversite, %16,7 si diğer, % 12 si ise ortaokul eğitimi sırasında sigaraya başladığını belirtmiştir. Bu bağlamda öğrencilerde sigaraya başlama dönemi olarak lise öğrenimi yılları gösterilebilir. Sigara kullanan öğrencilerin (n=92) %71,2 si sigaraya başlamalarındaki en büyük etkenin sosyal çevre olduğunu belirtirken, %17,8 i stres ve sıkıntıyı, %8,2 si özenti ve hevesi, %2,8 i keyif almayı sigaraya başlama nedeni olarak göstermektedir. Alkol kullandığını belirten katılımcıların (n=147) %84 ü alkole başlama nedeni olarak sosyal çevreyi gösterirken, %13 ü stres ve sıkıntıyı, %1,1 i hem özenti ve hevesi hem de keyif almayı göstermiştir. Bu sonuçlar neticesinde öğrencilerin alkole başlamalarındaki en önemli etkenin sosyal çevre olduğu söylenebilir. Tablo 2. Turizm Sektörünün Çalışanların Sigara ve Alkol Bağımlılığına Etkisi Hakkındaki Öğrenci Görüşleri Turizm Sektörü Çalışanların Sigara Kullanımını Arttırmaktadır Turizm Sektörü Çalışanların Alkol Kullanımını Arttırmaktadır Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum n % n % n % , , , Tablo 2 de görüldüğü üzere, katılımcıların %47 si turizm sektörünün çalışanlarda sigara kullanımını artırdığını ifade ederken, %35 i bu ifadeye katılmamakta, %16,5 i ise konu hakkında kararsız kaldığını belirtmektedir. Katılımcıların %58 i ise turizm sektörünün çalışanlarda alkol kullanma oranını artırdığına inanırken, %25,5 i bu ifadeye katılamamakta, %14,5 i ise kararsız durumdadır. Elde edilen mevcut bulgular neticesinde katılımcıların turizm sektörünün çalışanlarda sigara ve alkol kullanma oranını artırdığı algısına sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 3 e göre erkek katılımcıların toplamda %77.4 ü alkol kullandığını belirtirken bunların %48.7 si sürekli, %28.7 si ise ara sıra alkol kullandığını belirtmiştir. Bayan katılımcıların ise toplamda %69 u alkol kullanmaktadır. Alkol kullanan bayanların %31 i

6 Osman Nuri Demirel - Hüseyin Avsalli - Engin Üngüren - Furkan Baltaci 288 sürekli, %38 i ise ara sıra alkol kullandığını belirtmiştir. Bu bağlamda erkek öğrencilerin alkol kullanma oranı, bayan katılımcılara oranla daha yüksektir denilebilir (x 2 =6.315; p=.043<0.05). Erkek katılımcıların toplamda %53 ü sigara kullandığını belirtirken bunların %40 ı sürekli, %13 ü ise ara sıra sigara kullandığını belirtmiştir. Bayan katılımcıların ise toplamda %37 si sigara kullanmaktadır. Sigara kullanan bayanların %31 i sürekli, %6 sı ise ara sıra sigara kullandığını belirtmiştir. Bu bağlamda erkek öğrencilerin sigara kullanma oranının kız öğrencilere gore yüksek olduğu görülmesine rağmen yapılan ki-kare analizi neticesinde bu farklılığın istatistiksel bakımdan anlamlı olmadığı görülmüştür. (x 2 =5.878; p=.053>0.05). Yaşları arasında olan katılımcıların toplamda %47.9 u sigara içtiğini belirtirken, aralığında olan katılımcıların %37 si, 24 ve üzeri olan katılımcıların ise %71.4 ü sigara içtiğini belirtmiştir. Yapılan ki-kara analizi neticesinde katılımcıların yaşları ile sigara içme oranları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (x 2 =6.109; p=.191>0.05). Yaşları arasında olan katılımcıların toplamda %71.2 si alkol kullandığını belirtirken, aralığında olan katılımcıların %82.7 si, 24 ve üzeri olan katılımcıların ise %71.4 ü alkol kullandığını belirtmiştir. Yapılan ki-kara analizi neticesinde katılımcıların yaşları ile alkol kullanma oranları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (x 2 =3.560; p=.469>0.05).

7 289 Meslek Yüksekokulu Turizm Bölümü Öğrencilerinin Sigara ve Alkol Alişkanliklarini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma Tablo 3. Öğrencilerin Sigara ve Alkol Kullanma Alışkanlıklarıyla Demografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler Cinsiyet x 2 =5,878 p=,053 Yaş x 2 =6,109 p=,191 Başarı Durumu x 2 =3,367 p=,762 Kalınan Yer x 2 =20,853 p=,008 Anne Eğitim Durumu x 2 =8,344 p=,401 Baba Eğitim Durumu x 2 =17,034 p=,030 Arkadaşların Sigara Kullanma Oranı x 2 =35,153 p=,000 Sigara Kullanıyor musunuz? Evet Hayır Bazen Toplam Kız Erkek ve üzeri Çok İyi İyi Orta Yetersiz Aile ile Evde Evde Tek Arkadaşlarla Yurtta Otel- Pansiyon Okur-Yazar Değil n Otel- n % Pansiyon % Ortaöğretim Lise Ön Lisans Lisans Okur-Yazar Değil n Okur-Yazar n % 28,6 57,1 14,3 100 Değil % 14,3 57,1 28,6 100 n Anne Eğitim Ortaöğretim % 36,2 34,5 29,3 100 n % 31,9 60,3 7,8 100 Durumu n n Lise % 43,9 40,4 15,8 100 % 47,4 8,8 43,8 100 n x 2 =22,208 n p=,005 Ön Lisans % % n n Lisans % 36,4 54,5 9,1 100 % 72,7 9,1 18,2 100 Ortaöğretim Lise Ön Lisans Lisans Hiç Biri %25 %50 %75 Hepsi Alkol kullanıyor musunuz? Evet Hayır Bazen T oplam n Cinsiyet n Kız % % n x 2 =6,315 n p=,043 Erkek % % 48,7 22,6 28,7 100 n n % 36,3 52,1 11,6 100 Yaş % 39 28,8 32,2 100 n n x % 30,4 63 6,6 100 =3,560 % 45,7 17, n p=469 n ve üzeri % 71,4 28, % 57,1 28,6 14,3 100 n n Çok İyi % 26,3 63,2 10,5 100 Başarı % 36,8 42,1 21,1 100 n Durumu n İyi % 32,3 55,9 11,8 100 % 39,8 31, n n x 2 =12,762 Orta % 45,8 41,9 7,8 100 % 39,7 19, n p=,047 n Yetersiz % 44,4 44,4 11,2 100 % 77,8 0 22,2 100 n Aile ile n % 24,5 59,2 16,3 100 Evde % 34,7 27,6 37,8 100 n n Evde Tek % 52,6 47, Kalınan Yer % 63,2 15,8 21,1 100 n n Arkadaşlarla % 46,6 46,6 6,9 100 x 2 =9,599 % 48,3 24,1 27,6 100 n p=,294 n Yurtta % 36,8 63, % 26,4 36,8 36,8 100 n Okur-Yazar n % Değil % n Baba Eğitim Ortaöğretim % 32,7 36,5 30,8 100 n % 32,7 60,6 6,7 100 Durumu n n Lise % 43,1 46,2 10,7 100 % 46,2 13, n x 2 =19,230 n p=,014 Ön Lisans % % n n Lisans % 21,7 56,5 21,7 100 % 52,2 17,4 30,4 100 n n Hiç Biri % 22,2 66,7 11,1 100 % 9,1 90, n Arkadaşların n Alkol %25 % 3,2 87,1 9,7 100 % 5, ,7 100 Kullanma n n Oranı %50 % 25 58,9 16,1 100 % 34,7 22,4 42,9 100 n x 2 =72,431 n %75 % 50,6 41,8 7,6 100 p=,000 % 51,7 15,5 32,8 100 n n Hepsi % 62,5 33,3 4,2 100 % 74,4 7 18,6 100

8 Osman Nuri Demirel - Hüseyin Avsalli - Engin Üngüren - Furkan Baltaci 290 Başarı durumu çok iyi olan öğrencilerin toplamda %11 i alkol kullandığını belirtirken, bu oran başarı durumu iyi olan öğrencilerde %68,8, orta olan öğrencilerde %80.7, başarı durumu yetersiz seviyede ola öğrencilerde ise %100 olarak gerçekleşmiştir. Öğrencilerin başarı durumları ile alkol kullanma oranları arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığına yönelik yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre (x 2 =12.762; p=.047<0.05) öğrencilerin başarı durumları ile alkol kullanma oranları arasında ters orantılı anlamlı bir ilişki vardır. Aileleri ile evde kalan öğrencilerin toplamda %40.7 si sigara kullanırken, bu oran tek başına evde kalan öğrencilerde %52.6, arkadaşlarıyla kalan öğrencilerde %53.5, yurtta kalan öğrencilerde %36.8, otel-pansiyon da kalan öğrencilerde ise %80 olarak gerçekleşmiştir. Öğrencilerin kaldıkları yer ile sigara kullanma oranları arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre (x 2 =20.853; p=.008<0.05) anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Annelerinin eğitim durumları ile öğrencilerin alkol kullanma oranları arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre (x 2 =22.208; p=.005<0.05), iki değişken arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu kapsamda annesi okur yazar olmayan öğrencilerin toplamda %42.9 u alkol kullanırken, annesi orta öğretim mezunu olan öğrencilerin %65.5 i, lise mezunu olanların 91.2 si, ön lisans mezunu olanların %75 i, lisans mezunu olanların %90.9 u alkol kullanmaktadır sonucuna ulaşılmıştır. Babalarının eğitim durumları ile öğrencilerin alkol kullanma oranları arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre (x 2 =19.230; p=.014<0.05), iki değişken arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu kapsamda babası okur yazar olmayan öğrencilerin %100 ü, orta öğretim mezunu olanların %63.5 i, lise mezunu olanların 86.2 si, ön lisans mezunu olanların %80 i, lisans mezunu olanların 82.6 sı alkol kullanmaktadır sonucuna ulaşılmıştır. Babalarının eğitim durumları ile öğrencilerin sigara kullanma oranları arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre (x 2 =17.034; p=.030<0.05), iki değişken arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu kapsamda babası okur yazar olmayan öğrencilerin %100 ü, orta öğretim mezunu olanların %39.4 ü, lise mezunu olanların 53.8 i, ön lisans mezunu olanların %80 i, lisans mezunu olanların 43.4 ü sigara kullanmaktadır sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin sigara kullanan arkadaşlarının varlığı ile kendilerinin sigara kullanma oranları arasındaki ilişkiyi tespit etmeye yönelik yapılan ki-kare analizi neticesinde (x 2 =35.153; p=.000<.05) değişkenler arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Arkadaşlarının hiçbirisinin sigara içmediğini belirten öğrencilerin %33.3 ü sigara kullanmaktayken, arkadaşlarının %25 nin sigara içtiğini belirten öğrencilerin 12.9 u, %50 sinin sigara içtiğini belirtenlerin %41.1 i, %75 nin sigara içtiğini belirtenlerin %58.2 si, tüm arkadaşlarının sigara içtiğini belirten öğrencilerin ise %66.7 si sigara kullanmaktadır. Sonuçlardan da görüleceği üzere öğrencilerin sigara kullanma oranları üzerinde arkadaş çevresinin önemli derecede etkisi bulunmaktadır. Öğrencilerin alkol kullanan arkadaşlarının varlığı ile kendilerinin alkol kullanma oranları arasındaki ilişkiyi tespit etmeye yönelik yapılan ki-kare analizi neticesinde (x 2 =72.431; p=.000<.05) değişkenler arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Arkadaşlarının hiçbirisinin alkol kullanmadığını belirten öğrencilerin %9.1 i alkol kullanmaktayken,

9 291 Meslek Yüksekokulu Turizm Bölümü Öğrencilerinin Sigara ve Alkol Alişkanliklarini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma arkadaşlarının %25 nin alkol kullandığını belirten öğrencilerin %50 si, %50 sinin alkol kullandığını belirtenlerin %77.6 sı, %75 nin alkol kullandığını belirtenlerin %84.5 i, tüm arkadaşlarının alkol kullandığını belirten öğrencilerin ise %93 ü alkol kullanmaktadır. Bu bağlamda öğrencilerin alkol kullanma oranlarının artmasında arkadaş çevresinin önemli rol oynadığı ifade edilebilir. Tablo 4 te görüldüğü üzere katılımcıların alkol kullanma alışkanlıkları ile sigara kullanma alışkanlıkları arasnda doğru yönlü pozitif bir ilişki vardır (r=0.295; p=.000>.05). Bu durum, katılımcıların her iki alışkanlıklarından birisinde meydana gelecek olan artışın diğer alışkanlıkta da artışa neden olacağı sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Tablo 4. Katılımcıların Sigara ve Alkol Kullanma Alışkanlıkları Arasındaki İlişikiye Yönelik Korelasyon Analizi Sonuçları Değişkenler 1 2 Sigara Kullanma Alışkanlığı 1 Alkol Kullanma Alışkanlığı 0.295** Sonuçlar Sigara ve alkol kullanım sıklıkları konusunda ülkemizin değişik illerinde üniversite öğrencileri ve gençlerle yapılan çeşitli çalışmalar farklı örneklem büyüklükleri ve farklı yöntemlerle gerçekleştirilmiştir (Tot vd., 2002). Fakat gerçekleştirilen literatür taraması sonrasında, turizm eğitimi alan öğrencilerin sigara ve alkol kullanma alışkanlıklarını belirlemeye yönelik bir araştırmaya ve turizm sektörünün sigara ve alkol alışkanlığı üzerindeki etkisini ortaya koyan bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bundan dolayı bu araştırma, meslek yüksek okunda turizm eğitimi alan öğrencilerin sigara ve alkol kullanma alışkanlıklarını belirlemeye ve turizm sektörünün bu konuda etkisini saptamaya yönelik bir araştırma niteliğinde gerçekleştirilmiştir. Türkiye nin değişik üniversitelerinde yapılan araştırmalar göz önünde bulundurulduğunda; erkek öğrencilerin sigara içme oranları %32.8 ile %65.0 arasında, kız öğrencilerde %12.2 ile %41.1 arasında değişmektedir (Marakoğlu vd.,2006; Demirel vd., 2005; Vatan vd., 2009). Araştırma sonucunda, öğrencilerin %45.7'sinin sigara ve % 73.8'nin ise alkol kullanım alışkanlığına sahip olduğu belirlenmiştir. Kız ve erkek öğrencilerinin, sigara kullanımında istatistiksel anlamda bir farklılaşmanın olmadığı görülürken, alkol kullanma alışkanlığında anlamı bir farklılaşmanın olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda, erkek öğrencilerin kız öğrencilere oranla alkol kullanma alışakanlıklarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, öğrencilerin sigara kullanımı ile alkol kullanımı arasında ciddi anlamda bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. Elde edilen bu sonuca göre, sigara ve alkol alışkanlığının birbirinin tetikleyicisi olduğu görülmektedir. Bununla birlikte öğrenciler arasında özellikle alkol kullanma oranının oldukça yüksek olduğu anlaşılmıştır. Öğrencilerin %53.7'si, sigaraya ilk olarak lise zamanlarında başladığını belirtmiştir. Üniversitede sigaraya başlayanların oranı ise %17.6 dır. Bu sonuca göre, sigaraya başlamadaki kırılma noktasının lise zamanları olduğunu söylenebilir. Yapılan diğer çalışmalarda da (Çapık ve Özbıçakçı, 2007; Demirel vd., 2005) sigaraya başlama dönemi bu bulgu ile benzerlik göstermektedir. Elde edilen bu sonuç araştırmacıları, öğrencilerin gelmiş oldukları lise türünü sorgulamaya götürmüştür (Göksel vd. 2001). Çünkü yapılan araştırmalarda, meslek

10 Osman Nuri Demirel - Hüseyin Avsalli - Engin Üngüren - Furkan Baltaci 292 yüksekokullarının turizm bölümlerinde eğitim gören öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun, Anadolu Otelcilik vb. lise türü çıkışlı olduğunu göstermiştir. Bu lise türlerinden mezun olan öğrencilerin, üniversiteye girişte ek puan almaları ve sınavsız geçiş haklarının bulunması, bunun nedeni olarak gösterilebilir. Ancak, daha sonra yapılacak olan çalışmalarda anket formuna lise türlerinin kapsamlı yazılması araştırma sonucunda daha sağlıklı bulgulara ulaşılmasını sağlayacaktır. Sonuç olarak, öğrencilerin sigara ve alkol kullanma dönemlerinin lise zamanları olduğu belirlenmiştir. Bundan dolayı sigara ve alkol kullanma alışkanlığını önleme çalışmalarının liselerde ağırlıklı olarak uygulanması gerektiğini göstermektedir (Demirel vd., 2005). Üniversiteye gelen öğrencilerin, aile ve çevrenin denetiminden uzaklaşmanın ve görece özgür bir ortamda bulunmanın etkisiyle sigara içme alışkanlığı yaygınlaşabileceğinden, üniversite öğrencilerine yönelik olarak da önleyici uygulamaların sürdürülmesi gerekmektedir. Bununla birlikte eğitim kurumlarının aileler ile devamlı iş birliği içerisinde olması, sivil toplum kuruluşlarının ve medya organlarının kötü alışkanlıkları önleyici çalışmaları desteklemeleri sigara ve alkol kullanım alışkanlığını düşürecektir. Öğrencilerin sigaraya başlama nedenleri incelendiğinde; ilk sırada sosyal çevre gelmektedir (% 71.2). Onu stres ve sıkıntı (%17.8), özenti ve heves (%8.2) ve keyif alma (%2.8) izlemektedir. Alkol kullanım nedenleri incelendiğinde ise, ilk sırada yine sosyal çevre gelmektedir (%84). Onu stress ve sıkıntı (% 13), özenti ve heves ile keyif alma (%1,1) takip etmektedir. Öğrencilerin sigara ve alkol kullanım alışkanlıklarına etki eden faktörlerin ortak olduğu görülmektedir. Bu konuda daha önce yapılmış bilimsel çalışmalara bakıldığında (gençlerin eğlenmek, sosyal ve duygusal gereksinimlerini gidermek, sorunlarından uzaklaşmak, heyecan aramak veya meydan okumak gibi değişik nedenler) benzer faktörlerin yer aldığı görülmektedir (Akfert vd. 2009; Tot vd. 2002). Gençlik çağı, bireylerin çevreden ve sosyokültürel değerlerden en çok etkilendikleri dönemdir ve kişilerin keyif verici madde kullanımının önlenebilmesi için ilgili her faktör dikkate alınmalı ve birbirleriyle ilişkilendirilmelidir. Madde kullanımına başladıktan sonra irade ortadan kalmaktadır. Çünkü maddeler, bedende bir takım değişikliklere yol açabilmekte ve tolerans geliştirmektedir. Bu yüzden, kişi maddeyi kontrol altında tuttuğunu düşünse de zaman içerisinde kullandığı dozu artırmakta ve gittikçe bağımlı hale gelmektedir. Bu durum, risk altındaki bireylerin erken saptanmasını daha da önemli kılmaktadır (Türe vd. 2006). Öğrencilerin sigara ve alkol kullanma nedenleri arasında en dikkat çeken faktörlerden biri sosyal çevre ve arkadaş etkisi olmuştur. Gerçekleştirilen araştırmada da öğrencilerin sigara ve alkol alışkanlıklarıyla, arkadaşlarının sigara ve alkol alışkanlıkları arasında anlamlı bir farklılığın olduğu görülmüştür. Farklı bir ifadeyle öğrencinin sigara ve alkol alışkanlığına sahip arkadaşlarının artmasıyla, öğrencinin sigara ve alkol kullanım alışkanlığı da aynı paralellikte artış göstermektedir. Ulaşılan bu sonuç, kişi üzerinde sosyal çevre ve arkadaş etkisinin önemi bir kez daha gözler önüne sergilenmiştir. Bu paralelde psikolojideki davranışçı yaklaşımlar sigara kullanımını, pekiştireçler yoluyla öğrenildiğini ileri sürmektedirler (Tanrıdağ, 2000). Stres ve sıkıntı nedeni ile sigara ve alkol kullanma alışkanlığında etkin bir faktörde denetim odağıdır. Denetim odağı kavramı, Rotter'ın (1954) Sosyal Öğrenme Kuramı'ndan kaynaklanmaktadır. Bu kavram, bireyin yaşamındaki olumlu-olumsuz olayları kendi yetenek ve davranışlarının bir sonucu olarak algılayan içten denetimlileri ya da olayları şans, kader ve kendi dışındaki güçlere bağlama eğiliminde olan dıştan denetimlileri içermektedir. Bu konuda Clark ve arkadaşları (1982), dıştan denetimli gençlerin sigara içme oranının daha fazla olduğunu belirlemiş ve Tanrıdağ da (2000) sigara içmeyenlerin sigara içenlere oranla daha fazla içten

11 293 Meslek Yüksekokulu Turizm Bölümü Öğrencilerinin Sigara ve Alkol Alişkanliklarini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma denetimli olduğunu saptamıştır. Konaklamanın gerçekleştirildiği yer ile öğrencilerin sigara kullanma oranları arasında da anlamlı bir farklılaşmanın olduğu tespit edilmiştir. Denetimin olduğu yerlerde kalan katılımcıların sigara kullanma oranı, denetimin olmadığı yerlere oranla daha düşük seviyededir. Özellikle ailesiyle kalan öğrecilerin %59.2 si ve yurtlarda kalan öğrecilerin 63.2 si sigara kullanmazken, tek başına kalan öğrencilerin %52 si, arkadaşlarıyla kalan öğrecnilerin %46.6 sı, otel ve pasnyisonlarda kalan öğrencilerin ise %80 sigara kullanmaktadır. Görülmektedir ki, öğrencilerin gerek ailelerinin yanında, gerekse de milli eğitim müdürlüklerinin onayıyla belirli kriterleri sağlamak şartıyla (özellikle kapalı alanlarda sigara içme yasağının uygulanması) sertifikalandırılıp konaklama yapılmasına izin verilen yurtlarda kalması öğrencilerde sigara kullanma oranını düşürmektedir. Başarı durumu ile öğrencilerin alkol kullanma oranları arasında anlamalı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda öğrencilerin başarı durumu düştükçe alkol kullanma oranı nispeten artmaktadır. Öğrencilerin okulla ilgili faaliyetlere ayırdıkları zaman onların başka işlere daha fazla zaman ayrımasının bir miktar önüne geçebilmektedir. Ancak, daha sonra yapılacak olan çalışmalarda bu konuyla alakalı önermeler vasıtasıyla elde edilecek veriler konunun daha net bir şekilde açıklanabilmesine yardımcı olacaktır. Araştırma kapsamında yer alan öğrencilerin %58'i turizm sektörünün alkol kullanma alışkanlığına sebep olduğunu belirtmiş, % 25.5'i bu fikre karşı olduğu ifade etmiş, %14.5'i ise bu konuda kararsız olduğu açıklamıştır. Sonuç olarak öğrencilerin büyük çoğunluğu turizm sektörünün alkol kullanma alışkanlığına sevk ettiğini düşünmektedir. Ayrıca öğrencilerin % 47'si turizm sektörünün sigara kullanım alışkanlığına sebep olduğunu belirtmiş, % 35'si ise turizm sektörünün sigara kullanım alışkanlığına sebep olmadığı yönünde bir görüş açıklamış, % 16.5'i ise bu konunda kararsız olduğunu ifade etmiştir. Elde edilen bu sonuca göre, turizm sektörünün sigara kullanım alışkanlığına sebep olup-olmadığı yönünde öğrenciler arasında nispeten bir farklılığın olduğu görülmektedir. Bu çalışma, meslek yüksekokulu öğrencilerinin sigara ve alkol alışkanlıklarını belirlemek için yapılmış bir araştırmadır. Bu nedenle araştırma sonuçları ülkedeki tüm meslek yüksekokulu öğrencileri için genellenemez. Genellenebilecek düzeyde daha kapsamlı yeni araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. KAYNAKLAR AÇIK, Y. POLAT, S.A. DEVECİ, E. (2001). Bir Polis Okulu Öğrencilerinde Sigara Kullanım Sıklığı Araştırması. Atatürk Üniversitesi Tıp Dergisi, 33: AÇIKEL, C.H., KILIÇ, S., UÇAR, M., YAREN, H. VE TÜRKER, T. (2004). "Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinde Sigara İçme Durumu ve Etki Eden Faktörler (Gata, 2004)", TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 3(8): AKFERT, S.K. ÇAKICI, E. ÇAKICI, M. (2009). "Üniversite Öğrencilerinde Sigara- Alkol Kullanımı ve Aile Sorunları ile İlişkisi", Anadolu Psikiyatri Dergisi10: ANDERSEN, P. BAUMBERG, B. (2006). Avrupa'da Alkol Kullanımı: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla. Avrupa Komisyonu İçin Rapor, Alkol Araştırmalar Enstitüsü, İngiltere, Haziran 2006.

12 Osman Nuri Demirel - Hüseyin Avsalli - Engin Üngüren - Furkan Baltaci 294 AYKUT, M. GÜNAY, O. ÖZTÜRK, Y. ÇITIL, R. AKPINAR, F. BORLU, A. (2009). Erciyes Üniversitesi'nde Öğrencilerin Sigara İçme Durumunun Yılları Arasındaki Değişimi. Erciyes Tıp Dergisi, 31(2): BOYACI, H. ÇORAPÇIOĞLU, A. ILGAZLI, A. BAŞYİĞİT, İ. YILDIZ, F. (2003). Kocaeli Üniversitesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Solunum Hastalıkları Dergisi, 14: CEYLAN, E. YANIK, M. GENCER, M. (2005). Harran Üniversitesi'ne Kayıt Yaptıran Öğrencilerin Sigaraya Karşı Tutumlarını Etkileyen Faktörler. Toraks Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, COŞKUN-AKAR, G. ÖZMUTAF, N.M. VE ÖZGÜR, Z. (2007). "Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Sigara İçme ve Ağız Bakımı Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi". Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2(6): ÇAPIK, C. ÖZBIÇAKÇI, C. (2007). Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Sigara Bağımlılık Düzeyleri ve Etkileyen Etmenler. Uluslar arası İnsan Bilimleri Dergisi. Cilt:4, Sayı:2, ÇELİK, P. ESEN, A. YORGANCIOĞLU, A. ŞEN, F.S. TOPÇU, F. (2000). Manisa İlinde Lise Öğrencilerinin Sigaraya Karşı Tutumları. Toraks Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, ERBAYCU, A.E. AKSEL, N. ÇAKAN, A. ÖZSÖZ, A. (2004). İzmir İlinde Sağlık Çalışanlarının Sigara İçme Alışkanlıkları. Toraks Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, GÖKGÖZ, Ş. ve KOÇOĞLU, G. (2007). "Adelosan Çağda Sigara ve Alkol İçme Davranışı". Fırat Tıp Dergisi, 12(3): (Country Health Profile) KARAHAN, T.F. VE EPLİ-KOÇ, H. (2005). "Üniversite Öğrencilerinin Sigara Kullanım Sıklılığını Göre Stresle Başaçıkma Tarzlarının İncelenmesi", Ege Eğitim Dergisi, 6(2): ÖZCEBE, H. (2008). Gençler ve Sigara. Sağlık Bakanlığı Yayın no:731, Ankara: Klasmat Matbaacılık. PIÇAKÇIEFE, M., KESKİNOĞLU, P., BAYAR, B. VE BAYAR, K. (2007). "Muğla Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sigara İçicilik Sıklığı ve İçiciliği Arttıran Nedenle", TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4): PİRİNÇCİ, E. ve ERDEM, R. (2004). "Fırat Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Alkol Kullanma Alışkanlıklar" Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 36: SAYAL, A. AYDIN, A. DEMİRKAN, K. IŞIMER, A. (2005). Alkol Kullanımı ve Suç Oranı. Gülhane Tıp Dergisi, 47(1): ŞEN, N. ARSLAN, G.G. ÇOBAN, A. GÜNGÖR, N. KULBAKAN, S. SOLAR, M. (2008). Sigara İçme Durumunun Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisinin İncelenmesi. Toraks Dergisi, 9(2):68-73.

13 295 Meslek Yüksekokulu Turizm Bölümü Öğrencilerinin Sigara ve Alkol Alişkanliklarini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma TANRIDAĞ, R. (2000). "Sigara İçme Davranışı Üzerinde Denetim Odağının Etkisinin İncelenmesi", Kriz Dergisi, 8(1): TANRIKULU, A.Ç. ÇARMAN, K.B. PALANCI, Y. ÇETİN, D. KARACA, M. (2009). Kars İl Merkezinde Çeşitli Üniversite Öğrencileri Arasında Sigara Kullanım Sıklığı ve Risk Faktörleri. Türk Toraks Dergisi, 10: TOT, Ş., YAZICI, K., ERTEKİN-YAZICI, A., ERDEM, P., BAL, N., METİN, Ö. VE ÇAMDEVİREN, H. (2002). "Mersin Üniversitesi Öğrencilerinde Sigara Ve Alkol Kullanım Yaygınlığı Ve İlişkili Özellikler", Anadolu Psikiyatri Dergisi 3: ORAK, S., ÖZEN, T., ORAK, M.E., Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencilerinin Sigara, Alkol Alışkanlıkları ve Sosyokültürel Özelliklerinin İncelenmesi, S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 2004, 11(3):1-7. TALAY, F., KURT,B., TUĞ, T., Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinde Sigara İçme Alışkanlıkları ve İlişkili Faktörler, Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 2008, Cilt 56, Sayı:2, s MARAKOĞLU, K., ÇİVİ, S., ŞAHSIVAR, Ş., ÖZDEMİR, S., Tıp Fakültesi Birinci ve İkinci Sınıf Öğrencilerinde Sigara İçme Durumu ve Depresyon Yaygınlığı Arasındaki İlişki, Bağımlılık Dergisi, 2006, Cilt 7, Sayı:3, s DEMİREL, Y., SEZER, R.E., Sivas Bölgesi Üniversite Öğrencilerinde Sigara kullanma Sıklığı, Erciyes Tıp Dergisi, 2005, Cilt 27, Sayı:1, s.1-6. VATAN, İ., OCAKOĞLU, H., İRGİL, E., TAF Preventine Medicine Bulletin, 2009, Cilt 8, Sayı:1, s GÖKSEL, T., CİRİT, M., BAYINDIR, Ü., İzmir lise Öğrencilerinin Sigara Alışkanlıklarını Etkileyen Faktörler, Toraks Dergisi, 2001, Cilt 2, Sayı:3, s KUTLU, R., ÇİVİ,S., Seydişehir Meslek Yüksek Okulu Öğrencilerinde Sigara Kullanma Durumu ve Etkileyen Faktörler, Bağımlılık Dergisi, Cilt 7, Sayı:2, s TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK). (2009). Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2008, Haber Bülteni, Sayı:73, 30 Nisan WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO). (2004). WHO Tobacco Free Initiative, Building Blocks For Tobacco Control: a Handbook. France: WHO Publication.