SİGARA BIRAKMA SÜRECİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "SİGARA BIRAKMA SÜRECİ"

Asli Kıvanç
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 SİGARA BIRAKMA SÜRECİ DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK İÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD

2 Çevresel ve sosyal faktörler. Medya, merak, aile. Sosyoekonomik yapı. Kültürel yapı Davranışsal ve psikolojik faktörler. Öğrenme. Madde kullanımı. Kişisel özellikler Biyolojik faktörler. Genetik yapı. Çevre faktörlerinin etkilediği beyin değişiklikleri. Stress Tütün kullanımı Bağımlılık Bırakma Nüks

Madde kullanımı. Kişisel özellikler Biyolojik faktörler. Genetik yapı.

3 Tütün bağımlılığı kronik, nüks ile seyreden bir hastalık Deneme dönemi dışında her gün tekrarlanan madde kullanımı İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif kullanım) Bilinç dışı öğrenilen ve yaşanan bir davranış şekli

İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif

4 Sigarayı bırakma süreci Sigarayı bırakmak davranış değişikliği gerektirir Transtheoretical Model Bireyin sigarayı bırakma tedavisine uyum sağlamaya hazır olup olmadığını anlaşılmasına yardım eden 5 evreli süreç Prochaska ve DiClemente

sigarayı bırakma tedavisine uyum sağlamaya hazır olup

5 Sigara bırakma süreci davranış değişikliği evreleri Bırakmayı düşünmeme (pre-contemplation) Bırakmayı düşünme (contemplation) Bırakmaya hazırlanma (preparation for action) Bırakmayı deneme (action) Bırakmayı sürdürme (maintenance)

(contemplation) Bırakmaya hazırlanma (preparation for

6 Bırakmayı düşünmeme Gelecekte (en az 6 aylık sürede) sigara ile ilgili davranış değişikliği düşünmez Davranışını değiştirmeye yardım edecek bilgiyi almaktan kaçar Bir kısmı daha önce denemiştir Hastalık riskleri ve alışkanlığının sonuçları hakkında bilgileri yetersizdir

yardım edecek bilgiyi almaktan kaçar Bir kısmı daha önce denemiştir

7 Bırakmayı düşünme Gelecek 6 ay içinde bırakmayı düşünmektedir Sigarayla ilgili zıt düşünceler neredeyse eşittir Bırakmak için gün belirleme eğilimi yoktur, bırakmayı erteleten gerekçeleri hep ön plandadır Düşünme evresinde sıkışmış kalmıştır

eşittir Bırakmak için gün belirleme eğilimi yoktur,

8 Bırakmaya hazırlanma Gelecek 1 ay içinde bırakmayı planlamıştır Risklerin çok iyi bilincindedir Bırakmaya yönelik küçük fakat anlamlı adımlar atmıştır

9 Bırakmayı deneme Sigarayı bırakma adımını atmıştır İlaç, davranışsal-bilişsel teknikler ya da alternatif yöntemlerden bir veya birkaçını denemiştir Henüz 6 aylık süre dolmamıştır Bu evre nükslerin en sık yaşandığı dönemdir Nüks, %50 oranında ilk 2-3 haftada görülür Nüks riski azalarak devam eder

birkaçını denemiştir Henüz 6 aylık süre dolmamıştır Bu evre nükslerin en

10 Bırakmayı sürdürme 6 aydan daha uzun süredir sigara içmiyordur Nükslerden kaçınmaya çalışmaktadır Kendine güveni artmıştır Nüks riski devam etmektedir

11 Davranış değişikliği evreleri Düşünmeme Düşünme Hazırlanma Deneme Sürdürme Aktif içici Sigarayı bırakmış

12 Davranış değişikliği evreleri Hazırlanma Deneme Sürdürme Kalıcı değişiklik Düşünme Nüks Düşünmeme

13 Akran ya da akrabanın sigara içmesi İş yerinde sigara içilmesi Kısa süreli başarı Masraf NRT Yardım tlf Bağımlılık Bırakmayı düşünmeme Kişisel veya çevresel stress Yüksek eğitim ve gelir düzeyi İleri yaş Doktor izlemi İyi örnek olma Sigara bırakma programının sürdürülmesi Bağımlılık hakkında endişe Yüksek eğitim düzeyi Halka yönelik bilgilendirme Doktor uyarısı Negatif imajlar Bırakmayı düşünme Akut hastalık Sosyal baskı Masraflar Medya kampanyaları Sosyal normlar Sigarayı sınırlayıcı çevresel baskı Bırakmayı deneme Uzun süreli başarı Doktor önerisi

Bağımlılık hakkında endişe Yüksek eğitim düzeyi Halka yönelik bilgilendirme Doktor uyarısı Negatif imajlar Bırakmayı düşünme Akut hastalık

14 Değişim evrelerine göre yaklaşım Hekimin başarısı neye bağlı? - Birey hangi evrede? - Evreler arası geçişi sağlamak için ne yapılabilir? Tütün Kullanımı ve Bağımlılığının Tedavisi Rehberi AHCPR, JAMA 2000;283:

15 Pratik Yaklaşım Bırakma denemesi için istekli bireyler Bırakma denemesi için isteksiz bireyler Sigarayı yeni bırakmış bireyler

16 Bırakma denemesi için istekli bireyler Ask (sor) Advice (öner) Assess (değerlendir) Asist (destekle) Arrange (izle)

17 Ask (sor) Bireyin sigara içme durumunu sorgula, kaydet - Sigara içiyor musunuz? - Günde kaç tane içiyorsunuz?

18 Ask (sor) Hiç kullanmamışsa tebrik et Eski kullanıcı ise kullanmaktan kaçınmasının sağlığı için çok önemli olduğunu vurgula, tebrik et İçiyorsa sor: - içme konusunda ne düşünüyorsunuz? - Ne hissediyorsunuz? -Bırakmayı düşünüyor musunuz?

vurgula, tebrik et İçiyorsa sor: - içme konusunda ne

19 Advice (öner) Bireyin mutlaka sigarayı bırakmasını öner Motivasyonunu artırıcı önerilerde bulun -Açık, net -Güçlü -Kişiye özel

20 Advice (öner) Net: şu anda sigarayı bırakmanızın önemli olduğunu düşünüyorum, size yardım edebilirim Güçlü: sağlığınızı korumak için yapabileceğiniz en iyi şey sigarayı bırakmanızdır Kişiye özel: şimdiki sağlık, hastalık durumu, sosyal, ekonomik yönü, çocuklar, torunlar, hasta eş, vs

yapabileceğiniz en iyi şey sigarayı bırakmanızdır Kişiye özel: şimdiki

21 Assess (değerlendir) Bölümler: 1) Şu anda bırakma isteğini sorgula 2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula 3) Nikotin bağımlılığını ölç 4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir

22 Assess (değerlendir) 1) Bırakma isteğini sorgula Bırakmak isterseniz size yardımcı olabileceğimiz yöntemler var Nikotin bağımlılık yaptığı için zorlanması doğaldır, irade meselesi yapmayın, birkaç kez denemeniz gerekebilir Sizi sigara polikliniğine yönlendirebilirim

23 Assess (değerlendir) 2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula Tereddütü olup olmadığını anla Tereddüt ettiği şeyler varsa, tereddütünü giderecek yaklaşım belirle Kararlı ise destek isteyip istemediğini değerlendir Sigarayı bırakmasını etkileyecek kötü prognoz faktörlerini belirle

24 Assess (değerlendir) 3) Nikotin bağımlılığını ölç 6 soruluk Fagerström testi ya da -Hergün kaç sigara içtiği -İlk sigarayı uyandıktan ne kadar sonra içtiği sorulması yeterli

25 Assess (değerlendir) 4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir Bırakma girişimi olmuş mu? En uzun bırakma girişimi süresi nedir? Girişimleri sırasında tedavi almış mı? Tedavi almışsa ne kullanmış? Tekrar başlamasını tetikleyen faktörler neler?

26 Asist (destekle) Bireyin bırakma girişimine yardımcı ol 1) Bırakma planı hazırla 2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış ve sorun çözme becerileri geliştir 3) Farmakoterapi öner 4) Tedavi süresince desteği sürdür 5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla

27 Asist (destekle) 1) Bırakma planı hazırla - Bırakma günü belirlemesi - Çevre ile paylaşması - Zorlukları öngörmesi (yoksunluk) - Sigara ve çağrıştırıcıları kaldırması

28 Asist (destekle) 2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış, sorun çözme becerileri geliştir Yoksunluk semptomları Daha önceki bırakma deneyiminde yarar ve zarar verenler Yeni denemede beklenen zorluklar ve tetikleyicileri tahmin etmek Koşullu uyaranlara karşı önlem

29 Asist (destekle) 3) Farmakoterapi öner Nikotin replasman tedavisi Bupropion Varenicline

30 Asist (destekle) 4) Tedavi süresince desteği sürdür Klinik destek (size güvenmesini sağlama) Sosyal destek (eş, arkadaş desteği) Poliklinik randevusu, telefon desteği

31 Asist (destekle) 5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla Broşür Kitapçık Web adresleri Seminerler

32 Arrange (izle) Bireyi yüz yüze ve telefon vizitleri ile izle 1) - Bırakmayı deneyen bireyle tercihan 1 hafta içinde görüş - Yeni kontrol tarihleri belirle 2) - Nüks riskini artıran faktörleri belirle, faktörlere karşı motivasyonu güçlendir - Nüks olmuşsa çözüm yolları geliştir

33 Bırakma denemesi için isteksiz bireyler Relevance (ilgilenme) Risks (riskler) Rewards (kazançlar) Roadblocks (engeller) Repetition (tekrarlama)

34 Relevance (ilgilenme) Bireye özel durumu ele al, neden bırakması gerektiği konusunda cesaretlendir - Aile, çocuk, hastalık ve/veya riski, ekonomik durum, yaş, cinsiyet vb

35 Risks (riskler) Sigara içmenin sonuçlarını vurgula Akut riskler: Dispne, gebelikte etki, kan CO düzeyi etkileri, vs Kronik riskler: KVS, SVS, Solunum sistemi, kanserler Çevresel riskler: Pasif içiciliğin zararları

36 Rewards (kazançlar) Bireyi sigarayı bırakmanın erken ve geç dönemde ortaya çıkacak yararları hakkında bilgilendir -Sağlık - Koku ve tad duyusu - Tasarruf - İyi örnek olma - Pasif içiciliğin önlenmesi, vb

37 Roadblocks (engeller) Sigarayı bırakmayı engelleyen sorunları belirle İradem zayıf Çevremde herkes içiyor İçmeyi çok seviyorum İşim çok stresli Bırakınca kilo alıyorum Çok sinirli oluyorum İçen de ölüyor içmeyen de

38 Repetition (tekrarlama) Bireyin her başvurusunda motivasyonu tekrarla -Motivasyon kaybını önle -Başarısız deneme girişimi varsa, birkaç kez deneme ile başarının artacağını vurgula

39 Sigarayı yeni bırakmış bireyler Tekrar başlamayı önlemeye yönelik görüşmelere devam et -Tebrik et - Nüks riskini artıran faktörlere karşı yardımcı olmak üzere açık sorular yönelt -Bırakmaktan kaynaklanan sorunları çözmeye yardım et - Motivasyondaki dalgalanmaları önlemeye çalış

40 Sigara bırakma süreci, sigara içen kadar ona yardım etmeye çalışan hekim için de zorludur: kararlılık sabır özveri inanç

Benzer belgeler

SİGARA BIRAKMA SÜRECİ

SİGARA BIRAKMA SÜRECİ DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK EÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD Çevresel ve sosyal faktörler. Medya, merak, aile. Sosyoekonomik yapı. Kültürel yapı Davranışsal ve psikolojik faktörler. Öğrenme.