SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİ VE BESİCİLİĞİ

Transkript

1

2 SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİ VE BESİCİLİĞİ Prof Dr. Orhan ALPAN Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni AnabilimDalı Emekli Öğretim Üyesi Prof Dr. Ali Rıza AKSOY Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı 6. Basım İsteme Adresi Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Paşaçayırı/KARS Tel: Faks:

3 Bu kitabın telif hakları Prof Dr. Orhan ALPAN ve Prof Dr. Ali Rıza AKSOY a aittir Tel: Faks: Her hakkı mahfuzdur ISBN Basım Basım Basım Basım Basım Basım 2012 Ön Kapak: Ceylanpınar Tarım İşletmesi sığır ahırı

4 Yazarların Hayvancılığa Gönül ve Emek verenlere Armağanıdır Bu kitabın basımı tarafından desteklenmiştir.

5 ÖNSÖZ İlk baskısı 1990 yılında yapılan Sığır Yetiştiriciliği ve Besiciliği kitabının beşinci baskısı da tükenmiş bulunuyor. Bugüne kadar kitap, çoğu veteriner fakültesi zootekni bölümlerinde ders kitabı, bazı veteriner ve ziraat fakültelerinin zootekni bölümlerinde ise başvuru kitabı olarak kullanılmıştır. Kitap, öğrencilerin yalnız ders ihtiyaçlarına değil onlara meslek yaşamlarında da yardımcı olacak bir kapsam ve düzende hazırlanmıştır. Kitabın yenilenen basımlarında, zaman içinde meydana gelen bilimsel, teknolojik ve ekonomik ilerlemeler ve değişen istatistiksel verilere yer verilmesine, yani güncellemeye özen gösterilmiştir. Otuz yıl kadar önce kitabın ilk hazırlıkları yapılırken onun, hem akademik çevrelere hem de sığır yetiştiricileri ve besicilerine hitap etmesi esas alınmıştı. O yandan bu yana geçen zaman içinde sığır yetiştiriciliği ve sığır besiciliği işletmelerinin yapı, büyüklük ve yönetimlerinde devrim niteliğinde gelişmeler meydana gelmiştir. Bir diğer deyişle dünün geleneksel ve genellikle küçük olan işletmelerinin çoğu, bugünün büyük, modern, bilimsel ve teknolojik yenilikleri özümsemiş işletmeler haline dönüşmüştür. İşletmelerdeki bu büyük evrim sonucu üretilen yüzlerce sağlıklı süt ve et ürünü, günümüz Türkiye sinde süper marketlerden mahalle bakkallarına kadar bütün satış noktalarının raflarını doldurmaktadır. Bu gerçekle gurur duyuyoruz. Kitapta süt ve besi sığırlarının genetik, biyolojik ve fizyolojik yapıları ile bu hayvanlardan en yüksek verimin alınabilmesi için gereken bakım, besleme, çevresel faktörler ve sürü yönetimi konuları etraflı bir şekilde ve bilimsel dayanakları ile işlenmiştir. Bu yönü ile kitap öğrenciden akademisyene, süt üretimi ve besi işletmelerinin çiftlik çalışanlarından işletme sahiplerine kadar geniş bir yelpazedeki ilgililere yardımcı bir nitelikte olduğuna inanmaktayız. Kitabın 6. basımında maddi katkılarından dolayı SÜTAŞ a teşekkür ederiz. İlgilenenlerin yararlanması yazarların mutluluğu olacaktır. Mayıs 2012 Em. Prof. Dr. Orhan ALPAN Prof Dr. Ali Rıza AKSOY

6 İÇİNDEKİLER Sayfa BÖLÜM 1. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE HAYVAN YETİŞTİRİCİLİĞİ 1.1. Tarihçe Sığırın evciltilmesi Modern Yetiştiriciliğe geçiş Süt ve et üretimi Süt üretimi Et üretimi Süt ve et tüketimi Türkiye sığır varlığı Coğrafi dağılım Irk dağılımı 21 BÖLÜM 2. SIĞIRIN ZOOLOJİK SİSTEMDEKİ YERİ 2.1. Sınıflandırma Sığır cinsinin türleri Leptobovina Bizontina Bibovina Bubalina Taurina Sığırın kökeni 27 BÖLÜM 3. TÜRKİYE SIĞIR IRKLARI 3.1. Yerli Kara Doğu Anadolu Kırmızısı Boz ırk Güney Anadolu Kırmızısı Lokal sığır ırkları 33 BÖLÜM 4. KÜLTÜR SIĞIR IRKLARI 4.1. Sütçü ırklar Holştayn Jersey Angler Guernsey Diğer sütçü ırklar Kombine ırklar Esmer ırk Montafon Simental Diğer kombine ırklar Etçi ırklar Hereford Angus Şorthorn Santa gertrudis Şarole Diğer etçi ırklar 50 BÖLÜM 5. YETİŞTİRME METOTLARI

7 5.1. Saf yetiştirme 53 Sayfa Akrabalı yetiştirme Akrabalık dışı yetiştirme Ticari yetiştirme Türler arası birleştirme Irklar arası birleştirme 60 BÖLÜM 6. SELEKSİYON 6.1. Tanımı ve amacı Seleksiyon metotları Bireysel verilere göre seleksiyon Akraba verilerine göre seleksiyon Önemli karakterler ve seleksiyon Sütçü sığırlar Etçi sığırlar Birden fazla karakterin seleksiyonla geliştirilmesi Sıra ile seleksiyon (Tandem selection) Baraj metodu (Independent culling level) İndeks metodu Boğalarda seleksiyon Boğa adaylarının seçimi Boğa indeksleri İneklerde seleksiyon Yetiştirme değeri Tahmini verim farkı İnek indeksi Seleksiyon etkinliği Genetik ıslahı engelleyen faktörler Gen sayısı Karakter sayısı Yetiştirme politikası Üreme hızı Hastalıklar Kan yakınlığı Bileşiklik 90 BÖLÜM 7. SIĞIRLARIN BESLENMESİ 7.1. Sindirim sistemi Midelerde sindirim Bağırsaklarda sindirim Besin maddeleri Besin maddeleri ihtiyaçlarının tespiti Besin maddeleri ihtiyacı Yem maddeleri Kaba yemler Kesif yemler Sığır rasyonları ve uygulamalar Besin maddeleri ihtiyacı Rasyonun hesaplanması 112 BÖLÜM 8. MEME SİSTEMİ VE LAKTASYON 8.1. Memenin morfolojisi 120

8 8.1.1 Dış görünüş 120 Sayfa Memenin vücuda bağlantısı Memenin iç yapısı Memenin dolaşım sistemi Memenin büyüme ve gelişmesi Sütün yapımı Süt maddelerinin sentezi Sütün salgılanması Sütün indirilmesi Sütün sağımı Buzağının emmesi Elle sağım Makine ile sağım Sağım makinesinde pulzasyon Sağımın uygulanması Kaliteli süt üretimi İneğin sağlığı Bakıcının sağlığı Süt kova ve kapları Sütün ahırdan çıkartılması Sütün süzülmesi Sütün soğutulması Süt kompozisyonunu etkileyen faktörler Süt yağı Süt proteini ve diğer maddeler Meme hastalıkları Mastitis Meme ödemi Laktasyon Laktasyonun başlaması Süt veriminin seyri Süt verimini etkileyen faktörler Genetik yapı ve süt verimi Kuru dönem ve süt verimi Buzağılama mevsimi ve süt verimi Beden ağırlığı ve süt verimi Östrus gebelik ve süt verimi Beslenme ve süt verimi Çevre sıcaklığı ve süt verimi Süt veriminin standardizasyonu Buzağılama yaşı Laktasyon süresi Sağım sayısı ve aralığı Süt yağı oranı 152 BÖLÜM 9. REPRODÜKSİYON 9.1. Dişi genital sistemi Erkek genital sistemi Östrus ve periyodu Suni ve tabi tohumlama 159

9 9.4.1 Suni tohumlamanın tarihi gelişimi 159 Sayfa Suni tohumlamanın yararları Spermanın alınması ve işlenmesi İneğin suni tohumlaması Embriyo transferi Süper-ovulasyon ve embriyo toplama Embriyo muhafaza ve transferi Klonlama Klonlamanın mekanizması Klonlamadan beklentiler Karşı görüşler Reprodüksiyon ve sürü yönetimi Servis periyodu (Açık periyot) Buzağılama Reprodüksiyonu engelleyen faktörler Genetik ve anatomik kusurlar Fizyolojik kusurlar Fertilizasyon ve gebelik kusurları Beslenmeyle ilgili kusurlar Genital sistem hastalıkları 170 BÖLÜM 10. GENÇLERİN BAKIM VE BÜYÜTÜLMESİ Doğumda buzağının bakımı Buzağının beslenmesi Kolostrum Süt Yapay süt Buzağı büyütme yemi Kuru ot Büyüme Büyümenin dönemleri Süt danası eti için büyüme Diğer bakım konuları Barınaklar Numaralama Boynuz önleme Fazla meme başlarının alınması Buzağı hastalıkları Septisemi Pneumoni Adi ishaller Düvelerin bakımı Düvelerde ilk tohumlama Genç erkeklerin bakımı 191 BÖLÜM 11. İNEKLERİN BAKIMI Bakıcının rolü Sığırda davranış Adaptasyon-aklimatizasyon Sıcağa tolerans Soğuğa tolerans 198

10 11.4. Buzağılama öncesi ve sonrası bakım Kuru dönem Buzağılamada ineğin kondisyonu Buzağılama Buzağılama mevsimi 201 Sayfa BÖLÜM 12. SIĞIRDA TİP PUANTAJI Genel bilgiler Ortak puantaj sistemi Irk özellikleri Genel görünüş Sütçülük karakteri Beden kapasitesi Meme sistemi 208 BÖLÜM 13. SIĞIR ETİ ÜRETİMİ Üretim kaynakları Türkiye besiciliğinin gelişimi Besicilik nedir? Besiciliğin şekilleri Ekstansif besi Yarı entansif besi Entansif besi Sığır besiciliğinin avantajları Hayvanla ilgili faktörler Sığırın ırkı Besilik sığırın yaşı Sığırın cinsiyeti Sığırın kondisyonu Sığır besisinde yem Yem maddeleri Günlük yem miktarı Kaba - kesif yem oranı Rasyon hesaplanması Yem maddelerinin temini Besilik hayvan temini Besi süresi Kısa süreli besi Orta süreli besi Uzun süreli besi Besi tesisleri Ahırlar ve sundurmalar Zemin ve yemlikler Diğer tesis ve ekipmanlar Sağlık koruma Koruyucu tedbirler Aşılamalar İlaçlamalar Pazarlama Kesim olgunluğu Fiyat 238

11 Hayvan pazarları Hayvan nakli Taşıma öncesi yemleme Uygun taşıt aracının seçimi Yükleme, taşıma, indirme 241 Sayfa Taşıma firesi 242 BÖLÜM 14. KESİM VE KARKAS Canlı sınıflandırma (Grading) Kesimler Karkas Et randımanı Karkasın parçalanması 249 İNDEKS 252 Ahır planları 255 Yapım halindeki bir ahır resmi 257

12