KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

Transkript

1 KİMYASAL RİSK ETMENLERİ Alerjik madde: Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeleri, Alevlenir madde (F): Parlama noktası 21 C - 55 C arasında olan sıvı haldeki maddeleri, Aşındırıcı madde ( C ) : Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddeleri, Çok kolay alevlenir madde (F + ) : 0 C den düşük parlama noktası ve 35 C den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddeleri, Çok toksik madde (T + ) : Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddeleri, Kolay alevlenir madde (F): Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen maddeyi veya ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki maddeyi veya parlama noktası 21 C nin altında olan sıvı haldeki maddeyi veya su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddeleri, Mesleki maruziyet sınır değeri: Başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırını, Oksitleyici madde (O): Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddeleri, Patlayıcı madde (E) : Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddeleri, Solunum bölgesi: Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısını, Tahriş edici madde (X İ ) : Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokaleritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddeleri, Toksik madde ( T ): Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddeleri, 1

2 Üreme İçin Toksik Madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddeleri, Zararlı madde(x n ): Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddeleri, ifade eder. İşveren, kimyasal maddelerle çalışmalarda, çalışanların bu maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek ve çalışanların bu maddelerin tehlikelerinden korunması için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür. Kimyasal maddelerle çalışmalarda yapılacak risk değerlendirmesinde; a) Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları. b) İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak Türkçe malzeme güvenlik bilgi formu. (MSDS) c) Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi. ç) Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı. d) Mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri. e) Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi. f) Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları. g) Birden fazla kimyasal madde ile çalışılan işlerde, bu maddelerin her biri ve birbirleri ile etkileşimleri. Tehlikeli Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Alınması Gereken Önlemler a) İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılır. b) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalar, en az sayıda çalışan ile yapılır. c) Çalışanların maruz kalacakları madde miktarlarının ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeyde olması sağlanır. ç) İşyerinde kullanılması gereken kimyasal madde miktarı en az düzeyde tutulur. d) İşyeri bina ve eklentileri her zaman düzenli ve temiz tutulur. e) Çalışanların kişisel temizlikleri için uygun ve yeterli şartlar sağlanır. f) Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların işyerinde en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılır. g) İkame yöntemi uygulanarak, tehlikeli kimyasal madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde kullanılır. 2

3 Yapılan işin özelliği nedeniyle ikame yöntemi kullanılamıyorsa, risk değerlendirmesi sonucuna göre ve öncelik sırasıyla aşağıdaki tedbirler alınarak risk azaltılır: 1- Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek bakım onarım işleri de dahil tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda ve teknolojik gelişmeler de dikkate alınarak uygun proses ve mühendislik kontrol sistemleri seçilir ve uygun makine, malzeme ve ekipman kullanılır. 2- Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemleri uygulanır. 3- Tehlikeli kimyasal maddelerin olumsuz etkilerinden çalışanların toplu olarak korunması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı hallerde bu önlemlerle birlikte kişisel korunma yöntemleri uygulanır. ğ) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim sağlanır. h) İşveren, çalışanların sağlığı için risk oluşturabilecek kimyasal maddelerin düzenli olarak ölçümünün ve analizinin yapılmasını sağlar. İşyerinde çalışanların kimyasal maddelere maruziyetini etkileyebilecek koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümler tekrarlanır. ı) İşveren, Mesleki maruziyet sınır değerlerinin aşıldığı her durumda, işveren bu durumun en kısa sürede giderilmesi için koruyucu ve önleyici tedbirleri alır. i) İşveren,risk değerlendirmesi sonuçlarını ve risk önleme prensiplerini temel alarak, çalışanları kimyasal maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden korumak için, bu maddelerin işlenmesi, depolanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının önlenmesi de dâhil olmak üzere, yapılan işin özelliğine uygun olarak aşağıda belirtilen öncelik sırasına göre teknik önlemleri alır ve idari düzenlemeleri yapar: 1) İşyerinde parlayıcı ve patlayıcı maddelerin tehlikeli konsantrasyonlara ulaşması ve kimyasal olarak kararsız maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması önlenir. Bu mümkün değilse, 2) İşyerinde yangın veya patlamaya sebep olabilecek tutuşturucu kaynakların bulunması önlenir. Kimyasal olarak kararsız madde ve karışımların zararlı etki göstermesine sebep olabilecek şartlar ortadan kaldırılır. Bu da mümkün değilse, 3) Parlayıcı ve/veya patlayıcı maddelerden kaynaklanan yangın veya patlama halinde veya kimyasal olarak kararsız madde ve karışımlarının zararlı fiziksel etkilerinden çalışanların zarar görmesini önlemek veya en aza indirmek için gerekli önlemler alınır. j) İş ekipmanı ve çalışanların korunması için sağlanan koruyucu sistemlerin tasarımı, imali ve temini, sağlık ve güvenlik yönünden yürürlükteki mevzuata uygun şekilde yapılır. k) Patlama basıncının etkisini azaltacak düzenlemeler yapılır. l) Tesis, makine ve ekipmanın sürekli kontrol altında tutulması sağlanır. İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde, işveren sağlık ve maruziyet kayıtlarını Sosyal Güvenlik Kurumu il müdürlüğüne teslim eder. 3

4 4 EINECS: Avrupa Mevcut Ticari Kimyasal Maddeler Envanteri. CAS: Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası. Özel işaret: Deri işareti, vücuda önemli miktarda deri yoluyla geçebileceğini gösterir. TWA : 8 saatlik belirlenen referans süre için ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama. STEL: Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık bir süre için aşılmaması gereken maruziyet üst sınır değeri. mg/m 3 : 20 o C sıcaklıkta ve 101,3 KPa. (760 mm cıva basıncı) basınçtaki 1 m 3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktarı. ppm: 1 m 3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktarı (ml/m 3 ). Buhar: Gırtlağı geçen ve havanın iletildiği kanallara (soluk borusu, bifürkasyonlar) ve ciğerin solunum ile ilgili bölgelerine (toraks) nüfuz eden ortalama 10 µm çapındaki solunabilir partiküller olarak tanımlanır. Kurşun ve iyonik kurşun bileşikleri Kurşun da Bağlayıcı biyolojik sınır değer: 70 μg Pb/100 ml kan. Aşağıdaki durumlarda tıbbi gözetim yapılacaktır: a-havadaki kurşunun, haftada 40 saat çalışma süresine göre hesaplanmış, zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyonu 0,075 mg/m 3 ten fazla ise, b- İşçilerden herhangi birinin kanındaki kurşun seviyesi 40 μg Pb/100 ml kandan fazla ise. Kimyasalların Sınıflandırılması I-Parlayıcı Patlayıcı ve Tehlikeli Maddeler 1. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları 2. Parlayıcı Katı Maddeler (Magnezyum ve benzeri Parlayıcı katı maddeler ve Alaşımları) 3. Parlayıcı Patlayıcı Maddeler (Nitroselüloz, Selüloit ve benzeri Parlayıcı Patlayıcı Mad. 4. Karpit (Kalsiyum Karbür) ve Asetilen 5. Uçucu, Parlayıcı sıvılarla hazırlanan tabanca boyaları 6. Un, yem benzeri maddeler, 7. Nişasta ve benzeri maddeler II- Sıcak ve Soğuk Korozif Maddeler 1. Nitrik asit, Sülfürik asit, Hidroklorik asit 2. NaOH, KOH, Ca(OH) 2 vs (Sodyum hidroksit, Potasyum hidroksit, Kalsiyum hidroksit)

5 3. Hidroflorikasit, 4. Katı Karbondioksit (kurubuz) III-Zehirleyici, Tahriş Edici 1. Kurşun ve Kurşun Alaşımları veya Kurşun Bileşikleri, 2. Fosfor ve Bileşikleri, 3. Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddeler, 4. Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz haldeki maddeler. 5. Maden kömürü katranından elde edilen aromatik hidrokarbonlar (Benzen, Naftalin, Antrasen) ve Türevleri (Toluen, Ksilen, Fenol, Krezol) ve benzerleri, 6. Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz haldeki bir kısım maddeler, İşyeri havasının, Cıva miktarı: 0,02 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Baryum miktarı: 0,5 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Florürler (İnorganik) miktarı: 2,5 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Gümüş miktarı: 0,1 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, inorganik kurşun bileşikleri miktarı: 0,15 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, inorganik kalay ve metalik krom bileşikleri miktarı: 2 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Nikotin miktarı: 0,5 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. Deriye nufüz eder İşyeri havasının, Asetik asit miktarı: 25 mg/ m³ ve 10 ppm geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Fosgen miktarı: 0,08 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Naftalin miktarı: 50 mg/ m³ ve 10 ppm geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Karbondioksit miktarı:9000 mg/ m³ ve 5000 ppm geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Platin miktarı: 1 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Gümüş miktarı:0, 1 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Sülfürik asit buharı miktarı: 0, 5 mg/ m³ ü geçmemesi sağlanacaktır. İşyeri havasının, Amonyak miktarı:14mg/ m³ ve 20 ppm geçmemesi sağlanacaktır. KANSEROJEN ve MUTAJEN KİMYASALLAR 5

6 Kanserojen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları, Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları, Solunum bölgesi: Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısını, İfade eder. Risklerin Değerlendirilmesi 1- İşveren işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde; kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet riski bulunan işlerde çalışanların; bu maddelere maruziyet türü, maruziyet düzeyi ve maruziyet süresini belirleyerek riskleri değerlendirir ve alınması gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini belirler. 2- Risk değerlendirmesinde kanserojen veya mutajen maddelerin, deri yolu da dâhil olmak üzere vücuda giriş yollarının tümü dikkate alınır. 3- Risk değerlendirmesi gerçekleştirilirken, belirli risklerden etkilenecek çalışanların sağlık ve güvenlikleri ile kanserojen veya mutajen maddelerle çalışmak istemeyenlerin bu istekleri özel olarak dikkate alınır. Kullanımın Azaltılması İşverenler; a) Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla teknik olarak mümkün olduğu hâllerde, tehlikesiz veya daha az tehlikeli madde, müstahzar veya işlem kullanarak işyerindeki kanserojen veya mutajen maddelerin kullanımını azaltır. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin değiştirilmesi konusunda yapılan araştırma sonuçlarını, istenmesi hâlinde Bakanlığa verir. Maruziyetin Önlenmesi ve Azaltılması 1- Kanserojen veya mutajen maddelerle yapılan çalışmalarda maruziyetin önlenmesi ve azaltılması için; a) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunun ortaya çıkması hâlinde çalışanların tehlikeli maddelere maruziyeti önlenir. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarıyla değiştirilmesinin teknik olarak mümkün olmadığı hâllerde, bu maddelerin üretiminde ve kullanılmasında teknik imkânlara göre kapalı sistemler kullanılır. 6

7 c) Kapalı sistemle çalışmanın teknik olarak mümkün olmadığı hâllerde, çalışanların maruziyeti mümkün olan en az düzeye indirilir. ç) Çalışanların kanserojen veya mutajen maddelere maruziyeti, Ek-2 de verilen sınır değerleri aşamaz. d) İşveren kanserojen veya mutajen maddelerin kullanıldığı işlerde; 1) İşyerinde kullanılacak kanserojen veya mutajen madde miktarını belirler ve yapılan iş için gereken miktardan fazla madde bulunmasını önler. 2) Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalan veya kalabilecek çalışan sayısının mümkün olan en az sayıda olmasını sağlar. 3) Kanserojen veya mutajen maddelerin çalışma ortamına yayılmasını önlemek veya en aza indirmek için işlem tasarımını uygun şekilde yapar ve gerekli mühendislik kontrol önlemlerinin alınmasını sağlar. 4) Kanserojen veya mutajen maddelerin kaynağından lokal veya genel havalandırma sistemi veya diğer yöntemlerle, halk sağlığı ve çevreye zarar vermeyecek şekilde çalışılan ortamdan dışarı atılmasını sağlar. 5) Herhangi bir kaza sonucunda veya beklenmeyen bir şekilde kanserojen veya mutajen maddelerin ortama yayılması hâlinde, bu durumun erken tespiti için uygun ölçüm sistemleri bulunmasını sağlar. 6) Uygun çalışma yöntemleri ve işlemlerin kullanılmasını sağlar. 7) Alınan diğer önlemlerle toplu korumanın sağlanamadığı veya maruziyetin önlenemediği durumlarda uygun kişisel korunma yöntemleri ve kişisel koruyucu donanımların kullanılmasını sağlar. 8) Özellikle çalışma ortam zemini, duvarlar ve diğer yüzeylerin düzenli olarak temizlenmesini ve hijyen şartlarını sağlar. 9) Çalışanları bilgilendirir. 10) Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalınan veya maruz kalma riski bulunan yerleri uygun ikaz levhaları ve güvenlik işaretleri ile belirler. Bu yerlerde sigara kullanılmasının ve yeme, içmenin yasak olduğunu belirten ikaz levhalarını bulundurur. 11) İlgili mevzuat gereği hazırlanacak acil durum planında, yüksek düzeyde maruziyete neden olabilecek durumlara yönelik eylemler de planlanır. 12) Kanserojen veya mutajen maddelerin güvenli şekilde depolanması, taşınması veya işlem görmesi için bu maddelerin açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplarda bulundurulmasını sağlar. Bu maddelerin kullanıldığı ve depolandığı alanlara görevli olmayanların giriş ve çıkışlarını kontrol altında tutar. 13) Atıkların çalışanlar tarafından güvenli bir şekilde toplanması, depolanması ve uzaklaştırılıp zararsız hale getirilmesinde açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplar kullanılmasını sağlar. 7

8 (2) Kanserojen veya mutajen maddeler, Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) hükümlerine uygun olarak taşınır. 8 Yetkili Makama Bilgi Verilmesi 1- İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlığı ve güvenliği yönünden risk bulunduğu saptanan işlerde, Bakanlıkça istendiğinde, işveren aşağıdaki konularda yeterli bilgileri verir. a) İşyerinde kanserojen veya mutajen maddelerin kullanıldığı işlemler ile bu maddelerin kullanılma nedeni. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerinde üretilen ve kullanılan miktarı. c) Maruz kalan çalışan sayısı. ç) Alınan koruyucu önlemler. d) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü. e) Maruziyetin türü ve düzeyi. f) İkame yapılıp yapılamadığı. Hijyen ve Kişisel Korunma 1- İşveren kanserojen veya mutajen maddelerle kirlenme ihtimali olan işlerde aşağıdaki önlemleri alır. a) Bu işlerin yapıldığı yerlerde çalışanların yemeleri, içmeleri ve sigara kullanmaları önlenir. b) Çalışanlara, koruyucu giysi veya uygun özel giysi verilir ve bunların günlük kıyafetlerinden ayrı yerlerde saklanabilmesi için birbirinden ayrı elbise dolapları bulundurulur. c) Çalışanlara uygun ve yeterli yıkanma yeri, tuvalet ve temizlik malzemesi sağlanır. ç) Kişisel koruyucu donanımların özel yerlerde ve uygun şartlarda saklanması sağlanır ve her kullanımdan sonra ve mümkünse kullanmadan önce kontrol edilerek temizlenir, tamir edilir veya değiştirilir. 2- İşveren bu maddede belirtilen tedbirlerin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi 1- İşveren; çalışanların ve/veya temsilcilerinin, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilişkin mevzuat hükümlerini de dikkate alarak yeterli ve uygun eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıdaki konularda çalışanlara gerekli bilgi ve talimatı verir. a) İşyerinde kullanılan kanserojen veya mutajen maddelerin riskleri ve etkileri. b) Tütün kullanımının getirebileceği ek riskler de dâhil sağlığı etkileyebilecek riskler. c) Maruziyeti önlemek için alınan ve alınacak önlemler.

9 ç) Hijyen kuralları. d) Kişisel koruyucu donanımların kullanılması. e) Kazaların önlenmesi ve kaza halinde kurtarma çalışmaları da dâhil yapılması gereken işler. f) Kanserojen veya mutajen madde içeren tesis ve kapların üzerinde bulunması gereken anlaşılır ve okunaklı etiketler ile açıkça görülebilir uyarı ve tehlike işaretleri. 2- Yeni bir risk ortaya çıktığında veya mevcut risklerde değişiklik olduğunda eğitim yenilenir ve gerektiği durumlarda belirli aralıklarla tekrarlanır. 9 Kayıtların Saklanması: kayıtlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az 40 yıl süre ile saklanır. İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren bu kayıtları Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdürlüğüne teslim eder. 1. Üre amin üretimi. 2. Kömür Kurumu, kömür katranı ve ziftinde bulunan polisiklik aromatik hidrokarbonlara maruziyete neden olan işler. 3. Bakır-nikel cevherinin kavrulması ve elektro rafinasyonu işleminde açığa çıkan toz, serpinti ve dumana maruziyete neden olan işler. 4. Kuvvetli asit işlemi ile isopropil alkol üretimi. 5. Sert odun tozuna maruziyete neden olan işler. EINECS: Mevcut kimyasal maddelerin Avrupa envanteri. CAS: Kimyasal abstrakt servis numarası. mg/m 3 : Bir metre küp havadaki maddenin miligram olarak değeri (20 C sıcaklıkta ve 760 mm Cıva basıncında). ppm: Bir metre küp havadaki maddenin mililitre olarak değeri (mililitre/metreküp). Sekiz saatlik referans zamanına göre hesaplanan veya ölçülen değer. Deri yoluyla da maruziyetin olabildiği durumlar. Sert ağaç tozu diğer ağaç tozları ile karışık ise karışımın tümü için bu değer uygulanır. KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI Solunum yolu: Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara maruz kalabilirler Sindirim yolu: Solunan havada bulunan tozların yutulması, kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, sigara içilmesi veya yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir

10 10 Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir. Risk: Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya etkileşim koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) yalnızca kimyasalların neden olduğu sağlık ve güvenlik tehlikelerinin azaltılmasına yarayan bir sistemin parçasıdır. Bu nedenle kimyasalı üreten, ithal eden veya dağıtımını yapanlar, bir madde ilk defa alındığında veya Malzeme Güvenlik Formlarında değişiklik yapıldığında, kimyasal maddelerle birlikte Malzeme Güvenlik Formlarını (MSDS) kullanıcıya vermelidirler Fiziksel ve Kimyasal Özellikler ; Normal görünüş ve kokusu, Buhar basıncı, Buhar yoğunluğu, Suda çözünürlüğü; Erime noktası, Özgül ağırlığı, Buharlaşma oranı, Kaynama noktası, Parlama noktası, Yangın ve Patlama Bilgileri :Parlama, yanma veya alt ve üst patlama sınırlarını (LEL, UEL) yangın söndürmede kullanılacak araçları, varsa yangınla özel mücadele yöntemleri belirtilmelidir. Sağlık için Yarattığı Tehlike Bilgileri :Kimyasalın vücuda giriş yolları (solunum, deri absorbsiyonu, sindirim, ağız-oral) sağlık üzerinde yarattığı akut ve kronik etkileri, maruziyet belirtileri ve maruziyet sınırı, ürünün kanserojen olup olmadığı, etkilenme durumunda görülen sağlık sorunları ve öneriler ilkyardım/acil tedavi işlemleri bu bölümde yer almalıdır. Kullanım Sırasında Alınması Gereken Önlemler : Acil durumlarda gereken bilgiler, dökülmeler sonrasındaki temizlik işlemleri, güvenli bir şekilde depolama, kullanma önlemleri ve kaza ile ortama karışması halinde uygulanacak önlemler yer almalıdır. İlk yardım Bilgileri : İlk yardım konusundaki bilgileri solunursa, cilt ve göz ile temas ederse ve yutulursa gibi değişik maruz kalma biçimlerine göre ayrı alt başlıklar halinde olmalıdır. CAS Numarası (Chemical Abstracts Service Number) : Kimyasal maddenin, Kimyasal Kuramlar Servisi tarafından verilen numarasını, IUPAC (ınternational Union of Pure and Applied Chemistry) adı: Kimyasal maddenin Uluslar arası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği nce verilen adını, EC Numarası: Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter numarası veya Avrupa bildirimde bulunulan maddeler liste numarası mg/m 3 :20 derece sıcaklıkta 760 mm cıva basıncın da 1m 3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktarını MAC = MAK (Müsaade edilen Azami Konsantrasyon) Günde 8 saat ve haftada 40 saatlik çalışma süresi için ortamda bulunmasına izin verilen ve çalışanların sağlıklarını bozmayacak maksimum konsantrasyondur. Hacim birimi : ppm(cm 3 /m 3 ), Ağırlık birimi : mg/m 3

11 11 TLV-STEL (Threshold Limit Value - Short Term Exposure Limit) kısa sürede maruz kalma konsantrasyonu. Genelde 15 dakikalık bir süre için ön görülen ve çalışanın tahriş, uzun süreli tedavi edilemez, deri harabiyeti gibi zararlara neden olabilecek konsantrasyondur. Aynı zamanda günlük TLV-TWA eşiklerini geçmemek şartıyla günde 60 dakika arayla en çok dört defa maruz kalma konsantrasyonudur. TLV-TWA (Threshold Limit Value - Time Weighted Average) çalışanların 8 saatlik mesai boyunca veya 40 saatlik bir haftalık mesaide, maruz kalabileceği havadaki madde konsantrasyonun maruz kalma zamanına oranı olarak belirlenmekte TLV-C (Threshold Limit Value - Ceiling) anlık dahi olsa geçilmemesi gereken eşik değerdir. Fiziksel ve kimyasal özellikler ; Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir İnsan Sağlığı üzerine etkiler; Çok toksik, toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, hassaslaştırıcı, kanserojen, mutajen, üreme için toksik Çevre için tehlikeli özellikler; su ortamında tehlikeli, karasal ortamda tehlikeli Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir. Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD 50 ) ve öldürücü konsantrasyonun (LC 50 ) esas alınmasıdır. Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın derişimine göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Toksik kimyasallar: solunduğunda, deri yoluyla alındığında veya yutulduğunda, vücudun çeşitli organlarında birikerek meslek hastalıklarına sebep olabilen kimyasallardır. En yaygın etkilenme şekli, tozlarının, buharlarının, havadaki sis halinde dağılmış partiküllerinin solunum yoluyla vücuda girmeleri ile görülür. Aşındırıcılar (Korozif): Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilecek maddelerdir. Deriye, göze, solunum ve sindirim sistemine temas ettikleri anda zararlı etkileri görünür. Aşındırıcıların çoğu asitler ve bazlardır Tahriş ediciler: Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem (mukoza veya deride meydana gelen kızarıklık veya kırmızılıklar), aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir Güçlü tahriş edicilerin etkisi tek bir maruziyet sonunda görülebilir. Güçlü tahriş ediciler için kuvvetli asit ve bazlar (hidroklorik asit, sülfirik asit, sodyum hidroksit (kostik soda) vb) örnek olarak verilebilir. Zayıf tahriş ediciler aylar hatta yıllar süren birden çok maruziyet gerektirir.

12 12 Kimyasal yanıklara neden olanlar: Dokuya kısa süreli temas ettiklerinde yanık meydana getiren kimyasallardır, genellikle tek bir temas yeterlidir. Karbon disülfit, petrol damıtma ürünleri kömür katran çözücüleri kimyasal yanıklara neden olabilen kimyasallara örnektir. Ağır metallerden (gümüş, cıva, arsenik gibi) kaynaklanan kronik zehirlenme deride renk değişimi oluşturabilir. Kanserojen Madde: Solunduğunda, ağız ve/veya deri yoluyla alındığında kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandırabilen maddeler kanserojen maddeler denir. Kanserojen maddeler içerisinde : sigara dumanı, böcek ilaçları, asbest, ağır metaller (kurşun, cıva, kadmiyum), benzen ve nitrozaminler gibi maddeler bulunmaktadır. Asbest Türleri; Aktinolit, Antofilit, Grünerit, Krizotil, Krosidolit, Tremolit ASBESTİN ETKİLERİ Asbest; Asbestin lifli yapısı solunumdan sonra AKCİĞERLERDE, ALVEOLLERDE takılıp kalmasını sağlamakta, Kimyasal etkilere ve mikro organizmalara dayanıklı olma özelliği ise, vücudun savunma sistemi tarafından elimine edilmesini imkansız hale getirmektedir. Böylece akciğerleri yerleşen asbest lifleri hiçbir şekilde dışarıya atılamayarak, zamanla kanserli hücrelere dönüşecek olan yapılar oluşturmaktadır. Asbestten etkilenme ve etkilenme sonrası hastalığın gelişimi, etkilenmenin dozajı, süresi ve etkilenen bünyenin yapısı ile özel yaşantısındaki alışkanlıklar da önemlidir. Solunum yolu ile alındığında bu kadar tehlikeli olabilen asbestin sindirim yolu ile alındığında risk oluşturduğuna dair herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Havadaki asbestin ölçülmesinde, uzunluğu 5 mikrondan daha büyük, eni 3 mikrondan daha küçük ve boyu eninin 3 katından büyük olan lifler hesaba katılır. İşveren çalışanların maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun 8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZAOD-TWA) 0,1 lif/cm 3 ü geçmemesini sağlamakla yükümlüdür. Asbestle çalışmalarda, çalışanların akciğer radyografileri ve solunum fonksiyon testleri uygun periyotlarda tekrarlanır. Bu süre 2 yılı aşamaz. Asbest tozuna maruziyetin sona ermesinden sonra kayıtlar 40 yıl süreyle saklanır. 1. Asbestozis, 2. Mezotelyoma, 3. Akciğer kanseri( bronşiyal karsinom),

13 4. Mide- bağırsak kanseri ne sebep olur. Asbestle çalışmalarda; bu çalışmalara başlamadan önce iş planı hazırlanır ve işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirimde bulunur. Kanserojen tozlar: Asbest, arsenik ve bileşikleri, berilyum kromatlar, nikel ve bileşiklerinin tozları bu çeşit tozlardır. Bu tozların kanser oluşturmasında kişinin beslenme alışkanlığı, yaşama şekli, çevresel etkiler kanserin oluşmasında önemli olan etkenlerdir. Radyoaktif Tozlar: Uranyum, toryum, zirkonyum ve seryum gibi radyoaktif maddelerin bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır. Bunların yaymış olduğu iyonize ışınlar insan vücudundaki dokularda hasara ve bazı ur oluşumlarına sebep olurlar. İnert Tozlar: Kömür, demir tozları, baryum ve magnezyum bileşiklerinin tozları, kireçtaşı, mermer, alçı tozları bu tip tozlardır. Bu tozlar vücutta birikirler ancak herhangi bir, fibrojenik ve toksik etkileri olmaz. Vücudun savunma mekanizmasının temizleme gücünü aşmadıkça problem oluşturmazlar. SIVILAR Asitler ve çözücüler gibi tehlikeli maddelerin çoğu normal sıcaklıkta sıvı haldedir. Sıvı kimyasallar deri yoluyla absorbe olabilir. Bazı sıvı kimyasallar deride ani tahribata neden olabilir. Diğer bazı sıvılar deriden geçerek doğrudan doğruya kana karışabilir ve vücudun çeşitli bölgelerine ulaşarak buralarda tahribata yol açabilir. Soluma, deri tahribatı ve göz tahribatı ihtimalini bertaraf etmek yada azaltmak için sıvı kimyasallarla çalışırken etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır. Kriyojenik Sıvılar Kriyojenik sıvıların kaynama noktaları -150 C nin altındadır. Bütün kriyojenik sıvılar normal sıcaklık ve basınçta gaz halindedirler. Bu gazları sıvılaştırmak için önce oda sıcaklığının altına soğutmak sonra basınç uygulamak gerekir. Çok soğukturlar. Çok az sıvı çok büyük miktarda gaza dönüşür. Gazları ve buharları da çok soğuktur havada yoğunlaşarak sis oluştururlar. 13

14 Kriyojenik sıvılara örnekler; Sıvı azot, Sıvı helyum, Katı karbondioksit (kuru buz), Sıvı oksijen, Sıvı argon. Buharlar Buharlar havada asılı kalan çok küçük sıvı parçacıklardır. Sıvı kimyasalların çoğu oda sıcaklığında buharlaşır, yani buhar olarak havada kalır. Bazı kimyasal maddelerin buharları gözlerimizi ve derimizi tahriş edebilir. Bazı toksik buharları solumak sağlık üzerinde çeşitli ciddi sorunlar yaratabilir. Buharlar parlayıcı ya da patlayıcı olabilir. Yangından ya da patlamadan kaçınmak için buharlaşan kimyasalları kıvılcımlardan, ateşleme kaynaklarından ya da bağdaşmayan kimyasal madde kaynaklarından uzak tutmak önemlidir. GAZLAR Basit Boğucu Gazlar: CO 2, H 2, He, N 2, Metan, Etan, Propan, Asetilen, Argon, Neon Kimyasal Boğucu Gazlar: CO, H 2 S, HCN, vs. Kimyasal özellikler sebebi ile solunum ve dolaşımı engelleyerek etkili olan gazlardır. Karbon monoksit, hidrojen sülfür, hidrojen siyanür bu tip gazlardır. Tahriş Edici Gazlar Asidik özellikleri ve suda çözünürlükleri sebebiyle, solunum sistemleri üzerinde tahriş edici etki gösterirler. Özellikle üst solunum yollan ve akciğerlere ulaşan bu tür buharlar, derinin ve dokuların nemi ile asidik çözelti oluşturarak temas ettikleri dokuları tahriş ederler. Amonyak, kükürt dioksit, fosgen, klor, azot oksitleri ve asit buharları bu gruba girerler. Amonyak yakıcı bir gazdır. Sistemik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar Vücudun belirli sistemleri üzerinde toksik etki yapan gaz ve buharlardır. Akciğer zarları üzerine tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler. Böbrek ve karaciğerler üzerinde, bazıları da kemik iliği üzerinde etkirler. Karbontetraklorür ve nitroparafinler böbrek ve karaciğerlerde, benzen buharları kemik iliği üzerinde, kurşun buharları kan sistemi üzerinde etkilidir. Narkotik (Uyuşturucu) Buharlar Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali verirler. Dikkatin dağılmasına sebep olduğundan kaza riskini arttırır. 14

15 15 Devamlı maruzuyet halinde narkotik maddenin cinsine göre bağımlılık yapabilir. Genellikle yağlı yüzeylerin temizlenmesinde kullanılan benzen, toluen, triklor etilen v.b. bu gruba girerler. Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerlerin Sınıflandırılması Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler, gaz, buhar sis halindeki parlayıcı maddeler ile yancı tozlar için ayrı ayrı sınıflandırılır. Bölge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler. Bölge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. Bölge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler. Bölge 20 Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler. Bölge 21 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Bölge 22 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler. TOZ Tozların meydana getirdiği mesleki akciğer hastalıklarına geleneksel tabiri ile pnömokonyozlar denilmektedir. Pnömokonyozlar, toz halinde olan zararlı maddelerin solunum yolu ile akciğere girerek, akciğerlerin küçük ünitelerinde kalıcı birikimleri sonucu meydana gelen hastalıklardır. Toz: Çok ince katı madde parçacıklarının (0,1 mikron ile 150 mikron) havada dağılması ile meydana gelirler.

16 16 Sağlık için en zararlı olanları 0,5 mikron ile 5 mikron arasında olanlardır. Bunlar akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşarak, kimyasal yapılarına göre etki ederler. BİSSİNOZ (Pamuk pnömokonyozu) Anorganik tozlar kendisini oluşturan maddenin cinsine göre değişik etkilere sahiptir. a) Metalik tozlar (demir, bakır, çinko tozu vb.) b) Metalik olmayan tozlar (kükürt, kömür tozu) c) Kimyasal bileşiklerin tozları (çinko oksit, manganez oksit gibi). d) Doğal bileşiklerin tozları (mineraller, killer, maden cevherleri vs.) İNORGANİK TOZLAR Fibrojenik tozlar: Solunumla akciğerlere ulaşarak biriken ve bunun sonucunda dokusal değişim oluşturarak akciğerlerde fonksiyonel bozukluk yapan tozları Silis (Silikozis), asbest (asbestoz), talk (talkoz), magnezyum (aliminoz) bu tür lifli yapıya sahiptirler. 2- Toksik Tozlar: Vücuda alındıklarında akut veya kronik zehirlenmeye sebep olan tozlardır. Kurşun, krom, kadmiyum, mangan, vanadyum gibi ağır metal tozlarıdır. 3- Kanserojen Tozlar: Çeşitli özellikleri sebebi ile kansere yol açan tozlardır. Asbest, arsenik ve bileşikleri, berilyum kromatlar, nikel ve bileşikleri (nikel oksit, nikel sülfit) tozları. Bu tozların kanser oluşturmasında kişinin beslenme alışkanlığı, yaşama şekli, çevresel etkiler kanserin oluşmasında önemli olan etkenlerdir. 4- Radyoaktif Tozlar: En önemlileri uranyum, toryum, zirkonyum, seryum, trityum mineral veya tuz gibi bileşenleridir. Bunların iyonize ışınları dokularda hasar ve ur oluşumuna sebep olur. 5- Allerjik Tozlar: Bazı insanlarda alerji yapabilen, astım, ekzama gibi hastalıkların oluşumuna sebep olan tozlardır. (polen, pamuk, yün, kürk, tüy, saç ve ağaç tozları.) 6- İnert Tozlar: Bu tozlar insan vücudunda birikebilen fakat fibrojenik ve toksik etkileri olmayan ayrıca belli bir hastalığı oluşturmayan tozlardır. Demiroksit, titandioksit, kömürtozu, baryum bileşenleri, kireçtaşı, mermer, alçı tozları, tütün) Kimyasal madde depoları; Tabanı içerisine konulacak içerisine konulacak kimyasal maddelerden etkilenmeyecek nitelikte olması gerekir Havalandırmanın hem Altan hem üsten olması gerekir.

17 17 Kimyasal madde deposunun işyerinin diğer bölümlerinden bağımsız bir bölüm halinde olması gerekir. 0 0 C den düşük parlama noktası ve 35 o C den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen gaz halindeki maddelere ÇOK KOLAY ALEVLENİR MADDE DENİR. Kanserojen ve Mutajen maddelerle çalışmalarda çalışanlara verilecek eğitim konuları; Hijyen kuraları, Maruziyeti önlemek için alınması gereken önlemler, Sağlığı etkileyebilecek riskler ile sigara içmenin getirebileceği ek risklerdir. Kimyasallarda kullanılması yasak olan maddeler; 2-Naftalimin ve tuzları, Benzidin ve tuzları, 4-Nitrodifeni olup Nikotin yasağı yoktur. Sülfür dioksit ve Hidrojen gazının yanıcı özeliği yoktur. Patlayıcı gazlardır. Hidrojen sülfür zehirli ve yüksek miktarda patlayıcı özeliği vardır. Yanıcı özeliği yoktur. Metan gazı; boğucu yanıcı ve patlayıcı özeliğine sahiptir. Karbon monoksit gazı; yangın sonucu açığa çıkan bir gazdır. Zehirli ve yüksek miktarda bulunduğunda patlayıcı özeliğine sahip yanıcı özeliği yoktur. Tehlikeli maddenin kapları taşınırken veya depolanırken dikkat edilecek hususlar; Güneş ışınları, tutuşturma kaynakları ve serin bir yerde depolama patlama riskine karşı etkin tedbirlerdir. Kimyasal ortam faktörleri açısından aşılmaması gereken limit değer MAK diye tanımlanır. Tehlikeli kimyasallardan doğan riskleri önlemede; Daha az tehlikeli olanla yer değiştirme Kullanıcıları eğitime MSDS belirleme olup asla depolamada birlikte bulundurulamaz Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfus ettiğinde kanser oluşumuna neden olan ve kanser oluşumunu hızlandıran maddelere KANSEROJEN MADDE DENİR. Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda çalışmaları kurumak için öncelikli alınması gereken önlem; Tehlikeli kimyasal madde yerine tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde veya işlem kullanılmasıdır.

18 Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde bu maddenin yakınındaki yerlerde, statik elektrik yüklerinin meydana gelme riskine karşı; Nemlendirme, İyonisazyon ve Topraklama yapılması şarttır. Pestisidler Kimyasal faktörler kapsamındadır. Kimyasal maddelerle yapılan çalışmalarda risk değerlendirilmesinin yenilenmesi; Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda, Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde, Kimyasal maddeler nedeniyle herhangi bir kaza meydana geldiğinde risk değerlendirmesi yenilenir. Karbondioksit gazı yanıcı olmayıp sadece boğucu bir gazdır. Kimyasalların güvenli kullanımına yönelik genel ILO ilkelerine göre kimyasalların tehlikelerini bilmek ve önlem almak konusunda öncelik: Kimyasalları iş yerinde kullandıran işverenler, İş Sağlığı ve Güvenliğinden sorumlu çalışanlar, Kimyasalları üreten ve iş yerinde temin eden kişi ve kuruluşlar olup, öncelikli kimyasalları kullanan işçiler sorumlu tutulamaz İşyerinde tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanacak kaza, olay ve acil durumlar için işverenin yapacağı işler; Yapılan işleri önceden belirleyen bir acil eylem planı hazırlamak Tehlikeli kimyasallarla ilgili acil durum düzenlemeleri hakkındaki bilgileri kullanıma hazır bulundurmak Etiketlenmiş alana girmesine izin verilen kişilere uygun koruyucu giyim eşyası, kişisel koruyucu sağlamaktır. Durumun en kısa zamanda normale dönmesi için etiketlenmiş alana tüm çalışanların girmesi talimatını asla veremez Kimyasallar vücuda giriş yolları; Solunum yoluyla, sindirim yoluyla ve deriden emilim yoluyla girerler Karbondioksit gazı: yanmaz boğucu bir gazdır. Gaz miktarı artıkça nefes alıp vermek sıklaşır. Karbon monoksit gazı: zehirli ve belli bir orana ulaştığında patlayıcı bir gazda olur. Metan gazı : boğucu yanıcı ve patlayıcı bir gazdır. %4- %15 arası patlayıcı olup alt ve üst sınırlarda boğucu ve yanıcı özeliğe sahiptir. 18

19 Karbondioksit ve metan gazları oranı artıkça ortamdaki OKSİJEN miktarı düşer. Sülfür dioksit gazının patlayıcı özeliği yoktur. Kimyasal çiftlerden bilerek veya yanlışlıkla temas yada karışma olursa tehlikeli tepkimelerin oluşmasına neden olur: Fosforpentoksit ve su, Amonyum nitrat ve derişik nitrik asit, Asetilen ve bakır veya en az %70 bakır içeren maddeler tepkimelere neden olup, ancak iyot ve aktif karbon karışımında tepkime olamaz. Karbon monoksit, hidrojen sülfür ve hidrojen siyanür KİMYASAL BOĞUCU GAZLARDIR. Tehlikeli madde etiketlerinde; Etikete üreticinin adı ve adresi, Etikete insan sağlığına ilişkin tüm bilgiler, Etikete maddenin adı, tehlike sembollerinin, varsa tehlike işaretlerinin bulunması gerekmektedir. Parlayıcı madde depolarında çalıştırılacak forkliftler: Akülü, susturuculu ve statik elektriğe karşı topraklama yapılmış olacaktır. 19