TÜTÜNE BAĞLI HASTALIKLAR ve TÜTÜNÜN KONTROLÜ
|
|
- Nazar Birsen
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 TÜTÜNE BAĞLI HASTALIKLAR ve TÜTÜNÜN KONTROLÜ Dr. Celal Karlıkaya İçerik Neden Sigara? Sigaranın İçeriği Sigara İçme Prevalansı Sigara İçmenin Bedeli Genel Sağlık Etkileri ve Mortalite Genel Akciğer Etkileri Akciğer Kanseri Diğer Kanserler Kardiyovasküler Etkiler Sigara ve Gebelik Sigara ve Meslek Diğer Hastalıklar Pasif Sigara İnsanlar Neden Sigara İçer Toplumun sigarayı bırakmaya yardım etmesi gerekli mi? Tütünün Kontrolü Tütün Kontrolü Çerçeve Antlaşması Sigara Bırakma Tedavisi Sigara Bırakma Polikliniği Akılcı mı? [16,17] ÖZET KAYNAKLAR Neden Sigara? Sürekli toplumsal sorunlarla yaşayan ve çok hızlı gündemi değişen bir ülkenin ve mesleğin insanları olarak sigarayla uğraşmak belki bazı meslektaşlarımız için pek önemli algılanmayabilir. Örneğin kötü bir prognoza sahip akciğer kanserli hastalar için bir şeyler yapmaya çalışmak veya durduk yerde insanları öldürebilen pnömonilerle savaşmak veya kitlesel kırıma kadar varan bir toplum sağlığı olan veremle uğraşmak, yada dünyada 4. ölüm nedeni olan KOAH la veya insanların %5 ini etkileyen astımla uğraşmak varken neden sigara? Evet biz göğüs hastalıkları hekimlerinin sırtında gerçekten çok büyük yükler var. Bunları bir yana bırakıp neden insanlara sigara bıraktırmalı? Neden okullarda öğrencilere bir şeyler söylemeye çalışmalı? Toplumu uyarmaya, önlem almaya çalışmalı ki? Sigaranın akciğer kanseri ile ilişkili olduğu ilk kez 1964 te resmen bildirildikten sonra bilimsel çalışmalar sigaranın birçok başka ölüm ve hastalıkla da ilişkili olduğunu göstermiştir. Buna karşın sigara hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelerde başta gelen önlenebilir ölüm nedeni olmaya devam etmektedir. Bundan başka birçok hastalığın ortaya çıkma veya kötüleşme nedenidir. Dahası içmeyen kişilerin pasif dumana maruziyeti daha düşük düzeyde olsa da aynı sağlık risklerine yol açar ve artık A Sınıfı (bilinen insan) karsinojen olarak kabul edilmektedir [1]. Göğüs hastalıkları alanında çalışan bizler başlıca ölüm ve hastalık kaynağı olan sigara ve diğer tütün ürünlerinin kontrolünde özel olanak ve yeteneklere sahibiz. Bu olanaklardan belki en önemlisi sigara bırakma tedavisidir. 176
2 Sigaranın İçeriği Sigara dumanı içinde bazıları farmakolojik olarak aktif, antijenik, sitotoksik, mutajenik ve karsinojenik olan 4,000 den fazla madde içerir (Tablo 1). Ana akım dumanın %92-95 i gaz fazındadır ve 1 ml de milyar partikül içerir. Ortalama partikül çapı mm.dir yani solunabilir düzeydedir [2]. Tablo 1. Sigara dumanındaki bazı maddeler [2] Partikül fazı Başlıca Etki Gaz fazı Başlıca Etki Tar (katran) Mutajenik/karsinojenik Carbon monoxide Oksijenin hemoglabine bağlanmasını bozar Nikotin Doza-bağımlı uyarıcı veya Nitrojen oksidler Irritan, pro-inflamatuvar, siliotoksik parasempatik N-kolinerjik reseptörler üzerine depresör Aromatik Aldehydes Irritan, pro-inflamatuvar, siliotoksik Mutajenik/karsinojenik hidrokarbonlar Fenol İrritan, Mutajenik/karsinojenik Hydrocyanic acid Irritan, pro-inflamatuvar, siliotoksik Kresol İrritan, Mutajenik/karsinojenik Acrolein Irritan, pro-inflamatuvar, siliotoksik b-naphthylamine Mutajenik/karsinojenik Amonyak Irritan, pro-inflamatuvar, siliotoksik Benzo(a)pyrene Mutajenik/karsinojenik Nitrosaminler Mutajenik/karsinojenik Catechol Mutajenik/karsinojenik Hydrazine Mutajenik/karsinojenik Indole Tümör hızlanması Vinyl chloride Mutajenik/karsinojenik Carbazole Tümör hızlanması Sigara İçme Prevalansı Ülkemizde, 1988 de yapılan bir araştırmaya göre 15+ yaş nüfus sigara içme prevalansı %43 tür (erkeklerin %63 ü, kadınların %24 ü). Dünya genelinde ise 1.25 Milyar insan sigara içmektedir. Sigara hastalık, ölümler yanında topluma verdiği ekonomik zararlarla da öne çıkmaktadır. Dünya genelinde sigaraya bağlı sağlık zararlarının 200 Milyar $ olduğu Dünya Bankası tarafından saptanmıştır. Ülkemize 8-10 Milyar $ zarar verdiği hesaplanmaktadır. ABD de sigara içme prevalansı 1964 te ilk Halk Sağlığı raporu yayınlandıktan sonra azalmaya başladı de 18 yaş üzeri erkeklerin %52 si, kadınların %34 ü sigara içicisi idi de erkeklerde %28 e kadınlarda %24 e düştü. Kişi başı sigara tüketimi 1963 te 4,345 iken 1992 de %39 azalmayla 2,640 a düştü. Gençler için de sigara başlıca sağlık sorunudur. Hemen tüm gençler ilk sigarasını liseyi bitirmeden içmiş olmaktadır ve ABD de her yıl 3,000 genç sigara bağımlısı haline gelmektedir. Lise öğrencilerinde 1976 da %29 olan içicilik 1984 te %17-19 civarındadır [1]. Gelişmiş ülkelerde sigara içme prevalansı azalırken gelişmekte olan ülkelerde artmaktadır. Türkiye de günümüzde, ilköğretim öğrencilerinin yüzde 11.7 sinin sigara içtiği, lise öğrencilerinin yüzde 20.1 inin, erişkin kadınların yüzde 20 sinin, erkeklerin yaklaşık yüzde 60 ının, toplumun yaklaşık yüzde 40 ının sigara içtiğini öngörülmektedir. Sigara İçmenin Bedeli Sigara hem içene hem de topluma çok pahalıya mal olmaktadır. Uzun süreli çalışmalar düzenli içicilerin yarısının alışkanlıkları yüzünden öldürüldüğünü göstermektedir. ABD de 1993 te sigaraya bağlanabilen tıbbi giderler 50 Milyar $ olarak hesaplanmıştır. İşgücü ve üretim kaybı da eklendiğinde kayıp 97 Milyar $ veya kişi başına 373 $ dır. Bu maliyetlerin sigara içenler tarafından vergi şeklinde karşılanabilmesi için her paketin 4 $ olması gerektiği hesaplanmıştır [1]. Genel Sağlık Etkileri ve Mortalite Başta sigara olmak üzere tütün kullanımı en önemli hastalık ve ölüm nedenidir da 440,000 Amerikalının direk olarak sigaraya bağlı hastalıklardan öldüğü hesaplanmıştır. Bu her 5 ölümden birisinin sigaraya bağlı olduğu anlamına gelmektedir. Avrupa genelindeki 51 ülkede 1.2 Milyon, dünya genelindeki 4.9 milyon insan her yıl sigaradan ölmektedir. Ülkemizde ise en az 70,000 kişiyi öldürdüğü hesaplanmaktadır. Bu tüm ölümlerin %14 üdür. Bir prospektif çalışmada günde 1-20 sigara içen erkeklerin tüm ölüm nedenlerinden ölme riski 2.22 kat, >20 sigara içenlerin 2.43 kat olduğu aynı oranların kadınlar için 1.6 ve 2.10 kat 177
3 olduğu saptanmıştır. Sigara içimi ABD de en önemli önlenebilir prematür ölüm nedenidir. Örneğin 25 yaşında ağır bir sigara içicisinin içmeyene göre beklenen yaşam süresi %25 (yaklaşık 23 yıl) daha kısadır. Sigara içiciler aynı zamanda içmeyenlere göre daha fazla hastalanırlar. Halen içenler bırakanlara veya hiç içmemişlere göre akut ve kronik hastalığa yakalanarak gündelik aktiviteden daha fazla yoksun kalırlar; daha fazla yatalak gün geçirirler; daha fazla okul veya işten devamsızlık yaparlar. Sigara direk ölümle sonlanmayan yaklaşık 50 kadar kronik hastalıkla ilişkilidir (Tablo 2). Yakın zamanlarda elde edilen kanıtlar kadınların sigaradan daha fazla zarar görme olasılıkları olduğunu göstermektedir. Sigara akciğer kanseri, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve periferik aterosklerozun (damar hastalığı) ana nedenidir. Kalp-damar ve beyin-damar hastalıklarının ise başlıca nedenlerindendir. Sigara 20 ye yakın ölümcül hastalıkla ilişkilidir (Tablo 3). Tablo 2. Sigara içenlerde riski artmış hastalıklar [3] Akut ülserli dişeti hastalığı Kas zedelenmesi Kalp spazmı (20 kez artan risk) Boyun ağrısı Sırt ağrısı Nistagmus (anormal göz hareketleri) Bacak ve kol damarları tıkanması (Burger hastalığı) Göz içi mantar hastalıkları Oniki parmak barsağı ülseri Osteoporoz (Kemik erimesi) iki cinste de Katarakt (2 kat artan risk) Osteoartrit (eklem zedelenmesi) Katarakt (arka kapsül altı- 3 kez artan risk) Penis (ereksiyon bozukluğu) Kalın barsak polipleri Çevresel damar hastalığı Crohn hastalığı (iltihaplı barsak hastalığı) Zatürree Depresyon Sedef hastalığı (2 kat artan risk) Şeker hastalığı (Tip 2) Cilt kırışıklığı (2 kat artan risk) İşitme kaybı Mide ülseri Grip Romatizma-ağır içicilerde Impotans (2 kat artan risk) Tendon zedelenmesi Görme siniri hastalığı (16 kez artan risk) Tütün körlüğü Eklem bağ zedelenmesi Diş dökülmesi Maküler dejenerasyon (görme noktası zedelenmesi- 2 kat artan risk) Tüberküloz Sigara içicilerde işlev bozuklukları Ejakülasyon (hacim azalması) Sperm sayısı azalması Doğurganlık azalması (%30) Sperm hareketi azalması Bağışıklık sistemi bozulması Spermin yumurta dölleme yeteneğinin azalması Erken menopoz (ortalama 1.74 yıl önce) Sperm şekil bozuklukları Sigara içicilerde bulguları daha ağır olan hastalıklar Astım Hipertiroidi (Grave s hastalığı) Kronik nezle Multipl skleroz Şeker hastalığı, görme bozukluğu Görme siniri iltihabı Sigara içicilerde daha ağır ve inatçı olan hastalıklar Nezle Zatürree Iltihaplı barsak hastalığı Tüberküloz Grip Tablo 3. Sigaraya bağlı ölümcül hastalıklar [3] Kanserler Kalp ve dolaşım Diğerleri Akciğer Koroner kalp hastalığı Bronşit ve amfizem Ağız ve nefes borusu Aort anevrizması Zatürree Yemek borusu Kalp kası dejenerasyonu Mide ve onikiparmakbarsağı ülseri Mesane Böbrek Mide Pankreas Bulunamayan ilk odak Kan kanseri Damar kireçlenmesi Felç-inme 178
4 Genel Akciğer Etkileri Sigara içimi akciğerlerde merkezi ve periferik havayollarını, alveolleri, kapillerleri ve akciğerin immün sistemini etkiler. Ayrıca birçok çalışmada yalancı çok katlı silialı epitelin squamoz metaplazi, carcinoma in situ ve invaziv bronkojenik karsinoma aşama aşama dönüştüğü gösterilmiştir. Sigara içenlerde birçok solunum fonksiyon bozukluğu geliştiği saptanmıştır. Genel olarak sigara içenlerin FEV1 değerleri daha düşük, FEV1 azalma hızı daha fazladır. Bu her iki etki de dozyanıt ilişkisi gösterir ve kadında erkeğe göre daha dramatiktir. Bu bulguların orta yaşlı bir bireyde gösterilmesi ciddi KOAH riskinin en önemli göstergesi kabul edilmektedir. Solunumsal yakınmalar sigara içicilerinde belirgin şekilde artmıştır. Kronik öksürük, balgam, hırıltı ve dispne arasında doz-yanıt ilişkisi vardır. Hava yolu epitelinde silier kayıp, müköz bez hipertrofisi, goblet hücre sayısında artış ve permeabilite artışı bu semptomlardan sorumlu olan değişikliklerdir. Sigara içimi KOAH için esas risk faktörüdür. Hangi mekanizma ile KOAH a yol açtığı kesin olarak gösterilememiştir. Proteolitik ve antiproteolitik dengesizliğe, bronş aşırı duyarlılığına yol açtığı ve enflamatuvar etkilere yol açtığı gösterilmiştir. Sigara içenlerin %10-15 inde klinik olarak belirgin hava akım tıkanması ortaya çıkar. Toz ve duman maruziyeti ve çocuklukta geçirilen solunumsal enfeksiyonlar da risk faktörü olabilir. Sonuç olarak sigara içenlerde içmeyenlere göre KOAH, pnömoni ve gripten ölümler belirgin şekilde fazladır. Akciğer Kanseri 1964 teki Surgeon General raporu sigara içiminin akciğer kanseri ile nedensel ilişkisini bildirmiştir. Bundan beri inkar edilemeyecek şekilde sigaranın akciğer kanserinin tüm histolojik tipleri (yani, epidermoid, küçük hücreli, büyük hücreli ve adenokarsiom) için hem erkekte, hem kadında başlıca neden olduğu kanıtlanmıştır de 161,000 akciğer kanseri, 143,000 akciğer kanseri ölümü saptanmıştır. Ülkemizde 1997 yılında Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi nin yayınladığı raporda, akciğer kanserinin, tüm kanserler içinde %17.6 oranıyla birinci sırayı aldığı saptanmıştır. Ülkemize ait istatistiksel veriler çok sağlıklı olmamakla birlikte, yılda arasında akciğer kanserine bağlı ölüm olduğu tahmin edilmektedir [4]. Her bir içici için akciğer kanseri riski miktara ve süreye bağlıdır. Örneğin 40 sigara/gün içen 20 sigara/gün içene göre iki kat daha fazla riske sahiptir. Başlama yaşı da ayrı bir faktördür. Ör. 15 yaşından önce başlayanlar 25 yaşından sonra başlayanlara göre 4 kat akciğer kanseri riskine sahiptirler. Yakın zamanlara kadar akciğer kanseri prevalansı erkekte stabil kalırken kadında dramatik bir şekilde artmaya devam etmektedir. Halen ABD de akciğer kanseri kadınlarda da en önemli kanser ölümü nedenidir. Ülkemizde kadınlarda akciğer kanseri salgınının kapımıza dayandığında dair bulgular vardır. Diğer Kanserler ABD de tüm kanser ölümlerinin 1/3 ü sigaraya bağlıdır [5]. Epidemiyolojik çalışmalar sigara ile birçok kanser türünün (ör., ağız boşluğu, larinks, özofagus, mesane, böbrek, pankreas, mide ve serviks) ilişkili olduğunu göstermektedir. Genellikle bu bölgelerde kanser gelişme riski akciğer kanseri riskinden daha azdır. Belirgin olarak sigara içenlerde sigara ile ilişkili bir kanser ortaya çıktığında ikincil bir sigara ile ilişkili kanser çıkma riski daha fazladır. Kardiyovasküler Etkiler Birçok prospektif çalışma hem kadın hem erkek sigara içicilerinde myokard enfarktüsü, tekrarlayıcı kalp atakları, koroner arter hastalığına (KAH) bağlı ani ölüm risklerinin daha fazla olduğunu göstermektedir. Sigara içenlerde KAH insidansı 2-4 kat fazladır. KAH dan ölüm riski günde içilen sigara, inhalasyon derinliği, sigaraya başlama yaşı ve içilen yıl sayısı ile ilişkilidir. 179
5 Ayrıca sigara, KAH nın hiperkolesterolemi ve diabet gibi diğer risk faktörlerini de büyük oranda etkilemektedir. Sigara akut ve kronik myokard değişikliklerine yol açar. Akut olarak sigara oksijen ihtiyacını arttırarak veya kan arzını azaltma yolu ile oksijen sunumunu azaltarak myokard iskemisine yol açar. Bu değişiklikler koroner arter spazmı ve/veya platelet agregasyonu ve adhezyonu ile sonuçlanabilir. Ayrıca sigara özellikle ventrüküler fibrilasyon olmak üzere disritmilerin eşiğini azaltarak ani ölüme yol açabilir. Kronik olarak, sigara içimi muhtemelen tekrarlayan endotel hasarına yol açarak koroner ateroskleroza yol açar; düz kas proliferayonunu stmüle ederek platelet adherensini arttırır; LDL-kolesterolü arttırır ve/veya HDL-kolesterolü azaltır. Birçok çalışma sigaranın hem kadın, hem erkekte inmelere yol açtığını göstermiştir. Sigara içenlerdeki inme riski içmeyenlerden 2 kat fazladır. Bu risk doza bağlıdır ve gençlerde daha güçlüdür. Sigara ve Gebelik Gebelik sırasında sigara içimi doğmamış çocuğa önemli oranda sağlık riskleri getirir. Birçok çalışmada gebeliği sırasında sigara içen annelerin bebeklerinin içmeyenlerinkine göre ortalama 200 gr daha hafif ve 1 cm daha kısa olduğu saptanmıştır. Sigaraya bağlı intrauterin büyüme geriliği önemli bir sağlık sorunudur; birçok nedene bağlı perinatal mortalite artışına yol açar. Bundan başka gebelik sırasında veya hamile kalındığı sırada sigara içen kadınlarda spontan düşük ve plasenta previa, plansental ayrılma ve membranların erken yırtılması gibi gebelik komplikasyonları da daha sıktır. Tütün dumanındaki mutajenik ve karsinojenik maddelerden birçoğu aktif içicilerin kanında bulunur ve plesentadan fetal dolaşıma rahatlıkla geçerler. Ancak tütün dumanında bulunan 4000 den fazla maddenin hangisinin hangi miktarda plasentayı geçtiği ve hangi spesifik bileşilerin gelişmekte olan fetusa zarar verdiği büyük oranda bilinmemektedir. Bununla birlikte prenatal sigaraya maruz kalan infantlarda birçok major doğumsal defektin ortaya çıktığı bilinmektedir. Son çalışmalar gebelikteki maternal sigaranın rezidüel gelişimsel sonuçları olduğunu da göstermiştir. Akciğer fonksiyonunda eksiklikler, erken infant döneminde hırıltılı solunum, çocuklukta somatik (boy) büyüme geriliği, standardize testlerde zekada ve davranışlarda küçük defisitler in utero duman maruziyeti ile ilişkilidir. Sigara ve Meslek Sigara içimi mesleki akciğer hastalığı gelişme riskini arttırabilir ve mevcut işle ilişkili akciğer hastalığını tetikleyebilirler. Sigara içen ve kömür, slika, tahıl ve pamuk tozuna maruz kalan işçilerde içmeyenlere göre kronik bronşit gelişme olasılığı daha fazladır. Riskler birikim gösteriyor gibidir. Benzer şekilde sigara dumanı ve pamuk tozu veya slikaya birlikte maruz kalanlarda KOAH riski fazladır. Sigara içimi işyerinde platin ve humidifier-ilişkili antijenler gibi antijenlere maruz kalanlarda IgE antikorlarının ve astımın gelişimini arttırır. Sigara içimi mesleki akciğer kanseri gelişiminde de önemli rol oynar. Asbestos, radon, arsenik, dizel eksozu, aromatik aminler ve slikaya maruz kalan sigara içen işçilerde içmeyenlere göre kanser gelişme riski daha fazladır. Asbestos ve radon ürünleri gibi iki maruziyet için risk sinerjistiktir. Örneğin sigara içmeyen asbestos yalıtım işçisinde akciğer kanseri riski 5 kat artmışken sigara içen asbestos yalıtım işçisinin riski 50 kat fazladır. Diğer Hastalıklar Mide ve duodenum ülserleri sigara içenlerde içmeyenlerden 2 kat daha fazladır. Sigara içimi yüzde erken yaşta kırışıklıklar oluşması, kadınlarda ossteoporoz, erkeklerde seksüel disfonksiyonla ilişkilidir. Graves Hastalığı, katarakt, makuler dejenerasyon, dejeneratif disk hastalığı, uyku bozuklukları ve depresyonla ilişkili olabilir. Tütün dumanı içerikleri propronolol, propoksifen ve teofilin gibi ilaçlarla etkileşebilir [5]. 180
6 Pasif Sigara Aktif sigara içimine bağlı birçok zararlı etkinin pasif sigara maruziyetine bağlı olarak da ortaya çıkabileceği artık bilinmektedir. Başkasının dumanına maruziyet (pasif sigara, çevresel sigara dumanı, ÇSD) içmeyen insanlarda ölüm ve hastalıklara yol açmaktadır. Ülkemizde her yıl 8,750 kişi başkasının dumanından öldüğü hesaplanabilir. Dünya genelinde her yıl 600,000 masum insan başkasının dumanından duman altı olmaktan ölmektedir. Başkasının dumanının birçok sağlık zararları saptanmıştır. En önemli zararları çocuk ve hamileleredir. ÇSD, yan duman ve ikinci el ana dumandan oluşur. Yan duman yanan sigaranın yanan uç kısmından çıkan dumandır; ana duman sigara içme sırasında ortaya çıkan ve direk inhale edilen dumandır. Aslında bilinen 4000 madde ve bilinen 50 karsinojen madde yan dumanda ana dumandan daha fazla miktarda bulunur de ABD de çevresel koruma ajansı (EPA) ÇSD nı Sınıf A (bilinen insan) karsinojeni olarak tanımlayan bir rapor yayınlanmıştır. Bu rapora göre ABD de her yıl 3,000 yeni akciğer kanseri içmeyen kişilerde pasif sigara maruziyetine bağlıdır. Kocaları sigara içen kadınlarda içemeyenlerinkine göre akciğer kanseri riski kat fazladır. Kısa süreli maruziyetlerin getirdiği riskler hala aydınlatılmayı beklemektedir. İstemsiz sigara dumanı maruziyeti ile KAH riski arasındaki ilişkiyi inceleyen birçok çalışma içicilerle aynı evde yaşayan içmeyenlerin riskinin %20-50 daha fazla olduğunu göstermiştir. Dahası birçok çalışmada maruziyet dozu-yanıt ilişkisi de gösterilmiştir. Amerikan Kalp Birliği 1.2 kat daha az bir risk bile olsa çevresel sigara maruziyetine bağlı olarak yılda 30,000-40,000 fazladan kalp hastasının ortaya çıktığını bildirmiştir. Erişkinlerde ev içi maruziyetin solunum yakınmalarına ne kadar yol açtığına ilişkin çalışmalar kısıtlıdır. Ancak mevcut çalışmaların çoğu sigara içmeyen eşlerin çoğunda orta derecede bir semptom artışını desteklemektedir. Klinik öneminin olmadığı düşünülse de bu tip temaslıların zorlu ekspiratuvar akım hızlarında %1-3 düşüklük olduğu gösterilmiştir. Ev içinde ÇSD na maruz kalan çocuklarla ilgili çalışmalar solunumsal hastalık riskinin belirgin derecede arttığını göstermiştir. Maternal sigaraya maruz kalan infantlarda yaşamın ilk 2 yılında pnömoni, bronşiolit ve bronşit gibi solunumsal hastalıklar daha fazladır. Babanın sigara içimi ve ev içindeki toplam içici sayısı da riski arttırmaktadır. EPA raporuna göre ÇSD, ABD de her yıl, 18 ay ve daha küçük bebeklerde 150, ,00 fazladan alt solunum yolu hastalığına yol açmaktadır. Öksürük, balgam ve hırıltı anne-babaları sigara içen çocuklarda daha sıktır. Pasif sigara ile çocukluk astımı arasında ilişki vardır. İstemsiz sigara çocukların akciğer fonksiyonlarının gelişim hızını düşürür. İçicilerin evlerinde yaşayan çocuklarda bronş duyarlılığı artmıştır. Kanada da sigara paketlerinin üzerinde miktarının yazılması zorunlu olan maddeler şunlardır: Katran, Nikotin, CO, Formaldehid, Nitrojen siyanit, Benzen. Pasif Sigaranın Yaptığı Hastalıklar [6] Erişkinlerde: Kalp Hastalığı Akciğer Kanseri Nazal sinüs kanseri Non-malign akciğer hastalıkları Çocuklarda Ani bebek ölümü sendromu Fetal büyüme geriliği (düşük doğum ağırlığı) Bronşit, pnömoni, diğer ASYE Orta kulak iltihabı İnsanlar Neden Sigara İçer Olasılıkla Yaptığı Hastalıklar Erişkinlerde: İnmeler Meme kanseri Servikal kanser Düşükler Çocuklarda: Davranış ve biliş üzerinde olumsuz etki Astım oluşumu Kistik fibrozis alevlenmeleri Araştımalar insanların sosyal, psikolojik ve farmakolojik faktörlerin etkisi ile sigara içtiğini göstermiştir. Sigaraya başlatan faktörlerle sürdürülmesine neden olan faktörlerin genellikle farklı oduğu kabul edilmektedir. Sosyal ve ailesel faktörlerin sigaraya başlamada 181
7 özellikle önemli olduğu düşünülür. Aile bireylerinin ve arkadaşların sigara içmesi ergenlikte sigaraya başlama ile yakından ilişkili iken nikotin bağımlılığı, genetik ve psikososyal faktörler sigara içme davranışını sürdürmede önemlidir. Genetik faktörlerin de sigara içme durumunu etkilediği gösterilmiştir. İkizlerdeki çalışmalar genetik faktörlerin sigara içimine katkısı olabileceğini göstermiştir; kalıtımın etkisi %35-68 olarak bulunmuştur. Kalıtsal etkinin sigara içme miktarı (hafif ve ağır içicilik) ve bırakabilme yeteneği ile de ilişkili olabileceği saptanmıştır. Genetik kanıtlara karşın sigara içme davranışı çok yönlüdür. 20 yıl boyunca günde 1 paket sigara içen bir kişi 1 milyon kez duman inhale etmiştir; bu tekrarlayacı hareketler günlük hayatta çok güçlü uyarılmaya yol açar. Sigara ile ilişkili uyarılmanın özellikle sosyal ve stresli ortamlardaki relapslara katkısı olduğu saptanmıştır. Aile ve arkadaşların sigara içimi bırakmayı zorlaştıran faktörlerdir. Toplumun sigarayı bırakmaya yardım etmesi gerekli mi? Nikotinin yüksek derecede bağmlılık yapıcı maddelere uyan kriterleri tamamen karşıladığı kanıtlanmıştır. Biyolojik bağımlılık potansiyeli eğitim, sosyal ve politik olarak sigara bırakmayı sağlayamamanın önündeki bir engeldir. Nikotin Bağımlılığı Nikotin bağımlılığı sigarayı içmeye devam etmekteki ana unsurdur. Bağımlılık tanımı 20. YY boyunca evrime uğradı. Günümüzde nikotin bağımlılığı (addiction) veya sigaraya bağlılık (dependence) aşağıdaki 3 veya daha fazla maddenin aynı yıl içindeki varlığı olarak tanımlanabilir: Tolerans gelişmesi Sigaranın bırakılması ile veya içimine ara verilmesi ile yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması (sinirlilik, huzursuzluk, konsantrasyon zorluğu, titreme, uykusuzluk, çarpıntı, endişe, kabızlık, yorgunluk, uykuya eğilim, anormal rüya görme vs.) Kişinin arzusundan daha fazla miktarda veya daha uzun süre sigara kullanması Sürekli başarma arzusuna karşın sigara kullanımını durdurmaya veya azaltmaya yönelik yeterli bir çabanın gösterilmemesi Sigarayı elde etmek için ciddi zaman ve para harcanması Sigara kullanımına bağlı olarak önemli sosyal (arkadaş), çalışma zamanı (sürekli ara vererek iş gücünden kayıp) veya diğer aktivitelere (hobiler, sanatsal, kültürel, güncel vs) ayrılan zaman ve parada kayıp veya kısıtlanma durumu (kütüphaneye gitmeme!, sigara içilemeyen bir toplantıya katılmama!, uzun otobüs yolculuğu yapmama! gibi kendi kendini yasaklama, kısıtlamalar) Sigaraya bağlı sürekli bir hastalığı (KOAH, kanser, kalp krizi gibi) veya tekrarlayan problemleri (zatüre, astım krizi, sinüzit gibi) olmasına ve bunun sigaradan olduğunu bilmesine karşın sigaranın kullanılmaya devam edilmesi. Kişinin gittikçe aynı zevki almak için daha fazla sigara içmeye gereksinim göstermesi. Nikotin ne kadar güçlü bir bağımlılık yapıcı maddedir: İçicilerin %70 i bırakmak istemektedir [7]. Her yıl %35 i en az 1 gün bırakmaktadır [8]. Her yıl %5-10 u bırakmayı başarır [9]. Yaşam boyu sigara içenlerin yarısı sigarayı bırakmıştır [7]. Birçok içici başarana kadar birçok denemelere gerek duyar. Nikotinin biyolojik özellikleri bırakmayı zorlaştırabilir. Bir çalışmada nikotine bağımlı ratlardaki bırakma sonrası relaps opiyat bağımlı ratlardan daha fazla bulunmuştur. Bu nedenlerle nasıl alkoliklere, eroinmanlara, esrarkeşlere bu durumlarını düzeltmek için toplumun yardım etmek sorumluluğu varsa bunlar kadar bağımlılık yapan ama bunlardan çok daha fazla topluma zarar veren sigaraya karşı da bağımlılara yardım edilmelidir. Tütünün Kontrolü Kavramak için görmek, görmek için de dikkatle bakmak gerek Pitigrilli. Sigara günümüzde 4.9 milyon insan öldürmektedir; her 10 ölümden birisi yılında ölüm 10 milyona diğer bir deyimle her 6 ölümden birisine yükselecektir. Bu trendlere 182
8 göre bugün yaşayan 500 Milyon insan tütün kullanımının sonuçlarından ölecektir. 21 YY.da 1 milyar insanın tütünden öleceği tahmin edilmektedir. Toplum sağlığına yönelik tütün öleme ve kontrolüne yönelik 3 stratejik öneri etkilidir: 1. Tütün ürünlerinin kullanılmasına başlamanın önlenmesi 2. Bırakmayı arttırmak 3. Çevresel sigara dumanına maruziyeti azaltmak Tablo 4. Tütün kontrol yöntemleri ve etkinlikleri. Girişim Öneriler Çevresel duman maruziyetini azaltmaya yönelik stratejiler Sigara yasak ve kısıtlamaları Ev ortamında ETS maruziyetini önlemeye yönelik toplum eğitimi Önerilir (Güçlü kanıt) Etkinliğe yönelik kanıt yetersiz Çocuk, ergen ve gençlerin tütüne başlamasının azaltılmasına yönelik stratejiler Tütün ürünlerinin birim fiyatlarının arttırılması Önerilir (Güçlü kanıt) Diğer girişimlerle birlikteki kitle iletişim araçlarıyla eğitim Tütünün bırakılmasını arttırıcı stratejiler Tütün ürünlerinin birim fiyatlarının arttırılması Kitlesel medya ile eğitim Diğer girişimlerle kombine edilmiş kampanyalar Sigara bırakma serileri Sigara bırakma yarışmaları, ödüller Sağlık sistemleri için uygun girişimler Hizmet sunucu hatırlatıcı sistemleri (tek başına) Hizmet sunucu eğitim sistemleri (tek başına) Hizmet sunucu hatırlatıcı + eğitimi (hasta eğitimi ile birlikte veya değil) Hizmet sunucu geri bildirim sistemi Tütün kullanımı ve bağımlılığının etkin tedavisinde paket fiyat dışındaki maliyetlerin azaltılması Diğer girişimlere ek olarak hasta telefon destek sistemi (bırakma hatları) Önerilir (Güçlü kanıt) Önerilir (Güçlü kanıt) Önerilir (Güçlü kanıt) Etkinliğe yönelik kanıt yetersiz Etkinliğe yönelik kanıt yetersiz Önerilir (yeterli kanıt) Etkinliğe yönelik kanıt yetersiz Önerilir (Güçlü kanıt) Etkinliğe yönelik kanıt yetersiz Önerilir (yeterli kanıt) Önerilir (Güçlü kanıt) MMWR /Recommendations and Reports- November 10, 2000/Vol. 49/No.RR-12. A report on findings. American Journal of Preventive Medicine Am J Prev Med 2001; 20(1S). A report on evidence, findings and expert commentaries. See for individual de, Avrupa bölgesel tütün eylem planına yönelik ilk girişimin yapıldığı WHO bölgesi olmuştur. Kapsamlı yaklaşım olarak tanımlanan bu eylem planı şunları içeriyordu [10]: tütün üretimi, dağıtımı ve promosyonuna yönelik kısıtlamalar ücretlendirme politikaları içmeyenlerin korunması sağlığı teşvik edici ve sağlık eğitimi veren programlar profesyoneller için sigara bırakma eğitimi Major bir probleme kısmi bir çözüm yeterli değildir. Ulusal ve uluslararası birçok sektörün işbirliği şarttır. Kontrol programı için 10 basamak: 1. Çocukların tütün bağımlılığına yakalanmalarının önlenmesi 2. Tütün kullanımı için cesaret kırıcı mali politikalar uygulamak, büyümeden ve fiyatlardan daha hızlı artan bir vergilendirme sistemi 183
9 3. Artırılan vergilerden elde edilen paraların bir kısmını tütün kullanımını önlemeye ve sağlığı geliştirmeye yönelik etkinliklere ayrılması 4. Çevresel sigara dumanına istemsiz maruziyetin önlenmesi 5. Sosyo-ekonomik, davranışsal ve diğer yüreklendirici tütün kullanmaya yöneltici faktörlerin ortadan kaldırılması 6. Direk ve indirek reklam, promosyon ve sponsorlukların ortadan kaldırılması 7. Tütün ürünlerinin kontrolü: çarpıcı sağlık uyarılarının paketlere konması ve kalan reklamların eliminasyonu; tütün ürünlerinin ve tütün dumanının toksik içeriklerinin limitlerinin belirlenmesi ve paketler üzerinde zorunlu olarak belirtilmesi 8. Tütün üretimi ve fabrikasyonuna alternatif ürünlerin promosyonu ve desteklenmesi 9. Tütünle ilgili konuların etkin yönetimi, izlem ve değerlendirmesi 10. Tütün mücadelesinin sadece sağlık sektörü içinde değil multisektörel ele alınması, tütünün halk sağlığı önceliği değil halk politikası önceliği haline getirilmesi. Tütün Kontrolü Çerçeve Antlaşması The Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) 1999 da DSÖ, 1 Mayıs 2003 te Dünya Sağlık Kongresinde imzalanmak üzere tütün kontrolüne yönelik çerçeve antlaşma için uluslarası girişim başlattı. FCTC halen ülkelerin onayına ve uygulamasına açılmış olup Türkiye henüz imzalamamıştır. Antlaşmanın amacı hayat kurtarmaktan az bir şey değildir. FCTC nin kapsadığı ana konular şunlardır: Fiyat ve vergilendirme önlemleri Fiyat dışı önlemler (reklamlar, pasif sigara, düzenlemeler ve halk eğitimi) Talep azaltma (tedavi ve sağlık promosyonu) Tütün kontrolü ile ticari/ekonomik konular arasındaki ilişkiler FCTC ile ilgili adresinden daha detaylı bilgilere ulaşılabilir. Sigara Bırakma Tedavisi Her hekim hastasına iki anahtar soruyu sormak zorundadır: Sigara içiyor musunuz? Bırakmak ister misiniz? Sigara bırakma tedavisi ve bunun yaygın bir şekilde sunulması tütün kontrolünün en önemli yöntemlerinden birisidir. Ülke çapında binlerce insanımızın yaşamının kurtarılmasında ve sağlığın geliştirilmesinde katkısı olmasını dileyen her hekim için sigara alışkanlığı ve bağımlılığının tedavisi en iyi fırsattır. Günümüzde, doktorların hastalarına sigara bırakmayı önerme oranı ABD de sağlık kuruluşları için bir kalite standartıdır [11]. Nikotin bağımlığı DSÖ, Amerikan Psikiatri Birliği, FDA gibi dünya sağlık otoriteleri tarafından hastalık olarak sınıflandırılmıştır. Kanunlarımıza göre hastalıkların tedavisini sadece tıp doktorları yapabilir. Sigara bırakma konusunda gittikçe artan oranda tıp şarlatanlığı ile karşı karşıyayız. Ayrıca bir rol model olarak hekimin öneminin en iyi örneklerinden biri belki de tütün bağımlılığı olup hekimler içmemekle öncelikle doğru model görevlerini yerine getirerek sigara bıraktırmada önemli bir görevi yerine getirebilirler. Bu yazının temel amacı sigara bırakma tedavisi değildir. Bu konu mümkün olduğu kadar özetlenecektir ve okuyuculara konu ile ilgili yerli ve yabancı literatür önerilecektir: [12-15] ANAHTAR BİLGİLER 1. Sigara bağımlılığı, sıklıkla tekrarlayan girişimler gerektiren kronik bir durumdur. Ancak uzun süreli ve hatta kalıcı bıraktırma sağlayabilen etkili tedaviler vardır. 2. Etkili sigara bağımlılık tedavileri bulunduğundan sigara kullanan her hastaya bu tedavilerden en az birisi sunulmalıdır. Bırakmayı denemeyi istemeyenlere motivasyonlarını arttırmaya yönelik girişim yapılmalıdır. 184
10 3. Hekim ve sağlık kuruluşunun her içicinin uygun bir şekilde saptanması, belgelenmesi ve tedavisini gerçekleştirmesi çok önemlidir. 4. Kısa süreli bir bağımlılık tedavisi bile etkilidir ve sigara kullanan her hastaya bu olanak sunulmalıdır. 5. Sigara bıraktırma önerilerinin etkinliği ile yoğunluğu arasında bir doz-yanıt ilişkisi vardır. Kişiler arasında şahsen yapılan tedavi girişimleri (örneğin bireysel, grup veya yönlendirici telefon konuşmaları gibi) etkilidir ve tedavinin yoğunluğu (temas süresi) ile tedavinin etkinliği ilişkilidir. 6. Üç tip öneri ve davranış tedavisi özellikle etkili bulunmuştur ve sigara bırakmaya çalışan her hastada kullanılmalıdır. Pratik başa çıkma önerileri (sorun giderme becerilerinin öğretilmesi) Tedavinin bir parçası olarak sosyal destek sağlanması Tedavi dışı sosyal desteği sağlamaya yardım 7. Sigara bırakmada birçok etkili farmakoterapi bulunmaktadır. Kontrendikasyon durumları dışında sigarayı bırakmaya çalışan tüm hastalarda bunlar kullanılmalıdır. o Uzun süreli sigara bırakmayı inanılır düzeyde arttırdığı saptanan birinci basamak farmakoterapiler: Nikotin replasman tedavisi (bant, çiklet, inhaler, nazal sprey) ve Bupropion SR o Etkili olduğu saptanan ve birinci basamak farmakoterapi etkisiz kaldığında ikinci basamakta düşünülecek iki farmakoterapi vardır: Clonidine, Nortriptyline. Sigara Kullanımının Saptanması ve Değerlendirilmesi Sigara alışkanlığı ve bağımlılığı ile ilgili en önemli basamak sigara kullanımı taramasıdır. Hekim ancak sigara kullanma durumunu sorduğunda ve bırakma isteğini saptadığında hastasının bırakmasına yardım edebilir (5A) veya bırakmaya motive edebilir (5R). Şekil 1 de içicilerin ve bırakmış kişilerin tanısı ve uygun tedavisi gösterilmektedir. Şekil 1. Sigara kullanma durumu taraması Evet Halen sigara içiyor mu? Hayır Şu anda bırakmayı düşünüyor mu? Evet Hayır Evet Uygun bağımlılık tedavisi Bırakmak için motive et Daha önce sigara kullanmış mı? Yeniden başlamayı önle* * Not: Uzun yıllar önce bırakmış kişilerde yeniden başlamayı önleme girişimi gerekmez. Hayır Girişim gerekmez Sigarasızlığı yüreklendir Aşağıdaki bölümlerde 3 hasta grubuna uygun yaklaşımlar sunulmaktadır (Şekil 2). 1. Bırakma girişimine istekli içiciler 2. Şimdilik bir bırakma girişimi düşünmeyen içiciler 3. Bırakmış kişiler 1. BIRAKMAYI İSTEYEN İÇİCİLER Bırakmayı isteyen içiciler için 5A stratejisi uygundur: Sor (Ask), Öner (Advice), Değerlendir (Assest), Yardım et (Assist), izlem için randevu programı Düzenle (Arrange). Sigara bırakmada kimlere farmakoterapi verilmelidir? Özel durumlar haricinde bırakmaya çalışan tüm içicilere verilmelidir (Tablo 4). Seçilmiş gruplarda özel dikkat gereklidir: tıbbi kontrendikasyonu olanlar, günde 10 sigaradan az içenler, gebe/emziren bayanlar ve adolesan içiciler. Bu beş ilaç arasındaki seçimle ilgili kesin bilgi olmadığından bunlar arasındaki seçim hekimin deneyimi, hastadaki kontrendikasyon durumları, hastanın tercihi, hastanın daha önceki o ilaçla ilgili olumlu veya olumsuz tercihleri ve hasta karakteristikleri (bırakma öyküsü, kilo alma öyküsü) tarafından belirlenir. 185
11 2. SİGARAYI BIRAKMAK İSTEMEYEN TİRYAKİLER Sigarayı bırakmak istemeyen içicileri bırakmak üzere harekete geçirmek için düşünülmüş 5 R İngilizce R ile başlayan beş kelimeden oluşmaktadır. Bunlar İlişki Relevance, Riskler "Risks", Ödüller "Rewards", Engeller "Roadblocks" ve Tekrar "Repetition" dır. İçiciler yanlış bilgi, bırakmanın etkileri hakkındaki düşünceler ve daha önceki girişimlerinin başarısızlığının yarattığı moral bozukluğu nedeniyle bırakmaya isteksizdirler. Bu nedenle sigara içimini sorup, bırakmayı öğütleyip ve bırakma konusundaki isteğini değerlendirdikten sonra, 5R nin motive edici girişiminde bulunmak önemlidir. Tablo 4. Sigara bıraktırmada farmakoterapilerin klinik kullanımı ile ilgili öneriler a Farmakoterapi Uyarı/Kontrendikasyon Yan Etkiler Dozaj Süre Bulunabilirlik Maliyet/gün b Nikotin Bantları Nikotin Çikletleri Bupropion SR Epilepsi öyküsü Yeme bozukluğu öyküsü Lokal deri reaksiyonu Uykusuzluk Ağızda acıma Dispepsi Uykusuzluk Ağız kuruluğu 21 mg/24 saat 14 mg/24 saat 7 mg/24 saat 15 mg/16 saat 1-24 sig/gün-2 mg çiklet (24tane/gün'e kadar) 25+ sig/gün-4 mg çiklet (24 tane/gün'e kadar) İlk 3 gün sabahları 150 mg, sonra sabah akşam iki kez (Bırakma gününden 2 hafta önce başlanmalıdır) 4 hafta sonra 2 hf sonra 2 hf 8 hafta Nicotinell Nicoderm CQ Nicotrol 12 haftaya kadar Nicorette, 7-12 hafta idame, 6 aya kadar uzatılabilir. Nicorette Mint Zyban $3.33 $4.00-$4.50 c 10 adet 2 mg $6.25, 10 adet 4 mg $6.87 a Bu tabloda verilen bilgiler kapsamlı değildir. Metine bakınız. b Fiyatlar ABD'de Haziran 2000 fiyatlarıdır. c Ticari bantlar bulunabilir hale gelmiştir ve daha ucuz olabilir. 3. SİGARAYI BIRAKMIŞ KİŞİLERİ TEKRAR BAŞLAMAKTAN KORUMA Çoğu tekrar başlama, bırakma tarihinden kısa bir süre sonra ortaya çıkmakta, bazıları ise aylar hatta yıllar sonra tekrar sigaraya başlamaktadır. Tüm hekimler tekrar sigaraya başlamayı önlemeye çalışmalıdır. Sigara Bırakma Polikliniği Akılcı mı? [16,17] Gençleri de içine alan bir sigara bırakma programı toplumda tütünün kontrolünde hızlı ve büyük yarar sağlayan bir gereçtir. 50 yaşından önce bırakanlar, sonraki 15 yılda sigaraya bağlı hastalıklardan ölme risklerini %50 azaltmış olurlar. Sigarayı bırakan bir kişi ortalama olarak ilk yılda MI ve inmeye bağlı sağlık harcamasında $ 47 tasarruf sağlar ve sonraki 7 yılda bu tasarruf $ 853 dır [18]. Sigara bırakma mamografi, kolon kanseri taraması, PAP testi, orta ve hafif hipertansiyonun tedavisi ve yüksek kolesterol tedavisi gibi diğer yaygın klinik koruyucu sağlık hizmetlerinden daha maliyet-etkindir [19-21]. Kişisel ve sağlık sistemi bazında sağlık için yapılacak en önemli işlerden birisi sigara bırakmadır. 186
12 ÖZET Sigara içimi başta olmak üzere tütün kullanımı tüm dünyada en öenmli sağlık sorunlarından birisidir. Gelecekte gelişmekte olan ülkelerde daha da öldürücü boyutlara ulaşacaktır. Sigara akciğer kanseri, KOAH ve KAH gibi birçok öldürücü hastalığa ve 50 ye yakın diğer sağlık sorunları ile ilişkilidir. Gebelikte sigaraya maruziyet düşük doğum ağırlığı ve perinatal mortaliteye ve olasılıkla diğer sağlık sorunlarına yol açar. Çevresel sigara dumanına pasif maruziyet özellikle çocuklar ve hassas bireylerde ciddi sağlık sorunlarına yol açar. Tütünün kontrolü birçok sektörün birlikte hareketini gerektiren karmaşık bir sorundur. Başlamanın önlenmesi, içenlerin bırakmasının motivasyonu ve isteklilere tedavi yardımı ve çevresel sigara dumanına maruziyetin azaltılması tütün kontrolünün başlıca konularıdır. Türkiye nin tütün kontrolü için çok önemli kazanımları yanında başta FCTC nin imzalanması ve uygulanması olmak üzere tütün kontrolü için yapması gereken çok şey vardir. Sigara bırakma tedavisi tütün kontrolünde fiyat ve vergilendirme politikalarından sonra en etkili yöntemlerden birisidir. Sigara bırakmada tam etkili olmasa da etkili tedaviler vardır. Sigara bırakma tedavisi maliyetetkin bir tedavidir. Sigara bırakma kişisel ve sağlık sistemi bazında sağlık için yapılacak en önemli işlerden birisidir. 187
13 188
14 KAYNAKLAR 1. Hasan SU. ATS statement--cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996;154: Behr, J. and Nowak, D. Tobacco smoke and respiratory disease. [21], ERS Journals Ltd. European Respiratory Monograph. 3. Smoking Statistics: Illness and Death. Fact Sheet No: Köktürk N, Öztürk C, Kırışoğlu CE. Sigara ve Akciğer Kanseri. Solunum 2003;5: Holbrook JH. Nicotine addiction. In: Fauci AS, Braunwald E, Isselbacher KJ, et al., eds. Harrison's Principles of Internal Medicine. New York: McGraw-Hill, 1998; Physicians for a Smoke-Free Canada. Health Effects of Second-hand Smoke CDC. Health Objectives for the Nation Cigarette Smoking Among Adults -- United States, MMWR 2004;43: Hatziandreu EJ, Pierce JP, Lefkopoulou M et al. Quitting smoking in the United States in J Natl.Cancer Inst. 1990;82: Fiore MC, Novotny TE, Pierce JP et al. Methods used to quit smoking in the United States. Do cessation programs help? JAMA 1990;263: Health Documentation Services WHO Regional Office for Europe. THE EUROPEAN REPORT ON TOBACCO CONTROL POLICY Copenhagen, World Health Organization. 11. National Committee for Quality Assurance. The state of managed care quality, Washington, D.C. 12. Fiore, M. C., Bailey, W. C., Cohen, S. J., and et.al. Treating Tobacco Use and Dependence. Quick Reference Guide for Clinicians Rockville, MD, U.S. Department of Health and Human Services. Public Health Service. 13. Lillington GA, Leonard CT, Sachs DP. Smoking cessation. Techniques and benefits. Clin Chest Med 2000;21: Emri S. Sigara bırakma yöntemleri. Hacettepe Tıp Dergisi 2002;33: Tutluoğlu B. Sigara Bırakma Yöntemleri. Solunum 2003;5: Pierce JP, Gilpin EA, Emery SL et al. Has the California tobacco control program reduced smoking? JAMA 1998; 280: Hu TW, Sung HY, Keeler TE. Reducing cigarette consumption in California: tobacco taxes vs an antismoking media campaign. Am J Public Health 1995;85: Lightwood JM, Glantz SA. Short-term economic and health benefits of smoking cessation: myocardial infarction and stroke. Circulation 1997;96: Tsevat J. Impact and cost-effectiveness of smoking interventions. Am J Med 1992;93:43S-7S. 20. Cromwell J, Bartosch WJ, Fiore MC, Hasselblad V, Baker T. Cost-effectiveness of the clinical practice recommendations in the AHCPR guideline for smoking cessation. Agency for Health Care Policy and Research. JAMA 1997;278: Cummings SR, Rubin SM, Oster G. The cost-effectiveness of counseling smokers to quit. JAMA 1989; 261:
5A 5R KAVRAMLARI. Dr.Cengiz ÖZGE Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
5A 5R KAVRAMLARI Dr.Cengiz ÖZGE Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Genel İlkeler Tütün bağımlılığı kronik bir hastalıktır. Genellikle birkaç denemeden sonra bırakılır. Her
DetaylıTütün Kontrolü. Celal Karlıkaya 1, Funda Öztuna 2, Zeynep Aytemur Solak 3, Metin Özkan 4, Osman Örsel 5
DERLEME / Review Toraks Dergisi 2006; 7(1): 51-64 Tütün Kontrolü Celal Karlıkaya 1, Funda Öztuna 2, Zeynep Aytemur Solak 3, Metin Özkan 4, Osman Örsel 5 1 Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları
DetaylıTÜTÜN ÜRÜNLERİNİN ZARARLARI PASİF ETKİLENİM
TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN ZARARLARI VE PASİF ETKİLENİM TÜTÜN ÜRÜNLERİ TÜTÜN ÜRÜNLERİ TÜTÜN ÜRÜNLERİ TÜTÜN ÜRÜNLERİ TÜTÜN ÜRÜNLERİ Başlıca tütün ürünleri nelerdir? SİGARA ELEKTRONİK SİGARA PİPO PURO NARGİLE ESRAR
DetaylıSigaranın Vücudumuza Zararları
Sigaranın Vücudumuza Zararları Sigaranın vücudumuza olan zararları ve sigarayı bıraktıktan sonra vücudumuzdaki değişimler burada anlatılmaktadır. Sırt ve Bel Ağrısı: Sigara içmek bel ile ilgili hastalıkların
DetaylıSİGARA BIRAKMA SÜRECİ
SİGARA BIRAKMA SÜRECİ DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK EÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD Çevresel ve sosyal faktörler. Medya, merak, aile. Sosyoekonomik yapı. Kültürel yapı Davranışsal ve psikolojik faktörler. Öğrenme.
DetaylıSigara sağlığa zararlı olmasına rağmen birçok kişi bunu bile bile sigara kullanmaktadır. En yaygın görülen zararlı alışkanlıkların içinde en başı
Sigara sağlığa zararlı olmasına rağmen birçok kişi bunu bile bile sigara kullanmaktadır. En yaygın görülen zararlı alışkanlıkların içinde en başı çeken sigara vücuda birçok zarar vermekte ve uzun süre
DetaylıMPOWER SİGARAYI BIRAKMAK İÇİN YARDIM ÖNERMEK
MPOWER SİGARAYI BIRAKMAK İÇİN YARDIM ÖNERMEK Prof. Dr. Gülsen Güneş İnönü Üniversitesi Halk Sağlığı A.D. MALATYA MPOWER Monitor Tütün kullanımını ve koruyucu uygulamaları izle Protect Toplumu tütün dumanından
DetaylıTütün Kullanımını ve Zararlarını Nasıl Önleyelim?
Tütün Kullanımını ve Zararlarını Nasıl Önleyelim? Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Toplum İçin Bilgilendirme Sunumları 2015 Bu sunum Arş. Gör. Dr. Nuray Uğur tarafından Prof.
DetaylıAÜTF İBN-İ SİNA HASTANESİ GÖĞÜS HASTALIKLARI POLİKLİNİĞİNE BAŞVURAN HASTALARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ VE HASTALIKLARININ SİGARAYLA OLAN İLİŞKİSİ
AÜTF İBN-İ SİNA HASTANESİ GÖĞÜS HASTALIKLARI POLİKLİNİĞİNE BAŞVURAN HASTALARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ VE HASTALIKLARININ SİGARAYLA OLAN İLİŞKİSİ BARAN E 1, KOCADAĞ S 1, AKDUR R 1, DEMİR N 2, NUMANOĞLU
DetaylıHasta Dosyalarında Sigara Durumunun Sorgulanmasının Hastaya ve Kuruma Sağlayacağı Faydalar
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI GARD TÜRKİYE Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı Hasta Dosyalarında Sigara Durumunun Sorgulanmasının Hastaya ve Kuruma Sağlayacağı Faydalar Temel Sağlık
DetaylıTütün Kullanımı Hastalık Yükü ve Epidemiyolojisi
Tütün Kullanımı Hastalık Yükü ve Epidemiyolojisi Doç.Dr.Mustafa N.İLHAN Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı mnilhan@gazi.edu.tr Sağlık Tanımı (DSÖ) Yalnızca sakatlık ve hastalık
DetaylıSİGARA BIRAKMA SÜRECİ
SİGARA BIRAKMA SÜRECİ DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK İÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD Çevresel ve sosyal faktörler. Medya, merak, aile. Sosyoekonomik yapı. Kültürel yapı Davranışsal ve psikolojik faktörler. Öğrenme.
DetaylıSİGARA VE GENÇLİK. Doç.Dr.Hacer Kuzu OKUR. Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi. Göğüs Hastalıkları Bölümü. 01.Nisan.
SİGARA VE GENÇLİK Doç.Dr.Hacer Kuzu OKUR Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Bölümü 01.Nisan. 2015 TÜTÜN ZEHİRLİ BİR BİTKİDİR VE İSTER ELDE İSTER FABRİKADA İŞLENSİN BU
DetaylıSİGARANIN GEBELİĞE ETKİLERİ. Mini Ders 2 Modül: Sigara ve Üreme Sistemi
SİGARANIN GEBELİĞE ETKİLERİ Mini Ders 2 Modül: Sigara ve Üreme Sistemi Mini Dersin Hedefleri MİNİ DERSİN AMACI: Kursiyerlerin, gebelik sırasında sigara kullanımı ile ilişkili olası problemler hakkında
DetaylıDünyanın En Önemli Sağlık Sorunu: Kronik Hastalıklar. Dr. H. Erdal Akalın, FACP, FIDSA, FEFIM (h)
Dünyanın En Önemli Sağlık Sorunu: Kronik Hastalıklar Dr. H. Erdal Akalın, FACP, FIDSA, FEFIM (h) Sağlık Sisteminde Karışıklığa Yol Açabilecek Gelişmeler Bekleniyor Sağlık harcamalarında kısıtlama (dünya
DetaylıSİGARA BIRAKMA POLİKLİNİĞİ ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
T.C TRAKYA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ GÖĞÜS HASTALIKLARI ANABİLİM DALI Tez Yöneticisi Prof. Dr. Celal KARLIKAYA TRAKYA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ SİGARA BIRAKMA POLİKLİNİĞİ ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
DetaylıÖĞRENCİLERİNİN SİGARA İLE İLGİLİ BİLGİ, TUTUM VE DAVRANIŞLARI
T.C TRAKYA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ GÖĞÜS HASTALIKLARI ANABİLİM DALI Tez Yöneticisi Doç. Dr. Celal KARLIKAYA TRAKYA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN SİGARA İLE İLGİLİ BİLGİ, TUTUM VE DAVRANIŞLARI
DetaylıSİGARA BIRAKMA POLİKLİNİKLERİ ALT YAPISI, ANKETLER
SİGARA BIRAKMA POLİKLİNİKLERİ ALT YAPISI, ANKETLER Doç. Dr. Şule Akçay Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD 8 Nisan 2009 Hastasının sigarayı bırakmasını sağlamak her hekimin görevi
DetaylıASTIM «GINA» Dr. Bengü MUTLU SARIÇİÇEK
ASTIM «GINA» Dr. Bengü MUTLU SARIÇİÇEK ASTIM Dünya genelinde 300 milyon kişiyi etkilediği düşünülmekte Gelişmiş ülkelerde artan prevalansa sahip Hasta veya toplum açısından yüksek maliyetli bir hastalık
Detaylı(İnt. Dr. Doğukan Danışman)
(İnt. Dr. Doğukan Danışman) *Amaç: Sigara ve pankreas kanseri arasında doz-yanıt ilişkisini değerlendirmek ve geçici değişkenlerin etkilerini incelemektir. *Yöntem: * 6507 pankreas olgusu ve 12 890 kontrol
DetaylıSİGARANIN ZARARLARI VE İÇİNDEKİ ZARARLI MADDELER
SİGARANIN ZARARLARI VE İÇİNDEKİ ZARARLI MADDELER TÜTÜN DUMANININ ZARARLARI 1 / 5 Tütün dumanına maruziyet, başkalarının içtikleri tütün ürününden soluduğumuz duman ya da yanan bir sigara, puro, pipo ve
DetaylıAlevlenmelerin en yaygın nedeni, trakeobronşiyal enfeksiyonlar ve hava kirliliğidir. Şiddetli alevlenmelerin üçte birinde neden saptanamamaktadır
Toraks Derneği, Göğüs Hastalıkları Uzmanları ve solunum hastalıkları alanında çalışan diğer uzmanlık dallarındaki hekimler tarafından 1992 de kurulan bir ulusal uzmanlık derneğidir. Toraks Derneği nin
DetaylıYETİŞKİNLERDE MADDE BAĞIMLILIĞI DOÇ. DR. ARTUNER DEVECİ
YETİŞKİNLERDE MADDE BAĞIMLILIĞI DOÇ. DR. ARTUNER DEVECİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ PSİKİYATRİ A.D. Madde deyince ne anlıyoruz? Alkol Amfetamin gibi uyarıcılar Kafein Esrar ve sentetik kannabinoidler
DetaylıTÜTÜN VE KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI (KOAH) Kısa Ders 1 Modül: Tütünün Solunum Sistemi Üzerindeki Etkileri
TÜTÜN VE KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI (KOAH) Kısa Ders 1 Modül: Tütünün Solunum Sistemi Üzerindeki Etkileri KOAH hastalarının sigara bırakma danışmanlığı almasının önemini kavrayabilecektir. Kısa
DetaylıÇOCUKLARDA SİGARAYA MARUZİYETİN ETKİLERİ. Dr.Fazilet Karakoç Marmara Üniversitesi Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı
ÇOCUKLARDA SİGARAYA MARUZİYETİN ETKİLERİ Dr.Fazilet Karakoç Marmara Üniversitesi Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı PASİF SİGARAYA MARUZİYET Çocuklar zamanlarının %60-80 kadarını iç ortamlarda Türkiye
DetaylıKRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI (KOAH) TANIMI SINIFLAMASI RİSK FAKTÖRLERİ PATOFİZYOLOJİSİ EPİDEMİYOLOJİSİ
KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI (KOAH) TANIMI SINIFLAMASI RİSK FAKTÖRLERİ PATOFİZYOLOJİSİ EPİDEMİYOLOJİSİ ÖĞRENİM HEDEFLERİ KOAH tanımını söyleyebilmeli, KOAH risk faktörlerini sayabilmeli, KOAH patofizyolojisinin
DetaylıSİGARANIN SAĞLIĞA ETKİLERİ. Doç. Dr. Pınar Yıldız Göğüs Hastalıkları Uzmanı
SİGARANIN SAĞLIĞA ETKİLERİ Doç. Dr. Pınar Yıldız Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dünya Sağlık Örgütü SİGARA ALIŞKANLIĞININ DÜNYANIN EN BÜYÜK SAĞLIK SORUNU olduğunu ilan etmiştir. SİGARANIN İÇİNDEKİ ZEHİRLİ
DetaylıKOAH Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı
KOAH Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı KOAH Zararlı gaz ve partiküllere karşı havayolları ve akciğerin artmış kronik inflamatuar yanıtı ile ilişkili ve genellikle ilerleyici özellikteki kalıcı hava akımı
DetaylıTÜTÜNÜN ÇOCUKLARDA SOLUNUM YOLLARI SAĞLIĞINA ETKİLERİ. Ders 1 Modül: Tütün ve Çocuk Sağlığı
TÜTÜNÜN ÇOCUKLARDA SOLUNUM YOLLARI SAĞLIĞINA ETKİLERİ Ders 1 Modül: Tütün ve Çocuk Sağlığı Mini Dersin Hedefleri MİNİ DERSİN AMACI: Aktif veya pasif yollarla sigara dumanına maruz kalmanın, çocuklarda
DetaylıADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ. Doç Dr Müjgan Alikaşifoğlu
ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ Doç Dr Müjgan Alikaşifoğlu Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Ergenin yaşına, gelişim düzeyine uygun Bireysel, kültürel ve sosyoekonomik farklılıklara
DetaylıİŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ve PROGRAM PLANLAMA. Prof.Dr.Ayşe Beşer Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi ayse.beser@deu.edu.
İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ve PROGRAM PLANLAMA Prof.Dr.Ayşe Beşer Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi ayse.beser@deu.edu.tr 1 HEDEFLER.Sağlığı, koruma ve geliştirme kavramlarını bilme İşyerlerinde
DetaylıAKCİĞER KANSERİ. Doç.Dr.Filiz Koşar
AKCİĞER KANSERİ Doç.Dr.Filiz Koşar Akciğer Kanseri Nedir? Kanserler genellikle ilk ortaya çıktığı dokuya göre adlandırılır. Akciğer kanseri ilk önce akciğerde başlar Akciğerler göğüs boşluğumuzun büyük
DetaylıKOAH Nedir ve Nasıl Tedavi Edilir?
KOAH NE DEMEKTİR? KOAH Nedir ve Nasıl Tedavi Edilir? Hastalar için özet bilgiler KOAH nedir? KOAH, hastalığın belli başlı özelliklerinin tanımını içinde barındıran Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı teriminin
DetaylıSİGARA BIRAKMA SÜRECİ
SİGARA BIRAKMA SÜRECİ Dr Pınar Pazarlı Göğüs Hastalıkları ve TB uzmanı Sakarya Üniversitesi SAÜ SİGARA BIRAKMA POLİKLİNİĞİ 2006 Bağlasan Durur mu? Fotoğraf: FİTNAT ÇİMŞİT SAÜ Tütün Kontrolü Koordinasyon
DetaylıSema DOĞU, Kader KOÇ, Zeynep ASLAN, Serpil TÜRKER, Nur İHTİYAR GİRİŞ
ÖZEL BİR SAĞLIK KURULUŞUNA BAŞVURAN GEBE KADINLARDA SİGARA KULLANIMI İLE İLGİLİ VERİLEN EĞİTİMİN ANNE BEBEK SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ İLE İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİ 13-16 Ekim 2011 de 2. Ulusal
DetaylıSigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler
Sigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler Dr.Osman Örsel Sigaranın Psikofarmakolojik Etkileri: Hoşlanma Mutluluk Gevşeme Dikkat artışı Endişede azalma Streste azalma Açlık hissinde azalma Kilo
DetaylıREHBERLER: TEDAVİYE NE ZAMAN BAŞLAMALI? Dr. Behice Kurtaran Ç.Ü.T.F. Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD
REHBERLER: TEDAVİYE NE ZAMAN BAŞLAMALI? Dr. Behice Kurtaran Ç.Ü.T.F. Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD 1 2 3 4 ANTİRETROVİRAL TEDAVİ HIV eradiksayonu yeni tedavilerle HENÜZ mümkün değil
DetaylıTÜTÜNLE MÜCADELEDE DÜNYA ÖRNEĞİ. Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
TÜTÜNLE MÜCADELEDE DÜNYA ÖRNEĞİ Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı nbilir@hacettepe.edu.tr 01 Nisan 2009 Dünyada Tütün Mücadelesi 1577: Avrupa: doktorlar diş ağrısı,
DetaylıProf. Dr. Lale TOKGÖZOĞLU
Yazar Ad 61 Prof. Dr. Lale TOKGÖZOĞLU Ülkemizde kalp damar hastalıkları erişkinlerde en önemli ölüm ve hastalık nedeni olup kanser veya trafik kazalarına bağlı ölümlerden daha sık görülmektedir. Halkımızda
DetaylıSİGARAYI DEĞİL KENDİNİZİ YAKIYORSUNUZ SİGARANIN ZARARLARI
SİGARAYI DEĞİL KENDİNİZİ YAKIYORSUNUZ SİGARANIN ZARARLARI AKCİĞER KANSERİNİN ÖLÜMLERİNİN %90 neden sigaradır. SİGARA NEDİR? Zehirli bir bitki olan tütünün, ince bir kağıt içine sıkıştırılarak sarılmış
DetaylıSİGARA VE SAĞLIK. Doç Dr Tunçalp Demir
SİGARA VE SAĞLIK Doç Dr Tunçalp Demir SİGARA Dünya Sağlık Örgütü ne göre; Dünyada en büyük sağlık sorunu sigaradır. Sigara bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır. Önlenebilir en önemli hastalık ve ölüm etkeni
DetaylıATRİYAL FİBRİLASYON Atriyal fibrilasyon En sık görülen aritmi Epidemiyoloji Aritmiye bağlı hastaneye yatanların 1/3 ü AF li. ABD de tahmini 2.3 milyon, Avrupa da 4.5 milyon insan AF ye sahip. Sıklığı
DetaylıHEPATİTLER (SARILIK HASTALIĞI) VE 0212 5294400 2182 KRONİK BÖBREK HASTALIKLARI VE 0212 5294400 2182
İSTANBUL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ 2013 YILI HASTA OKULU PLANI HASTANE ADI TARİH SAAT KONU EĞİTİM YERİ HASTA OKULU PROGRAMI İÇİN HASTA VE YAKINLARININ İLETİŞİM KURABİLECEKLERİ TELEFON NUMARASI HASEKİ 28/01/2013
DetaylıVERİLERLE TÜRKİYE ve DÜNYADA DİYABET. YARD.DOÇ.DR. GÜLHAN COŞANSU İstanbul Üniversitesi Diyabet Hemşireliği Derneği
VERİLERLE TÜRKİYE ve DÜNYADA DİYABET YARD.DOÇ.DR. GÜLHAN COŞANSU İstanbul Üniversitesi Diyabet Hemşireliği Derneği 21.Yüzyılın sağlık krizi: DİYABET Diyabet yaşadığımız yüzyılın en önemli sağlık sorunlarından
DetaylıTütün veya Sağlık. Dr. Remzi Bağ Anadolu Sağlık Merkezi. remzi.bag@anadolusaglik.org
Tütün veya Sağlık Dr. Remzi Bağ Anadolu Sağlık Merkezi remzi.bag@anadolusaglik.org Tütün Öldürür! Tütün Öldürür! Siz bir hayat kurtarabilirsiniz Sigara, tiryakilerinin yarısını öldürmektedir Dünyada,
DetaylıTÜTÜN VE ASTIM. Kısa Ders 2 Modül: Tütünün Solunum Sistemine Etkileri
TÜTÜN VE ASTIM Kısa Ders 2 Modül: Tütünün Solunum Sistemine Etkileri Kısa Dersimizin Hedefleri KISA DERSİMİZİN AMACI: Öğrencileri tütünün astım üzerindeki zararlı etkileri ile astım hastalarına ve ebeveynlerine
DetaylıBirinci Dönem Zorunlu Göğüs Hastalıkları veya Halk Sağlığı AD Yok Teorik Kürsü Dersi (45 dakika)
TÜTÜN ENDÜSTRİSİ VE GENÇLİK Birinci Dönem Göğüs Hastalıkları veya Halk Sağlığı AD Teorik Kürsü Dersi (45 dakika) Tütün endüstrisinin gençler üzerinden tütün tüketimini artırmaya yönelik çalışmaları hakkında
Detaylıİnfluenza virüsünün yol açtığı hastalıkların ve ölümlerin çoğu yıllık grip aşıları ile önlenebiliyor.
Her yıl milyonlarca kişiyi etkileyen bir solunum yolu enfeksiyonu olan grip, hastaneye yatışı gerektirecek kadar ağır hastalık tablolarına neden olabiliyor. Grip ve sonrasında gelişen akciğer enfeksiyonları
DetaylıSigara içme alışkanlığı hakkında ne kadar bilgilisiniz? Sayın (ebeveyn / bakıcı)
Sayın (ebeveyn / bakıcı) Aşağıdaki faaliyet, sigara kullanımıyla ilgili konuları çocuğunuzla konuşmanıza yardımcı olmak için kullanılabilir. Bu aynı zamanda çocuğunuzun bilgilenmesinde katkınız olmasını
Detaylı9. Sigarayı bırakma zamanı
9. Sigarayı bırakma zamanı 1 9. Sigarayı bırakma zamanı Dünyada 8 saniyede 1 can alan, yılda 4 milyon kişinin ölümüne neden olan, dünyada her 10 erişkinden birinin ölüm nedeni sayılan sigarayı bırakmak
DetaylıTÜTÜNÜN ÇOCUKLARIN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ DİĞER ETKİLERİ. Mini Ders 2 Modül: Tütün ve Çocuk Sağlığı
TÜTÜNÜN ÇOCUKLARIN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ DİĞER ETKİLERİ Mini Ders 2 Modül: Tütün ve Çocuk Sağlığı Mini dersin hedefleri MİNİ DERSİN AMACI: Öğrencilere, tütünün özellikle çocuklardaki solunum dışı etkileri
DetaylıKanserin sebebi, belirtileri, tedavi ve korunma yöntemleri...
Kanser Nedir? Kanserin sebebi, belirtileri, tedavi ve korunma yöntemleri... Kanser, günümüzün en önemli sağlık sorunlarından birisi. Sık görülmesi ve öldürücülüğünün yüksek olması nedeniyle de bir halk
DetaylıSayın (ebeveyn / bakıcı)
Sigara içmenin insan vücudu üzerine etkileri Sayın (ebeveyn / bakıcı) Aşağıdaki faaliyet, sigara kullanımıyla ilgili konuları çocuğunuzla konuşmanıza yardımcı olmak için kullanılabilir. Bu aynı zamanda
DetaylıYeşilcan la. Temiz Hava. İlkokul
Yeşilcan la Temiz Hava İlkokul SUNUM İÇERİĞİ Bağımlılık Nedir? Tütün Ürünleri Nelerdir? Sigaranın Arttırdığı Riskler Kendimi Nasıl Korurum? Sigara İçmemenin Faydaları 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
DetaylıSİGARA BIRAKMA TEDAVİSİ UZMANLARI İÇİN TÜTÜN KONTROLÜ, BİLGİ DONANIMI VE BU BİLGİLERİN SİGARA BIRAKMA TEDAVİSİNDEKİ KULLANIMI
Türk Toraks Derneği 11. Yıllık Kongre Sigara Bırakma Tedavisi Kursu 23 Nisan 2008, Antalya SİGARA BIRAKMA TEDAVİSİ UZMANLARI İÇİN TÜTÜN KONTROLÜ, BİLGİ DONANIMI VE BU BİLGİLERİN SİGARA BIRAKMA TEDAVİSİNDEKİ
DetaylıAnkilozan Spondilit BR.HLİ.065
Gençlerde Bel Ağrısına Dikkat! Bel ağrısı tüm dünyada oldukça yaygın bir problem olup zaman içinde daha sık görülmektedir. Erişkin toplumun en az %10'unda çeşitli nedenlerle gelişen kronik bel ağrıları
Detaylıilkokul Yeşilcan la Temiz Hava
ilkokul Yeşilcan la Temiz Hava SUNUM İÇERİĞİ Bağımlılık Nedir? Tütün Ürünleri Nelerdir? Sigaranın Arttırdığı Riskler Kendimi Nasıl Korurum? Sigara İçmemenin Faydaları 2 3 4 5 Bağımlılık Nedir? Bağımlılık
DetaylıSigarayı Bırakma Poliklinikleri Yapılandırılması. Doç Dr Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
Sigarayı Bırakma Poliklinikleri Yapılandırılması Doç Dr Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Sigara bırakma poliklinikleri, rutin poliklinik hizmetlerinden
DetaylıSİGARA BIRAKTIRMA POLİKLİNİĞİ YAPILANDIRILMASI
SİGARA BIRAKTIRMA POLİKLİNİĞİ YAPILANDIRILMASI Doç Dr Tunçalp Demir Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD DSÖ sigarayı en önemli önlenebilir hastalık nedeni olarak tanımlamaktadır. Her yıl sigaraya
DetaylıDünya genelinde her 3 4 kişiden biri kronik hastalıklıdır. (Ülkemizde Kronik Hastalıklar Raporu na göre,
KRONİK HASTALIKLAR *Genellikle tam iyileştirilmeleri söz konusu olmayan, *Sürekli, *Yavaş ilerleyen, *Çoğu kez kalıcı sakatlıklar bırakan, *Oluşmasında kişisel ve genetik etkenlerin rol oynadığı, *Genellikle
DetaylıTütün Epidemiyolojisi. Nurcan Çakır
Tütün Epidemiyolojisi Nurcan Çakır Tarihçe İlk tütün kullanımı 4000 yıl önce.. Tütün sakızları; Meksika, Orta ve Güney Amerikalı yerliler.. Tütünün tedavide kullanımı.. Tarihçe 1492; Amerika'nın keşfi..
DetaylıUz. Dr. Zeynep Pınar Önen
TÜTÜN ve İNSAN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Tamamen Sigarasız Alanlar, Hemen, Şimdi! Tütün Ürünlerinin Hepsi Öldürücüdür, Aldanmayın! Cerrah ve general olan bir doktor
DetaylıGenellikle çocukluk ve gençlik döneminde başlayan astım kronik bir solunum sistemi hastalığıdır.
Bölüm 9 Astım ve Gebelik Astım ve Gebelik Dr. Metin KEREN ve Dr. Ferda Öner ERKEKOL Genellikle çocukluk ve gençlik döneminde başlayan astım kronik bir solunum sistemi hastalığıdır. Erişkinlerde astım görülme
DetaylıDSM V madde kullanım bozuklukları için neler getiriyor? Prof. Dr. Yıldız Akvardar
DSM V madde kullanım bozuklukları için neler getiriyor? Prof. Dr. Yıldız Akvardar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD 7 Ekim 2010 MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI DSM IV Madde bağımlılığı Madde
DetaylıKadına Yönelik Aile İçi Şiddetin Kadın Sağlığına Etkileri. Kadına Yönelik Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi
Aile İçi Şiddetin Kadın Sağlığına Etkileri 1 Öğrenim Hedefleri Toplumsal cinsiyet ayrımcılığının, yaşam dönemlerine göre kadın sağlığına olan etkilerini açıklar, Toplumsal cinsiyet ayrımcılığı ile kadına
DetaylıSunu planı. Solunum yetmezliği NON-İNVAZİV MEKANİK VENTİLASYON NIMV
Sunu planı NON-İNVAZİV MEKANİK VENTİLASYON DOÇ. DR. HAKAN TOPAÇOĞLU İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi Neden Endikasyonlar Kontrendikasyonlar Hasta seçilmesi Komplikasyonlar Solunum yetmezliği IMV
DetaylıTC. SAĞLIK BAKANLIĞI SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ SAKARYA NIN HAVASI ARTIK %100 DUMANSIZ HAVA SAHASI. Eğitim Koordinatörlüğü
TC. SAĞLIK BAKANLIĞI SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ SAKARYA NIN HAVASI ARTIK %100 DUMANSIZ HAVA SAHASI Eğitim Koordinatörlüğü BANA 3 SORU SOR Herkes sağlıkla ilgili konularda bilgi
DetaylıDİABETLİ HASTALARDA CİNSEL SAĞLIK
DİABETLİ HASTALARDA CİNSEL SAĞLIK Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi Üroloji Kliniği OP. DR. ÜNSAL ÖZKUVANCI Genel bilgiler Şeker hastalığı bir çok organı etkilediği gibi cinsel fonksiyonları da olumsuz
DetaylıGEBELİKTE TÜTÜN KULLANIMI
GEBELİKTE TÜTÜN KULLANIMI 1 İÇERİK 1.Tütün 2.Gebelik 3.Tütün kullanımının etkisi Gebeliğin oluşuma etkisi Gebede fizyolojik etkisi İntrauterin dönemde etkisi Plasentaya etkisi Emzirme dönemine etkisi Sonraki
DetaylıTıp Fakültesi Çalışanlarında Sigara İçme Prevalansı, Nikotin Bağımlılığı ve Solunum Fonksiyon Testleri #
Tıp Fakültesi Çalışanlarında Sigara İçme Prevalansı, Nikotin Bağımlılığı ve Solunum Fonksiyon Testleri # Sibel ÖZKURT*, Mehmet BOSTANCI**, Remzi ALTIN*, Aysun ÖZŞAHİN**, Beyza AKDAĞ*** * Pamukkale Üniversitesi
DetaylıSİSTEMİK HASTALIKLARDA AKCİĞER
SİSTEMİK HASTALIKLARDA AKCİĞER Levent Tabak KARDİOVASKÜLER SİSTEM HASTALIKLARI Konjenital Kalp Hastalıkları; ASD,VSD ve patent ductus arteriozus gibi konjenital kalp hastalıklarında çeşitli derecelerde
DetaylıGEBELİK SIRASINDA MATERNAL VE FETAL SAĞLIĞIN YÜKSELTİLMESİ
GEBELİK SIRASINDA MATERNAL VE FETAL SAĞLIĞIN YÜKSELTİLMESİ GEBELİK SIRASINDA MATERNAL VE FETAL SAĞLIĞIN YÜKSELTİLMESİ Doğuma Hazırlık Doğum Öncesi Eğitim Fetal Aktivitenin İzlenmesi Göğüs Bakımı Emzirmeye
DetaylıSİGARA GARA BIRAKMA KURUMLAR. Dr. Atilla UYSAL. Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi- İstanbul
SİGARA GARA BIRAKMA TEDAVİLER LERİNİN N EKONOMİSİ- MALİYET ETKİNL NLİK- ÖDEYİCİ KURUMLAR Dr. Atilla UYSAL Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi- İstanbul Sigara bağımlılığı,
DetaylıAKCİĞER KANSERİ AKCİĞER KANSERİNE NEDEN OLAN FAKTÖRLER
AKCİĞER KANSERİ Akciğer kanseri; akciğerlerde anormal hücrelerin kontrolsüz olarak çoğalması sonucu ortaya çıkar. Kanser hücreleri akciğerlere, komşu dokulara veya vücudun diğer bölgelerine yayılabilir.
DetaylıFiziksel Aktivite ve Sağlık. Prof. Dr. Bülent Ülkar Spor Hekimliği Anabilim Dalı
Fiziksel Aktivite ve Sağlık Prof. Dr. Bülent Ülkar Spor Hekimliği Anabilim Dalı 1 Fiziksel İnaktivite Nedir? Haftanın en az 5 günü 30 dakika ve üzerinde orta şiddetli veya haftanın en az 3 günü 20 dakika
DetaylıAstım tedavisinde yaygın olarak yapılan yanlışlar vardır. Bu doğru bilinen yanlışların düzeltilmesi
Bölüm 17 Astım Tedavisinde Yapılan Yanlışlar Astım Tedavisinde Yapılan Yanlışlar Dr. Gülhan AYHAN ve Dr. Ömer AYTEN Astım tedavisinde yaygın olarak yapılan yanlışlar vardır. Bu doğru bilinen yanlışların
DetaylıKANSER TANIMA VE KORUNMA
KANSER TANIMA VE KORUNMA Uzm. Dr Dilek Leyla MAMÇU Sunum İçeriği Genel Bilgiler Dünyada ve Ülkemizdeki son durum Kanser nasıl oluşuyor Risk faktörleri neler Tedavi seçenekleri Önleme mümkün mü Sorular/
DetaylıKALP KRİZİ UZ.DR.MUHAMMET HULUSİ SATILMIŞOĞLU
KALP KRİZİ UZ.DR.MUHAMMET HULUSİ SATILMIŞOĞLU Türkiye ulusal düzeyde ölüm nedenleri arasında ilk sırayı 205.457 ölümle kardiyovaskülerhastalıklar (tüm ölüm nedenlerinin %47,73 ü) almaktadır. Kardiyovasküler
DetaylıBÖLÜM SİGARA VE SAĞLIK
BÖLÜM 15 SİGARA VE SAĞLIK Sigara ve Sağlık 48 Sigara ve Sağlık Prof. Dr. Elif Dağlı Sigara ve diğer tütün ürünleri, üreticinin önerdiği gibi kullanılınca müşteriyi öldüren ve yasal satılan tek tüketici
DetaylıAstım hastalarında görülen öksürük, hırıltı ve nefes darlığı gibi yakınmaların sebebi, solunum
Bölüm 28 Çocuğum Astımlı mı Kalacak? Dr. S. Tolga YAVUZ Astım hastalarında görülen öksürük, hırıltı ve nefes darlığı gibi yakınmaların sebebi, solunum yollarında ortaya çıkan ve şiddeti zaman içinde değişmekle
DetaylıİSTATİSTİK, ANALİZ VE RAPORLAMA DAİRE BAŞKANLIĞI
RAPOR BÜLTENİ İSTATİSTİK, ANALİZ VE RAPORLAMA DAİRE BAŞKANLIĞI Tarih :11.09.2015 Kanser Vakaları ve Kanserden Ölüm Oranları Sayı :10 Hazırlayan H. Erkin SÜLEKLİ Katkıda Bulunanlar Saadet TURHAL Nurdan
DetaylıSİGARANIN KADINA ÖZEL SAĞLIK ETKİLERİ. Prof. Dr. Şule Akçay Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD, Ankara SSUK KONGRESİ 2010
SİGARANIN KADINA ÖZEL SAĞLIK ETKİLERİ Prof. Dr. Şule Akçay Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD, Ankara SSUK KONGRESİ 2010 DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ WORLD NO TOBACCO DAY 2010 Tema; Gender
DetaylıZARAR AZALTMA. Uzm.Dr.Zeynep Aytemur Solak
ZARAR AZALTMA Uzm.Dr.Zeynep Aytemur Solak Sigara tüketimi, kardiyovasküler, solunumsal ve malign hastalıklar için en önemli risk faktörlerinden biri olup önlenebilir hastalık ve ölüm nedenidir. Sigara
DetaylıNİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ
NİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ Doç. Dr. Okan Çalıyurt Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD, Edirne Temel Kavramlar Madde kötüye kullanımı Madde bağımlılığı Yoksunluk Tolerans
DetaylıMENOPOZ. Menopoz nedir?
MENOPOZ Hayatınızı kabusa çeviren, unutkanlık, uykusuzluk, depresyon, sinirlilik, halsizlik şikayetlerinin en büyük sebeplerinden biri menopozdur. İleri dönemde idrar kaçırma, kemik erimesi, hipertansiyona
DetaylıSİGARA VE BEYİN. Hazırlayan. Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. Şubat - 2008 ANKARA
SİGARA VE BEYİN Hazırlayan Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Şubat - 2008 ANKARA Birinci Basım : Şubat 2008 / 3000 Adet Sağlık Bakanlığı Yayın No: 731
DetaylıTedavide genel ilkeler Projeler. Prof. Dr. Yıldız Akvardar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD
Sigara bağımlılığını önleme Tedavide genel ilkeler Projeler Prof. Dr. Yıldız Akvardar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Dünyada; 1.1 milyar sigara içen 4.5 milyon ölüm/yıl 10 milyon
DetaylıYaşlanmaya Bağlı Oluşan Kas ve İskelet Sistemi Patofizyolojileri. Sena Aydın 0341110011
Yaşlanmaya Bağlı Oluşan Kas ve İskelet Sistemi Patofizyolojileri Sena Aydın 0341110011 PATOFİZYOLOJİ Fizyoloji, hücre ve organların normal işleyişini incelerken patoloji ise bunların normalden sapmasını
DetaylıIASLC Kongresi nin ardından
IASLC Kongresi nin ardından -Akciğer kanser epidemiyolojisi - Akciğer kanserinde tarama - Akciğer kanserli hastada sigara Dr Ülkü Yılmaz Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma
DetaylıKansız kişilerde görülebilecek belirtileri
Kansızlık (anemi) kandaki hemoglobin miktarının yaş ve cinsiyete göre kabul edilen değerlerin altında olmasıdır. Bu değerler erişkin erkeklerde 13.5 g/dl, kadınlarda 12 g/dl nin altı kabul edilir. Kansızlığın
DetaylıİLK 1000 GÜNDE UYGULANAN BESLENME POLİTİKALARI VE GELECEK NESİLLERE ETKİSİ
İLK 1000 GÜNDE UYGULANAN BESLENME POLİTİKALARI VE GELECEK NESİLLERE ETKİSİ Dr. Sema ÖZBAŞ Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanı Sağlık Bakanlığı Teşkilat Şeması Türkiye Halk
DetaylıKalp Hastalıklarından Korunma
Kalp Hastalıklarından Korunma AsılRezzan Dr alt başlık Deniz stilini Acardüzenlemek için tıklatın Kalp- Damar hastalıkları (KDH) birçok Avrupa ülkesinde ve Türkiye de orta ve ileri yaş grubunda en önemli
DetaylıATRİYAL FİBRİLASYON ABLASYONU KİMLERE, NE ZAMAN YAPILMALIDIR?
ATRİYAL FİBRİLASYON ABLASYONU KİMLERE, NE ZAMAN YAPILMALIDIR? Dr. Serkan Topaloğlu 3. Atriyal Fibrilasayon Zirvesi 2014 Hız ve Ritm Kontrolü Hastanın tercihi Semptomatik durum (EHRA skoru) AF nin süresi
DetaylıSOLUNUMSAL HASTALIKLARIN ÖNLENMESİ
SOLUNUMSAL HASTALIKLARIN ÖNLENMESİ Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı nbilir@hacettepe.edu.tr BİLGİ HEDEFLERİ 1. Tütün bağımlılığının neden olduğu akciğer ve akciğer
DetaylıTdap Aşıları (Difteri, Toksoid ve Cansız Boğmaca)
Tdap Aşıları (Difteri, Toksoid ve Cansız Boğmaca) Erişkin ve büyük çocuklarla kıyaslandığında, 12 ay altındaki infantlar gerçek anlamda yüksek boğmaca oranlarına ve boğmaca ile ilişkili ölümlerin geniş
DetaylıSheet > > yılda 1 Yılda 1 Yılda yilda 1 Yılda 1 Yılda 1. varsa 20 yaşından. 1-2 yılda 1** 2 yılda 1**
KAN BASINCI KOLESTERO L DİYABET DİŞ GÖZ FİZİK MUAYENE KENDİ KENDİNE MEME VE MAMOGRAM PELVİK MUAYENE VE PAP SMEAR 18-39 40-64 >65 18-39 40-64 >65 3-5 Yılda 1 Yılda 1 3-5 yilda 1 Yılda 1 Yılda 1 5 * BMı>25
DetaylıT Ü R K Ç E T Y R K I S K. hakkında gerçekler ve tavsiyeler
T Ü R K Ç E T Y R K I S K S I G A R A I Ç M E V E S I G A R A B I R A K M A hakkında gerçekler ve tavsiyeler SIGAR A DUMANININ TEHLIK ELERI Sigaranızdan veya piponuzdan bir nefes aldığınızda dumanıyla
DetaylıSİGARAYI BIRAKMA YOLLARI (SİGARANIN ZARARLI ETKİLERİNDEN KORUNMA)
(SİGARANIN ZARARLI ETKİLERİNDEN KORUNMA) Hazırlayan Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Şubat - 2008 ANKARA Birinci Basım : Şubat 2008 / 3000 Adet Sağlık
DetaylıERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİM
9.11.2015 ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİM Konular Doğum öncesi gelişim aşamaları Zigot Doğum öncesi çevresel etkiler Teratojenler Doğum Öncesi G elişim Anneyle ilgili diğer faktörler Öğr. Gör. C an ÜNVERDİ Zigot
DetaylıTekstil endüstrisinde sağlık gözetimi
Tekstil endüstrisinde sağlık gözetimi Millworkers by Laurence Stephen Lowry (1948) Prof.Dr. Nadi Bakırcı Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. Tekstil Sektörü Elyaf ve ipliği kullanım eşyasına
Detaylı