Saha Deneyleri. Saha Deneyleri. Geoteknik Mühendisliğinde. Prof. Dr. Ahmet Orhan EROL. A. Orhan EROL Zeynep ÇEKİNMEZ. Dr.

Transkript

1 1947 Yozgat doğumludur. İnşaat Mühendisliği nde lisans ve yüksek lisans eğitimlerini ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü nde tamamlanmıştır. Doktora derecesini 1977 yılında Iowa Devlet Üniversitesi (ABD) İnşaat Mühendisliği Bölümü Geoteknik dalından almıştır. Özel sektörde uzman mühendis ve Riyad King Saud Üniversitesi nde öğretim üyesi olarak görev yapmıştır yılında mensubu olduğu ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümüne yeniden katılmıştır. Halen bu bölümde tam zamanlı öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yayınlanmış ulusal ve uluslararası eserleri, editörlüğünü yaptığı bir kitabı vardır. Şişen ve göçen zeminler, kazıklı temellerde şaft sürtünmesi, zemin iyileştirme ve güçlendirme yöntemleri, taş kolonlar konularında araştırmaları vardır İstanbul doğumludur. ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü nden 2007 yılında lisans, 2010 yılında yüksek lisans derecelerini almıştır yılından bu yana ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Geoteknik Dalında Araştırma Görevlisi olarak çalışmaktadır. Radye temel zemin etkileşimi ve taş kolon davranışları konularında araştırmalar yapmıştır. Ulusal ve uluslararası konferanslarda yayınlanmış bildirileri vardır. Kazıklı temeller, taş kolon uygulamaları, derin kazılar, otoyol projeleri, tüneller ile ilgili tasarım ve 2/3D sonlu elemanlar uygulamalarında deneyim kazanmıştır. Saha Deneyleri A. Orhan EROL Zeynep ÇEKİNMEZ Geoteknik Mühendisliğinde Dr. Zeynep ÇEKİNMEZ Geoteknik Mühendisliğinde Saha Deneyleri YAYINLARI Prof. Dr. Ahmet Orhan EROL A. Orhan EROL Zeynep ÇEKİNMEZ YAYINLARI YAYINLARI

2 GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİNDE SAHA DENEYLERİ Prof.Dr. A. Orhan EROL Orta Doğu Teknik Üniversitesi Dr. Zeynep ÇEKİNMEZ Orta Doğu Teknik Üniversitesi Ankara 2014 Yüksel Proje Yayınları No:

3 İÇİNDEKİLER 1. STANDART PENETRASYON DENEYİ (SPT) Giriş Deney Düzeneği ve Detayları SPT Yapım Yöntemi SPT-N Değerini Etkileyen Faktörler ve Olası Hatalar SPT-N için Düzeltmeler SPT Zemin Parametreleri Korelasyonları SPT Zemin Sınıflandırması Kohezyonsuz Zeminler SPT Bağıl Yoğunluk (D r ) SPT Kayma Direnci Açısı (φ ) SPT Deformasyon Modülü (E s ) Kohezyonlu Zeminler SPT Drenajsız Kayma Dayanımı (c u ) SPT Odometrik Deformasyon Modülü (M) SPT Drenajsız Deformasyon Modülü (E u ) Sığ Temel Tasarımı Taşıma Gücü Kapasitesi Tahmini Oturma Tahmini Kazıklı Temel Tasarımı Taşıma Gücü Kapasitesi Tahmini Kazık Grupları için Oturma Tahmini SPT den Sıvılaşma Değerlendirmesi ve Zemin İyileştirmesine Yönelik Bağıntılar SPT- N Değerine Bağlı Diğer Korelasyonlar Kaynaklar 62 i

4 2. KONİK PENETRASYON DENEYİ (CPT) Giriş Deney Düzeneği ve Detayları Konik Penetrasyon Sondası İtme Ekipmanı CPT Yapım Yöntemi CPT Ölçümlerini Etkileyen Faktörler ve Uygulanan Düzeltmeler CPT Verilerinin Yorumlanması CPT Zemin Parametreleri Zemin Sınıflandırması CPT- Birim Hacim Ağırlığı (γ) CPT SPT Korelasyonları Kohezyonlu Zeminler CPT Drenajsız Kayma Dayanımı (c u ) CPT Odometrik Deformasyon Modülü (M) CPT Drenajsız Deformasyon Modülü (E u ) CPT Aşırı Konsolidasyon Oranı (OCR) ve Sukunetteki Yanal Toprak Basıncı Katsayısı (K 0 ) CPTU Sönümlenme Deneyleri: Zeminlerin Konsolidasyon ve Geçirgenlik Özellikleri Kohezyonsuz Zeminler CPT Bağıl Yoğunluk (D r ) CPT Kayma Direnci Açısı (φ ) CPT Deformasyon Parametreleri Sığ Temel Tasarımı Taşıma Gücü Kapasitesi Tahmini Oturma Tahmini Kazıklı Temel Tasarımı: Taşıma Gücü Tahmini Kazık Birim Uç Direnci (q p ) Kazık Birim Çevre Sürtünmesi Direnci (q s ) CPT den Sıvılaşma Değerlendirmesi Sismik Koni Uygulamaları Kaynaklar 152 ii

5 3. PRESİYOMETRE DENEYİ (PMT) Giriş Presiyometre Çeşitleri Sistemin Kalibrasyonu PMT Yapım Yöntemi PMT Verilerinin Yorumlanması PMT Zemin Parametreleri Zemin Sınıflandırması PMT-CPT korelasyonları PMT Sükunetteki Yanal Toprak Basıncı Katsayısı,( K 0 ) PMT Drenajsız Kayma Dayanımı,( c u ) PMT Odometrik Deformasyon Modülü, (M) PMT Kayma Direnci Açısı,( φ ) Sığ Temel Tasarımı Taşıma Gücü Kapasitesi Tahmini Oturma Tahmini Kazıklı Temel Tasarımı: Taşıma Gücü Tahmini PMT-Diğer Uygulamalara Yönelik Korelasyonlar Kaynaklar ARAZİ KANATLI KESME (VEYN) DENEYİ (FVT) Giriş Deney Düzeneği ve Detayları FVT Yapım Yöntemi Drenajsız Kayma Dayanımı Hesaplamaları Düzeltme Faktörü (μ) Aşırı Konsolidasyon Oranı (OCR) ve Ön- Konsolidasyon Basıncı( P c ) Kaynaklar DİLATOMETRE DENEYİ (DMT) Giriş Deney Düzeneği ve Detayları DMT Yapım Yöntemi Dilatometre Deneyinden Elde Edilen Veriler ve DMT İndislerinin Hesaplanması 235 iii

6 5.5. DMT- Zemin Parametreleri Korelasyonları Zemin Sınıflandırması Kohezyonlu Zeminler DMT Sükunetteki Yanal Toprak Basıncı Katsayısı (K 0 ) DMT Aşırı Konsolidasyon Oranı (OCR) DMT Odometrik Deformasyon Modülü (M) DMT Başlangıç Teğet Deformasyon Modülü (E 0 ) DMT Drenajsız Kayma Dayanımı (c u ) DMT Ön Konsolidasyon Basıncı (P c ) DMT Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) Kohezyonsuz Zeminler DMT Efektif Kayma Direnci Açısı (φ ) DMT Sükunetteki Yanal Toprak Basıncı Katsayısı (K 0 ) DMT Aşırı Konsolidasyon Oranı (OCR) DMT Deformasyon (Young) Modülü (E s ) Kaynaklar ZEMİN PARAMETRESİ SEÇİMİNE YÖNELİK KORELASYONLAR Giriş Zemin Geçirgenlik Katsayısı (k) Kohezyonlu Zeminlerde Kayma Dayanımı Parametreleri Konsolidasyon Parametreleri Sıkıştırılmış Zeminlerin Kayma Direnci Açıları Sükunetteki Yanal Toprak Basıncı Katsayısı,( K 0 ) Kaliforniya Taşıma Oranı,( CBR) Zemin Yatak Katsayıları Düşey Yatak Katsayısı,( K v ) Yatay Yatak Katsayısı,( K h ) Kaynaklar 276 iv

7 ÖNSÖZ Geoteknik mühendisliğinde zemin davranışını modelleyen teoriler 1900 lü yıllarda geliştirilmeye başlanmış, günümüzde teorik zemin mekaniği ve temel mühendisliği yeterli olgunluğa ulaşmıştır. Yine günümüzde zemin davranışını modelleyen nümerik metotlar en karmaşık yapı geometrisi ve zemin koşullarında yapı-zemin ilişkisini analiz edebilecek seviyededir. Gerek teorik yaklaşımları gerekse nümerik metotları uygulayabilmek için en önemli aşama zeminin doğru modellenmesi, diğer bir deyişle zemin davranışını yansıtacak geoteknik parametrelerin gerçekçi olarak belirlenebilmesidir. Uygulamada bu tasarım parametrelerinin belirlenmesine yönelik iki ana yaklaşım vardır: (i) örnek alımı ve laboratuvar deneyleri, (ii) saha deneyleri ile zemin parametreleri arasındaki korelasyonların kullanılması. Aslında bu iki yaklaşım birbirini tamamlayan metotlardır. Laboratuvar deneyleri, sınıflama ve mühendislik deneyleri olarak iki gruba ayrılmaktadır. Sınıflama deneyleri, zaman almayan ve maliyetli olmayan deneyler olup, her etütde, her tür zemin için örselenmiş zemin örnekleri üzerinde yeterli sayıda yapılmaktadır. Mukavemet ve sıkışabilirlik parametrelerinin türetildiği mühendislik deneyleri yüksek kalitede örselenmemiş örnek alımını gerektirmektedir. Bu yöntem kohezyonlu zeminler için uygulanabilir olmakta, ancak örselenmemiş örnek alımının pratik olarak mümkün olmadığı kohezyonsuz zeminlerde bu deneyleri yapmak çoğu zaman mümkün olamamaktadır. Dolayısıyla kohezyonsuz zeminlerde, saha deneylerinin ilk uygulandığı yıllardan itibaren, mühendislik parametreleri ile saha deneylerinde ölçülen zemin dirençleri arasında korelasyonlar oluşturulmaya çalışılmış ve bu doğrultuda günümüz literatüründe çok sayıda ampirik bağıntı önerilmiştir. Bu bağıntılar günümüzde geoteknik tasarımda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kohezyonlu zeminlerde ise örselenmemiş örnekler üzerinde yapılan ve mukavemet/deformasyon parametrelerinin belirlenmesine yönelik laboratuvar deneyleri parametre seçimi için en geçerli yöntemdir. Ancak, bu deneyler v

8 genellikle zaman alıcı deneyler olup ülkemizde az sayıda ve iyi donanımlı laboratuvarlarda yapılabilmektedir. Kohezyonlu zeminler için türetilmiş parametre saha deneyi zemin direnci korelasyonlarının, laboratuvar deneylerinin yapılamadığı koşullarda veya laboratuvar deneyleri sonuçlarını kontrol etmek amacıyla kullanılması doğru bir yaklaşımdır. Zemin davranışını yansıtan parametrelerin belirlenmesine yönelik korelasyonlar belli coğrafyalarda oluşmuş zemin koşulları için geçerli olup, farklı bölgelerde yer alan zeminler için ne derece sağlıklı oldukları araştırılmalıdır. Diğer taraftan korelasyonların türetildiği veri tabanları incelendiğinde genel eğilimden sapmaların yüksek olduğu, dolayısıyla korelasyonlardan elde edilen parametrelerde hata payının yüksek olabileceği sıkça gündeme getirilen bir husustur. Literatürde aynı saha deneyi ve aynı zemin parametresi için değişik araştırmacılar tarafından önerilmiş farklı korelasyonlar yer almaktadır. Bu korelasyonlardan elde edilen parametreler arasında da önemli farklılıkların olduğu sıkça gözlemlenen bir husustur. Ayrıca uygulamada en çok kullanılan statik ve dinamik penetrasyon deneylerinde zemine uygulanan birim deformasyonlar, zemin-yapı etkileşiminde ortaya çıkan birim deformasyonların çok üzerindedir. Bazı araştırmacılar bu deneylerden türetilen parametrelerin, özellikle de deformasyon modülü değerlerinin, gerçek zemin davranışını yansıtmayabileceği görüşünü belirtmektedirler. Bu kitap ağırlıklı olarak geoteknik dalında çalışan mühendislere saha deneyleri sonuçlarından zemin modellemesi/zemin parametreleri seçimi konusunda yol gösterici bir döküman sunma amacıyla hazırlanmıştır. Kitap içeriğinde ulusal ve uluslararası düzeyde yaygın olarak kullanılan, Standart Penetrasyon Deneyi (SPT); Konik Penetrasyon Deneyi (CPT); Presiyometre Deneyi (PMT); Dilatometre Deneyi (DMT); Arazi Veyn Deneyi (FVT) saha deneylerine yer verilmiştir. Literatürde bu deneylerden elde edilen sonuçlardan zemin özelliklerini ve mekanik davranışlarını yansıtan parametrelerin belirlenmesine yönelik birçok korelasyon önerilmiştir. Bu kitapta, literatürde yer alan mümkün olduğunca çok vi

9 sayıda korelasyon sunulmuştur. Farklı korelasyonların sunulmasındaki amaç, mühendisin mümkün olduğunca tüm metotları kullanarak aranılan parametre için bir değişim aralığı belirlemesi ve sonuçları istatistiksel olarak yorumlayarak nihai parametre seçimini yapmasına olanak sağlamaktır. Korelasyonların türetildiği veri tabanı ve standart sapmalar mümkün olduğunca okuyucunun dikkatine sunulmuş ve seçilen parametre değerindeki olası hata paylarının yorumlanmasına imkan sağlanması amaçlanmıştır. Zemin modellemesi ve parametre seçimi dışında, literatürde saha deneyleri verileri kullanılarak yüzeysel ve kazıklı temellerde taşıma gücü ve oturmaların tahminine yönelik çok sayıda metot önerilmiştir. Bu yaklaşımlarda saha deneyleri sonuçları ile doğrudan geoteknik tasarım yapılabilmektedir. Kitabın içeriğinde doğrudan geoteknik tasarıma yönelik literatürde ulaşılabilen farklı metotlar sunulmuş, mühendisin alternatif yöntemlerin tamamını kullanarak tasarım yapması ve farklı metotlardan elde edilen sonuçları istatistiksel olarak yorumlayarak tasarımı sonlandırması önerilmiştir. Metotların kullanımında yukarıda konu edilen tüm sınırlamaların dikkate alınması, mühendisin tasarımda kitapta sunulan yöntemleri sorgulaması, olası hata paylarını yorumlamaya özen göstermesi ve mümkün olduğunca farklı metotları kullanarak sonuçları istatistiksel olarak değerlendirmesi gerçekçi bir tasarımın ortaya konması için mutlak surette gerekli aşamalardır. A.Orhan EROL Zeynep ÇEKİNMEZ Mart 2014 vii