Psikoterapi Kuramlarında Benzerlik ve Farklılıklar. Geçen Dönem Neler Konuştuk?

Transkript

1 Psikoterapi Kuramlarında Benzerlik ve Farklılıklar Geçen Dönem Neler Konuştuk?

2 Senaryoları gözden geçirelim Prof. Dr. Gülsen Erden 2

3 «Scarlett in terapisti, Rhett ile olan ilişkisinde yaşadığı dağınık durumun onun çocukluğuna ait bilinçdışı faktörlerden kaynaklandığını düşünmektedir. Rhett, Scarlett in hem arzuladığı babası hem de yasak nesnesidir. Scarlett, babasının onu reddetmesine karşı yaşadığı kızgınlığı Rhett e transfer etmektedir. Eninde sonunda bu durumu terapisti ile ilişkisinde de yaşayacaktır.» PSİKANALİZ

4 «Scarlett in şu anda yaşadığı sıkıntısının arkasındaki sorun, onun akılcı olmayan inançlarıdır. Herkes beni sevmeli ve yaşam bana iyi davranmalı şeklinde düşünmekte, aksi taktirde yaşamı kabul edilemez olarak görmektedir. Scarlett in terapisti ona ABC leri öğretmeyi ve «Rhett in terk etmesi çok kötü oldu, keşke yapmasaydı ama bu beni değersiz bir solucan yapmayacak» şeklinde mantıklı bir düşünceye geçmesini çözüm olarak görür.» Akılcı Duygusal Davranış Terapisi

5 «Scarlett, kesinlikle davranışını değiştirmesi için müdahalelere gereksinim duymaktadır. Terapisti, onun titreme şeklindeki kaygı nöbetlerine odaklanacaktır. Bunun için bu davranışının davranışının işlevsel analizini yaptıktan sonra gevşeme eğitiminden ve maruz bırakma tekniklerinden yararlanacaktır.» Davranışçı terapi

6 «Scarlett in tamamlanmamış işleri, onun yaşamında yaratıcı bir şekilde uyum sağlamasına engel olmaktadır. Şekil, onun karşılanmamış sevgi gereksinimidir, bu nedenle duygularını özgürce yaşayamamaktadır.» Gestalt terapi

7 «Scarlett in şu anki sorunlarının altında kayıp ve tehdit temalarının harekete geçmesi yatmaktadır. Depresyonla ilişkili şemaları (Hiçbir zaman iyi olmayacak) ve kaygı yaratan düşünceleri (Dünya ile tek başıma baş etmede yetersizim) olduğu görülmektedir. Bu düşünceler onu işlevsel olmayan duyguları yaşamasına ve buna uygun davranmasına neden olmaktadır.» Bilişsel terapi

8 «Scarlett açık bir şekilde varoluş krizi yaşamaktadır. Bir yakınının kaybı, ölümlü bir varlık olduğu gerçeği ile yüz yüze gelmesine ve yaşamın anlamını sorgulamasına neden olmuştur. Bu varoluşsal kaygı ve terörden kaçmak için son çaresi, kurtarıcısı olarak Rhett i görmekti. Ancak belki de özel olduğu savunmasına başvurduğundan, Rhett kendisini terk ettiğinde bu savunması başarısız olmuştur. Varoluşçu terapi

9 «Scarlett kendisi ile yaşantısı arasında bir tutarsızlık yaşamaktadır. Kendisi tatlı bir kadın olmakla beraber, bununla tutarlı olmayan benlik algısı nedeniyle başkalarından olumlu saygı görme ihtiyacını karşılayacak yaşantılardan kaçınmaktadır. Durumuna karşı kızgınlığı, onun inkar ettiği kendilik algısı ile tutarlı değildir. Bunun için depresyon yaşamaktadır ama savunmaları zayıfladığında kızgınlık ortaya çıkmaktadır.» Birey merkezli terapi

10 «Scarlett in kendiliği parçalanmıştır. Yaşadığı son kayıplar nedeniyle stres yaşamaktadır. Başkalarıyla ilişki kurarken eşit bir atmosfer yaratamamaktadır. Uzun yıllardır ilişkide Rhett e uzak durmasının nedeni budur; Rhett te olan ama anlayamadığı veya kontrol edemediği bir nedenden bu duyguları harekete geçmektedir. Bu dinamikler, onun anne babasıyla ilk çocukluk ilişkilerindeki işlev bozukluklarından kaynaklanıyor olabilir. Belki de babasının alkol alması bunun bir işaretidir.» Neoanalitik kuram

11 PSİKOTERAPİ YAKLAŞIMLARI Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi ADDT Davranışçı Terapi Bilişsel-Davranışçı Terapi Varoluşçu Terapi Gestalt Terapi Prof. Dr. Gülsen Erden 11

12 Hangi bağlamlarda ele aldık? İnsanların motivasyonu hakkında görüşler Temel kuramsal kavramlar Bireyin gelişimiyle ilgili görüşler Psikolojik sağlık hakkında görüşler Değerlendirmeye bakış Terapi yaklaşımlarının genel özellikleri Terapi amaçları Terapi teknikleri Prof. Dr. Gülsen Erden 12

13 KURAMSAL ALTYAPI Psikoanalitik Kuramlar KURAM Psikanaliz Neoanalitik Yaklaşımlar -Ego Psikolojisi -Nesne İlişkileri Psikolojisi -Kendilik Psikolojisi -İlişkisel Psikanaliz Kısa Psikodinamik Psikoterapiler Öğrenme Kuramları Davranışçı Terapi Bilişsel Terapi Bilişsel Davranışçı Terapi ADDT Hümanistik Kuramlar Birey Merkezli Terapi Varoluşçu Terapi Gestalt Terapi Prof. Dr. Gülsen Erden 13

14 PSİKANALİZ İnsan motivasyonu konusundaki görüş farklılıkları Psikanaliz tek kişilik mi iki kişilik midir? sorusu üzerine farklılıklar Tekniklerin farklılaşması Ego Psikolojisi Nesne İlişkileri Psikolojisi Kendilik Psikolojisi İlişkisel Psikanaliz Kısa Psikodinamik Psikoterapiler (terapist serbest çağrışımdansa soru sorar, yüzleştirir, aktarım konularını daha hızlı ele alır) Prof. Dr. Gülsen Erden 14

15 PSİKANALİZ DAVRANIŞÇI TERAPİ ADDT BİLİŞSEL TERAPİ Psikanalitik modele tepki olarak ortaya çıktı Gözlenebilir davranışlara önem Ellis, psikanalizin edilgen olması yavaş ilerlemesinin yarattığı hayal kırıklığı sonucunda kendi modelini geliştirdi Prof. Dr. Gülsen Erden Beck in Depresyon çalışması. Depresyonda kişinin kendisine yönlendirdiği öfkesindense, kötümser 15 ve olumsuz olan

16 PSİKANALİZ BİREY MERKEZLİ TERAPİ VAROLUŞÇU TERAPİ GESTALT TERAPİ Rogers ın Çocukları İşkenceden Koruma Derneği nde iş memnuniyetinin azalması. Bir çocuğa yardım edemeyeceğini fark edip terapiyi bırakmaya karar 2 temel yaklaşım: 1. Analitik yaklaşım; insanların yaşadığı trajedik durum ve sınırlılıkları vurgulanır 2. İnsanın potansiyeli ve etkileşime odaklanılır Prof. Dr. Gülsen Erden Perls, başlangıçta klasik psikanalist, sonrasında bu yaklaşımı kendi görüşleri ile bütünleştirmeye çalışmıştır. Zamanla kuram ve teknik bakımından uzaklaşma 16

17 İnsanların motivasyonu hakkında görüşler

18 TERAPİ YAKLAŞIMI İNSANLARIN MOTİVASYONU HAKKINDA GÖRÜŞLER Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi Karamsardır. İnsanlar cinsellik ve saldırganlık dürtüleriyle harekete geçer. Psikanalizden daha az düzeyde de olsa karamsardır. İçgüdüsel dürtülerle birlikte, egonun gücünü de kabul ederler. İyimserdir. İnsanlar gelişme, daha iyi insan olma ve işbirlikçi ilişkiler kurma amacıyla harekete geçerler. ADDT İnsanlar insandır. Akılcı ve akılcı olmayan düşüncelere sahiptir. Prof. Dr. Gülsen Erden 18

19 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi Bilişsel Terapi İNSANLARIN MOTİVASYONU HAKKINDA GÖRÜŞLER Nötr bir yaklaşım. İnsanlar çevreye uyum sağlamak ve hayatta kalmak için kaynak bulmaya çalışırlar. Yapılan bir davranış çevresel koşullar tarafından davranışın sonuçları bakımından- kontrol edilmektedir. Nötr bir yaklaşım. İnsanlar çevreye uyum sağlamaya ve hayatta kalmak için kaynak bulmaya çalışmaktadır. Davranışın biliş kısmı önceliklidir. Varoluşçu Terapi Kesin olan tek şey ölümdür ve insanlar anlam verme arayışı içindedir. Gestalt Terapi İyimserdir. İnsanlar gelişmek üzere hareket ederler (ihtiyaçlarını karşılama) ama aynı zamanda çevre ile bir ahenk sağlamaya çalışırlar Prof. Dr. Gülsen Erden 19

20 Temel kuramsal kavramlar

21 TERAPİ YAKLAŞIMI TEMEL KURAMSAL KAVRAMLAR Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi İd, ego, süperego Psikoseksüel gelişim aşamaları Diğerlerinin içselleştirilmiş tanıtımları, savunmalar ve ilişkiler İnsanlar potansiyellerini gerçekleştirmek üzere harekete geçer ADDT Akılcı ve akılcı olmayan inançlar Prof. Dr. Gülsen Erden 21

22 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi Bilişsel Terapi TEMEL KURAMSAL KAVRAMLAR Klasik koşullanma, edimsel koşullanma Sosyal öğrenme İnançlar, şemalar Varoluşçu Terapi Varoluş tarzları, nihai konular (ölüm, özgürlük, yalnızlık, anlamsızlık), kaygı, savunmalar Gestalt Terapi Temas, ihtiyaçlar, temas döngüsü, kutuplar Prof. Dr. Gülsen Erden 22

23 Bireyin gelişimi ile ilgili görüşler

24 TERAPİ YAKLAŞIMI BİREYİN GELİŞİMİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi Psikososyal aşamalar doğuştandır. Erken yaşantılar bireyin gelişiminde çok önemlidir. Erken yaşantılar kritiktir. Bebekle bakım veren arasındaki ilişki çok önemlidir. Gelişim, potansiyelini en üst düzeye çıkarmaya yöneliktir. Bireyin gelişimi aile ve diğer önemli kişilerden etkilenir. ADDT Doğuştan biyolojik ve psikolojik eğilimler, sosyal etkilerle etkileşim içindedir Prof. Dr. Gülsen Erden 24

25 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi Bilişsel Terapi BİREYİN GELİŞİMİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER Gelişim, bir öğrenme sürecidir. Erken yaşantılar, şemalar üzerinde etkilidir. Varoluşçu Terapi Bireyin gelişimi için belirli bir model ortaya konulmamıştır. Gestalt Terapi Bireyler çevreden alınan destekten kendi kendini desteklemeye doğru gelişim gösterirler. Bireyler ve çevre İhtiyaçların karşı Prof. Dr. Gülsen Erden 25

26 Psikolojik sağlık hakkındaki görüşler

27 TERAPİ YAKLAŞIMI PSİKOLOJİK SAĞLIK HAKKINDAKİ GÖRÜŞLER Psikanaliz Bilinçdışı materyali bilinç düzeyine getirerek hastanın farkındalığının artması Hastanın sağlıklı ya da işlevsel olmayan dürtüleri üzerinde daha fazla ego-kontrolü kurması, Hastanın sağlıklı olmayan içselleştirilmiş nesne algısını sağlıklı olanlarla değiştirmesi. Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi Tutarlı kendilik algısı Egonun uyum sağlaması Benlik ve yaşantılar arasında tutarlılık olması Kendini kabul etme Yaşantıları otantik olarak ifade etme ADDT Bireyin hayatında çoğunlukla akılcı inançlar olması Akılcı bir yaşam felsefesi benimsemesi Prof. Dr. Gülsen Erden 27

28 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi PSİKOLOJİK SAĞLIK HAKKINDAKİ GÖRÜŞLER Bireyin uyumlu davranışlar sergilemesi. Bir davranışın işlevsel olup olmadığı, onun belirli bir durumda uyumlu olup olmadığına bağlıdır. Bilişsel Terapi Uyum sağlayıcı davranışlara neden olan uyum sağlayıcı inançlar Varoluşçu Terapi Otantik bir yaşam sürmek Nihai konuların kabul edilmesi Gestalt Terapi İhtiyaçların karşılanması Yaşantının farkında olma Otantiklik Prof. Dr. Gülsen Erden 28

29 TERAPİ SÜRECİ

30 Değerlendirmeye bakış...

31 TERAPİ YAKLAŞIMI DEĞERLENDİRMEYE BAKIŞ Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi Bazı analistler yapılandırılmış yaklaşımla aile ve sosyal öyküyü alırken bazıları daha serbest bir yol izleyebilir. Hastanın terapiye uygunluğu değerlendirilir. Hedef, bilinç dışı süreçlerdir. Hastanın terapist ile ilişkisi değerlendirilir. Danışan ile terapist arasında mesafe yaratacağı düşünüldüğü için değerlendirme yapılmaz. ADDT Danışanın inançlarını temel alan yapılandırılmış veya yapılandırılmamış Prof. değerlendirmelerden Dr. Gülsen Erden yararlanılır. 31

32 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi Bilişsel Terapi DEĞERLENDİRMEYE BAKIŞ Yapılandırılmış değerlendirmelerden yararlanılır. Terapistin ilk görevi, danışanın var olan sorunlarının değerlendirilmesidir. Özbildirim ölçeklerinden, belirti tarama listelerinden yararlanılabilir. Yapılandırılmış, nesnel, belirti odaklı ölçümler sıklıkla kullanılabilmektedir. Danışanın düşünce ve inançlarının değerlendirilmesi esastır. Varoluşçu Terapi Terapötik ilişkinin otantikliğini bozacağı için değerlendirme yapılmaz. Gestalt Terapi Danışanın yaşantılarına, özellikle duygusal işlevine bağlı olarak yapılandırılmamış değerlendirmeler yapılabilir Prof. Dr. Gülsen Erden 32

33 Terapi yaklaşımlarının genel özellikleri

34 TERAPİ YAKLAŞIMI TERAPİ YAKLAŞIMLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi ADDT Terapist-hasta ilişkisi. Uzun süreli bir süreç Terapist-hasta ilişkisi Uzun süreli bir süreç Terapist-danışan ilişkisi eşit Eşitlikçi, içten, otantik bir ilişki Görece uzun süreli bir süreç Terapist öğretici, danışan öğrenci rolünde. Genellikle kısa süreli bir süreç Prof. Dr. Gülsen Erden 34

35 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi TERAPİ YAKLAŞIMLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ Terapist öğretici, danışan öğrenci rolünde. Genellikle kısa süreli bir süreç Bilişsel Terapi Terapist öğretici, danışan öğrenci rolünde. Genellikle kısa süreli bir süreç Varoluşçu Terapi Otantik bir ilişki. Terapistin bildiğini bilmeme tutumu. Terapist ve danışan için uzun süreli bir yol arkadaşlığı Gestalt Terapi Terapist ve danışan arasında otantik ilişki SüTerapi süresi değişkendir Prof. Dr. Gülsen Erden 35

36 Terapinin amaçları

37 TERAPİ YAKLAŞIMI TERAPİNİN AMAÇLARI Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi Bilinçdışı çatışmaların çözülmesi, içgörü sağlanması ve egonun sağlıklı savunmalar kullanmasının sağlanması amaçlanır. Bütünleşmiş kendilik, uyum sağlayan ego ve içgörü sağlanması amaçlanır Birey ve yaşantıları arasındaki tutarsızlığın çözülmesi amaçlanır. ADDT Bireyin akılcı yaşam felsefesine ve akılcı düşüncelere sahip olması amaçlanır Prof. Dr. Gülsen Erden 37

38 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi TERAPİNİN AMAÇLARI Bireyin davranışlarının uyum sağlayıcı olması amaçlanır. Bilişsel Terapi Bireyin çarpıtılmış, işlevsel olmayan düşünce örüntülerini düzenlemek ve danışanın bilişsel modeli anlaması amaçlanır. Varoluşçu Terapi Yaşamı anlamak, otantik olmak ve özgürlük amaçlanır. Gestalt Terapi Farkındalığın sağlanması, kendini desteklemek, büyüme ve gelişmeye yönelik çevreyle uyum sağlamak amaçlanır Prof. Dr. Gülsen Erden 38

39 Terapi teknikleri

40 TERAPİ YAKLAŞIMI TERAPİ TEKNİKLERİ Psikanaliz Neoanalitik Kuramlar Birey Merkezli Terapi ADDT Serbest çağrışım, aktarımın yorumlanması, rüya analizi Serbest çağrışım, aktarımın yorumlanması, rüya analizi Belirli bir teknik yok. Terapist empati, koşulsuz olumlu saygı ve içtenlik koşullarını sağlar. Tartışma, bibliyoterapi, misyonerlik, terapi seanslarının kaydedilmesi, yeni bir çerçeveye yerleştirme, durup gözlem yapma, akılcı baş etme stratejileri, akılcı duygusal hayal etme, terapistin abartılı eylemleri, mizah, rol oyunu, diyaloglar, pekiştirme, beceri eğitimleri, duyarsızlaştırma, utancın üzerine gitme Prof. Dr. Gülsen Erden 40

41 TERAPİ YAKLAŞIMI Davranışçı Terapi Bilişsel Terapi TERAPİ TEKNİKLERİ Gevşeme, taşırma, maruz bırakma, sistematik duyarsızlaştırma, davranış şekillendirme, pekiştirme, sönme, ceza, uyaran kontrolü, model olma; sosyal beceri eğitimi, öfke yönetimi, girişkenlik eğitimi vb. Düşünceleri kaydetme, davranışsal deneyler, aktivite çizelgesi, hiyerarşik ev ödevleri oluşturma, girişkenlik eğitimi, problem çözme becerileri, imgeleme, rol yapma Varoluşçu Terapi Terapistin kendini açması, rüya analizi, sözsüz davranışlara dikkat etme, paradoksal niyet, dikkati dış dünyaya yöneltme, paranteze alma, yönlendirilmiş fantezi Gestalt Terapi Geştalt terapistleri genellikle eklektiktir. Farkındalığı artıran herhangi bir tekniğin kullanılabileceği kabul edilmektedir. Terapistin kendini açması, diyalog, kutuplarla çalışma, yansıtmayı oynama, provalar, rüya Prof. Dr. Gülsen çalışması, Erden beden çalışması, abartma 41