Bir üniversitenin yurtta kalan öğrencilerinde uyku kalitesi ve etkileyen bazı faktörler

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2015;14(2): Bir üniversitenin yurtta kalan öğrencilerinde uyku kalitesi ve etkileyen bazı faktörler [Sleep quality and some factors affecting sleep quality in the students living in the residence hall of a university] ÖZET AMAÇ: Uyku bozuklukları beden ve ruh sağlığını, sosyal yaşamı olumsuz etkileyen, akademik başarıda ve iş verimliliğinde düşüşe, kazalarda artışa neden olabilen, sıklığı açısından dikkat çekici bir halk sağlığı sorunudur. Bu çalışmada bir üniversitenin yurtta kalan öğrencilerinde, uyku kalitesi durumunun incelenmesi ve uyku kalitesini etkileyen bazı faktörlerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Kesitsel tipte epidemiyolojik çalışmaya 180 i kadın 277 öğrenci katılmıştır. Veriler öğrencilerin demografik özelliklerini, Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PUKİ) ve Epworth Uykululuk Ölçeğini (EUÖ) içeren anket formu ile toplanmıştır. BULGULAR: Araştırma sonucunda öğrencilerin %41,1 inin PUKİ ye göre uyku kalitesinin düşük olduğu görülmüştür. Erkeklerde, kilolu ve obez olanlarda ve 4 kişilik odalarda kalanlarda uyku kalitesi daha kötüdür. Son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşayanlarda, ilaç kullananlarda, uyku sorunu ve uykuya dalma sorunu olduğunu düşünenlerde uyku kalitesinin kötü olması sıklığı daha yüksek bulunmuş ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Logistik regresyon analizine göre, uyku kalitesine uyku sorunu yaşama (OR=12,75), uykuya dalma problemi yaşama (OR=8,83), ilaç kullanımı (OR=2,54) ve son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşama durumu (OR=2,66) etki etmektedir. SONUÇ: Uyku kalite bozukluğunun önlenebilir bir sorun olması, konu ile ilgili müdahalelerin önemini arttırmaktadır. Sağlıklı yaşam alışkanlıklarının geliştirilmesi, uyuma yerinin fiziki koşullarının iyileştirilmesi, stres ile mücadelenin uyku kalitesi ile ilgili sorunların önlenmesinde ve tedavisinde etkili olacağı düşünülmektedir. SUMMARY AIM: Sleep disorders are remarkable public health problems as they adversely affect physical, mental and social health and may cause accidents and decline in academic performance and labor productivity. Aim of the study is assessing sleep quality and determining some factors affecting sleep quality in the students living in the residence hall of a university. METHOD: It is a cross sectional study conducted with 277 students, 180 of whom are female. Data were collected via a questionnaire including Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), Epworth Sleepiness Scale (ESS) and socio-demographic characteristics query. RESULTS: According to PSQI, 41.1% of students have bad sleep quality. Sleep quality of male students and students who are overweight/obese or living in more crowded rooms in the hall of residence is worse than other students. Prevalence of bad sleep quality is higher in medication users, participants thinking that they have problems in sleeping or falling asleep and had stressful experience in the last month. The differences between groups were statistically significant. In logistic regression analyzes, using medication (OR=2.54), having problems in sleep (OR=12.75), having problems in falling asleep (OR=8.83) and bad experiences in the last month (OR=2.66) have effects on sleep quality. CONCLUSIONS: Interventions about sleep disorders are important due to their preventable characteristics. Developing healthy life habits, improving physical conditions and coping with stress will be effective on preventing and treating sleep disorders. Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: Özge Yavuz Sarı 1, Sarp Üner 1, Berkem Büyükakkuş 2, Emine Özlem Bostancı 3, Aytek Hüseyin Çeliksöz 4, Mehmet Budak 5 1 Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi Tıp Anesteziyoloji ve 2 Reanimasyon Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi Tıp 3 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi Tıp 4 Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Eskişehir, Turkiye 5 Hacettepe Üniversitesi Tıp Anahtar Kelimeler: Uyku Kalitesi, Öğrenci, Öğrenci Yurdu, Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi Key Words: Sleep Quality, Students, Hall of Residence, Pittsburgh Sleep Quality Index Sorumlu yazar/ Corresponding author: Özge Yavuz Sarı, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi Tıp ozgeyavuz@hotmail.com DOI: /pmb GİRİŞ Uykunun insan ömrünün yaklaşık üçte birini oluşturduğu bilinmektedir (1). Fiziksel ve psikolojik yapının onarım ve yenilenmesi, enerji depolanması, hafızanın güçlendirilmesi, somatik büyüme ve gelişme, beyin gelişimi, bağışıklık sistemin güçlendirilmesi gibi birçok faaliyet uyku sırasında gerçekleştirilmektedir (2). Uykunun miktarı, niceliği ve zamanlamasındaki bozukluklar uyku bozukluğu (dissomni) olarak adlandırılmaktadır (3). Uyku bozukluğu kavramı, 93

2 uykusuzluk, uyku kalitesinde bozukluk, tekrarlayan uyku bölünmeleri, aşırı uyuma ihtiyacı, gece-gündüz sikluslarına uygun olmayan uyku hali gibi kavramları içermektedir. Uluslararası uyku bozuklukları sınıflamasına (ICSD2) göre 90 ın üzerinde uyku bozukluğu çeşidi bulunmaktadır. Uyku bozuklukları başlı başına bir rahatsızlık olabildiği gibi, psikiyatrik, nörolojik hastalıklar ile diyabet, demir eksikliği, KOAH, obezite gibi birçok sağlık problemi ile bir arada görülebilir (2). Uykusuzluk, uykuya dalmada, uykuyu sürdürmede güçlük ya da uyuduğu halde uykusunu alamama, dinlenmiş hissedememe ile karakterize bozukluktur (3). Stres, değişken-uygun olmayan çalışma saatleri, alkol, kafeinli içecek tüketimi, yetersiz veya aşırı egzersiz yapma, ortamda rahatsız edici ses, ışık gibi çevresel uyaranların bulunması gibi durumların uykusuzluğa neden olabildiği bilinmektedir (4,5). Uyku bozuklukları dünyada oldukça yaygın görülmekte, fiziksel, ruhsal ve sosyal birçok rahatsızlıkla ilişkili olduğu düşünülmektedir (6). ABD de nüfusun yarıya yakını zaman zaman uyku bozukluğundan yakınırken (7), toplam nüfusun % 10 unun klinik olarak belirgin bir uyku bozukluğu yaşadığı bilinmektedir (8). Türkiye de konu hakkında yapılmış en kapsamlı çalışma olan Erişkin Toplumda Ulusal Uyku Epidemiyolojisi Araştırması na (TAPES) göre toplumda uyku bozukluklarının prevalansı %21,8 (E:%17,0, K:%26,3), uykululuk sıklığı %5,4 tür (E:%5,1, K:%5,8) (9). Uyku bozuklukları beden ve ruh sağlığını, sosyal yaşamı olumsuz etkileyen, akademik başarıda ve iş verimliliğinde düşüşe, kazalarda artışa neden olabilen, sıklığı açısından dikkat çekici bir halk sağlığı sorunudur. Uyku sorunlarının tanı ve tedavisi, morbiditenin önlenmesi önem taşımaktadır (10,11,12). Uyku bozuklukları adolesan ve genç erişkinler arasında sık görülen bir sağlık sorunudur (13). Yapılan çalışmalarda üniversite öğrencileri arasındaki uyku bozukluğu sıklığı çok farklı değerlerde bulunmuştur (%19,2-%57,5) (14,15). Uykunun kalitesiz olmasının akademik başarıdaki düşüşün yanı sıra duygusal ve davranışsal sorunlara (16), olumsuz duygu durumuna, alkol-sigara tüketiminde artışa neden olduğu gösterilmiştir (17). Genç kuşak tarafından fazlaca kullanılan bilgisayar, televizyon gibi elektronik medya araçları uyku kalitesini etkilemektedir (18,19). Yurtlarda kalan öğrenciler, gerek fiziksel ve çevresel şartlara gerekse ailelerinden uzakta, tek başına yaşamaya alışma sürecinde sağlıklarını etkileyen pek çok risk faktörü ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu çalışmada bir üniversitenin yurtta kalan öğrencilerinde, uyku kalitesi durumunun incelenmesi ve uyku kalitesini etkileyen bazı faktörlerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bir üniversitenin merkez kampüsündeki öğrenci yurtlarında gerçekleştirilen araştırma kesitsel tipte epidemiyolojik bir çalışmadır. Araştırmanın evrenini bu yurtlarda kalan 380 i erkek ve 712 si kız öğrenci olmak üzere toplam 1092 öğrenci oluşturmaktadır. Evren büyüklüğü bilinen gruplarda örneklem hesaplama formülü ile en düşük örneklem büyüklüğünün 250 kişi olarak belirlenmiştir. Öğrenci yurtları 3 blokta 464 odadan oluşmaktadır. Toplam 138 odaya ulaşılması ve her odadan 2 öğrencinin çalışmaya alınması planlanmıştır. Sistematik örnekleme ile belirlenen odadaki öğrencilere ulaşılamaz ya da öğrenciler çalışmada yer almak istemezse bir sonraki odadaki öğrenciler çalışmaya dâhil edilmiştir. Araştırmanın verileri öğrencilerin demografik özelliklerini, Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PUKİ) ve Epworth Uykululuk Ölçeğini (EUÖ) içeren 45 soruluk anket formu ile kendi bildirimlerine dayalı olarak toplanmıştır. Son bir ay içerisindeki uyku kalitesini değerlendiren PUKİ, 1989 yılında Buysse ve arkadaşları tarafından bir aydan daha uzun bir dönemde uyku kalitesinin değerlendirilebilmesi amacıyla geliştirilmiştir (20). Bu ölçeğin Türkiye için geçerlik ve güvenirlik çalışmaları, 1996 yılında Ağargün ve arkadaşları tarafından yapılmış, ölçeğin Cronbach's alfa güvenilirlik katsayısı 0,80 olarak bulunmuştur (21). PUKİ nin içerdiği toplam 24 sorunun 19 u kişinin kendisi tarafından, 5 soru ise eş veya bir oda arkadaşı tarafından yanıtlanmaktadır. Kişinin kendi cevaplandırdığı 19 sorunun puanlamada değerlendirildiği ölçekte 7 alt boyut (öznel uyku kalitesi, uyku latensi, uyku süresi, alışılmış uyku etkinliği, uyku bozukluğu, uyku ilacı kullanımı, gündüz işlev bozukluğu) vardır ve her alt boyut 0-3 puan arasında bir değer almaktadır. Ölçek toplam puanı 0-21 arasında bir değere sahiptir ve PUKİ skorunun 5 den büyük olması uyku kalitesinin düşük olduğunu gösterirken, puan yükseldikçe uyku kalitesi bozulmaktadır (20, 21). Çalışmada ölçek alt boyutları incelenmemiş, PUKİ değerlendirmesi toplam puan üzerinden yapılmıştır. Epworth Uykululuk Ölçeği (EUÖ) 1991 yılında M. W. Johns tarafından geliştirilmiştir (22). Uygulanması ve değerlendirilmesi kolay, kullanımı yaygın bir ölçektir. Ölçek gündüz uykululuk halinin genel düzeyini niteliksel ve niceliksel olarak 94

3 değerlendirmektedir (23,24). Ağargün ve arkadaşları (1999) tarafından, EUÖ nün geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları yapılmış, Türkiye de uyku ve uyku bozuklukları konusundaki araştırmalarda kullanılmasının uygun olduğu sonucuna varılmıştır (23). Ölçek 8 sorudan oluşmakta, her soru için 0-3 arasında bir puanla değerlendirilmektedir. Toplam puan 0-24 arasında bir değer almakta; 11 ve üstü puan alanlarda gündüz uykululuk durumunun var olduğu sonucuna varılmaktadır (24). İstatistiksel analizler bilgisayar ortamında SPSS 15.0 programı ile yapılmış, verilerin tanımlanmasında sayı, yüzde, ortalama ve standart sapma değerleri kullanılmıştır. Değişken dağılımlarının karşılaştırılmasında ki-kare analizleri yapılmıştır. PUKİ ve Epworth puanları arasındaki ilişki Pearson Korelâsyon Testi kullanılarak değerlendirilmiştir. Potansiyel ilişkili değişkenler lojistik regresyon modeli oluşturularak incelenmiştir. Çalışma için Üniversitenin Sağlık Kültür Daire Başkanlığından yazılı izin, araştırmaya katılan öğrencilerden bilgilendirilmiş olur sözel olarak alınmıştır, BULGULAR Araştırmaya katılan 277 öğrencinin %65 i kadındır ve çalışma grubunun yaş ortalaması 21,57 dir (SS±1,74). Katılımcıların %82,3 ünü yaş grubu oluşturmaktadır. PUKİ puanına göre katılımcıların %41,1 inin uyku kalitesi yetersizdir. Çalışmaya katılan öğrencilerin bazı özellikleri ve düşük uyku kalitesi sıklığı Tablo 1 de sunulmuştur. Öğrencilerin özelliklerine göre düşük uyku kalitesi sıklığı ki-kare testi ile değerlendirilmiş ancak test değerleri tabloda verilmemiştir. Kadınlarda uyku kalitesinin düşük olma sıklığı %39,4 iken, erkeklerde bu sıklık %44,3 tür. Katılımcıların %14,1 i (39 kişi) kilolu veya obezdir ve bu grupta kötü uyku kalitesi sıklığı %51,3 bulunmuştur. Uyuduğu odada kendi dışında 3 kişi daha bulunan öğrenciler tüm katılımcıların dörtte birini oluşturmaktadır. Düşük uyku kalitesi sıklığı bu grupta %45,1 dir. Cinsiyet, beden kitle indeksi (BKİ), odadaki kişi sayısı, düzenli egzersiz yapma grupları arasında uyku kalitesi açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0,05) (Tablo 1). Çalışmada erkek öğrencilerde 3 kişilik odada kalma sıklığı (E:%72,2, K:%0,6), egzersiz yapma sıklığı (E:%68,0 K:%35,6) ve sigara kullanma sıklığı (E:%15,5, K:%8,3) daha yüksektir. Araştırmada katılımcıların %37,2 si son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşadıklarını belirtmiş, bu kişilerde kötü uyku kalitesi sıklığı anlamlı olarak daha yüksek bulunmuştur (Ki kare: 19,792, p<0.001) (Tablo 1). Zorlayıcı durumlara dair açık uçlu sorular sorulmuş, en sık sıkıntı oluşturan durumların, okul-sınav stresi, özel hayat ile ilgili sorunlar, sağlık sorunları ve kalınan yerin fiziki koşullarına bağlı sorunlar olarak sıralandığı görülmüştür. Katılımcıların %91,7 si kahve tükettiğini belirtirken bu grupta uyku kalitesinin kötü olma sıklığı (%42,1) içmeyenlere göre (%30,4) daha yüksek bulunmuştur. Çalışmada yer alan öğrencilerin %33,9 unun sigara kullandığı görülmüştür. Sigara kullananlarda uyku kalitesi sigara kullanmayanlara göre daha yüksek bulunmuştur (sırasıyla %53,3 ve %39,7), Katılımcıların %42,5 i alkol tüketimi olduğunu belirtmiştir. Bu grupta kötü uyku kalitesi sıklığı (%44,8) alkol tüketmeyen gruptan daha yüksek bulunmuştur. Buna karşın kahve, sigara ya da alkol tüketimi ile uyku kalitesi arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmamıştır (p>0,05) (Tablo 1). Uyku kalitesinin kötü olması, herhangi bir hastalık (PCOS, migren, anemi, hipotiroidi) beyan eden (%39,7) ve etmeyen öğrenciler (%41,6) arasında benzerdir. Katılımcıların %14,8 i ilaç kullandıklarını ifade etmişlerdir. İlaç kullanan grupta uyku kalitesi ilaç kullanmayan gruba göre daha kötüdür (sırasıyla %56,1-%38,6) ve fark istatistiksel olarak anlamlıdır (Ki kare:4,437, p=0,035) (Tablo 1). İlaç kullanan katılımcılar, sırasıyla en sık oral kontraseptif ilaçlar, psikiyatrik ilaçlar, dermatolojik ilaçlar, demir ve diğer vitamin türevi ilaçların kullanılmakta olduklarını ifade etmişlerdir. Katılımcılardan beşinin psikiyatrik bir ilaç kullandığı, diğer katılımcıların uyku kalitesi üzerine etkili veya uyku hastalıklarının tedavisinde kullanıldığı bilinen bir ilaç almadığı görülmüştür. Araştırmaya katılan öğrencilerin %45,8 i uykuya dalma sorunu yaşadığını belirtmiştir. Uykuya dalma sorunu olanlarda uyku kalitesi (%67,7), sorunu olmayanlara göre (%18,7) istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha kötü bulunmuştur (Ki-kare: 68,322, p<0.001) (Tablo 1). Uykuya dalma problemi yaşayanlar en sık (%77) ses ve gürültü sorununu, sonrasında ışık, oda ısısı ve diğer durumları neden olarak göstermiştir. Bunların dışında stres, yoğun düşünceler, odanın havasız olması ve hava kuruluğu gibi durumlar da uykuya dalma sorununa neden olmaktadır Katılımcıların %2,9 u uyku ile ilgili bir hastalığı olduğunu belirtmiştir. Bu grupta uyku kalitesinin kötü olması sıklığı istatiksel olarak anlamlı şekilde daha yüksek bulunmuştur (Fisher'ın kesin ki-kare testi 95

4 kullanılmıştır, p=0.009). Uyku bozuklukları ile ilgili aile öyküsü olan ve olmayan öğrenciler arasında, uyku kalitesi açısından istatistiksel anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Öğrencilerin %35,4 ü uyku ile ilgili bir sorunu olduğunu düşünmektedir. Uyku kalitesinin kötü olması, herhangi bir uyku problemi olduğunu düşünen öğrenciler grubunda %76,5, düşünmeyen öğrenciler grubunda ise %21,8 olarak bulunmuştur. İki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (Ki kare:78,365, p<0.001) (Tablo 1). Gündüz uykululuk sorunu olanlarda uyku kalitesi sorunu olmayanlara göre daha kötüdür (sırasıyla %47,6 ve %38,2). Ancak farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 1). Cinsiyet, BKİ ve odadaki kişi sayısı değişkenleri gündüz uykululuk sıklığı açısından değerlendirildiğinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmamıştır (p>0.05) (Bulgular Tablo halinde verilmemiştir). PUKİ ve Epworth puanları arasında pozitif korelasyon vardır ve istatistiksel olarak anlamlıdır (Korelasyon katsayısı: 0,239, p<0.001) (Bulgular Tablo halinde verilmemiştir). Tablo 1. Çalışmaya katılan öğrencilerin bazı özellikleri ve PUKİ ye göre düşük uyku kalitesi sıklığı. Bazı Özellikler Cinsiyet Beden kitle indeksi Odadaki kişi sayısı Düzenli egzersiz yapma Son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşama durumu* Kahve tüketimi Sigara kullanımı Alkol tüketimi Hastalık İlaç Kullanımı* Uykuya dalma problemi* Uyku ile ilgili hastalık* Ailede uyku ile ilgili hastalık öyküsü Uyku Problemi Yaşama* EUÖ ye göre gündüz uykululuk durumu Çalışmaya katılanlar (n=277) PUKİ puanının 5 ten büyük olanlar ** Sayı (%) Erkek ,3 Kadın ,4 Zayıf ,4 Normal ,5 Kilolu veya obez , , ,1 Hayır ,3 Evet ,6 Hayır ,0 Evet ,3 Tüketmeyen ,4 Tüketen ,1 İçmeyenler ,7 İçenler ,3 Hayır ,4 Evet ,9 Hayır ,7 Evet ,6 Hayır ,6 Evet ,1 Hayır ,7 Evet ,7 Yok ,8 Var ,5 Yok ,2 Var ,3 Hayır ,8 Evet ,5 Yok ,2 Var ,6 *Gruplar arası fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. ** Uyku kalitesinin kötü olması 96

5 PUKİ ye göre düşük uyku kalitesi ile ilişkili faktörler logistik regresyon modellemesi ile incelenmiş ve sonuçlar Tablo 2 de sunulmuştur. İkili analizlerde istatistiksel olarak anlamlı ilişki görülen değişkenler (uyku sorunu yaşama, uykuya dalma problemi yaşama, ilaç kullanımı, son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşama durumu) ile literatüre göre ilişkili olduğu bilinen bazı değişkenler (cinsiyet, beden kitle indeksi, odadaki kişi sayısı) lojistik regresyon ile değerlendirilmiştir. Regresyon modellemesi bulgularına göre, kadın olma, kilolu veya obez olma, kalabalık odada kalma durumları kötü uyku kalitesine sahip olma üzerinde etkili bulunmazken, öğrencilerde PUKİ ye göre kötü uyku kalitesine sahip olma durumunu uyku sorunu yaşama 12,75 kat (GA :1,20-135,8) ; uykuya dalma problemi yaşama 8,83 kat (GA:4,91-15,88); ilaç kullanımı 2,54 kat (GA:1,12-5,76) ; son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşama durumu 2,66 kat (GA:1,48-4,81) arttırmaktadır (Tablo 2). TARTIŞMA Bir üniversitenin yurtlarında kalan öğrencilerin uyku kaliteleri ve etkileyen bazı faktörlerin incelendiği çalışmada öğrencilerin %41,1 inin uyku kalitesinin düşük olduğu görülmüştür. Literatürde üniversite öğrencilerinin PUKİ ile yapılan değerlendirmelerde, kötü uyku kalitesi sıklığı %19,9 ile %57,5 arasında değişmektedir (14,15,25,26). Yurtta kalan öğrencilerle gerçekleştirilen bir çalışmada da katılımcıların %32,2 sinin uyku kalitesinin kötü olduğu görülmüştür (27) Çalışma sonuçları kötü uyku kalitesi sıklığı açısından diğer çalışmalarla uyumludur. Uyku kalitesi ile ilgili sorunların adolesan/genç öğrenci grupları arasında yaygın olması dikkati çekmekte ve uyku kalitesinin iyileştirilmesi için müdahale çalışmalarına gereksinim olduğu görülmektedir. Çalışmada kötü uyku kalitesi sıklığı erkek öğrencilerde daha yüksek bulunsa da, literatürdeki birçok çalışmada kadınlarda daha yüksek olduğu görülmüştür (15,28). Bu farklılığın, çalışmadaki erkek öğrencilerde 3 kişilik odada kalma sıklığının, egzersiz yapma sıklığının ve sigara kullanma sıklığının daha yüksek olmasından kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir. Bu çalışmada kilolu ve obez öğrencilerde, odadaki kişi sayısı daha fazla olan grupta, kafeinli ya da alkollü içecek kullanan içecek kullanan öğrencilerde uyku kalitesi daha kötü olmasına karşın gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklık saptanamamıştır. Şişmanlığın (29,30), çevresel gürültü ve kalınan odadaki kişi sayısının (31,32), kahve tüketiminin (33,34,35) ya da alkol tüketiminin (17,30,35,36) uyku kalitesini olumsuz etkilediği gösteren çalışmalar mevcuttur. Gruplar arası farklılık saptanamama nedeni örnek büyüklüğünün yetersizliği olabilir Sigara kullanımı ve uyku kalitesinin kötü olması ilişkisi pek çok çalışmada incelenmiş ve gösterilmiştir (17,30,32,33,36). Saygılı ve arkadaşlarının 2011 yılında yaptığı bir çalışmada, uyku kalitesi en kötü olan grup çalışma yapıldığı dönemde sigara içenler olurken, en iyi düzeyde olanlar hiç sigara içmeyenler olmuştur (26). Bu çalışmada ise öğrencilerde sigara kullanımı ile uyku kalitesinin kötü olması arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Tablo 2. PUKİ ye göre düşük uyku kalitesi ile ilişkili faktörler. Değişken adı Uyku sorunu yaşama durumu Uykuya dalma problemi yaşama durumu İlaç Kullanımı Son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşama durumu Beta Wald test p value OR (%95 Güven Aralığı (GA)) Hayır - 1 Evet 2, ,75 (1,20-135,80) Hayır - 1 Evet 2,178 < ,83 (4,91-15,88) Hayır - 1 Evet 0, ,54 (1,12-5,76) Hayır - 1 Evet 0, ,66 (1,48-4,81) *Uyku kalitesi PUKİ ile değerlendirilmiş, modelde 6 ve üzeri 1, 5 ve altı 0 olarak gruplanmıştır. 97

6 Çalışma katılımcılarının yaklaşık üçte birinin Epworth ölçeğine göre gündüz uykululuk sorunu yaşadığı tespit edilmiştir. Yapılan bir çalışmada Epworth ölçeğinde 11 puan ve üstü alan tıp fakültesi öğrencilerinin sıklığı %34,5 bulunmuştur (37). Roth ve arkadaşlarının normal populasyonda beklenen gündüz uykululuk sıklığını %0,5-12,0 arasında tanımladığı düşünüldüğünde (38), gerek bu çalışmada gerekse tıp fakültesi öğrencilerinde yapılan diğer çalışmada da görüldüğü gibi adolesan/genç grupta uyku kalite sorunu toplum ortalamasının üstündedir. Epworth e göre gündüz uykululuk sorunu olanlarda kötü uyku kalitesine sahip olma sıklığı, gündüz uykulu olmayanlara göre daha yüksek bulunmuş olsa da aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Uyku sorunlarının birbiri ile ilişkileri ve etkileşimleri araştırılmalı, konu ile ilgili topluma ve özellik arzeden hasta gruplarına yönelik önlemler alınmalıdır. Fiziksel ve ruhsal problemlere sahip olmanın uyku kalitesi üzerinde olumsuz etkileri olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir (26,33,35). Araştırma kapsamındaki öğrencilere herhangi bir hastalığa sahip olma durumları sorularak, hastalık durumunun uyku kalitesine etkisi incelendiğinde, hastalık beyan eden öğrencilerin daha fazla kötü uyku kalitesine sahip olduğu ancak istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmadığı görülmüştür. Araştırma kapsamındaki öğrencilerin sıklıkla, uyku kalitesi ile ilişkisi belirgin olmayan dermatolojik hastalıkları beyan etmeleri sonuçların daha önceki çalışmalardan farklı olmasının nedeni olabilir. Duygusal ve fiziksel stres durumunun uyku kalitesi üzerinde olumsuz etkisi olduğunu gösteren çok sayıda çalışma bulunmaktadır (16,32,33, 35,39,40). Bu araştırmada da literatüre uygun şekilde stres ile uyku kalitesinin kötü olması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmış, son bir ayda yaşamlarında zorlayıcı bir olay yaşayanlarda kötü uyku kalitesi sıklığının 2,6 kat arttığı görülmüştür. Herhangi bir ilaç kullanımı ile uyku kalitesi arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüş, regresyon analizinde ilaç kullanımı olanlarda uyku kalitesinin kötü olması sıklığının 2,5 kat arttığı gösterilmiştir. Günümüzde ilaç seçiminde uyku ile ilgili sorunlar bakımından çoğunlukla, hastalarda ilaca bağlı gündüz uykululuk hali ve dikkat gerektiren işlerde çalışma durumuna etkisi yönünden değerlendirme yapılmaktadır. İlaçların uyku kalitesi üzerine olan etkileri geri planda kalmaktadır. Bu çalışmada ilaç kullanan katılımcı sayısının azlığı ve ilaç etken maddelerinin değerlendirilmemiş olması sınırlılık oluşturmuştur. Uyku kalitesinin kötü olması ile ilaç kullanımı arasındaki ilişkiyi daha açık bir şekilde ortaya koyacak geniş ölçekli çalışmalar yapılmalıdır. Uyku kalitesi açısından uykuya dalma problemi olma ile olmama arasında anlamlı farklılık saptanmış, uykuya dalma problemi yaşamanın uyku kalitesinin kötü olması sıklığını 8,8 kat arttırdığı görülmüştür. Temel ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada uykuya dalma süresinin uzamasının uyku kalitesini olumsuz etkilediği gösterilmiştir (40). Bir başka çalışmada uykuya dalmaya güçlüğü yaşamanın depresif semptomlarla ilişkili olduğu gösterilmiştir (41). Uykuya dalma güçlüğünün uyku kalitesinin kötü olması ve diğer sağlık sorunları ile ilişkisini araştıran temsil düzeyi daha yüksek çalışmalar yapılmalıdır. Yapılan çalışmalarda uyku ile ilgili bir hastalığı olma durumunun iyi uyku kalitesi sıklığını istatistiksel olarak anlamlı şekilde azalttığı gösterilmiştir (33). Bu araştırmada da uyku ile ilgili hastalığı olan ve olmayan öğrenciler arasında uyku kalitesi açısından anlamlı farklılık saptanmıştır. Uyku ile ilgili hastalıklar yönünden aile öyküsü olan bireyler, uyku kalitesinin kötü olması ve ilişkili sorunlar yönünden değerlendirilmelidir. Uyku sorunu yaşayan katılımcıların dörtte üçünün uyku kalitesinin kötü olduğu görülürken, uyku sorunu yaşamanın uyku kalitesinin kötü olması sıklığını 12,74 kat arttırdığı görülmüştür. Literatürde uyku bozukluğu, uyku sorunu yaşama ve uyku kalitesinin kötü olması terimlerinin birbirleri ile eş anlamlı terimler olarak kullanıldığı görülmüştür (1,2,30,42). Bu çalışmada uyku sorunu yaşama durumu sorulurken, katılımcıların uyku durumları ile ilgili öznel değerlendirmelerini almak amaçlanmış, uyku kalitesi durumu PUKİ kullanılarak değerlendirilmiştir. Uyku sorunlarının neler olduğu konusunda detaylı sorgulama yapılmamıştır. Sınırlılık oluşturan bu durumun ilerdeki çalışmalarda detaylı sorularla değerlendirilmesi faydalı olacaktır. SONUÇ VE ÖNERİLER Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi ne göre katılımcıların önemli bir bölümünün uyku kaliteleri kötüdür. Uyku sorunu ve uykuya dalma problemi olma, son bir ayda zorlayıcı bir olay yaşama ve ilaç kullanımı uyku kalitesine etkili faktörler olarak bulunmuştur. Çalışma sonuçlarına göre yurtlarda uykuya dalmakta problem yaratan nedenlerin engellenmesi, odalarda kalan kişi sayısının mümkün olduğunca azaltılmasının sağlanması ve öğrencilerin yaşamlarında sıkıntı yaratacak durumlarla ilgili psikolojik destek verilmesi gerekmektedir. 98

7 Uykusuzluk şikâyeti başlayan kişilerde ilk önce alınacak önlem, uykuya geçişi engelleyen, yavaşlatan her türlü alışkanlığı yaşam biçiminden çıkarmak olarak tanımlanan uyku hijyenini sağlamak olmalıdır. Çalışmanın bir üniversitenin yurtlarında kalan öğrencileri temsil etmesi kısıtlılıklarından birisidir ve sonuçlara ihtiyatlı yaklaşılmalıdır. Benzer konudaki yapılacak çalışmaların temsil gücünün daha yüksek olması önerilebilir. Öğrencilerde uyku kalitesinin düşük olması bedensel, ruhsal, sosyal sağlıkta bozulma ve akademik başarıda düşmeye neden olabilir. Önlenebilir bir sorun olması, konu ile ilgili müdahalelerin önemini arttırmaktadır. Sağlıklı yaşam alışkanlıklarının geliştirilmesi, uyunulan yerin fiziki koşullarının iyileştirilmesi, stres ve obezite ile mücadelenin uyku kalitesi ile ilgili sorunların önlenmesinde ve tedavisinde etkili olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Özgen F, Uyku ve Uyku Bozuklukları, Psikiyatri Dünyası, 2001;5: Gelder M, Sleep-Wake Disorders, Eds: Andreasen N, Geddes J, İn: New Oxford Textbook of Psychiatry, 2th edition, New York, Oxford University Press, 2009, p: Öztürk O, Uyku Bozuklukları, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, 10th edition, Ankara, Feryal Basımevi, 2004, p: Manni R, Ratti MT, Marchioni E, et al. Poor sleep in adolescents: a study of year-old Italian secondary school students. Journal of Sleep Research 2003;6: Eisendrath S, Lichtmachr J, Sleep Disorders, Eds:Queen G, Papadakis M, McPhee S, İn: Current Medical Diagnosis and Treatment, 51st edition, Lange&Mc Graw Hill, United States of America, 2013; p: Vgontzas AN, Kales A, et al. Sleep and its disorders, Annual Review of Medicine, 1999; 50: Braunwald E, Fauer AS, Kasper DL, Sleep Disorders, Ed: Charles A, Harrison Textbook of Internal Medicine, 16.edition, The McGraw-Hill Companies, United States of America, 2005; p: Ram S, Seirevan R, et al. Prevalence and impact of sleep disorders and sleep habits in the United States, Sleep Breath, 2010;14: Erişkin Toplumda Ulusal Uyku Epidemiyolojisi Araştırması (TAPES), /uyku/11uykusunu/8_a_demir.pdf [Acces date: Ağustos 2014] 10. Hidalgo MP, Caumo W, et al. Sleep disturbances associated with minor psychiatric disorders in medical students. Neurological Science, 2002;23: Young TB, et al. Epidemiology of daytime sleepiness: definitions, symptomatology and prevalence. Journal Clinical Psychiatry 2004;65(16): Trockel, M.T, Barnes, M.D, Egget, D.L, et al. Health-related variables and academic performance among first-year college students, implications for sleep and other behaviors. Journal of American College Health, 2000;49: Yang M, Wu H, Hsieh M, Liu M, Lu F, et al. Coping with sleep disturbances among young adults: a survey of first-year college students in Taiwan. Behavioral Medicine, 2003:29; Feng S, Chen W, Yang Z, et al. Study on the status and quality of sleep-related influencing factors in medical college students. Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi, 2005;26: Suen K, Hon L, Tam W, et al. Association between sleep behavior and sleeprelated factors among university students in Hong Kong. Chronobiology International, 2008;25: Verlander LA, Benedict JO, Hanson DP, et al. Stress and sleep patterns of college students. Percept Mot Skills, 1999;88: Jean-Louis G, Von Gizycki H, Zizi F, Nunes J, et al. Mood states and sleepiness in college students: influences of age, sex, habitual sleep, and substance use. Percept Mot Skills, 1998;87: Mesquita G, Reimão R, et al. Nightly use of computer by adolescents, Its effects on quality of sleep. Arq Neuropsiquiatr, 2007;65: Johnson JG, Cohen P, Kasen S, et al. Association between television viewing and sleep problems during adolescence and early adulthood. Arch Pediatr Adolesc Med, 2004;158: Buysse DJ, Reynolds CF, Monk TH, et al. The Pittsburgh Sleep Quality Index: A New Instrument for Psychiatric Practice and Research, Psychiatry Res. 1989;2: Ağargün MY, Kara H, Anlar Ö, et al. Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksinin Geçerliliği ve Güvenirliği, Türk Psikiyatri Dergisi, 1996;2: johns M, et al. A New Method for Measuring Daytime Sleepines: The Epworth Sleepiness Scale, Sleep, 1991;14 (6): Ağargün MY, Çilli AS, Kara H, Bilici M, et al. Epworth Uykululuk Ölçeğinin Geçerliliği ve Güvenilirliği, Türk Psikiyatri Dergisi, 1999;10(4):

8 24. Miletin MS, Hanly PJ, et al. Measurement proporties of the Epworth sleepiness scale, Sleep Medicine, 2003;4: Tsui, Y, Wing, Y.K, et al. A study on the sleep patterns and problems of university business students in Hong Kong. Journal of American College Health, 2009;58: Saygılı S, Akıncı A, et al. Üniversite Öğrencilerinde Uyku Kalitesi Ve Yorgunluk, Electronic Journal of Vocational Colleges, Aralık 2011: Abolfotouh M, Bassiouni F, et al. Health-related lifestyles and risk behaviours among students living in Alexandria University hostels, Eastern MediterraneanHealth Journal, 2007;13(2): Cheng S, Shih C, et al. A study on the sleep quality of incoming university students, Psychiatry Research, 2012;197: Gupta K, Mueller W.H, Chan W, et al. Is Obesıty Associated With Poor Sleep Quality In Adolescents, American Journal of Human Biology, 2002;14(6): Fernandez MJ, Vgontzas AN, Bixler EO, Singareddy R, Shaffer ML, Calhoun SL, Karataraki M, et al. Clinical and polysomnographic predictors of the natural history of poor sleep in the general population, Sleep, 2012;1;35(5): Brown F, Buboltz C, Soper B, et al. Relationship Of Sleep Hygiene Awareness, Sleep Hygiene Practises, Sleep Quality İn University Students. Behavioral Medicine, 2002;28(1): Altıntaş H, Sevencan F, et al. HÜTF Dönem 4 Öğrencilerinin Uyku Bozukluklarının ve Uykululuk Hallerinin Epworth Uykululuk Ölçeği İle Değerlendirilmesi, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 2006:15(7): Şenol V, Soyer F, Akça R, et al. Adolesanlarda Uyku Kalitesi ve Etkileyen Faktörler, Kocatepe Tıp Dergisi, 2012;14: Sven KP, Ton WS, Han KL, et al. Associations Of Sleep Hygiene Related Factors And Sleep Quality Among Unıversity Students İn Hong-Kong, Chronobiology International, 2000; 25(5): Lund HG, Reider BD, Whiting AB, Prichard JR, et al. Sleep Patterns and Predictors of Disturbed Sleep in a Large Population of College Students, Journal of Adolescent Health 2010; 46(2): Colleen E, Carney, Jack D, et al. Daily Activities And Sleep Quality In Collage Students, Chronobiology Intenational, 2006;23(3): Şahin S, Açıkel C, et al. An Assessment of Daytime Sleepiness Among Students of The Gülhane Military Faculty of Medicine Using the Epworth Sleepiness Scale, TAF Preventive Medicine Bulletin, 2014:13(1): Roth T, Roehrs TA, Rosenthal L, et al. Normative and pathological aspects of daytime sleepiness. American Psychiatric Press. 1994;28: Eller T, Aluoja A, Vasar V, Veldi M, et al. Symptoms of anxiety and depression in Estonian medical students with sleep problems, Depression Anxiety, 2006;23(4): Temel F, Hancı P, et al. Ankara'da bir meslek lisesi 10. ve 11. sınıf öğrencilerinin uyku kalitesi ve etkileyen faktörler, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2010;53: Eller T, Aluoja A, et al. Symptoms Of Anxiety And Depression In Estonian Medical Students With Sleep Problems, Depression and Anxiety, 2006;23,4: Buysse D, Hall M, et al. Relationships Between the Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), Epworth Sleepiness Scale (ESS), and Clinical/Polysomnographic Measures in a Community Sample, J Clin Sleep Med. 2008;4(6):