Barit Agregasıyla Üretilen Ağır Bir Betonun Özelikleri

Transkript

1 Barit Agregasıyla Üretilen Ağır Bir Betonun Özelikleri Yasemin Akgün Ordu Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu, İnşaat Programı, Ordu Tel: E-posta: Ayşegül Durmuş Karadeniz Teknik Üniversitesi İnş. Müh. Böl., Trabzon Tel: E-posta: Ahmet Durmuş Karadeniz Teknik Üniversitesi İnş. Müh. Böl., Trabzon Tel: E-posta: Öz Ağır betonlar günümüzde,başka kullanım alanları da bulunmakla beraber, en yaygın olarak radyoaktif tesislerde meydana gelen radyasyondan (zararlı ışınlardan) korunmak için kullanılmaktadırlar. Bu betonların üretiminde kullanılan ağır agregaların; seçimi, bileşimlerinin belirlenmesi, üretimleri ve yerine konulmaları geleneksel betonlara göre oldukça farklı işlemler ve özen gerektirmektedir. Bu betonlar üzerinde gerçekleştirilen incelemelerin çok sınırlı düzeyde olduğu da bir gerçektir. Bu çalışmanın temel amacı; Doğu Karadeniz Bölgesi doğal ağır agregalarından biri olan barit agregasıyla üretilen ağır betonu, agrega petrografik yapısını da dikkate alarak, geleneksel bir betonla karşılaştırmalı olarak incelemektir. Bu amaçla ilk aşamada laboratuvarda farklı su/çimento oranlarıyla ( 0,30; 0,35; 0,40; 0,50; 0,55 ve 0,60 ) üretilen birim kütleleri 3500kg/m 3 civarında olan ağır betonların kullanımıyla hazırlanan standart silindir numuneler üzerinde gerçekleştirilen deneysel çalışmalardan elde edilen fiziksel ve mekanik özelikler geleneksel betonunkilerle karşılaştırılarak irdelenmekte ve bu suretle betonun kırılma mekanizmalarının açıklanmasına çalışılmaktadır. Ağır ve geleneksel betonların kırılma mekanizmalarının incelenmesi, kırılmaların agrega petrografik yapısından bağımsız olmadığını ve kırılmaların agrega dayanım yetersizliğinden ileri geldiğini göstermektedir. Yapı emniyeti için dayanım kadar sünekliğin de gerekli olduğu dikkate alındığında ağır betonların radyasyona karşı koruyucu beton perde ve ağırlık gerektiren özel yapılar hariç diğer yapılarda kullanılması pek uygun olmamaktadır. Anahtar Sözcükler: Ağır Beton, Geleneksel Beton, Kırılma Mekanizmaları, Davranışların Karşılaştırması. 465

2 Giriş Bilindiği gibi, üzerlerinde yeterli düzeyde inceleme yapılmamış olduğundan, dünyada, özellikle Türkiye de ağır betonların üretim ve kullanımları çok sınırlı durumdadır. Ağır betonlar, başka kullanım alanları da bulunmakla beraber, bugün en çok radyasyon yayan tesislerde meydana gelen tehlikeleri önlemek amacıyla kullanılmaktadır. Cisimlerin içine girebilme kabiliyeti yüksek olan nötron ışınları ile γ ışınları tehlikelidir. Nötron ışınları atom ağırlıkları küçük olan elementler, γ ışınları ise doğrudan birim kütlesi yüksek olan malzeme tarafından durdurulmaktadır. Bu suretle ağır betonlar her iki ışına karşı iyi bir yalıtım görevi yapmaktadır. Zira bu malzemenin içinde ağırlık itibari ile %50 den fazla miktarda bulunan hidrojen ve oksijen gibi hafif atomlu cisimler nötron ışınlarını pratik koşullar altında durdurmaya yeterli olmaktadır. Diğer taraftan bu betonun içinde bulunan ağır agregalar da γ ışınlarının geçmesini engellemektedir. Bu durum ağır betonun radyasyondan korunmak için ideal bir malzeme olduğunu göstermektedir (Durmuş, Gürsoy, 1997). Ağır beton üretiminde yararlanılan özel agregalar genellikle barit (BaSO 4 ), limonit (2Fe 2 O 3 H 2 O) ve magnetit (Fe 3 O 4 ) gibi demir cevheri olan doğal agregalar ya da sanayi artıkları olan demir ve kurşun parçacıkları gibi yapay agregalar olabilmektedir. Doğal ya da yapay ağır agrega kullanmak suretiyle üretilen bu betonlar teknik literatürde birim kütleleri genellikle 3000kg/m kg/m 3 arasında olan betonlar olarak tanımlanmakla birlikte özgül kütleleri 7400kg/m kg/m 3 arasında değişen demir parçacıkları yalnız ya da yukarıda adı geçen ağır agregalarla beraber kullanılarak üretilen betonların birim kütleleri 6500kg/m 3 e, özgül kütleleri 11300kg/m 3 civarında olan kurşun parçacıkları ile üretilen betonların birim kütleleri ise 8000kg/m kg/m 3 e kadar çıkabilmektedir. Ağır betonların geleneksel betonlardan en önemli farkı da birim kütlelerinin, ağır agrega içerdiklerinden dolayı, geleneksel betonlara göre çok daha büyük olmasıdır (Gürsoy, 1997; Durmuş, Gürsoy, 2000). Yapılan Çalışmanın Kapsam ve Amacı Bilindiği gibi betonların birim kütleleri arttıkça radyasyona karşı koruyucu etkinlikleri de o oranda artmaktadır. Geleneksel betonlarla radyasyona karşı aynı derecede korunabilmek için koruyucu beton perde kalınlığının ağır betonlarınkinden daha büyük olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle, ağır betonlar ağır agrega içerdiklerinden dolayı koruyucu beton perde kalınlığının minimuma indirgenmesine imkan vermektedir. Bu husus bu betonların üretimlerinin önemini ortaya koymaktadır. Daha önce de belirtilmeye çalışıldığı gibi bu betonlarda kullanılan ağır agregaların seçimi, bileşimlerinin belirlenmesi, üretimleri ve yerine konmaları geleneksel betonunkilerden oldukça farklı işlemleri gerektirdiği gibi daha yüksek bir özenin gösterilmesini de zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada söz konusu farklılıkların belirlenmesi ve barit agregası kullanılarak üretilen ağır betonun fiziksel ve mekanik özelikleri incelenerek bunlar geleneksel betonunkilerle karşılaştırılmakta ve böylece ağır betonun kırılma mekanizmasının açıklanmasına çalışılmaktadır. Bu durum Doğu Karadeniz Bölgesi Giresun ili, Dereli ilçesi doğal ağır agregalarından biri olan barit agregasıyla üretilen ağır betonun bileşiminin optimum tasarım koşullarının belirlenmiş olması da yapılan bu çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. 466

3 Deney Programı Öncelikle maksimum tane çapı 16mm olarak sınıflandırılan ağır ve geleneksel agregalar üzerinde gerçekleştirilen standart deneylere göre betonların üretiminde kullanılan agregaların fiziksel özelikleri daha sonra üretimlerinde kullanılan kayaçlardan alınan 75mm/150mm boyutlarındaki karot numunelerle de mekanik özelikleri ve KTÜ Jeoloji Mühendisliği laboratuvarlarında mevcut aygıtlarla petrografik yapıları belirlenmiştir. Ağır ve geleneksel betonların fiziksel ve mekanik özelikleri 150mm/300mm boyutlarında standart silindir numunelerle gerçekleştirilen deneylerle belirlenmiştir. Bu betonların ısı iletkenlikleri ise TS 388 ve TS 415 de önerilen plaka yöntemiyle ısı iletkenlik deneyleri standart silindir beton numunelerden kesilen 25mm kalınlığındaki deney numuneleri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Beton numuneler dökümlerinden bir gün sonra kalıplarından çıkartılarak 21 gün sıcaklığı 23 o C ± 2 o C olan kür havuzunda daha sonra sıcaklığı 24 o C ± 2 o C ve bağıl nemi %65 ± %5 olan bir ortamda saklanmışlardır. Ağır ve geleneksel betonlar 6 farklı su/çimento (S/Ç) oranında üretilerek eksenel basınç deneyine tabi tutulmuşlardır. Numuneler deney anında 28 günlüktü. Bilindiği gibi beton bir numunenin kırılması ya agrega dayanım düşüklüğünden ya agrega şertleşmiş çimento hamuru aderansının zayıflığından ya da sertleşmiş çimento hamuru dayanımının yetersizliğinden meydana gelmektedir. Bu çalışmaya konu olan ağır betonların kırılma mekanizmasının açıklanması ve geleneksel betonunkilerle karşılaştırılması amacı ile ağır ve geleneksel betonların çimento hamuru fazlarının dayanımı, agrega dayanımı ve agrega- serleşmiş çimento hamuru dayanımları, 40x40x160 mm lik çelik üçlü kalıplarla üretilen prizmatik numuneler üzerinde, eğilme deneyleri ve daha sonra eğilmede kırılan numune parçaları üzerinde de basınç deneyleri gerçekleştirilerek belirlenmiştir (Pul, 1994). Kullanılan Malzeme Özelikleri ın üretiminde kullanılan barit doğal ağır agregası, kristal yapılı olup tamamen barit minerallerinden oluşmaktadır. Geleneksel agrega ise kod adı kalker olan kalsit kristalleri ile %1 den az opak mineralleri içermektedir. Üretimlerde kullanılan her iki betonun karışımlarındaki agregaların granülometrik bileşimleri ortak tutulmuştur. Yine her iki betonda karakteristik basınç dayanımı 32,5 MPa olan KÇ32,5 çimentosu ile betonların mekanik özeliklerinin iyileştirilmesi amacıyla Sikament FF ticari adıyla pazarlanan süperakışkanlaştırıcı katkı maddesi kullanılmıştır. ın mutlak hacim yöntemiyle (TS 802) belirlenen bileşimleri çizelge 1 de, beton numunelere ilişkin boşluk oranı, poroziteler ve harç/agrega oranları ise çizelge 2 de verilmektedir. Deneysel Bulgular ın üretiminde kullanılan agregaların fiziksel, mekanik özelikleri, betonların fiziksel ve mekanik özelikleri çizelge 3 de, agrega ve betonların, birim şekildeğiştirme ölçerleriyle belirlenen gerilme-şekildeğiştirme diyagramları şekil 1, şekil 2 ve şekil 3 de verilmektedir. 467

4 Kırılma mekanizmalarının açıklanması için gerçekleştirilen deneylerde kullanılan numuneler ve deney türleri çizelge 4 de, bu deneylerden elde edilen bulgular çizelge 5 de, agrega üretiminde kullanılan kayaçların, su/çimento oranları 0,50 olan betonların ve çimento hamurunun gerilme-şekildeğiştirme diyagramı şekil 4 de verilmektedir. Ağır ve geleneksel betonlardaki harç fazını aynı özeliklerde elde edebilmek için beton üretiminde kullanılan su/çimento oranı 0,50, ağır betonlarda çimento/kum oranı 0,275, geleneksel betonlarda ise 0,425 olarak seçilmiştir. Bu harç bileşimleri de çizelge 5 de verilmektedir. Ağır ve geleneksel betonların çimento hamuruyla aynı özeliklere sahip olabilmesi için kayaç-çimento hamuru numunelerinin üretiminde kullanılan çimento hamurunun su/çimento oranı da 0,50 olarak seçilmiştir. Çizelge 1 Deneysel Çalışmalara Konu Olan Ağır ve Geleneksel ın Bileşimleri. Ağır Geleneksel Su/Çimento (W/C) Katkı Miktarı (%) Çimento (kg/m 3 ) Su (kg/m 3 ) Toplam Agrega (kg/m 3 ) Doyma Suyu (kg/m 3 ) 0, ,74 0, ,46 0, ,18 0, ,65 0, ,11 0, ,00 0, ,17 0, ,03 0, ,98 0, ,80 0, ,70 0, ,60 Çizelge 2 ın Bileşimleri Yardımıyla Hesaplanan Beton Numunelere İlişkin Boşluk Oranı, Poroziteler ve Harç/Agrega Oranları. Beton Cinsi Ağır Geleneksel Su/Çimento (W/C) (Boşluk Oranı) e= (V boşluk /V tane ) (Porozite) n = (V boşluk /V tüm ) Harç/Agrega Oranı 0,30 0,277 0,217 0,70 0,35 0,318 0,241 0,71 0,40 0,342 0,255 0,72 0,50 0,399 0,285 0,74 0,55 0,434 0,303 0,75 0,60 0,471 0,320 0,76 0,30 0,123 0,109 0,77 0,35 0,294 0,227 0,79 0,40 0,323 0,244 0,81 0,50 0,387 0,278 0,83 0,55 0,422 0,297 0,85 0,60 0,457 0,314 0,87 468

5 Çizelge 3 ın Üretiminde Kullanılan Agregaların Fiziksel, Mekanik Özelikleri, ın Fiziksel, Mekanik ve Isıl Özelikleri. Ağır ve Geleneksel Agregaların Fiziksel Özelikleri Agrega Tane Boyutu Agrega Türü Gevşek Birim Özgül Kütle (kg/m 3 ) Su Emme Kütle (kg/m 3 ) Kuru Doygun (%) İri Ağır ,28 (>4mm) Geleneksel ,42 İnce Ağır ,93 (<4mm) Geleneksel ,52 Ağır ve Geleneksel Agregaların Mekanik Özelikleri Karot Boyutu Agrega Türü Ortalama Basınç Day. Standart Sapma Karakteristik Basınç Day. Elastisite Modülü Poisson Oranı (MPa) (MPa) (MPa) (MPa) Ø=75 Ağır 35,71 5,26 28, ,33 h=150 Geleneksel 73,4 3,2 69, ,17 Ağır ve Geleneksel Agregaların Granülometrik Bileşimleri Granülometrik Sınıflar Toplam Kütle % si Ağır ve Geleneksel ın Birim Kütleleri (kg/m 3 ) Ağır Geleneksel W/C 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60 Kuru Doygun Ağır Geleneksel W/C Ağır ve Geleneksel ın Mekanik Özelikleri Ortalama Standart Karakteristik Başl. Basınç Day. Sapma Basınç Day. Elastisite (MPa) (MPa) (MPa) Modülü 0,50f c için teğet modülü (MPa) Poisson Oranı (MPa) 0,30 58,2 3,39 53, ,30 0,35 53,7 1,37 51, ,28 0,40 47,1 3,26 42, ,18 0,50 34,2 1,23 32, ,15 0,55 28,9 0,90 27, ,13 0,60 17,5 1,35 15, ,11 0, , ,28 0, , ,26 0, , ,25 0, ,10 35, ,23 0, ,40 28, ,22 0, ,00 24, ,20 Ağır ve Geleneksel ın Isı İletkenlik Katsayıları (λ) (kcal/m/h/ o C) Ağır Geleneksel W/C 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55 0,60 λ 0,798 0,780 0,762 0,744 0,717 0,709 1,092 1,082 1,065 1,054 1,035 1,

6 Gerilme (σ) (MPa) W/C=0.30 W/C=0.35 W/C=0.40 W/C=0.50 W/C=0.55 Gerilme (σ) (MPa) W/C=0.30 W/C=0.35 W/C=0.40 W/C=0.50 W/C=0.55 W/C=0.60 W/C= Boyuna Şekildeğiştirme (10 4 ε) Boyuna Şekildeğiştirme (10 4 ε) Şekil 1 Ağır betonların tipik gerilme-şekildeğiştirme diyagramları. Şekil 2 Geleneksel betonların tipik gerilme-şekildeğiştirme diyagramları. Gerilme (σ) (MPa) 80 Geleneksel Agrega Ağır Agrega Boyuna Şekildeğiştirme (10 4 ε) Şekil 3 Ağır ve geleneksel agreganın gerilme-şekildeğiştirme diyagramları. Gerilme (σ) (MPa) Ağır Agreaga Geleneksel Agrega Geleneksel Beton Ağır Beton Çimento Hamuru Boyuna Şekildeğiştirme (10 4 ε) Şekil 4 Agrega üretiminde kullanılan kayaçların, betonların ve çimento hamurunun gerilmeşekildeğiştirme diyagramları (W/C=0.50) 470

7 Çizelge 4 Kırılma Mekanizmalarının Açıklanması için Gerçekleştirilen Deneylerde Kullanılan Numuneler, Deney Türleri ve Ölçülen Dayanımlar Numunenin Yapısı Ölçülen Dayanımlar Eğilme ve Basınç Deneyleri Eğilme Dayanımı Ağır ve Geleneksel Agrega Basınç Dayanımı Eğilme Dayanımı Çimento Hamuru Basınç Dayanımı Eğilme Dayanımı Ağır ve geleneksel Agregalı Harç Basınç Dayanımı Ağır ve Geleneksel Kayaç-Çimento Hamuru Aderans Dayanımı Ağır ve Geleneksel Kayaç-Harç Aderans Dayanımı Deney bulguları, betonun mekanik özeliklerinin dolayısıyla da kırılma mekanizmalarının agrega dayanım özeliklerinden bağımsız olmadığını açık bir biçimde ortaya koymaktadır. Zira betonun basınç ve çekmede kırılma mekanizmalarının incelenmesi gerçekten de iki şekil kırılmanın varlığını göstermektedir. Birinci şekil kırılmada, önce agregaların yada agregalarla çimento hamuru arasındaki aderansın tükenmesi betonun kırılmasına neden olmamaktadır. Bu durumda çekmede numunenin dayanımını sadece çimento hamuru sağlamaktadır. İşte sadece bu özel durumda agrega dayanım özelikleri betonun kırılması üzerinde hiçbir rol oynamamaktadır. Basınçta ise, agregalar betonun dayanımı üzerinde elastisite modülleriyle etkili olmaktadır. Bu da beton basınç dayanımının dolayısıyla da kırılma mekanizmasının daima agrega dayanım özeliklerine bağlı olduğunu göstermektedir. İkinci şekil kırılmada, önce agregaların ya da agregaların çimento hamuruyla aderanslarının tükenmesi numunelerin kırılmasına neden olmaktadır. Bu durumda agrega dayanım özelikleri basınçta olduğu gibi çekmede de beton dayanımı üzerinde başlıca etken olmaktadır. 471

8 Çizelge 5 Ağır ve Geleneksel ın Kırılma Mekanizmalarının Belirlenmesi için Gerçekleştirilen Deneylerden Elde Edilen Bulgular (Agregaların Mekanik Özelikleri için bkz. çizelge 3). W/C 0,50 0,55 0,60 Sertleşmiş Çimento Hamurunun Mekanik Özelikleri (Hüsem,1995) Başlangıç 0,50f c için Numune Ortalama Basınç Elastisite teğet Boyutları Dayanımı (MPa) Modülü modülü (MPa) (MPa) 150/300 silindir /300 silindir 27 75/150 karot /300 silindir /300 silindir 25 75/150 karot /300 silindir /300 silindir 19 Poisson Oranı , , ,22 75/150 karot 16 Ağır ve Geleneksel daki Harç Fazlarının Bileşimleri (kg/m 3 ) Bileşenler Ağır Agregalı Harç Geleneksel Agregalı Harç Çimento Su Kum Kayaç, Çimento Hamuru ve Harç Numunelerin (40mmx40mmx160mm) Eğilme ve Basınç Dayanımları Numuneler Ortalama Eğilme Dayanımı (MPa) Ağır Agrega Kayacı 7,58 47,29 Geleneksel Agrega Kayacı Çimento Hamuru 4,9 35,8 Ağır Agregalı Harç 6,1 36,55 Geleneksel Agregalı Harç 5 35 Kayaç-Harç ve Kayaç-Çimento Hamuru Aderans Dayanımları Ortalama Basınç Dayanımı (MPa) Numuneler Aderans dayanımı (MPa) Ağır Agrega Kayacı-Harç 1,5 Geleneksel Agrega Kayacı-Harç 1,1 Ağır Agrega Kayacı-Çimento 2,9 Hamuru Geleneksel Agrega- Çimento Hamuru 0,4 Sonuçlar Ağır betonların üretiminde kullanılan ağır agrega granülometrilerinin boşluk oranını azaltacak ve çatlama riskini minimum düzeyde tutacak özelikte olması gerekmektedir. Söz konusu özelikte beton elde etme şansını yükseltmek için agreganın ince kısmının ayrılması ve betonun doğru olarak yerleştirilmesine imkan tanıyan minimum karma suyunun kullanılması uygun olmaktadır. Bu çalışmadan elde edilen bulguların irdelenmesi boşluk oranı ve çatlama riski minimum beton üretmek için kütlece su/çimento oranının 0,40 ın altına indirgenmesi gerektiğini göstermektedir. 472

9 Ağır agrega kullanımından dolayı bu betonların ayrışma riskinin yüksekliği, homojenliğin sağlanmasında gösterilen özenin geleneksel betonlarınkinden daha fazla olmasını gerektirmektedir. Betondaki boşluk oranının minimum olabilmesi için, kullanılan kumun da ağır olması durumunda, kütlece optimum harç/agrega oranı 0,70 civarında olmaktadır. Bu oranın daha küçük olmasının ağır betonlar üzerinde yapmış olduğu olumsuz etki geleneksel betonlarınkinden daha fazladır. Durum böyle olunca harç/agrega oranını 0,70 in üstünde tutmak, boşluk oranını azaltmak dolayısıyla da zararlı ışınlara karşı betonun koruyucu etkisini artırmak için, daha uygun olmaktadır. Deneyler ağır betonun mekanik özeliklerinin dolayısıyla kırılma mekanizmalarının, geleneksel betonunkiyle karşılaştırıldığında, agrega dayanım özeliklerinden bağımsız olmadığını ve bu çalışmaya konu olan ağır ve geleneksel betonların kırılmalarının genellikle agrega dayanım yetersizliğinden ileri geldiğini göstermektedir. Öneriler Ağır betonların geleneksel betonlardan en önemli farkı üretimlerinde kullanılan agregaların ağır oluşudur. Ağır agrega betonun birim kütlesini arttırarak radyasyona karşı koruyuculuğu da arttırmaktadır. Böylece ağır betonlarla inşa edilen kalınlığı küçük koruyucu beton perdelerle radyasyona karşı korunulabilmektedir. Yapının emniyeti için dayanım kadar sünekliğin de gerekli olduğu dikkate alındığında ağır betonların radyasyona karşı koruyucu beton perde ve ağırlık gerektiren özel yapılar hariç diğer yapılarda kullanılması pek uygun olmamaktadır. Zararlı nükleer ışınlara karşı koruyucu beton perde kalınlıklarının ışın cinsine göre hesaplanması için bir Türk standardının hazırlanmasında yarar bulunmaktadır. Gelecekte meydana gelebilecek nükleer savaşlardan ve/veya nükleer santral kazalarından dolayı çevreye yayılan radyasyon etkisinden korunmak için sığınak gibi yapılar yapmak ve yapıların kayma-devrilme emniyetlerini daha ucuza sağlamak istekleri ağır betonların üretim ve kullanımının giderek yaygınlaşmasını gerektirmektedir. Oysa Türkiye de ağır beton üretimine elverişli doğal ağır agrega yatakları, bunların genel jeolojik, petrografik, mineralojik özelikleri ve rezervleri iyi bilinmemektedir. Bu da gelecekte araştırmaların bir kısmının bu alanda yapılmasının önemini ortaya koymaktadır. Özelikle Türkiye de bilinen doğal ağır agrega yataklarının azlığı ve yapay ağır agregaların da pahalı oluşu bu agregalarla üretilen ağır betonların kullanımına karar vermeden önce maliyetlerinin geleneksel betonlarınkiyle karşılaştırılmasını gerektirmektedir. Teşekkür Bu çalışma Karadeniz Teknik Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. Proje Kod No:

10 Kaynaklar Durmuş, A. ve Gürsoy, Y. (1997) Comparative study of heavyweight concrete produced using one of the natural heavyweight aggregates present in the Eastern Blacksea Region with traditional concrete, Proceeding of the Fourth International Conference on Civil Engineering, Tehran. Durmuş, A. ve Gürsoy, Y. (2000) Doğu Karadeniz Bölgesi doğal agregalarından biriyle üretilen ağır betonun başlıca özelikleri, Hazır Beton Yayın Organı, Hazır Beton Dergisi, sayı: Gürsoy, Y., (1997) Doğu Karadeniz Bölgesi doğal ağır agregalarından biriyle üretilen ağır betonun geleneksel bir betonla karşılaştırmalı olarak incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 136 sayfa. Hüsem, M., (1995) Doğu Karadeniz Bölgesi hafif agregalarından biriyle üretilen hafif betonun Geleneksel Bir Betonla Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 170 sayfa. Pul, S., (1994) Agrega Petrografik Yapısının Betonun Dayanım ve Akışkanlığı Üzerindeki Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 86 sayfa. Türk Standartları, (1977) Plaka metodu ile ısıl iletkenliğin tayini (TS 388), Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. Türk Standartları, (1977) Isıl iletkenliğin, ısıl geçirgenlik direncinin yapıda kullanılması için hesap değerlerinin bulunması (plaka metodu ile) (TS 415), Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. Türk Standartları, (1985) Beton karışım hesapları (TS802) Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. 474