T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ALANLAR ORTAK KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARDA ĠLK YARDIM 720S00045

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ALANLAR ORTAK KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARDA ĠLK YARDIM 720S00045 Ankara, 2011

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR...ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ BAġ VE OMURGA KIRIKLARI Kırık Kırık ÇeĢitleri Kırık Belirtileri Kırıklarda Ġlk Yardım Çıkık Çıkık Belirtileri Çıkıklarda Ġlk Yardım Burkulma Burkulma Belirtileri Burkulmalarda Ġlk Yardım BaĢ ve Omurga Kırıkları BaĢa Üçgen ve Silindir Sargı Uygulama Boyuna Tespit Uygulama UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ ÜST EKSTREMĠTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Köprücük Kemiği Kırığında Tespit Omuz Çıkığında Tespit Kol Kemiği Kırığında Tespit Dirsek Kırığında Tespit Ön Kol ve El Bileği Kırıklarında Tespit UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇ VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ KALÇA VE ALT EKSTREMĠTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Kalça Kemiği Kırığında Tespit Uyluk Kemiği Kırığında Tespit Diz Kapağı Kırığında Tespit Bacak Kemiği Kırığında Tespit Ayak ve Ayak Bileği Kırığında Tespit Ayak Bileği Burkulmasında Elastik Sargı Uygulaması UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR 720S00045 Alanlar Ortak Alanlar Ortak Kırık, Çıkık ve Burkulmalarda Ġlk Yardım Kırık, çıkık ve burkulmaları ayırt ederek baģ ve omurga, üst taraf kemikleri, kalça ve alt taraf kemikleri kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulama ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/16 ÖNKOġUL YETERLĠK MODÜLÜN AMACI EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Ġlk yardımın temel ilkeleri, temel yaģam desteği, yaralanmalarda ilk yardım modüllerini baģarmıģ olmak Kırık, çıkık ve burkulmalarda ilk yardım uygulamak Genel Amaç Olay yerinde tekniğine uygun olarak kırık, çıkık ve burkulmalarda ilk yardım uygulayabileceksiniz. Amaçlar 1. BaĢ ve omurga kırıklarında ilk yardım uygulayabileceksiniz. 2. Üst taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulayabileceksiniz. 3. Kalça ve alt taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulayabileceksiniz. Donanım: Ġnsan mankeni, çeģitli ebatlarda tahta parçaları, değiģik ebatlarda sargı çeģitleri, elastik sargı, gazete, dergi, mukavva, buz torbaları, battaniye, yastık, bez parçaları, havlu, çengelli iğne, makas, kalem, kâğıt, tepegöz, projeksiyon cihazı, afiģ, resim, CD, DVD, bilgisayar Ortam: Teknik laboratuvar Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru- yanlıģ testi, boģluk doldurma, eģleģtirme vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, GĠRĠġ Kırık, çıkık ve burkulmalarda hasta veya yaralıya zamanında ve doğru ilk yardım müdahalesi yapılmadığında kanama, enfeksiyon, sakat kalma, organ kaybı vb. hayati tehlike oluģturacak durumlar meydana gelebilir. Bu nedenle ilk yardımcının kırık, çıkık ve burkulmalarda ilk yardım konularında iyi bir donanıma sahip olması gerekir. Bu modüldeki bilgi ve becerileri baģarı ile tamamladığınızda kırık, çıkık ve burkulmalarda ilk yardım uygulamaları ile ilgili tutum ve davranıģları kazanmıģ olacaksınız. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ BaĢ ve omurga kırıklarında ilk yardım uygulayabileceksiniz. ARAġTIRMA Kırık ve kırık belirtilerini araģtırarak bir sunu hazırlayınız. Kırık, çıkık ve burkulmalarda kullanılan ilk yardım malzemelerini araģtırınız. 1. BAġ VE OMURGA KIRIKLARI Kırık, çıkık ve burkulmalarda uygulanan ilk yardım müdahaleleri, ağrıyı azaltıp Ģok geliģmesini damar ve sinir yaralanmalarını önleyerek sakat kalma ve ölüm oranını azaltır. Yerinde ve zamanında yapılan ilk yardım normal yaģama kısa zamanda dönme ihtimalini artırır Kırık Kemik bütünlüğünün bozulmasına kırık denir. Kırıklar, kemik ve kemiğe yakın kas, eklem, bağlar gibi yumuģak dokularda vurma, çarpma ve düģme gibi kazalar sonucunda meydana gelebilir. Ayrıca yaģlılık döneminde kendiliğinden de kırıklar oluģabilir Kırık ÇeĢitleri Kırıklar kendi aralarında açık ve kapalı kırık olarak sınıflandırılır. Resim 1.1: Kırık Ģekilleri 3

8 Açık kırık Deri bütünlüğünün bozularak deri altındaki yumuģak dokuların veya kırık kemik uçlarının görülmesine açık kırık denir. Açık kırıklarda kapalı kırıklara göre kan kaybı daha fazla olur. Ayrıca açık kırıklar, kemiğin ciltteki ve dıģ ortamdaki bakteriler ile kirlenerek enfeksiyon oluģmasına neden olabilir. Kapalı kırık Resim 1.2: Açık kırık Kemik bütünlüğünün bozulup deri bütünlüğü bozulmadan meydana gelen kırıklara kapalı kırık denir. Açık kırıklara göre kapalı kırıklara daha fazla rastlanır Kırık Belirtileri Resim 1.3: Kapalı kırık Kırık bölgenin alt kısımlarında nabız alınamaması, solukluk, soğukluk, his kaybı ve uyuģukluğun geliģmesi kırık yakınındaki damarlar ve sinirlerde zedelenme ve sıkıģma olduğunu düģündürmelidir. Belli baģlı kırık belirtileri Ģunlardır: ġekil bozukluğu Hassasiyet Hareket ile artan ağrı 4

9 Deride soğukluk hissi ve solukluk Hareket kaybı Krepitasyon (kırık uçların çıkardığı sürtünme sesi) Kanamaya bağlı kızarıklık ve morarma ġiģlik Kırıklarda Ġlk Yardım Resim 1.4: Açık kırık Kırık, çıkık ve burkulmalarda ilk yardımcı öncelikle çevre güvenlik önlemlerini alır. Daha sonra yaralının bilinç kontrolünü yaparak ABC yönünden değerlendirir. Hasta ya da yaralının kendisinden veya çevredekilerden olayla ilgili bilgi alır (olayın ne olduğu, nasıl olduğu, ne zaman olduğu vb.). Bilinç açık ise hasta ya da yaralıya kendisini tanıtarak sakinleģmesini sağlar ve yapacağı uygulamalar hakkında bilgi verir. Kırık, çıkık ve burkulmalarda yaralı bölgenin hareketini engellemek ve durumun daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla bölgenin tespit edilmesi gerekir. Kırık bölgesinde kırık ile beraber komģu doku ve organ yaralanmalarının kontrolleri yapılır. Kırıklarda genellikle komģu sinir ve damar yaralanması birlikte oluģur. Bu nedenle kırıklarda ilk yardım uygulamalarında yapılan tespitler ve sargılar yardımı ile bölgenin hareketi önlenerek sinirler ve damarlarda oluģabilecek hasarlar en aza indirilmiģ olur. Kırıklarda yapılan ilk yardım uygulamalarında; Hasta ya da yaralının hayatını tehdit eden yaralanmaya öncelik verilmeli, Gereksiz yere hareket ettirilmemeli, Kırık bölgedeki giysiler kesilerek çıkartılmalı, Kırık belirtileri değerlendirilmeli, Kanama var ise durdurulmalı, Açık kırık geliģmiģ ise yara temiz bir bezle kapatılmalı, Kırık bölgesine göre tespit malzemelerinin seçimi yapılmalı, Kırık olan bölgenin alt ve üst eklemlerini de içine alacak biçimde tespit yapılmalı, Üzeri örtülerek vücut sıcaklığı korunmalı, Gerekli ise tıbbi yardım (112) istenmelidir. 5

10 1.2. Çıkık AĢırı zorlama ya da baskı sonucunda kemiklerin eklem yerlerinden kalıcı olarak ayrılmasına çıkık denir. Çıkık, genellikle eklemlerin fazla zorlanması, çarpma, düģme ve darbe alma sonucunda oluģabilir. Eklem, tıbbi müdahale edilmeden normal konumuna dönemez Çıkık Belirtileri Kırık, çıkık ve burkulma belirtilerini ayırt etmek zordur. Kesin tanı hastane ortamında yapılan tetkikler sonucunda konur. Çıkık durumunda; Hareket kısıtlılığı, Ağrı, Hassasiyet, ġiģlik ve kızarıklık, Eklem bölgesinde Ģekil bozukluğu gibi belirtiler görülür Çıkıklarda Ġlk Yardım Resim 1.5: Omuz çıkığı Çıkıklarda ilk yardım uygulamaları aģağıdaki Ģekilde yapılmalıdır. Hasta ya da yaralı hareket ettirilmemeli, Çıkık, yerine oturtulmaya çalıģılmamalı, Eklem bulunduğu pozisyonda tespit edilmeli, Çıkığın alt bölgesindeki deri rengi, ısısı ve nabzı kontrol edilmeli, Üzeri örtülerek vücut sıcaklığı korunmalı, Gerekirse tıbbi yardım (112) istenmelidir. 6

11 1.3. Burkulma Eklemlerin fazla zorlanması, eklem bağlarının gerilmesi, yırtılması veya kopması durumuna burkulma denir. Burkulmalar, genellikle spor aktiviteleri, düģme veya çarpma gibi kazalar sonucunda geliģir Burkulma Belirtileri Burkulmalarda aģağıdaki belirtiler görülür. Hareket kısıtlığı Ağrı Hassasiyet ġiģlik ve morluk Burkulmalarda Ġlk Yardım Resim 1.6: Ayak bileğinde burkulma Burkulmalarda ilk yardım uygulamaları aģağıdaki Ģekilde yapılmalıdır. ġiģliği, morluğu ve ağrıyı azaltmak için soğuk uygulama yapılmalı, ġiģliği azaltmak için bölge vücut seviyesinden yukarıya kaldırılmalı, Burkulan bölge hareket ettirilmemeli, SıkıĢtırıcı bir sargıyla burkulan bölge tespit edilmeli, Gerekirse tıbbi yardım (112) istenmelidir BaĢ ve Omurga Kırıkları Kafatası kemiğinin esas görevi beyini darbelere karģı korumaktır. BaĢa alınan Ģiddetli darbe sonucunda kafatasında kırıklar oluģabilir. Ancak baģ kırıklarında, beyin zedelenmesi veya beyinde kanamanın geliģmesi, kırık oluģmasından daha da önemlidir. Diğer bölgelerde olduğu gibi baģ bölgesinde de açık veya kapalı Ģekilde kırıklar oluģabilir. 7

12 Kafatası kırığında göz çevrelerinde ve kulak arkasında morluklar geliģebilir. Ayrıca burun, kulak ve açık yara bölgesinden berrak veya pembemsi su gibi sıvı sızıntısı oluģabilir. Bu sıvının aktığı yeri tamponlamak sıvının akıģını engelleyerek hasar görmüģ beyinin basıncını daha da arttırır. Bu nedenle sıvının aktığı bölge temiz bir bez ile kapatılarak sıkı olmayacak Ģekilde bir sargı uygulanır. Resim 1.7: Kafatası kırığında göz çevrelerinde morluklar Resim 1.8: Kafatası kırığında kulak arkasında morluklar Omurga, küçük ve esnek kemiklerin üst üste dizilmesi ile oluģan yapıdadır. BaĢa destek vererek gövdeye bağlantısını sağlar. Ayrıca beyinin sinirsel iletimini sağlayan ve sinir sisteminin uzantısı olan omurilik, omurganın içinden geçer. Boyun ve bel omurları omurganın en hassas bölümünü oluģturur. Omurga kemiklerindeki ezilmeler ve kemiklerin eklem yüzeyinden kayması ve kırıklara bağlı olarak felçler ve ölüme kadar gidebilecek sonuçlar oluģabilir. Omurga kırıkları veya Ģüphesinde bölgede ağrı, kol ve bacaklarda his kaybı, hareketlerde kısıtlılık, karıncalanma ve uyuģukluk gibi belirtiler geliģir. Omurga yaralanması, kırık ya da Ģüphesi varsa hemen tıbbi yardım (112) istenir. Hasta veya yaralı, kesinlikle yerinden oynatılmaz ancak hasta veya yaralının bulunduğu yer tehlike arz ediyorsa baģ boyun gövde ekseni bozulmadan acil taģıma tekniklerinden uygun olan bir yöntemle güvenli bir yere alınır. 8

13 1.5. BaĢa Üçgen ve Silindir Sargı Uygulama Ġlk yardımcı diğer uygulamalarda olduğu gibi kendini tanıtarak hasta veya yaralıyı sakinleģtirir. Yapacağı ilk yardım uygulaması hakkında bilgi vererek çevredeki en uygun malzemenin seçimini yapar. Hasta veya yaralıya yapacağı ilk yardım uygulamasına göre pozisyon verir. Tespit iģleminde genellikle sargı (bandaj) çeģitlerinden üçgen sargı bezi kullanılır. Üçgen sargı bezi, adından da anlaģılacağı gibi üçgen Ģeklinde ve esnemeyen bir kumaģtan yapılmıģ olmalıdır. Üçgen sargı bezi, hazır hâlde bulunabileceği gibi kare Ģeklindeki bir kumaģın karģılıklı köģeleri üst üste getirilerek de elde edilebilir. Üçgen sargının en uzun kenarına taban, sivri olan ucuna tepe denir. Üçgen sargı bezi, askı, sargı, tespit etme ve sert malzemeleri kaplamak amacıyla kullanılır. Resim 1.9: Üçgen sargı bezi Üçgen sargıdan Ģerit sargı elde etmek için: Uygun bir zemine üçgen bandaj serilmeli. Üçgen bezin tepe bölümü tabana doğru katlanmalı. Ġstenilen enliliğe getirilene kadar üst üste katlamaya devam edilmeli. 9

14 Resim 1.10: Üçgen sargıdan Ģerit sargı oluģturma Üçgen sargıdan simit sargı elde etmek için: BaĢa üçgen sargı uygulamadan önce baģta yabancı bir cisim batması var ise simit sargı ile sabitlenir. Üçgen sargı katlanarak dar Ģerit sargı oluģturulmalı. Dar Ģerit sargı bir ucu elin içine alınmalı. Sargı tutulan avucun parmakları etrafında üst üste gelecek biçimde sarılmalı. Sargının orta kısmına gelindiğinde elden çıkartılmalı. Serbest kalan uç, içten aynı yöne doğru çevrilerek sarılmaya devam edilmeli. Serbest uç içe kıvrılmalı. Resim 1.11: Üçgen sargıdan simit sargı oluģturma BaĢa üçgen sargı uygulamak için: Malzemeler hazırlanmalı. Üçgen sargının tabanı 5cm kadar katlanmalı. Üçgen bezin taban bölümü alına yerleģtirilmeli Tabanın iki ucu ense kısmında birbirine çapraz geçirilmeli. 10

15 Uçlar öne doğru getirilerek alın bölgesi üzerinde bağlanmalı. Üçgen sargının ensede kalan ucu çekilerek gerdirilmeli veya kıvrılmalı. BaĢa üçgen sargı uygulama iģleminde bez kısa ise bezin taban bölümü alna yerleģtirilerek uçlar ense kısmında bağlanarak sabitleme yapılır. Resim 1.12: BaĢa üçgen sargı uygulanması BaĢa silindir sargı uygulamak için: Hasta veya yaralı oturur pozisyona getirilmeli. Hasta veya yaralının arka tarafına geçilmeli. Ġki tarafı silindir sargının rulo kısımları birer elde tutulmalı. Sargının alt kenarları kaģların üst ön bölümüne gelecek biçimde baģın arkasına doğru dolaģtırılmalı. BaĢın arkasında sargı çaprazlanmalı. Üstte kalan sargı baģın önüne getirilmeli. Altta kalan sargı baģın orta önünden alna kadar getirilmeli. Alna gelen sargı tepeden sargının üzerinden geçirilerek arkaya döndürülmeli. Arkada tekrar çaprazlanarak öne aktarılmalı. BaĢ tamamen sarılıncaya kadar iģleme devam edilmeli. Sargının bitiminde baģlangıç dönüģü üzerine dairesel dönüģ yapılmalı. Serbest uç alnın üzerinde tutturulmalı Boyuna Tespit Uygulama Boyuna tespit uygulama iģleminde genel prensipler uygulandıktan sonra aģağıdaki basamaklar uygulanır. Hasta veya yaralı düz olarak yatırılmalı. 11

16 BaĢ-boyun-gövde ekseni korunmalı. Sıkan giysiler gevģetilmeli veya çıkarılmalı. Bir gazete veya dergi ortalama 10 cm kalınlığında kıvrılmalı. Üçgen bir beze sarılmalı. Kendi dizimizde boyuna göre Ģekillendirip hazırlanmalı. Hazırlanan boyunluğun ortasını önde hasta veya yaralının çenesinin altına yerleģtirilmeli. Hasta veya yaralının nefes almasını engellemeyecek Ģekilde boynuna dolandırılmalı. Tespit malzemesinin ucu önden tutturulmalı. 12

17 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Kırık, çıkık ve burkulmaları ayırt ediniz. ĠĢlem Basamakları Kendinizin ve çevrenin güvenliğini sağlayınız. Hasta ya da yaralının bilinç kontrolünü yaparak ABC yönünden değerlendiriniz. Hasta ya da yaralının kendisinden veya çevredekilerden olayla ilgili bilgi alınız. Hasta ya da yaralının hayatını tehdit eden yaralanmaya öncelik veriniz. Hasta ya da yaralıyı hareket ettirmeyiniz. Yaralı bölgedeki giysileri çıkarınız. Kırık, çıkık ve burkulma belirtilerini gözlemleyerek ayırt ediniz. Öneriler Olay yeri güvenliği ile ilgili alınması gereken önlemleri hatırlayınız. Hasta ya da yaralının birinci değerlendirmesini yapınız. Olayın ne olduğu, nasıl olduğu, ne zaman olduğu vb. sorulara cevap arayınız. Hasta ya da yaralının hayati tehlike içeren yaralanması varsa zamanı çok iyi kullanarak ilk yardım uygulayınız. Gerekirse çevredekilerden size yardım etmesini isteyiniz. Özellikle yaralı bölgeyi gereksiz yere hareket ettirmemeye özen gösteriniz. Yaralı bölgedeki giysinin çıkarılması güç ise keserek çıkarınız. Kırık, çıkık, burkulma veya kanama olup olmadığını görebilmeniz için giysinin çıkarılarak bölgenin değerlendirilmesi gerektiğini unutmayınız. Kırık, çıkık ve burkulma belirtilerini hatırlayınız. 13

18 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. AĢağıdakilerden hangisi, kemik bütünlüğünün bozulmasına verilen isimdir? A) Çıkık B) Burkulma C) Kramp D) Kırık E) Çökme 2. AĢağıdakilerden hangisi, kırık ya da kırık Ģüphesi olan yaralıya uygulanmalıdır? A) Sıcak uygulama yapılır. B) Kalp seviyesinin altında tutulur. C) Tespit uygulanır. D) Masaj yapılır. E) Ovularak ağrı giderilir. 3. AĢağıdakilerden hangisi, çıkıklarda ilk yardım uygulamalarındandır? A) Eklem düzeltilir. B) Çıkık yerine oturtulur. C) ġekerli yiyecekler verilir. D) Eklem bulunduğu Ģekilde tespit edilir. E) Buz uygulaması yapılır. 4. AĢağıdakilerden hangisi, kırık belirtilerinden değildir? A) Hareket ile artmayan ağrı B) Hareket ile artan ağrı C) ġekil bozukluğu D) Hareket kaybı E) ġiģlik, morarma 5. AĢağıdakilerden hangisi, kırık çeģitlerindendir? A) Büyük kırık- Küçük kırık B) Ġnce kırık- Kalın kırık C) Uzun kırık - Kısa kırık D) Kirli kırık- Temiz kırık E) Açık kırık- Kapalı kırık DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 14

19 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ Üst taraf kemikleri kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulayabileceksiniz. ARAġTIRMA Üçgen sargının hangi durumlarda, ne Ģekilde kullanıldığını araģtırınız. Kırık, çıkık ve burkulmalarda tespit yöntemlerini araģtırarak rapor hazırlayınız. 2. ÜST EKSTREMĠTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Genellikle üst taraf (üst yan) kırık, çıkık ve burkulmaları düģme, çarpma gibi darbelere bağlı olarak geliģir. Kırıklar, bütün üst taraf kemiklerinde görülmekle birlikte çıkıklar, genellikle omuzda, burkulmalar ise genellikle el bileğinde görülür. Ġlk yardımcı, tespit için elde bulunan çeģitli ebatlarda tahta parçaları ve sargılar, gazete, dergi, mukavva, battaniye, yastık, temiz bez parçaları, havlu, çengelli iğne, eģarp, atkı, hırka, kravat vb. malzemeleri kullanarak tespit yapabilir. Üst taraf kemikleri kırık, çıkık ve burkulmalarda tespit iģleminde aģağıdaki kurallara dikkat edilmelidir: Tespit öncesinde yüzük ve saat gibi takı eģyaları çıkarılmalıdır. Çıkarılan takı eģyalar, saat vb. hasta ya da yaralıya veya yakınlarına iade edilmek üzere muhafaza edilmelidir. Açık yara var ise üzeri temiz bez ile kapatılmalıdır. Ağrıya neden olacağından yaralı bölge sabit tutularak tespit yapılmalıdır. Tespit uygulaması; kırık, çıkık ve burkulmanın üstünde ve altında kalan eklemleri de içine alacak Ģekilde yapılmalıdır. ġerit sargılar, kırık bölgenin üzerine bağlanmamalıdır. Tespit, parmak uçları görünecek Ģekilde uygulanmalı ve parmak uçlarından dolaģım kontrolü yapılmalıdır. Tespitten önce, tespit sırasında ve sonrasında parmak uçlarından dolaģım kontrolü, derinin ısısına ve rengine bakılarak yapılmalıdır. Gerekirse tıbbi yardım (112) istenir. 15

20 2.1. Köprücük Kemiği Kırığında Tespit Hasta ya da yaralıya oturur pozisyon verilir. Üç adet üçgen sargı bezi ya da Ģerit Ģeklinde sargı temin edilir. Her bir üçgen sargının tepe bölümü tabanına doğru istenilen enlilikte üst üste katlanarak da Ģerit hâline getirilebilir. ġerit hâline getirilen üçgen sargının biri, hasta ya da yaralının koltuk altından geçirilerek düğümler arkaya gelecek biçimde omzuna bağlanır. Ġkinci üçgen sargı, diğer omuza aynı Ģekilde bağlanır. Üçüncü üçgen sargı, sırt bölgesinde her iki omuzdaki sargılardan geçirilip omuzlar geriye doğru hafifçe çekilerek bağlanır. Köprücük kemiği kırıklarında rulo Ģeklindeki Ģerit sargı bezi ile yana yatık bir sekiz sayısına benzeyen sarma Ģekli uygulanarak da tespit yapılabilir. Resim 2.1: Köprücük kemiğinin tespiti 2.2. Omuz Çıkığında Tespit Resim 2.2: Köprücük kemiğinin tespiti Omuz çıkığında, kol kemiğinin üst ucu öne doğru kayar ve normal omuz kabarıklığı kaybolur. Omuz çıkığında hasta ya da yaralı, kolunu gövdesinden uzakta tutmaya çalıģır, yaklaģtırmaya çalıģtığında ağrı olur. Çıkık kesinlikle yerine konmaya çalıģılmamalıdır. 16

21 Hasta ya da yaralının oturması sağlanarak rahat ettiği pozisyonda tespit yapılır. Ġki adet üçgen sargı ve koltuk altına yerleģtirmek için yumuģak destek malzemesi (yastık, katlanmıģ battaniye vb.) temin edilir. Destek malzemesi koltuk altına yerleģtirilir. Üçgen sargı ile kol askıya alınır. Üçgen sargının tepe kısmına ufak bir düğüm atılır. Üçgen sargı; dirsek, düğüm çukuruna oturacak Ģekilde yaralı kolun altına yerleģtirilir. Kazazedenin parmak uçları görünecek biçimde olmalıdır. Üçgen sargının iki ucu, kazazedenin boynunun yan tarafına, yaralı kolun karģı tarafında olacak Ģekilde düğümlenir. Resim 2.3: Üçgen sargı ile kolun askıya alınması Askıya alınan kol, diğer üçgen sargı bezi ile hasta ya da yaralının gövdesi üzerinden bağlanır. Parmak uçlarından dolaģım kontrol edilmelidir Kol Kemiği Kırığında Tespit Resim 2.4: Omuz çıkığının tespiti Hasta ya da yaralıya oturur pozisyon verilir. 17

22 Biri omuz ile dirseği içine alacak uzunlukta, diğeri koltuk altından dirseğe yerleģecek uzunlukta bez ile kaplanmıģ iki adet sert tespit malzemesi, yumuģak destek malzemesi, dört adet Ģerit Ģeklinde sargı bezi, bir adet üçgen sargı temin edilir. Resim 2.4: Sert tespit malzemesinin yumuģak malzeme ile kaplanması Hasta ya da yaralının koltuk altına yumuģak destek malzemesi (ince küçük bir yastık, katlanmıģ havlu vb.) yerleģtirilir. Sert tespit malzemeleri yerleģtirilmeden önce kolun altına iki adet Ģerit sargı yerleģtirilir. Kısa olan sert tespit malzemesi, koltuk altından itibaren dirseği de içine alacak Ģekilde yerleģtirilir. Uzun olan sert tespit malzemesi, omuz ile dirseği içine alacak Ģekilde yerleģtirilir. Daha önceden yerleģtirilen Ģerit sargılar, sert tespit malzemelerinin üzerinden düğümleri dıģa ve hepsi aynı yöne gelecek Ģekilde bağlanır. Resim 2.6: Kola sert tespit malzemelerinin yerleģtirilmesi 18

23 Uygulanan tespitin destek alması ve dirseğin tespiti için üçgen sargı ile kol askıya alınır. Resim 2.7: Kolun askıya alınması Omuz tespiti için iki adet Ģerit sargı, yaralı kolu içine alacak Ģekilde gövdesi üzerinden bağlanır. Resim 2.8: Omuzun tespiti Parmak uçlarından dolaģım kontrol edilir Dirsek Kırığında Tespit Hasta ya da yaralının kolu gergin ya da bükülü vaziyette bulunabilir. Kol, bükülmüģ bulunursa düzeltilmez, gergin bulunursa bükülmez bulunduğu Ģekilde tespit edilir. 19

24 Kol gergin Ģekilde bulundu ise; Hasta ya da yaralıya kolunu hareket ettirmeye zorlanmadan rahat edebileceği pozisyon verilir. Koltuk altından parmak diplerini içine alacak uzunlukta, yumuģak malzeme ile kaplanmıģ bir adet sert tespit malzemesi, dört adet Ģerit sargı temin edilir. Dirseğin alt ve üst kısmına iki adet Ģerit sargı yerleģtirilir. Sert tespit malzemesi, koltuk altından itibaren parmak diplerine kadar yerleģtirilir. Daha önceden yerleģtirilen Ģerit sargılar, sert tespit malzemesinin üzerinden düğümleri dıģa ve aynı yöne gelecek Ģekilde bağlanır. Ġki adet Ģerit sargı, yaralı kolu içine alacak Ģekilde gövdesi üzerinden bağlanır. Resim 2.9: Kol gergin durumdayken dirsek tespiti Kol bükülü Ģekilde bulundu ise kol askısı uygulaması ile aģağıdaki Ģekilde tespit yapılır: Hasta ya da yaralının oturması sağlanır. Ġki adet üçgen sargı ve yumuģak destek malzemesi temin edilir. Koltuk altı kısmına yumuģak bir destek malzemesi yerleģtirilir. Üçgen sargı ile kol askıya alınır. Diğer üçgen sargı bezi, tepesi yaralı dirseğe gelecek Ģekilde yerleģtirilerek iki ucu diğer koltuk altından bağlanır. Parmak uçlarından dolaģım kontrol edilmelidir. 20

25 Resim 2.10: Kol bükülü durumdayken dirsek tespiti 2.5. Ön Kol ve El Bileği Kırıklarında Tespit Ön kol kemikleri (dirsek kemiği ve döner kemik) ve el bileği kemikleri kırıklarında açık kırık oluģması ihtimali daha yüksektir. Açık kırık oluģmuģ ve kanama varsa öncelikle kanama durdurularak yara üzeri temiz bir bez ile kapatılır. Hasta ya da yaralının oturması sağlanır. Dirseği ve parmak diplerini içine alacak uzunlukta, yumuģak malzeme ile kaplanmıģ iki adet sert tespit malzemesi, iki adet Ģerit sargı, bir adet avuç içini dolduracak büyüklükte rulo yapılmıģ bez ve bir adet üçgen sargı temin edilir. Ön kolun altına iki Ģerit sargı yerleģtirilir. Avuç içine rulo yapılmıģ bez yerleģtirilerek desteklenir. Sert tespit malzemelerinden biri parmak diplerinden dirseği de içine alacak Ģekilde ön kolun iç kısmına, diğeri önkolun dıģ kısmına yerleģtirilir. Ön kolun altına yerleģtirilen Ģerit sargıların düğümleri dıģa ve aynı yöne bakacak Ģekilde bağlanır. Dirsek bükülü olacak Ģekilde, üçgen sargı ile kol askıya alınır. 21

26 Resim 2.11: Ön kol kemiklerinin tespiti Sadece el bilek kemiklerinde veya el tarak kemiklerinde kırık varsa üçgen sargı ile kolun askıya alınması yeterlidir. Üçgen sargı yoksa kolu askıya almak için hasta ya da yaralının eli; ceketi, hırkası ya da gömleğinin iki düğmesi arasından içeri sokulup aynı taraf ceket eteği yukarı kaldırılarak çengelli iğne ile iğnelenir. Resim 2.12: Ceket ile kolun askıya alınması Parmak kırığında ise tespit için yaralı parmak, yanındaki sağlıklı parmağa sargı ile sarılır. 22

27 Resim 2.13: Parmağın tespiti Parmak uçlarından dolaģım kontrol edilmelidir. 23

28 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Üst taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulayınız. ĠĢlem Basamakları Hasta ya da yaralıyı sakinleģtiriniz. Hasta ya da yaralıyı rahat edeceği pozisyona getiriniz. Yapılacak ilk yardım uygulaması ile ilgili bilgi veriniz. Yaralı bölgedeki giysiyi çıkarınız. Açık kırık geliģmiģ ise yarayı temiz bir bezle kapatınız. Yüzük ve saat gibi takı eģyalarını çıkartınız. Tespit için kullanılacak malzeme seçimini yapınız. Öneriler Kendinizi tanıtınız ve ona yardımcı olabileceğinizi söyleyiniz. Sakin ve soğukkanlı davranınız. Gereksiz hareketlerden kaçınınız. Yapacağınız ilk yardım uygulamasını anlatarak iznini almaya özen gösteriniz. Yaralı bölgedeki giysinin çıkarılması güç ise keserek çıkarabilirsiniz. Kırık bölgede açık kırık ve kanama olup olmadığını görebilmeniz için giysinin çıkarılarak bölgenin değerlendirilmesi gerektiğini unutmayınız. Açık kırık var ise bölgede enfeksiyon oluģmaması için yarayı temiz bir bez ile kapatmalısınız. Kanama var ise durdurunuz. Kırık bölgesinde ĢiĢlik olacağından takı eģyaları çıkartılmalıdır. Çevrenizden temin edebileceğiniz tahta parçaları, üçgen sargı bezi, gazete, dergi, mukavva, battaniye, yastık, temiz bez parçaları, havlu, eģarp, atkı, hırka, kravat gibi malzemeleri kullanarak tespit yapabilirsiniz. 24

29 Köprücük kemiği kırığında tespit yapılacaksa ġerit Ģeklindeki sargının birini, hasta ya da yaralının koltuk altından geçirerek düğümler arkaya gelecek biçimde omzuna bağlayınız. Ġkinci Ģerit sargıyı diğer omuza aynı Ģekilde bağlayınız. Üçüncü Ģerit sargıyı sırt bölgesinde her iki omuzdaki sargılardan geçirip omuzları geriye doğru hafifçe çekerek bağlayınız. Omuz çıkığında tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralının koltuk altına destek malzemesi yerleģtiriniz. Üçgen sargı ile kolu askıya alınız. Askıya aldığınız kolu diğer üçgen sargı ile gövdesi üzerinden bağlayınız. Kol kemiği kırığında tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralının koltuk altına yumuģak destek malzemesi yerleģtiriniz. Kolun altına iki adet Ģerit sargı yerleģtiriniz. Kısa olan sert tespit malzemesini koltuk altından itibaren dirseği de içine alacak Ģekilde yerleģtiriniz. Uzun olan sert tespit malzemesini omuz ile dirseği içine alacak Ģekilde yerleģtiriniz. Daha önceden yerleģtirilen Ģeritleri, sert tespit malzemelerinin üzerinden bağlayınız. Üçgen sargı ile kolu askıya alınız. Ġki adet Ģerit sargıyı yaralı kolu içine alacak Ģekilde gövdesi üzerinden bağlayınız. 25 Kırık bölge hareket ettirilirse komģu doku ve organ yaralanmalarına neden olabileceğini unutmayınız. Sargıyı dolaģımın bozulmasına neden olmamak için çok sıkı bağlamayınız. Uzun rulo Ģeklindeki sargı bezini yana yatık bir sekiz sayısına benzeyen sarma Ģekli ile de tespit yapabilirsiniz. Çıkığı kesinlikle yerine koymaya çalıģmayınız. YumuĢak destek malzemesi olarak yastık, katlanmıģ battaniye vb. kullanabilirsiniz. Gereksiz hareketlerden kaçınınız. Parmak uçlarından dolaģım kontrol ediniz. Destek malzemesi olarak ince küçük bir yastık, katlanmıģ havlu vb. yerleģtiriniz. ġerit sargıyı, sert tespit malzemelerinden önce kolun altına yerleģtiriniz. Sert tespit malzemesini bez ile kaplamayı unutmayınız. Sert tespit malzemesini bez ile kaplamayı unutmayınız. Düğümlerin dıģ tarafta olmasına dikkat ediniz. Parmak uçlarından dolaģım kontrol ediniz.

30 Dirsek kırığında kol gergin Ģekilde tespit yapılacaksa Dirseğin alt ve üst kısmına iki adet Ģerit sargı yerleģtiriniz. Sert tespit malzemesini koltuk altından itibaren parmak diplerine kadar yerleģtiriniz. ġerit sargıları, sert tespit malzemesinin üzerinden düğümleri dıģa gelecek Ģekilde bağlayınız. Ġki adet Ģerit sargıyla kolu gövdeye bağlayınız. Kolu kesinlikle bükmeyiniz. Sert tespit malzemesini bez ile kaplamayı unutmayınız. ġerit sargıları kırık bölgenin üzerine bağlamayınız. Parmak ediniz. uçlarından dolaģım kontrol Dirsek kırığında kol bükülü Ģekilde tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralının koltuk altına yumuģak bir destek malzemesi yerleģtiriniz. Üçgen sargı ile kolu askıya alınız. Diğer üçgen sargının tepesi yaralı dirseğe gelecek Ģekilde yerleģtirerek iki ucunu diğer koltuk altından bağlayınız. Destek malzemesi olarak ince küçük bir yastık, katlanmıģ havlu vb. yerleģtiriniz. Ön kol ve el bileği kırıklarında tespit yapılacaksa Ön kolun altına iki adet Ģerit sargı yerleģtiriniz. Avuç içini rulo yapılmıģ bez ile destekleyiniz. Sert tespit malzemelerinden birini parmak diplerinden dirseğe kadar ön kolun iç kısmına, diğerini elin dıģ yüzünden dirseğe gelecek Ģekilde yerleģtiriniz. Ön kolun altına yerleģtirilen Ģeritlerin düğümlerini dıģ tarafa bakacak Ģekilde bağlayınız. Dirsek bükülü olacak Ģekilde, üçgen sargı ile kolu askıya alınız. Sert tespit malzemesini yerleģtirmeden önce Ģerit sargıları yerleģtirmeyi unutmayınız. Rulo bez avuç içini dolduracak büyüklükte olmalıdır. Dikkatli olunuz. Sadece el bilek kemiklerinde veya el tarak kemiklerinde kırık varsa üçgen sargı ile kolu askıya alınız. Parmak kırığında ise tespit için yaralı parmağı yanındaki sağlıklı parmağa sargı ile sarınız. 26

31 Tespit edilen bölgeyi vücut seviyesinden yukarıda tutunuz. Parmak uçlarından dolaģımı kontrol ediniz. Gerekirse tıbbi yardım (112) isteyiniz. Tespit edilen bölge vücut seviyesinden yukarıda tutulduğunda bölgedeki dolaģımın rahatlayarak ĢiĢliliğin daha az oluģacağını unutmayınız. Tespitten önce tespit sırasında ve sonrasında parmak uçlarında dolaģım kontrolünü, derinin ısısına ve rengine bakarak yapınız. Tıbbi yardım gelene kadar hasta ya da yaralıyı yalnız bırakmayınız. 27

32 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇ VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. AĢağıdakilerden hangisi, kırığın tespitinde dikkat edilmesi gereken durumlardandır? A) Kırık bölge düzeltilir. B) Açık yara varsa yıkanır. C) Kırık tespit edilmeden hastaneye götürülür. D) Açık kırık varsa üzeri kapatılmaz. E) Tespit uygulanırken kırık bölge sabit tutulur. 2. AĢağıdakilerden hangisi, kırık tespitinde yapılmalıdır? A) Kazazede yalnız bırakılarak atel aranır. B) Tespit iģleminden sonra dolaģım kontrolü yapılır. C) Hemen tıbbi yardım istenir. D) Kırık bölgenin üst eklemi tespit edilir. E) Kırılan kemik düzeltilerek tespit edilir. 3. Üçgen sargı ile kolu askıya almada hangisi, yapılmaz? A) Üçgen sargının tepe kısmına ufak düğüm atılır. B) Düğümlü kısım dirsek tarafına getirilir. C) Dirsek düğüm çukuruna oturtulur. D) Altta kalan uç diğer omuz tarafına alınır. E) Üçgen sargının uçları belden arkaya bağlanır. 4. AĢağıdakilerden hangisi, dirsek kırığı tespitinde uygulanmaz? A) Kol, gergin bulundu ise bükülür. B) Dirseğin alt ve üst kısmına Ģerit sargı yerleģtirilir. C) Sert tespit malzemesi koltuk altından, parmak diplerine kadar yerleģtirilir. D) Düğümler, hep aynı yöne bağlanır. E) Uzun Ģerit sargılar, dirseğin alt ve üst kısmından gövdeye bağlanır. 5. AĢağıdakilerden hangisi, kol kırıklarında uygulanır? A) Koldaki Ģekil bozukluğu düzeltilerek tespit edilir. B) Yüzük ve saat gibi takı eģyaları çıkarılmaz. C) Kol bulunduğu pozisyonda iki taraflı tespit edilir. D) Tespit yapılırken destek uygulanmaz. E) Sadece kırık kolun alt eklemi tespit edilir. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 28

33 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3. AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3 Kalça ve alt taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulayabileceksiniz. ARAġTIRMA Kalça kırığı neticesinde oluģabilecek komplikasyonları araģtırınız. Uyluk kemiği kırıklarında yapılan uygulamaları araģtırınız. Ayak bileği burkulmalarında yapılan uygulamaları araģtırınız. 3. KALÇA VE ALT EKSTREMĠTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Kalça ve alt taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmaları, üst taraf kemiklerinde olduğu gibi düģme, çarpma ya da trafik kazaları gibi Ģiddetli travmalar sonucu oluģabilir. Kalça ve alt taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmalarında tespit iģleminde aģağıdaki kurallara dikkat edilmelidir: Hasta ya da yaralının ayakkabısı çıkarılmamalı varsa ayakkabının bağları gevģetilmelidir. Açık kırık geliģmiģ ise yara temiz bir bezle kapatılmalıdır. Kanama var ise durdurulmalıdır. Yaralı bölge hareket ettirilmeden tespit yapılmalıdır. Tespit uygulaması; kırık, çıkık ve burkulmanın üstünde ve altında kalan eklemleri de içine alacak Ģekilde yapılmalıdır. ġerit sargılar kırık bölgenin üzerine bağlanmamalıdır. Gerekirse tıbbi yardım (112) istenir Kalça Kemiği Kırığında Tespit Kalça bölgesinde birçok organ (idrar kesesi, idrar kanalı vb.) bulunduğundan kırık ile birlikte bu organlarda yaralanmalar, büyük damarların yırtılmasına bağlı olarak aģırı kan kaybı ve Ģok geliģebilir. Bu nedenle kalça kemiği kırıklarında erken tespit ölüm riskini azaltabilir. Hasta ya da yaralı, sırtüstü yatırılır. BeĢ adet Ģerit Ģeklinde sargı ve iki bacak arasına yerleģtirilmek üzere yumuģak destek malzemesi (yastık, katlanmıģ pike vb.) temin edilir. 29

34 Her iki bacak arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtirilir. Ayak bileklerinin altına Ģerit sargı yerleģtirilip ayakların üzerinde çaprazlanarak ayak tabanında düğümlenir. ġerit sargılar, doğal boģlukların altından (dizler ve bilekler) yerleģtirilip ikisi kalça ile dizler arasına, diğer ikisi de dizler ile ayak bilekleri arasına gelecek Ģekilde kaydırılarak bağlanır. Düğümler hep aynı tarafta olmalıdır. Tıbbi yardım gelene kadar hasta ya da yaralı yalnız bırakılmamalıdır. Resim 3.1: Kalça kemiğinin tespiti 3.2. Uyluk Kemiği Kırığında Tespit Uyluk kemiği kırığında sert tespit malzemesi kullanılarak tespit yapılabileceği gibi sağlam bacağa tespit uygulaması da yapılabilir. Sağlam bacağa tespit uygulaması, kalça kemiği kırığında tespit uygulaması gibidir. Sert tespit malzemesi kullanılacak ise; Hasta ya da yaralı, sırtüstü yatırılır. YumuĢak malzeme ile kaplanmıģ koltuk altından ayak topuğunu içine alacak uzunlukta sert tespit malzemesi, yumuģak destek malzemesi, yedi adet değiģik uzunlukta Ģerit sargı temin edilir. Bir elle ayağın üst kısmından diğer elle bileğin altından yaralı bacak tutulur. Yaralı bacak, yavaģça çekilirken hafifçe içeriye döndürülerek sağlam bacak ile aynı hizaya getirilir. Ġki bacak arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtirilir. Ayak bileklerinin altına Ģerit sargı yerleģtirilip ayakların üzerinde çaprazlanarak ayak tabanında düğümlenir. Vücudun doğal boģlukları kullanılarak (bel, diz ve ayak bileği) Ģerit sargılar yerleģtirilir. YumuĢak malzeme ile kaplanmıģ olan sert tespit malzemesi koltuk altından ayağa kadar yerleģtirilir. ġerit sargıların ikisi, ayak bileği ile diz arasına, ikisi diz ile kalça arasına, diğer ikisi ise kalça ile koltuk altı arasına gelecek Ģekilde bağlanır. Bağlama iģlemi ayak bileklerinden koltuk altına doğru yapılmalıdır. Düğümler, tespit malzemesi üzerinde ve hepsi aynı tarafta olmalıdır. Tıbbi yardım gelene kadar hasta ya da yaralı yalnız bırakılmamalıdır. 30

35 3.3. Diz Kapağı Kırığında Tespit Resim 3.2: Uyluk kemiğinin tespiti Hasta ya da yaralının bacağı gergin ya da bükülü vaziyette bulunabilir. Bacak, bükülmüģ bulunursa düzeltilmez, düz vaziyette bulunursa bükülmez bulunduğu Ģekilde tespit edilir. Bacak düz vaziyette bulundu ise; Hasta ya da yaralı, sırtüstü yatırılır. YumuĢak malzeme ile kaplanmıģ kalça ile ayak topuğunu içine alacak uzunlukta sert tespit malzemesi, beģ adet değiģik uzunlukta Ģerit sargı temin edilir. Sert tespit malzemesi, kalçadan ayağa kadar yaralı bacağın altına yerleģtirilir. ġerit sargılardan iki tanesi diz ve bilek arasına, iki tanesi de kalça ve dizler arasına yerleģtirilip düğümleri dıģ tarafta ve aynı yönde olacak Ģekilde bağlanır. Ayak bileği ekleminin hareketine engel olmak amacıyla beģinci Ģerit sargı, sert tespit malzemesinin altından geçirilip ayağın üzerinden çaprazlanarak ayak tabanında bağlanır. Tıbbi yardım gelene kadar hasta ya da yaralı yalnız bırakılmamalıdır. Resim 3.3: Bacak düz durumdayken diz kapağı tespiti 31

36 Bacak bükülü vaziyette bulundu ise; Hasta ya da yaralının bulunduğu pozisyon korunur. YumuĢak malzeme ile kaplanmıģ iki adet sert tespit malzemesi, iki adet Ģerit sargı temin edilir. Sert tespit malzemesi, bükülü vaziyetteki bacağın iki yanına gelecek Ģekilde yerleģtirilir. Bükülü pozisyon bozulmayacak Ģekilde sert tespit malzemeleri, Ģerit sargılarla karģılıklı bağlanır. Resim 3.4: Bacak bükülü durumdayken diz kapağı tespiti 3.4. Bacak Kemiği Kırığında Tespit Bacak kemikleri (kaval kemiği ve baldır kemiği) kırıklarında tespit iģlemi uyluk kemiği kırıklarında olduğu gibidir. Bacak kemikleri kırıklarında; Hasta ya da yaralı, sırtüstü yatırılır ya da isterse oturması sağlanır. YumuĢak malzeme ile kaplanmıģ kalça ile ayak topuğunu içine alacak uzunlukta sert tespit malzemesi, yumuģak destek malzemesi ve beģ adet Ģerit sargı temin edilir. Bir elle ayağın üst kısmından diğer elle bileğin altından yaralı bacak tutulup yavaģça çekilir. Ġki bacak arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtirilir. Ayak bileklerinin altına Ģerit sargı yerleģtirilip ayakların üzerinde çaprazlanarak ayak tabanında düğümlenir. ġerit sargılar, doğal boģluklar kullanılarak iki bacağı da içine alacak Ģekilde yerleģtirilir. Sert tespit malzemesi, dıģ tarafta kalçadan ayağa kadar uzanacak Ģekilde yerleģtirilir. ġerit sargıların ikisi, ayak bileği ile diz arasına, ikisi de diz ile kalça arasına gelecek Ģekilde bağlanır. Düğümler, tespit malzemesi üzerinde ve hepsi aynı tarafta olmalıdır. 32

37 Tıbbi yardım gelene kadar hasta ya da yaralı yalnız bırakılmamalıdır. Resim 3.5: Bacak kemiklerinin tespiti 3.5. Ayak ve Ayak Bileği Kırığında Tespit Hasta ya da yaralının ayakkabıları çıkartılmaz varsa bağları gevģetilir. Oturur ya da yatar pozisyon verilir. Bir adet yastık ya da rulo hâline getirilmiģ destek malzemesi, (katlanmıģ battaniye, hırka vb.) üç adet Ģerit sargı ve büyük çengelli iğne temin edilir. ġerit sargılar, ayak bileğinin altından geçirilerek ayağın ve bacağın altına yerleģtirilir. Rulo hâline getirilmiģ destek malzemesinin orta kısmı ayak tabanına yerleģtirilerek uçları, bacağın yanlarına doğru kıvrılır. YerleĢtirilen Ģerit sargılar, ayak topuğundan ayak bileğinden ve bilek üstünden bağlanır. Tespit edilen ayağın altına katlanmıģ battaniye, yastık vb. malzemeler koyularak yükseltilir. Tespit amacıyla yastık kullanılacaksa yastık, ayağın altına yerleģtirilip ayak tabanına gelen uçları çengelli iğne ile tutturulur. Böylece ayak tabanı desteklenmiģ olur. ġerit sargılarla ayak bileğinden ve bileğin üst kısmından bağlanır. Resim 3.7: Ayağın tespiti 33

38 3.6. Ayak Bileği Burkulmasında Elastik Sargı Uygulaması Ayak bileğinde burkulmalara sıkça rastlanmaktadır. Ayak bileği burkulmasında hazır hâlde bulunan yaklaģık 10 cm eninde elastik sargı bezi kullanılır. Elastik sargı uygulamasında; Bir el ile sargının rulosu diğer el ile sargının ucu tutulur. Sargı, ayak bileği çevresine iki kat üst üste gelecek Ģekilde sarılır. Ayak tabanı çevresine bir kere sarılarak tekrar ayak bileği çevresine getirilir. Ayak tabanı ve bilek çaprazlanarak dıģa doğru sarılır. Bir önceki sarılan sargının yarısını kapatacak Ģekilde aģağı yukarı çaprazlanarak ayak sarılmaya devam edilir. Sarma iģlemi, çok sıkı yapılmamalıdır. Sargı, bileğin çevresinden iki kez daha sarılarak bitirilir. Sargının açılmaması için uç kısmı, varsa çengeli ile yoksa büyük çengelli iğne ile sabitlenir. Parmak uçlarından dolaģım kontrolü yapılır. Ayak, vücut seviyesinden yukarıya kaldırılır. Resim 3.8: Ayak bileği burkulmasının tespiti 34

39 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Üst taraf kemikleri kırık, çıkık ve burkulmalarında ilk yardım uygulayınız. ĠĢlem Basamakları Hasta ya da yaralıyı sakinleģtiriniz. Yapılacak ilk yardım uygulaması ile ilgili bilgi veriniz. Yaralı bölgedeki giysiyi çıkarınız. Açık kırık geliģmiģ ise yarayı temiz bir bezle kapatınız. Hasta ya da yaralının varsa ayakkabı bağlarını gevģetiniz. Tespit için kullanılacak malzeme seçimini yapınız. Kalça kemiği kırığında tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralıyı sırtüstü yatırınız. Her iki bacak arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtiriniz. Ayak bileklerinin altına Ģerit sargı yerleģtirilip ayakların üzerinde çaprazlayarak düğümleyiniz. ġerit sargılardan ikisini kalça ile dizler arasına, diğer ikisini ise dizler ile ayak bilekleri arasına gelecek Ģekilde bağlayınız. Öneriler Kendinizi tanıtınız ve ona yardımcı olabileceğinizi söyleyiniz. Sakin ve soğukkanlı davranınız. Yapacağınız ilk yardım uygulamasını anlatarak iznini almaya özen gösteriniz. Yaralı bölgedeki giysinin çıkartılması güç ise keserek çıkartabilirsiniz. Kırık bölgede açık kırık ve kanama olup olmadığını görebilmeniz için giysinin çıkarılarak bölgenin değerlendirilmesi gerektiğini unutmayınız. Açık kırık var ise bölgede enfeksiyon oluģmaması için yarayı temiz bir bez ile kapatmalısınız. Kanama var ise durdurunuz. Ayakkabılarını çıkarmayınız. Çevrenizden temin edebileceğiniz tahta parçaları, üçgen sargı bezi, gazete, dergi, mukavva, battaniye, yastık, temiz bez parçaları, havlu, eģarp, atkı, hırka, kravat gibi malzemeleri kullanarak tespit yapabilirsiniz. Gereksiz hareketlerden kaçınınız. YumuĢak destek malzemesinin doğal boģluğu dolduracak kalınlıkta olmasına dikkat ediniz. Düğümün ayak tabanı tarafında olmasını sağlayınız. ġerit sargıları, doğal boģlukların altından (dizler ve bilekler) yerleģtiriniz. Düğümleri hep aynı tarafta olacak Ģekilde bağlayınız. 35

40 Uyluk kemiği kırığında sert tespit malzemesi ile tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralıyı sırtüstü yatırınız. Bir elle ayağın üst kısmından diğer elle bileğin altından yaralı bacağı tutunuz. Yaralı bacağı, yavaģça çekerken hafifçe içeriye döndürerek sağlam bacak ile aynı hizaya getiriniz. Ġki bacak arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtiriniz. Ayak bileklerinin altına Ģerit sargı yerleģtirilip ayakların üzerinde çaprazlayarak düğümleyiniz. Vücudun doğal boģluklarını kullanarak Ģerit sargıları yerleģtiriniz. Sert tespit malzemesini koltuk altından ayağa kadar yerleģtiriniz. ġerit sargıların ikisini ayak bileği ile diz arasına, ikisini diz ile kalça arasına, diğer ikisini ise kalça ile koltuk altı arasına gelecek Ģekilde bağlayınız. 36 Tespit iģlemi sağlam bacağa tespit uygulaması Ģeklinde yapılacaksa kalça kemiği kırığında yapılan tespit uygulaması gibi yapınız. Gereksiz hareketlerden kaçınınız. Hasta ya da yaralının çok ağrısı olursa zorlamayınız. YumuĢak destek malzemesinin doğal boģluğu dolduracak kalınlıkta olmasına dikkat ediniz. Düğümün ayak tabanı tarafında olmasını sağlayınız. ġerit sargıları bel, diz ve ayak bileği boģluklarından yerleģtiriniz. Sert tespit malzemesini yumuģak malzeme ile kaplayınız. Bağlama iģlemini ayak bileklerinden koltuk altına doğru yapınız. Düğümlerin tespit malzemesi üzerinde ve hepsinin aynı tarafta olmasına dikkat ediniz. Diz kapağı kırığında bacak düz vaziyetteyken tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralıyı sırtüstü yatırınız. Bacak, bükülmüģ durumdaysa düzeltmeyiniz, düz durumdaysa bükmeyiniz. Sert tespit malzemesini kalçadan ayağa kadar yaralı bacağın altına yerleģtiriniz. ġerit sargılardan ikisini diz ve bilek arasına, ikisini de kalça ve dizler arasına yerleģtirip bağlayınız. ġerit sargının birini, sert tespit malzemesinin altından geçirip ayağın üzerinden çaprazlayarak bağlayınız. Sert tespit malzemesini yumuģak malzeme ile kaplayınız. Düğümleri dıģ tarafa ve aynı yöne doğru bağlayınız. Bu Ģekilde ayak bileği ekleminin hareketine engel olunuz. Diz kapağı kırığında bacak bükülü vaziyetteyken tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralının bulunduğu pozisyonu koruyunuz. Sert tespit malzemesini bükülü vaziyetteki bacağın iki yanına gelecek Ģekilde yerleģtiriniz. Bacak, bükülmüģ durumdaysa düzeltmeyiniz, düz durumdaysa bükmeyiniz. Sert tespit malzemesini yumuģak malzeme ile kaplayınız.

41 Sert tespit malzemelerini Ģerit Bükülü pozisyonu bozmadan tespiti sargılarla karģılıklı bağlayınız. yapınız. Bacak kemiği kırığında tespit yapılacaksa Hasta ya da yaralıyı sırtüstü yatırınız Gereksiz hareketlerden kaçınınız. ya da oturmasını sağlayınız. Bir elinizle ayağın üst kısmından diğer elinizle bileğin altından yaralı bacağı Hasta ya da yaralının çok ağrısı olursa zorlamayınız. tutarak yavaģça çekiniz. Ġki bacak arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtiriniz. Ayak bileklerinin altına Ģerit sargı Düğümün ayak tabanı tarafında yerleģtirip ayakların üzerinde olmasını sağlayınız. çaprazlayarak düğümleyiniz. ġerit sargıları, iki bacağı da içine alacak Ģekilde yerleģtiriniz. ġerit sargıları yerleģtirmek için doğal boģlukları kullanınız. Sert tespit malzemesini, dıģ tarafta kalçadan ayağa kadar uzanacak Ģekilde yerleģtiriniz. ġerit sargıların ikisini ayak bileği ile diz arasına, ikisini de diz ile kalça arasına gelecek Ģekilde bağlayınız. Düğümleri tespit malzemesi üzerinde ve hepsi aynı tarafta olacak Ģekilde bağlayınız. Ayak ve ayak bileği kırığında tespit uygulanacaksa Hasta ya da yaralıyı rahat edeceği pozisyona alınız. Hasta ya da yaralının ayakkabıları varsa çıkartmadan varsa bağlarını çözünüz. Hasta ya da yaralı, oturur ya da yatar pozisyonda olabilir. Tespit amacıyla yastık kullanılacaksa yastık, ayağın altına yerleģtirilip ayak tabanına gelen uçları çengelli iğne ile tutturulur. ġerit sargıları ayağın ve bacağın altına ġerit sargıları ayak bileğinin altından yerleģtiriniz. Destek malzemesinin orta kısmına ayak tabanını yerleģtirerek uçlarını bacağa doğru kıvırınız. ġerit sargıları, ayak topuğundan, ayak bileğinden ve bilek üstünden olacak Ģekilde bağlayınız. Tespit edilen ayağı yükseltiniz. Ayak bileği burkulmasında elastik sargı uygulaması yapılacaksa Bir elinizle sargının rulosunu diğer el ile sargının ucunu tutunuz. Sargıyı ayak bileğinin çevresine iki kat üst üste gelecek Ģekilde sarınız. 37 geçiriniz. Destek malzemesini rulo hâline getiriniz. Ayağı katlanmıģ battaniye, yastık vb. malzemeler ile yükseltiniz. Elastik sargıyı çok esnetmeden sarınız.

42 Sargıyı ayak tabanı çevresine bir kere sararak tekrar ayak bileği çevresine getiriniz. Sargıyı ayak tabanı ve bilekte çaprazlayarak dıģa doğru sarınız. Bir önceki sarılan sargının yarısını kapatacak Ģekilde aģağı yukarı çaprazlayarak ayağı sarmaya devam ediniz. Sargıyı bileğin çevresinden iki kez daha sararak bitiriniz. Sargının açılmaması için uç kısmını sabitleyiniz. Gerekirse tıbbi yardım (112) isteyiniz. Sarma iģlemini çok sıkı yapmayınız. Sargının ucunu varsa çengeli ile yoksa büyük çengelli iğne ile sabitleyiniz. Elastik sargı ile sarılan ayağı yükseltiniz. Derinin ısısını ve rengini gözlemleyerek dolaģım kontrolü yapınız. Tıbbi yardım gelene kadar hasta ya da yaralıyı yalnız bırakmayınız. Ġlk yardımcı olarak kazazedeye yapılan uygulamalarda ihtiyaç var ise çevredeki kiģilerden de yardım isteyiniz. 38

43 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. AĢağıdakilerden hangisi, ayak bileği kırığı tespitinde uygulanmaz? A) ġerit sargı, çaprazlanarak her iki ayak birlikte tespit edilir. B) Rulo hâline getirilmiģ destek malzemesi kullanılır. C) Hasta ya da yaralının ayakkabıları çıkarılmadan bağları çözülür. D) ġerit sargılar ayak topuğundan, ayak bileğinden ve bilek üstünden bağlanır. E) Tespit edilen ayak yükseltilir. 2. AĢağıdakilerden hangisi, kalça kırığı tespitinde uygulanmaz? A) Her iki bacak arasına sert tespit malzemesi yerleģtirilir. B) ġerit sargılar, doğal boģluklardan kaydırılır. C) Bilek hizasındaki sargı, ayak tabanı üzerinde çaprazlanarak bağlanır. D) Düğümler aynı tarafa bağlanır. E) Sargılar, ayak bileğinden kalçaya doğru bağlanır. 3. AĢağıdakilerden hangisi, diz kapağı kırığı tespitinde yapılan uygulamalardandır? A) Bacakların arasına yumuģak destek malzemesi yerleģtirilir. B) Sert tespit malzemesi, kalçadan ayağa kadar yaralı bacağın altına yerleģtirilir. C) Hasta ya da yaralının bükülü olan bacağı düz pozisyona getirilir. D) Sert tespit malzemesi, kalçadan ayağa kadar yaralı bacağın dıģ tarafına yerleģtirilir. E) Bacak hafifçe çekilerek içe doğru döndürülür. 4. AĢağıdakilerden hangisi, kalça ve alt ekstremite kırık, çıkık ve burkulmalarında tespit iģleminde dikkat edilmesi gereken kurallardan değildir? A) Ayakkabılar çıkarılmamalı varsa ayakkabının bağları gevģetilmelidir. B) Kanama var ise durdurulmalıdır. C) Tespit edilen bölge vücut seviyesinden yukarıda tutulur. D) ġerit sargılar kırık bölgenin tam üzerine bağlanmalıdır. E) Açık kırık geliģmiģ ise yara temiz bir bezle kapatılmalıdır. 5. AĢağıdakilerden hangisi, uyluk kemiği kırığında uygulanmaz? A) Sağlam bacağa sabitleme yapılır. B) Sert tespit malzemesinin uzunluğu, koltuk altından ayak bileğine kadar olmalıdır. C) Tespit iģleminden sonra bacaklar yükseltilir. D) Sargılar, diz ve ayak bileğinden bağlanır. E) Bacaklarının arasına yumuģak destek malzemesi konulur. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül değerlendirmeye geçiniz. 39

44 MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME Bu modül kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız becerileri Evet ve Hayır kutucuklarına (X) iģareti koyarak kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Çevre ve kendi can güvenliği tedbirlerinizi aldınız mı? 2. Hasta ya da yaralının bilinç kontrolünü yaptınız mı? 3. Hasta ya da yaralıyı ABC yönünden değerlendirdiniz mi? 4. Kendinizi tanıtarak endiģelerini giderdiniz mi? 5. Hasta ya da yaralının hayatını tehdit eden yaralanmaya öncelik verdiniz mi? 6. Kırık bölgedeki giysiyi çıkardınız mı? 7. Açık kırık geliģmiģse yarayı temiz bir bezle kapattınız mı? 8. Kanama varsa durdurdunuz mu? 9. Uygulanacak tespite göre malzemelerin seçimini yaptınız mı? Üst taraf kemikleri etkilenmiģ ise yüzük ve saat gibi takı eģyalarını çıkardınız mı? Alt taraf kemikleri etkilenmiģ ise ayakkabılarını çıkarmadan bağlarını gevģettiniz mi? Kırık olan bölgenin alt ve üst eklemlerini de içine alacak biçimde tespit yaptınız mı? 13. Üzerini örterek vücut sıcaklığını korudunuz mu? 14. Tıbbi yardım (112) istediniz mi? DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetlerini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tümü evet ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baģvurunuz. 40