Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi

Transkript

1 Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Kongresi: Yusuf BAYRAKTUTAN * Mehmet ÖZBİLGİN ** Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi Özet ABD konut piyasalarında başlayan ekonomik kriz, zamanla dünyadaki diğer ülkelere yayılarak küresel bir krize dönüşmüştür in Eylül ayında başlayan kriz, 2009 yılında etkilerini daha şiddetli bir şekilde göstermiş; aynı yılın sonunda ise krizin ikinci aşaması ortaya çıkmış ve Yunanistan ın başını çektiği AB ülkelerinde ciddi sorunlar baş göstermiştir. Finansal piyasalarda belirsizlik ve güvensizlik yaratan küresel kriz başta lojistik olmak üzere bir çok sektörü etkisi altına almıştır. Türkiye de kriz nispeten daha az hissedilirken, lojistik sektörünü yansıtan göstergeler açısından TR42 Bölgesi, ülkeye göre krizden daha çok etkilenmiştir. Anahtar Kelimeler: Lojistik sektörü, Küresel kriz, TR42 Bölgesi. GİRİŞ Ticaret kapasitesi, bir ülkenin dünya pazarlarında ne denli rekabetçi olduğunu ortaya koymada önemli bir gösterge olarak görülmektedir. Küresel ticaretten pay almak ve dünya piyasalarına girmek etkili bir dağıtım ağına sahip olmanın yanında güçlü bir lojistik sektörünün varlığına bağlı kılınmaktadır. Bu bağlamda dış ticarette rekabet gücü yaratabilmek, ürünü üretim yerinden tüketim noktasına kadar düşük maliyette, hızlı ve güvenli bir şekilde ulaştırabilme becerisini gerektirmektedir. Küresel ekonomideki temel değişimin önemli göstergelerinden biride lojistik hizmetlerin giderek artması ve çeşitlenmesidir. Lojistik sektörünün yeterince gelişmemiş olması, sanayideki maliyetleri yukarı çeken bir unsur olarak görülmektedir. Lojistiğin ekonomideki öneminin her geçen gün artmasıyla, birçok ülke, sektörün ekonomi içindeki yerini ve etkinliğini artırmak için büyük çaba harcamaktadır. Bu çalışmanın amacı, 2008 yılında etkisini gösteren küresel krizin, TR42 Bölgesi nde lojistik sektörü üzerindeki etkilerini analiz edip değerlendirmektir. Bu amaç doğrultusunda dönemini kapsayacak şekilde, ekonomik kriz öncesi ve sonrasında, lojistik sektörüne ait göstergeler incelenmiş ve kriz süresi içindeki değişimlere dikkat çekilmiştir. Sektörün ekonomik krizden ne ölçüde etkilendiğinin belirlenmesinde bölgenin dış ticaret hacmi, karayolu ve denizyolu yük trafiği gibi başlıca faktörler dikkate alınmıştır. Bu * Kocaeli Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, Umuttepe Kocaeli. ** Kocaeli Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, Umuttepe Kocaeli.

2 38 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ değişkenler nitelik ve nicelik açısından lojistik sektörünün genelini tam olarak temsil etmese de yaşanan birtakım sorunların ortaya konması adına önemli bir gösterge oluşturmaktadır. 1. Küresel Krizin Dünyada ve Türkiye de Lojistik Sektörüne Etkisi ABD konut piyasasında ortaya çıkan ve giderek tüm dünyaya yayılan küresel kriz, refah düzeyinin düşmesi, ekonomik faaliyetlerin gerilemesi, talebin azalması, firmaların finansman darboğazına girmesi, işsizliğin artması, sosyal şartların önemli ölçüde kötüleşmesi gibi pek çok ekonomik ve sosyal olumsuzluğu beraberinde getirmiştir krizinin şimdiye kadarki krizlerden farkı, küresel bir kriz olması ve dünyadaki bütün ülkeleri etkilemiş olmasıdır (Eğilmez, 2009:69). Küresel kriz, iktisadi faaliyetleri belirgin şekilde yavaşlatmış; büyüme hızlarındaki ve ihracat miktarındaki azalmaların yanında işsizliğin artması ve toplam talep yetersizliği gibi olumsuz sonuçlar gözlenmiştir (Çiçek ve Hatırlı, 2009:3). Krizin yarattığı tüketim, üretim, istihdam daralmasından en çok etkilenen sektörlerden birisi lojistik sektörüdür. Sektör, yapısı itibarıyla piyasalarda görülen olumsuzluklardan diğer sektörlere göre daha hızlı etkilenmektedir (Özmen, 2008:108). Lojistik sektörünü etkileyen en önemli etkenlerden biri ticaret hacmidir. Tablo 1 de yılları arasındaki dünyadaki toplam ihracat ve ithalat ile ulaştırma hizmetleri ticareti görülmektedir ve 2008 yılları arasında ortalama %15 büyüyen toplam ithalat ve ihracat, 2009 yılında küresel krizin etkisiyle yaklaşık %25 oranında azalmıştır. Dünyada ulaştırma hizmetleri ihracı bir önceki yıla göre 2007 de %20, 2008 de ise %16 oranında artarken 2009 da %23 oranında azalmıştır. Ulaştırma hizmetleri ithali ise 2007 de %19, 2008 de ise %16,5 oranında artarken 2009 da %22 oranında azalmıştır. Tablo 1: Dünyada ve Türkiye de Toplam Ticaret ve Ulaştırma Hizmetleri Ticareti (milyon dolar) Dünyada Toplam İhracat Dünyada Toplam İthalat Dünyada Ulaştırma Hizmeti İhracı Dünyada Ulaştırma Hizmeti İthali Türkiye'de Toplam İhracat Türkiye'de Toplam İthalat Türkiye'de Ulaştırma Hizmeti İhracı Türkiye'de Ulaştırma Hizmeti İthali Kaynak: WTO, Statistics Database, atprogramhome.aspx?language=e; TÜİK, İllere Göre Dış Ticaret, w.tuik.gov.tr/ PreIstatistikTablo.do?istab_id=646,

3 Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi 39 Kriz sürecinde hem ulusal hem de uluslararası ölçekte ticaret hacminde daralma görülmektedir. Piyasalarda durgunluk, ekonomilerin küçülmesi, ticari mal hareketlerinin zayıflaması, daha az ithalat ve ihracat yapılması, lojistik faaliyetlerin azalmasına ve reel sektöre hizmet veren lojistik şirketlerin pazarlarının daralmasına neden olmuştur. Lojistik sektöründeki faaliyetlerin küçülmesi sektörün bütününde taşıma operatörleri, lojistik terminaller, gemi işletmecileri, depo-antrepo işletmeciliği yapan kuruluşlar gibi lojistik hizmet üreten tüm tarafların yanında, sektörde dolaylı hizmet üretenleri de kaçınılmaz olarak etkilemiştir (İEÜ, 2009:22). Grafik 1 de, Tablo 1 de verilen dünyada ve Türkiye de gerçekleşen toplam ihracat değerleri, 2006 daki değerleri baz alınarak karşılaştırılmaktadır. Kriz nedeniyle ihracattaki önemli düşüş grafikte net olarak görülmekte ve büyüme oranları bakımından Türkiye nin daha iyi performans sergilediği gözlenmektedir. Grafik 1: Dünyada ve Türkiye de Toplam İhracat (2006=) Dünya Toplam İhracatı Türkiye Toplam İhracatı Grafik 2 de, Tablo 1 de verilen dünyada ve Türkiye de gerçekleşen ulaştırma hizmeti ihracat değerleri, 2006 daki değerler baz alınarak karşılaştırılmaktadır. Krizden, dünyadaki ulaştırma hizmetlerinin önemli oranda etkilendiği görülmekte ve yine büyüme oranları bakımından Türkiye nin daha iyi performans sergilediği ve krizden dünyaya göre daha az etkilendiği gözlenmektedir. Grafik 2: Dünyada ve Türkiye de Ulaştırma Hizmeti İhracı (2006=) Dünya Ulaştırma Hizmeti Ticareti Türkiye Ulaştırma Hizmeti Ticareti

4 40 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ Ekonomik krizin temel göstergelerinin en önemlilerinden birisi de GSYİH deki düşüştür. Tablo 2 de GSYİH yi oluşturan seçilmiş bazı sektörlerle birlikte GSYİH deki değişimler görülmektedir. Bir önceki yıla göre, 2009 da Türkiye nin GSYİH si %5 oranında küçülmüş, aynı yıl diğer sektörlerde de benzer oranlarda düşüşler gözlenmiştir. Tablo 3: Türkiye de GSYİH yi Oluşturan Seçilmiş Sektörler ve GSYİH 2011 İmalat sanayi İnşaat Toptan ve perakende ticaret Ulaştırma, depolama ve haberleşme GSYİH Kaynak: TÜİK, Sabit Fiyatlarla GSYİH - İktisadi Faaliyet Kollarına ve 1998 Temel Fiyatlarına Göre, Grafik 3 te, Tablo 3 te verilen GSYİH ve ulaştırma sektörü değerleri, 2006 daki değerler baz alınarak karşılaştırılmaktadır. Krizin, Türkiye de ulaştırma sektörüne ve GSYİH ye etkileri grafikte daha net görülmektedir. Grafik 3: Türkiye de Ulaştırma Sektörü ve GSYİH de Değişimler (2006=) Ulaştırma Sektörü GSYİH 2011 Küresel kriz ile birlikte düşük seyreden yurtiçi ve uluslararası talep koşullarından dolayı ticarette ve sanayide küçülme yaşanmıştır. Ticarette 2009 da yaşanan küçülme % 10,4 olarak gerçekleşmiştir da, GSYH nin % 12,2 lik kısmını oluşturan ticarette görülen düşüş, GSYH nin % 1,26 küçülmesine neden olmuştur. GSYH nin % lik kısmını oluşturan ulaştırma sektörü, azalan ekonomik aktivite dolayısıyla 2009 yılında % 7,1 oranında küçülmüştür. Ulaştırma sektöründe azalan ticaretin payı çok fazladır. Ticaretteki daralma

5 Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi 41 lojistik ihtiyacını azaltmış ve ulaştırma faaliyetlerinin hem ulusal hem de küresel ölçekte azalmasına neden olmuştur. Ulaştırma sektöründe görülen daralma 2009 yılında süreklilik arz etmiş ve GSYH nin % 1,02 küçülmesine neden olmuştur (MÜSİAD, 2010:81). 2. Küresel Krizin TR42 Bölgesi nde Lojistik Sektörüne Etkisi TR42 Bölgesi, Batı ile Doğu'yu birbirine bağlayan stratejik konumu, Türkiye'nin ekonomi merkezi İstanbul ve idari merkezi Ankara ile güçlü ulaşım bağlantıları ve Karadeniz ile Marmara Denizi üzerinden dünyaya açılan kapıları ile uluslararası sanayi açısından önemli bir üs konumundadır. Bu konumunu; planlı sanayi yapılanması, nitelikli işgücü potansiyeli, bilimsel kurumlar ile sanayi arası işbirliği altyapısı ve Ar-Ge gücü ile sağlamlaştırmaktadır (MARKA, 2010:7). Bölge, gelişmiş ekonomisi ve coğrafi konumunun sağladığı avantajlarla lojistik yoğunlaşmanın en fazla görüldüğü yerlerden biridir. Bunun yanı sıra Marmara Denizi ve Karadeniz e olan kıyısı, gelişmiş karayolu ve demiryolu ağı, İstanbul, Bursa ve Ankara gibi önemli merkezlere yakınlığı, İzmit Körfezi ndeki limanlardan faydalanabilmesi ve güçlü sanayi yatırımları ile lojistik sektörü açısından cazibe merkezi olma özelliği taşımaktadır (Özbilgin, 2011:). Yaşanan ekonomik kriz, TR42 Bölgesi için de önemli sonuçlar doğurmuştur. Ticaret hacminin daralması ve ekonomilerin küçülmesi, yük taşımacılığını ve Türkiye'nin en büyük ihracat limanlarına sahip olan İzmit Limanları'ndaki iş hacmini önemli oranda etkilemiştir. Mal ticareti ve imalat sanayinin yoğunlaştığı bölgede, krizin etkisiyle dış ticaret hacmi 2009 da büyük bir düşüş yaşamıştır. Tablo 4: TR42 Bölgesi nde ve Türkiye de İhracat (000 ABD Doları) İller 2011 Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova TR Türkiye Kaynak: TÜİK, İllere Göre Dış Ticaret, do?istab_id=646,

6 42 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ Küresel ekonomik krizden dolayı Türkiye nin 2009 yılı ihracatı 2008 e oranla yaklaşık %23 oranında düşmüştür. TR42 Bölgesi nin ihracatı ise aynı dönemde %44 ün üzerinde düşüş göstererek küresel krizden daha fazla etkilenmiştir. Krizin etkilerinin azalması ile 2010 yılında Türkiye ihracatı bir önceki yıla göre %11,5 oranında artarken TR42 Bölgesi ihracatı %76 oranında artmıştır. Dikkat edilirse, bölge ihracatında %65-%85 aralığında değişen oranlarda Kocaeli nin payı bulunmaktadır. Tablo 5 incelendiğinde dikkat çeken diğer husus, 2010 da Sakarya da krizin etkilerinin devam ederek ihracatın düşmeye devam etmesi, Kocaeli nin ihracatında ise bir önceki yıla göre %107 oranında bir artış görülmesidir. Sonuç olarak ihracat göstergelerine dayanarak küresel krizden ülkeye nispeten TR42 Bölgesinin daha şiddetli etkilendiği ve Kocaeli nin krizin etkilerinin zayıfladığı 2010 da önemli bir gelişme gösterdiği gözlenmektedir. Tablo 5: TR42 Bölgesi nde ve Türkiye de İhracatın Değişim Oranları İller 2011 Kocaeli %48 %19 %44 - %45 %107 %30 Sakarya %10 %18 - %17 - %41 - %3 %20 Düzce - %10 %47 %65 - %29 %2 %16 Bolu %11 %35 %39 - %3 %2 %69 Yalova - %15 %7 %87 - %21 %40 %0.5 TR42 %30 %19 %22 - %44 %76 %29 Türkiye %16 %25 %23 - %23 %11 %19 Türkiye nin ihracatında yaşanan gerileme, doğrudan ihracata yönelik üretim yapan sektörlerde işten çıkarmaların yaşanması sürecini de beraberinde getirmiş; ayrıca ülkenin çeşitli illerinde bulunan bazı sanayi tesisleri üretime ara vermek, bazıları ise kapanmak zorunda kalmıştır (Ünal ve Kaya, 2009:13). TR42 Bölgesi, ülkenin toplam sanayi üretiminde ve ihracatında başı çekmektedir. Ana pazarları oluşturan AB ülkelerinde küresel mali krizin etkilerinin halen hissediliyor olması, bölgede üretilen sanayi ürünlerinin dış talebinde daralmaya neden olmuştur (MARKA, 2010:111). Grafik 4 te bölgenin Türkiye ye göre krizden daha fazla etkilendiği net olarak görülmektedir.

7 Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi 43 Grafik 4: TR42 Bölgesi nde ve Türkiye de İhracatta Değişimler (2006=) TR42 Türkiye Krizin etkileri ithalatta da kendini göstermektedir. Türkiye nin 2009 yılı ithalatı 2008 e oranla yaklaşık %30 oranında düşmüştür. TR42 Bölgesi nin ithalatı ise aynı dönemde %44 ün üzerinde düşüş göstererek küresel krizden daha fazla etkilenmiştir. Krizin etkilerinin azalması ile 2010 da Türkiye ithalatı bir önceki yıla göre %32 oranında artarken TR42 Bölgesi ithalatı yaklaşık %25 oranında azalmıştır. Tablo 6: TR42 Bölgesi nde ve Türkiye de İthalat (000 ABD Doları) 2011 Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova TR Türkiye Kaynak: TÜİK, İllere Göre Dış Ticaret,

8 44 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ Tablo 7: TR42 Bölgesi nde ve Türkiye de İthalatın Değişim Oranları 2011 Kocaeli %28 %18 %36 - %44 - %27 %22 Sakarya % %15 - %47 %10 %36 Düzce - %1 - %7 %15 - %26 %62 %28 Bolu %2 %31 %51 - %28 %15 %26 Yalova %46 - %3 %93 - %5 %26 %8 TR42 %27 %17 %31 - %44 - %24 %23 Türkiye %20 %22 %19 - %30 %32 %30 Bölgenin gerçekleştirdiği toplam ithalatta Kocaeli nin yaklaşık %90 payı bulunmaktadır. Bu yüzden, TR42 Bölgesi ithalat hacmini belirleyen kent Kocaeli dir. Grafik 5 te görüldüğü gibi, 2008 den sonra bölge bir daha 2006 yılındaki ithalat hacmini yakalayamamıştır. Grafik 5: TR42 Bölgesi nde ve Türkiye de İthalatta Değişimler (2006=) TR42 Türkiye Türkiye de küresel krize kadar her yıl taşıma türlerinin tamamında yük trafiğinde artış yaşanmıştır da gerçekleşen yük trafiğinde karayolunda %3, denizyolunda %2, demiryolunda %7, havayolunda ise %4 azalma görülmüştür. Krizin etkilerinin azalmaya başladığı 2010 da ise yük trafiğindeki artış devam etmiştir.

9 Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi 45 Tablo 8: Türkiye de Taşıma Türlerine Göre Yük Trafiği Karayolu (ton-km) Değişim %6 %6 %0.3 - %3 %8 Denizyolu (milyon ton) Değişim %15 %17 %10 - %2 %13 Demiryolu (bin ton) Değişim %5 %6 %10 - %7 %12 Havayolu (ton) Değişim %24 %13 %6 - %4 %26 Kaynak: KGM, Karayolları Üzerindeki Seyir ve Taşımalar, itecollectiondocuments/kgmdocuments/istatistikler/seyirvetasimalar.pdf; Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Ticaret İstatistikleri, DENIZTICARETISTATISTIKLERI; TÜİK, Demiryolu Uzunluğu, Tren Kilometre, Ton Kilometre ve Yük Taşıma, Tablo.do?istab_id=371; TÜİK, Havayolu İstatistikleri, r/preistatistiktablo.do?istab_ id=376, Grafik 5: Türkiye de Taşıma Türlerine Göre Yük Trafiği (2006=) 160 Karayolu Denizyolu Demiryolu Havayolu Türkiye deki karayolu yük trafiğinin %10 dan fazla kısmı TR42 Bölgesi nde gerçekleşmektedir. TR42 Bölgesinde karayolu yük trafiği 2008 den itibaren azalmaya, 2010 da ise artmaya başlamıştır.

10 46 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ Tablo 9: TR42 Bölgesindeki İllerde ve Türkiye de Karayolu ile Taşınan Yük Miktarı (ton-km) Kocaeli Sakarya Bolu Düzce Yalova TR Türkiye Kaynak: KGM, 2010 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, 2009 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, 2008 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, 2007 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, 2006 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara. Grafik 6: TR42 Bölgesindeki İllerde Karayolu ile Taşınan Yük Miktarı (2006=) Kocaeli Sakarya Bolu Düzce Yalova Grafik 7: TR42 de ve Türkiye de Karayolu ile Taşınan Yük Miktarı (2006=) TR42 Türkiye 95

11 Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi 47 Türkiye de denizyolu ile yapılan yük taşımacılığında 2009 yılı hariç tutulursa 2006 dan sonra artışlar yaşanmıştır. Ancak TR42 Bölgesi için benzer bir durum sözkonusu olmamıştır. Tablo 10 da görüldüğü gibi TR42 Bölgesindeki limanlarda toplam elleçleme miktarı 2009 da önemli bir düşüş yaşansa da, aralığında durağan kalmıştır. Denizyolu ile gerçekleştirilen uluslararası taşımalar sınırları ortadan kaldırdığı için, küresel bazda yaşanan rekabetin ve krizin etkilerinden doğrudan etkilenmektedir (Denizcilik Müsteşarlığı, 2010a:25). Bu bağlamda, Grafik 8 e dikkat edilirse 2009 yılında gerçekleşen azalma TR42 de ülkeye göre daha şiddetli ve kalıcı olmuştur. Tablo 10: TR42 ve Türkiye de Limanlarda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme Miktarı (milyon ton) 2011 TR Türkiye Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Ticaret İstatistikleri, istatistikmodul/default.aspx?dizin=denizticaretistatistikleri, Grafik 8: TR42 de ve Türkiye de Limanlarda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme (2006=) TR42 Türkiye

12 48 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ SONUÇ Türkiye de küresel krizin etkileri özellikle 2008 in sonlarından itibaren belirginleşmeye başlamış ve başta reel kesim olmak üzere büyüme, işsizlik ve enflasyon gibi göstergelere de yansımıştır. Toplam dış talep daralmasının yanı sıra başta yatırım talebi olmak üzere iç talepte de kırılma yaşanmıştır. Kriz sürecinde hem ulusal hem de uluslararası ölçekte daralan ticaret hacmi ve azalan siparişler lojistik sektörünü olumsuz etkilemiştir. Lojistik sektörü, ekonominin ve sosyal yaşamın itici gücü ve vazgeçilmez unsuru olarak değerlendirilmektedir. Krizin lojistik sektörü göstergeleri üzerindeki etkilerinin araştırıldığı bu çalışmada özellikle 2008 in ikinci yarısından itibaren yük trafiği ve dış ticaret rakamlarının ciddi bir azalma eğilimine girdiği gözlenmiştir. TR42 Bölgesi nin kara ve deniz bağlantıları bulunmasının yanı sıra stratejik geçiş noktaları üzerinde yer alması lojistiği önem taşıyan bir sektör olarak öne çıkarmaktadır. Özellikle Kocaeli nin ülke genelinde lojistik gelişmişlik açısından önemli bir yeri olduğu bilinmektedir (Özbilgin, 2011:134). Küresel kriz sonrasında bölgenin dünya piyasalarında etkin yer edinmesi, sektörün yapısı ve gelişme potansiyelleri üzerinden belirlenecek doğru stratejilere bağlı kılınmaktadır. Türk ihraç ürünlerinin pazarlara ulaşması ve buralarda rekabetçiliğini sağlaması, dağıtım kanallarının ve lojistik faaliyetlerinin etkinliği ölçüsünde mümkün olmaktadır. Bu bağlamda, yaşanan krizin sektörde ortaya çıkardığı olumsuz etki, yerli üreticilerin uluslararası piyasalara açılması önünde önemli bir engel oluşturmuştur.

13 Krizin Doğu Marmara (TR42) Bölgesinde Lojistik Sektörüne Etkisi 49 KAYNAKÇA Bayraktutan, Yusuf ve Mehmet Özbilgin (2011) Lojistik Sektörünün Düzey 2 Bölgelerinde Yığınlaşma Analizi ile İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi Üçüncü Yerel Ekonomiler Kongresi Bildiriler Kitabı: Çiçek, Uğur ve Selim Adem Hatırlı (2009) Küresel Ekonomik Krizin Türkiye İmalat Sanayi Sektörüne Etkilerinin Analizi, Uluslararası Davraz Kongresi, Isparta. Denizcilik Müsteşarlığı (2010a); Küresel Ekonomik Krizin Deniz Ticaretine Yansımalarının Etkisel Analizi, kriz.pdf Denizcilik Müsteşarlığı (2012b) Deniz Ticaret İstatistikleri, tistikmodul/default.aspx?dizin=denizticaretistatistikleri, Eğilmez, Mahfi (2009) Küresel Finansal Kriz, Remzi Kitabevi, İstanbul. İEÜ (2009) İzmir de Lojistik Sektörünün Mevcut Durumu ve Gelişme Potansiyelinin Analizi, KGM (2012) Karayolları Üzerindeki Seyir ve Taşımalar, CollectionDocuments/KGMdocuments/Istatistikler/SeyirVeTasimalar.pdf, KGM (2011) 2010 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara. KGM (2010) 2009 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara. KGM (2009) 2008 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara. KGM (2008) 2007 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara. KGM (2007) 2006 Trafik ve Ulaşım Bilgileri, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara. MARKA (2010) TR 42 Doğu Marmara Bölge Planı , Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Yayını. MÜSİAD (2010) 2010 Türkiye Ekonomi Raporu Ekonomide ve Demokraside Yükselme Zamanı, Mavi Ofset, İstanbul. TÜİK (2012a) Sabit Fiyatlarla GSYİH - İktisadi Faaliyet Kollarına ve 1998 Temel Fiyatlarına Göre, TÜİK (2012b) İllere Göre Dış Ticaret, id=646, TÜİK (2012c) İllere Göre Dış Ticaret, 647,

14 50 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ TÜİK (2012d) Demiryolu Uzunluğu, Tren Kilometre, Ton Kilometre ve Yük Taşıma, Tablo.do?istab_id=371, TÜİK (2012e) Havayolu İstatistikleri, id=376, TÜİK (2012f) İstihdam Edilenlerin Yıllar Ve Cinsiyete Göre İktisadi Faaliyet Kolları, Ünal, Ali ve Hüseyin Kaya (2009) Küresel Kriz ve Türkiye, Ekonomi ve Politika Araştırmaları Merkezi, İstanbul. Özbilgin, Mehmet (2011) Lojistik Sektörünün İktisadi Analizi: Kocaeli Örneği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, SBE. Özmen, Ruhi Engin (2008) Dünyadaki Ekonomik Kriz ve Lojistik Sektörü, Durum, ss WTO (2012) Statistics Database, Home.aspx?Language=E,