ZMR-TAHTALI BARAJ GÖLÜ KORUMA ALANI ÇN YERALTI SUYU KRLETC TAINIMININ ARCGIS LE MODELLENMES

Transkript

1 ZMR-TAHTALI BARAJ GÖLÜ KORUMA ALANI ÇN YERALTI SUYU KRLETC TAINIMININ ARCGIS LE MODELLENMES D. Karada 1, A. Elçi 1 1 DEÜ, Dokuz Eylül Üniversitesi, Çevre Müh. Bölümü, Tnaztepe Kampüsü, Buca-'zmir, d_karadas@yahoo.com, alper.elci@deu.edu.tr ÖZET Çalmann amac, kolay elde edilebilecek bir takm hidrojeolojik verilerle bir içme suyu havzasndaki yeralt suyu kirliliinin herhangi bir alc ortama ulama sürelerinin corafi bilgi sistemi (CBS) ile hesaplanabileceinin gösterilmesidir. Çalma 'zmir- Tahtal Havzas için yaplmtr. Havzann koruma yönetmeliine göre mutlak, ksa mesafeli, orta mesafeli ve uzun mesafeli olmak üzere çeitli koruma alanlar belirlenmitir. Bu noktadan hareketle, orta mesafeli koruma alan çevresinde varsaylan kirleticilerin yeralt suyundaki tanm ve Tahtal gölüne ulama süreleri basit bir kirletici tanm modeli kullanlarak hesaplanmtr. Çalmann sonucunda orta mesafeli koruma alannn ötesindeki olas bir yeralt suyu kirlenmesinin en uygunsuz koullar dikkate alndnda göle ulamas için en az 15 gün geçmesi gerektii tahmin edilmitir. Ayrca belirli bölgelerde oluabilecek yeralt suyu kirliliinin çalma sonuçlarna göre göle ulamasnn pek olas olmad ve dolaysyla o bölgelerdeki herhangi bir kirliliin gölü daha az tehdit edebilecei öngörülebilmektedir. Anahtar Sözcükler: yeralt suyu, Tahtal Havzas, kirletici, parçack izleme, ArcGIS ABSTRACT MODELING OF THE ZMR-TAHTALI LAKE BUFFER ZONES SUPPORTED BY GIS IN TERMS OF GROUNDWATER CONTAMINANT The aim of this study is to demonstrate the feasibility to calculate the arrival times of groundwater contaminants at any receiving water body in a drinking water basin using a set of hydrogeological data that can be easily obtained. This study was performed for the Tahtal basin in 'zmir. According to the watershed protection zone regulation, protection zones are classified as absolute, short, medium and long ranged protection zones. From this point forth, arrival times of groundwater contaminants assumed to be around the medium-ranged protection zone at the Tahtal lake and their tracks were estimated with a simple contaminant transport model. It was evident from the study results that it would take at least 300 days for any potential groundwater contamination beyond the medium-range protection zone to reach the reservoir. Furthermore it was shown that it is very unlikely for any contamination originating in certain parts of the area to be transported to the reservoir and hence pose a threat to the freshwater supply. Keywords: groundwater, Tahtal basin, contaminant, particle tracking, ArcGIS 1. GR Yeralt suyu içme, sulama ve endüstriyel kullanma suyu olarak yaygn kullanlan önemli bir su kayna/dr. Yeralt suyu kullanmnn toplam su kullanmna oran son yllarda önemli art0 göstermi0tir, çünkü bir taraftan kalite olarak yüzeysel sulara göre genellikle daha uygun olabilmektedir, di/er taraftan da kullanlabilir yüzeysel su kaynaklar kirlenme nedeniyle azalmaktadr. Günümüzün en önemli sorunlarndan biri temiz ve sürdürülebilir su kaynaklarna olan ihtiyaçtr. Özellikle dünya genelinde etkileri gözlenmeye ba0lanan iklim de/i0ikli/i, artan sulama suyu ihtiyac, kullanlm0 sularn geli0igüzel do/al ortama verilmesi gibi faktörlere ba/l olarak kullanlabilir yüzeysel su kaynaklarnn miktar azalmakta ve kalitesi de bozulmaktadr. Gerek yüzeysel sular için gerekse yeralt sularnn kalitesi açsndan havza ve su kaynaklarnn etkin yönetimi önem verilmesi gereken bir konudur. Bu amaçla Çevre ve Orman Bakanl/ tarafndan çkartlan Su Kirlili/i Kontrolü Yönetmeli/i (SKKY, 2004) esas alnmak suretiyle baz yerel yönetimler de su havzalarn uzun vadeli ve etkili korunmas için havza koruma yönetmeliklerini yürürlü/e koymu0lardr. 'zmir Büyük0ehir Belediyesi, 'zmir Su ve Kanalizasyon 'daresinin ('ZSU) 2002 ylnda çkarm0 ve yürürlü/e koymu0 oldu/u Su Havzalar Koruma Yönetmeli/i (IZSU, 2002) de bu yönetmeliklere güzel bir örnek te0kil etmektedir. Bu ve benzeri yönetmelikler ile içme ve kullanma suyu temin edilen ve edilecek olan yüzey ve yeralt suyu kaynaklarnn evsel, endüstriyel, tarmsal ve hayvanclk faaliyetlerinden kaynaklanan atklar ile kirlenmesini önlemek için su kaynaklar etrafnda mutlak, ksa, orta, uzun ve dere mutlak koruma alanlar te0kil edilmi0 ve bu alanlarda alnacak tedbirlerle toplum sa/l/nn korunmas amaçlanm0tr. Yüzey ve yeralt sularnn dinamik olarak etkile0imde bulunduklar Tahtal Baraj havzasnda hidrolojik sistemin her iki bile0eninin de kontrol altnda tutulmas büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle hazrlanan Su Havzalar Koruma Yönetmeli/i ile Büyük0ehir Belediye snrlar içerisinde yer alan tüm içme suyu havzalarnda kaçak olarak yaplan konut, sanayi tesisi ve tarmsal faaliyetlerin tespitleri yaplmakta ve gerekli önlemler alnmaktadr. Bu kapsamda söz konusu yönetmelik ile 'ZSU tarafndan mutlak, dere mutlak, ksa mesafeli, orta mesafeli ve uzun mesafeli koruma alanlar ilan edilmi0 ve bu alanlar içerisinde tüm faaliyetler kontrol altna alnm0tr.

2 Bu çal0ma ile bir içme suyu havzasndaki yeralt suyu kirlili/inin alc noktalara ula0ma sürelerinin co/rafi bilgi sistemi (CBS) deste/i ile de/erlendirilmesinin bir örnek uygulama ile sunulmas amaçlanm0tr. Bu amaçla 'zmir 0ehrinin önemli su kaynaklarndan olan Tahtal Baraj Gölü havzas örnek çal0ma sahas olarak seçilmi0tir. Su Havzalar Koruma Yönetmeli/i ('ZSU, 2002) ile tanmlanan koruma alanlarn esas alnarak, pratik olarak uygulanabilecek CBS tabanl bir parçack izleme arac ile koruma alanlarnn snrnda yüzeysel akiferde olu0abilecek bozunamayan bir yeralt suyu kirlili/inin göle ula0mas için geçecek sürenin tespiti yaplm0tr. Ayrca kirleticinin yüzeysel akiferdeki ta0nm izleri hesaplanp, haritalanm0tr. Burada sunulan çal0maya benzer bir çal0ma daha önce Elçi v.d. (2009) tarafndan yaplm0tr. Bu çal0mada yeralt suyu seviyesi veri katman do/rusal interpolasyon yerine, co-kriging interpolasyon yöntemiyle olu0turulmu0tur. 2. ÇALIMA SAHASININ TARF 'zmir 0ehir merkezinin 40 km güneyinde yer alan ve 0ehrin yakla0k %36 sna içmesuyu temin eden Tahtal baraj (38 08 N; E), Gümüldür ün 5 km do/usunda Tahtal deresi üzerine kurulmu0tur (Iekil 1). Yakla0k 550 km 2 su toplama alanna sahip olan Tahtal havzasna dü0en yllk ortalama ya/0 miktar 690 mm civarndadr. Havzada tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Temel olarak yüzeysel sular ile beslenen Tahtal Baraj nn yllk ortalama akm 162 milyon m 3, maksimum göl hacmi 306 milyon m 3 ve maksimum göl seviyesi de 50,8 m olarak planlanm0tr. Tahtal havzasnda tali kollar ile birlikte toplam 44 dere bulunmaktadr. Bunlardan ak0 debisi olarak Tahtal baraj gölünü besleyen en önemli dereler Tahtal ve Balaban (Ia0al) dereleridir. Havzada bulunan 38 adet yerle0imin 2008 yl itibariyle toplam nüfusu yakla0k dir (TÜ'K, 2008). Uydu foto/raflar yardmyla hazrlanan arazi kullanm haritas baz alnarak yaplan analizlere göre havzann %42,1 i orman alan, %31,8 i tarm alan, %3,1 i su kütleleri, %1,8 i yerle0im alan ve %0,2 si de sanayi alandr. Çal0ma sahasnn jeolojik yaps ise kuvarterner ya0l alüvyonlar, neojen ya0l fili0, killi kireçta0 ve allokton kireçta0lar, volkanik tüf ve mermer ta0 birimlerinden olu0maktadr. Çal0ma sahasnn jeolojik yaps ile ilgili daha önce birçok çal0ma yaplm0tr (Simsek v.d., 2008; Koca, 1995; Erdo/an, 1990). Bunlara göre çal0ma sahasnda çakl, kum ve silt materyallerinden olu0an kuvaterner ya0l alüvyon Tahtal Çay boyunca yerle0mi0tir. Özellikle çakll ve kumlu seviyeleri, hidrojeolojik açdan yeralt suyu beslenimi ve çekimine uygun bir yap sunarken, yer yüzeyinden akifere szma yoluyla yeralt suyu kirlenmesi bakmndan da olumsuz bir durum olu0turabilmektedir. Di/er taraftan çal0ma alannn batsnda ve do/usunda geni0 alanlarda yaylm gösteren Bornova fili0i hidrolik iletkenlik bakmndan çok az geçirimli olarak nitelendirilebilir. Bu formasyonun porozitesi %5 e kadar dü0ebilece/inden, dü0ük hidrolik iletkenli/ine kar0n kirletici ta0nm ba/lamnda kirleticilerin formasyonda hzl ta0nmas beklenmelidir. Çal0ma sahasnda görülen di/er jeolojik birimler Neojen ya0l konglomera, killi kireçta0 ve tüftür. Allokton kireçta0lar ise çal0ma alannn do/u kesimlerinde ve yüksek rakmlarda görülür. 'zmir için yürürlükte olan Su Havzalar Koruma Yönetmeli/i ne ('ZSU, 2002) göre, Tahtal Baraj Gölü nün maksimum su seviyesinin kara ile olu0turdu/u çizgiden itibaren belirli mesafelerde, göl etrafnda mutlak, ksa mesafeli, orta mesafeli ve uzun mesafeli koruma alanlar belirlenmi0tir (Iekil 1). Yine ayn yönetmeli/e göre mutlak ve ksa mesafeli koruma alanlarnda kirletici kayna/ olabilecek herhangi bir yap ve tesisin bulunmasna izin verilmemektedir. Benzer olarak, orta mesafeli koruma alan içerisinde ise yeni kurulacak endüstriyel tesislere, hayvanclk tesislerine, depolama tesislerine, akaryakt istasyonu ve depolarna ve toplu konutlara izin verilmemektedir. Mutlak koruma alan 300m ile snrl olup hiçbir faaliyete izin verilmemektedir. Mutlak koruma alan 'ZSU tarafndan a/açlandrlm0 ve etraf dikenli tellerle çevrilmi0tir. Ksa mesafeli koruma alan ise m arasnda snrlandrlm0 olup sadece sözle0meli ekolojik tarma izin verilmektedir. Bunun d0nda kirletici kayna/ olabilecek herhangi bir yap ve tesisin bulunmasna izin verilmemektedir. Orta mesafeli koruma alan m lik bir alan kapsayacak 0ekilde belirlenmi0tir; yönetmeli/e göre bu alanda yaplacak imar ve in0aat faaliyetleri su koruma alanlar çevre düzeni plan ile uygulama imar plan kararlarna uyularak yaplmaldr. Ancak bunun yannda yeni endüstriyel kurulu0larna, hayvanclk tesislerine, akaryakt istasyonu ve depolarna ve toplu konutlara izin verilmemektedir. Uzun mesafeli koruma bandnda 2000m nin ötesindeki havzann su toplama alan dikkate alnm0tr. Bu alanda da imar ve in0aat faaliyetleri su koruma alanlar çevre düzeni plan ile uygulama plan kararlarna uygun olmaldr. Bunlara ek olarak göle ula0an dereler boyunca da dere mutlak koruma alanlar tanmlanm0tr. Buna göre, mutlak koruma band uygulanacak dereler net olarak belirleninceye kadar, göle ula0an derelerin her iki yanndaki 100 er metrelik bant dere mutlak koruma band olarak tespit edilmi0tir. Bu bantn içerisinde herhangi bir yap veya tesise izin verilmemekte ve var olanlarnda uzakla0trlmas gerekmektedir.

3 ekil 1. 'zmir-tahtal havzas ve Su Havzalar Koruma Yönetmeli/ine göre tanmlanan koruma alanlar 3. MATERYAL VE YÖNTEM Havzadaki potansiyel yeralt suyu kirleticilerin yüzeysel akiferdeki ta0nmlarnn izlenmesi ve Tahtal Baraj Gölüne olan ta0nm sürelerinin tahmin edilmesi çal0mann odak noktasn olu0turmaktadr. Çal0ma, sahaya ait verilerin saklanmas, i0lenmesi, kirletici izleme simülasyonlar ve haritalarn olu0turulmas a0amalarndan olu0maktadr. Çal0ma a0amalarn tamam ArcGIS 9.1 yazlm ile gerçekle0tirilmi0tir. Bu çal0mada kullanlan tüm veriler çal0ma sahasnn karesel hücrelere bölünmesi esasna dayanan raster biçimindeki katmanlar olarak hazrlanm0tr. Verilerin ba0ka bir biçimde bulunmas durumunda raster biçimine dönü0türülmesi yaplm0tr. Doygun gözenekli ortamlardaki herhangi bir kirletici parçac/n ta0nm hzn, ba0ka bir deyi0le yeralt suyu szma hzn, hesaplayabilmek için Darcy yasasndan yararlanmak mümkündür: K dh v = (1) n dl Denklemde v yeralt suyu szma hzn (parçack ta0nm hz), K akiferin hidrolik iletkenli/ini, n akiferin etkin porozitesini ve (dh/dl) belirli bir yöndeki hidrolik yük gradyann temsil etmektedir. Burada kirletici parçacklarn dispersiyonu veya bunlarn maruz kalabilece/i herhangi bir kimyasal veya biyokimyasal bozunma süreci ihmal edilmi0tir. Denklemdeki son terim bu çal0ma için ayn zamanda yeralt suyu tablasnn e/imidir. Bu noktadan hareketle çal0ma için sahann jeolojik yapsna göre de/i0en hidrolik iletkenlik ve porozite, yeralt suyu seviye kotlar ve bunlara ba/l olarak hesaplanan yeralt suyu tablas e/imleri ayr veri katmanlar olarak hazrlanm0tr. Yeralt suyu szma hzn gösteren haritay olu0turabilmek için; yeralt suyu seviye raster haritas, etkin porozite raster haritas, bölgedeki formasyonlarn iletkenlik haritalar kullanlm0tr. Çal0ma sahasna ait olan jeolojik haritay esas alarak öncelikle hidrolik iletkenlik ve etkin porozite de/erlerini gösteren raster haritalar olu0turulmu0tur. Bunun için literatürden (Spitz ve Moreno, 1996) sahadaki her bir jeolojik formasyon için tipik de/erler alnm0tr (Tablo 1). Daha sonra, Mays 2007 de yaplan bir arazi çal0masyla 59 adet kuyuda ölçülen yeralt suyu derinlikleri (Karada0 v.d., 2007) ve çal0ma sahasna ait topo/rafya verilerini kullanarak yeralt suyu seviye haritas olu0turulmu0tur.

4 Kuyularda yeralt suyu seviye ölçümlerini temsil eden noktasal de/erlerin, Elçi vd. (2009) çal0masndan farkl olarak co-kriging interpolasyonu yaplarak tüm çal0ma sahas için yine raster biçiminde bir yeralt suyu derinlik katman olu0turulmu0tur. Co-kriging interpolasyon yöntemi, kriging interpolasyon tekni/inin geli0tirilmi0 bir halidir (Desbarats v.d., 2002; Hoeksema, 1989). Bu yöntemde, birbiriyle korelasyonu ve ili0kisi bulunan iki veri setine e0lenik olarak kriging interpolasyon tekni/i uygulanr. Bu çal0mada, yeralt suyu seviyeleri ile birlikte zemin kotlar kullanlm0tr. Böylece zemin kotu ile su tablas yükselti de/erleri arasnda ili0ki kurularak, örneklenmemi0 bölgeler için de de/er hesaplamay öngörür. Zemin kotu verileri olarak 90 m çözünürlüklü SRTM verisi kullanlm0tr. Co-kriging yöntemiyle hesaplanan yeralt suyu seviye haritas Iekil 2 de gösterilmi0tir. Elde edilen tüm bu veri katmanlar ArcGIS yazlmnn Spatial Analyst eklentisinde yer alan Darcy Velocity aracna girdi olarak verilmi0tir ve yukarda verilen Denklem 1 i esas alarak çal0ma sahasndaki yeralt suyu akm yönleri ve hzlarn gösteren haritalar olu0turulmu0tur. En son a0ama olarak orta mesafeli koruma alan d0ndaki olas kirleticilerin baraj gölüne olan ta0nm sürelerini tahmin edebilmek için yine ArcGIS in Spatial Analyst eklentisinde mevcut olan Particle Track aracndan yararlanlm0tr. Bu amaçla orta mesafeli koruma alan snr boyunca rastgele ve e0it aralkl olarak yeralt suyu kirleticisini temsilen 55 adet parçack konmu0tur ve bunlar yeralt suyu akm yönünde ileriye do/ru izlenmi0tir. Parçacklarn olu0turdu/u iz koordinatlar, iz mesafeleri, bu mesafeleri kat etme süreleri ve parçack baraj gölüne ula0tysa göle ula0ma süreleri kaydedilmi0tir. Elde edilen sonuçlar, olu0abilecek yeralt suyu kirlili/in etki alan, yönü ve ayrca koruma alanlar da dikkate alnarak de/erlendirilmi0tir. Tablo 1. Çal0ma sahasndaki jeolojik formasyonlar için literatürden alnan hidrolik iletkenlik ve porozite de/erleri Formasyon Hidrolik iletkenlik, K (m/sn) Etkin porozite, n (%) Bornova Fili0i Konglomera Alüvyon Killi kireçta Kalkerli Seviyeler Tüf ekil 2: Tahtal havzas için co-kriging interpolasyon yöntemiyle hesaplanan yeralt suyu seviyeleri

5 4. SONUÇLAR Tahtal Havzas nn orta mesafeli koruma mesafesinden uzak noktalarda yüzeysel akifere szabilecek kirleticilerin baraj gölüne olan etkilerini tahmin etmek amacyla CBS ortamnda çe0itli veri katmanlar ve haritalar olu0turulmu0tur. Tahtal Baraj Gölü nün yakn çevresindeki yeralt suyu seviyeleri ve szma hzlarn konumsal da/lm Iekil 3 te gösterilmi0tir. Szma hzlar hidrolik iletkenli/e ve su tablas e/imlerine ba/l olarak büyük de/i0kenlik göstermi0tir. Özellikle alüvyon olan gölün kuzeyinde ve do/usunda szma hznn genellikle 20 m/gün den yüksek oldu/u ve yer yer bu hzlarn 100 m/gün mertebesine kadar çkabilece/i görülmü0tür. Yeralt suyu akm yönleri bakmndan ise gölün bat ve kuzeyinde hakim yönün göle do/ru oldu/u ancak di/er bölgelerde net bir do/rultu tespit etmenin güç oldu/u anla0lm0tr. Yeralt suyu akm yönleri parçack izleme sonuçlarna göre daha net olarak belirlenebilmi0tir. Iekil 4 te orta mesafeli koruma alannn snrna braklan ve oradan itibaren izlenmi0 olan parçacklarn izleri gösterilmi0tir. Parçack izleri incelendi/inde göle kuzey ve bat yönünde ula0an 9 parçac/n ula0abildi/i, kuzeydeki 7 parçac/n ise gölün kuzeyine vararak batsna do/ru gidebildi/i gözlenmi0tir. Geri kalan 39 parçack, hidrolik iletkenlik, porozite ve yeralt suyu tablas e/imine ba/l olarak farkl yönlere gitmi0 ve sonuç olarak göle ula0mam0tr. ArcGIS in parçack izleme yönteminde parçacklarn dü0üm konilerine rastlad/ zaman parçac/n bir kuyu tarafndan çekildi/i varsaymyla izlenmesi kesilmi0tir. ekil 3. Yeralt suyu seviyelerini ve hesaplanan szma hzlarn gösteren harita (e0seviye e/rilerinin aral/ 10 m dir) Göle ula0an parçacklarn ula0ma süreleri yerine göre büyük de/i0kenlik göstermi0tir. Örne/in gölün kuzeyinden ula0ma sürelerinin 15T164 gün arasnda de/i0ti/i ve ortalama ula0ma sürenin 94 gün olarak belirlenmi0tir. Di/er taraftan gölün batsnda ula0ma süreleri 10 yllar mertebesinde oldu/u hesaplanm0tr. Bu bölgedeki jeolojik yapnn tüf olmas ve dolaysyla buradaki akiferin göreceli olarak dü0ük hidrolik iletkenli/inden dolay szma hzlar 10-2 m/gün mertebesinde hesaplanm0tr. Alüvyondaki szma hzlar ise m/gün aras hesaplanm0tr. Szma hzlarndaki bu farkllklar ula0m sürelerine de mertebe fark olarak yansm0tr. Gölün do/u yönüne bakt/mzda parçacklarn akm yönlerinin göle do/ru olmayp, birço/unun ters yöne do/ru ilerledi/i gözlemlenmi0tir.

6 ekil 4. Orta mesafeli koruma alan snrndan braklan parçacklarn izleri 5. TARTIMA CBS program içerisinde hazr olarak programlanm0 parçack izleme arac ile yeralt suyundaki kirletici ta0nm süreleri hesaplanm0 ve havza koruma alanlar ile ili0kilendirilmi0tir. Burada sunulan yöntem, herhangi bir karma0k matematiksel modelleme tekni/ine dayanmayan göreceli olarak basit bir yöntemdir. Buna kar0lk oldukça az veri ile tatminkâr sonuçlar verebilen bir metot olmas nedeniyle, su kaynaklar yönetimi konusunda çal0an yetkili ki0i ve kurumlar tarafndan kolaylkla kullanlabilecek bir araç olmas beklenmektedir. 'zmir deki önemli bir su havzas için örnek bir uygulama gösterilmi0tir ancak gerekti/inde Türkiye nin di/er önemli su havzalar için bu tarz bir çal0ma rahatlkla tekrarlanabilir. Çal0ma sonucunda yaplan tahminler baz varsaymlara dayanmaktadr; bunlardan ilki ve en önemlisi kirleticinin herhangi bir seyrelmeye, yaylmaya veya bozunmaya maruz kalmad/ ve sadece yeralt suyunun hareketiyle (adveksiyon) ta0nd/dr. Di/er ta0nm mekanizmalarnn önemli oldu/u durumlarda akiferdeki kirletici ta0nmn ifade edebilmek için daha çok veri ve emek isteyen matematiksel modellere ba0vurmak gerekmektedir. Do/rulu/u kabul edilen bir di/er varsaym ise, incelenen gölün yüzeysel akiferle hidrolik olarak do/rudan ba/lantl oldu/udur. Özellikle yln kurak dönemlerinde yeralt suyu tablas göl tabannn altna dü0ebilece/i için bu varsaym geçerlili/ini yitirebilir. Son olarak akiferin hidrolik iletkenlik olarak büyük ölçüde homojen oldu/u da kabul edilmi0tir. Yaplan simülasyonlar sonucunda, çal0mann uyguland/ 'zmir-tahtal Baraj Gölü havzasnda orta mesafeli koruma alannn d0ndaki olas bir yeralt suyu kirlenmesinin göle ula0mas için en uygunsuz ko0ullar dikkate alnd/nda en az 15 gün geçmesi gerekti/i tahmin edilmi0tir. Buna ilave olarak gölün do/u tarafnda olu0abilecek yeralt suyu kirlili/inin çal0ma bulgularna göre göle ula0masnn pek olas olmad/ ve dolaysyla bu bölgedeki herhangi bir kirlili/in gölü daha az tehdit edebilece/i öngörülmü0tür. Di/er taraftan özellikle gölün kuzeyindeki alüvyonda meydana gelebilecek kirlili/in gölün su kalitesini tehdit edebilece/i tespit edilmi0tir. Bu ba/lamda orta mesafeli koruma alannn snrnda gerçekle0ti/i varsaylan bir kirlenmenin göle ula0mas için en az 15 günlük bir sürenin geçmesi gerekti/i bulunmu0tur. Gölün batsndaki uzun ta0nm süreleri dikkate alnd/nda ise bu yönden gelen kirli/in ksa vadede tehdit

7 olu0turmayaca/ ancak kirleticinin türüne göre takip edilmesi gerekti/i sonucu çkarlabilir. Örne/in kirleticinin bozunabilir nitelikte olmas ile uzun ta0ma süreleri birle0ti/inde gölün su kalitesi bakmndan daha olumlu bir tablo ortaya çkmaktadr. Bu tip çal0malarda elde edilen sonuçlarn geçerlili/i do/al olarak veri kalitesiyle do/ru orantl olarak artmaktadr. Bu nedenle yeralt suyu derinlik ölçümlerin ve topo/rafya verilerinin do/rulu/u, jeolojik formasyon bilgileri ve buna ba/l olarak hidrolik iletkenlik ve etkin porozite de/er seçimleri çal0ma sonucuna do/rudan etki etmektedir. Di/er taraftan yeralt suyu derinlik ölçümlerinden interpolasyonla seviye haritasn olu0tururken seçilen jeo-istatistiksel yöntemin zayf yönlerinin ve snrlamalarnn da farknda olmak gerekmektedir. Örne/in Elçi v.d. (2009) do/rusal interpolasyon yöntemi ile elde ettikleri yeralt suyu seviye haritasn kullanarak hesapladklar kirletici ula0ma süreleri bu çal0mada elde edilenlerden daha uzun süreli çkm0tr. Ayrca bu çal0mada ula0lan sonuçlarn daha önce Karada0 v.d. (2007) tarafndan yaplm0 olan yeralt suyu akm modeli çal0masnda elde edilen akm yönleri ve hzlar ile tutarl oldu/u belirlenmi0tir. Havza koruma alanlarnn sadece yüzeysel sularn kirlenmesini önlemek için de/il, ayn zamanda yeralt suyu kirlili/in su kalitesine etkisi ba/lamnda da önemli oldu/u ve havza koruma yönetmeliklerin taviz vermeksizin ve yasal yaptrmlarla uygulanmas gereklili/i ortadadr. Bu nedenle koruma mesafelerine göre havza içerisinde potansiyel kirlilik yaratmaktan kaçnlmal, gerek endüstriyel gerekse tarmsal faaliyetlerden kaçnlmaldr. 6. KAYNAKLAR Desbarats, A.J., Logan, C.E., Hinton, M.J., Sharpe, D.R., On the kriging of water table elevations using collateral information from a digital elevation model, Journal of Hydrology, cilt: 255, say: 1-4, sayfa: Elçi, A., Karada, D., Gündüz, O., Havza koruma alanlarnn yeralt suyu kirleticilerin tanm bakmndan deerlendirilmesi, Su Kaynaklar Dergisi, cilt: 1, say: 2, sayfa: ErdoEan, B., 'zmir- Ankara Zonu ile Karaburun Kuann Tektonik 'likisi. M.T.A. Dergisi, cilt:119, sayfa: Hoeksema, R.J., Clapp, R.B., Thomas, A.L., Hunley, A.E., Farrow, N.D., Dearstone, K.C., Cokriging Model for Estimation of Water Table Elevation, Water Resources Res., cilt: 25, say: 3, sayfa: ZSU, Su Havzalar Koruma Yönetmelii, 'zmir Su ve Kanalizasyon 'daresi Genel Müdürlü/ü. Karada, D., Elçi, A., im ek, C., Gündüz, O., Kazanasmaz, E., 'zmir Tahtal Çay Havzas Mevsimsel Yeralt Suyu Düümünün Matematiksel Modelleme ile Belirlenmesi, 7.Ulusal Çevre Mühendisli/i Kongresi, Ekim 2007, Izmir. Koca, M.Y., Slope Stability Assessment of the Abandoned Andesite Quarries in and Around the Izmir City Centre. Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Simsek, C., Elci, A., Gunduz, O., Erdogan, B., Hydrogeological and hydrogeochemical characterization of a karstic mountain region, Environmental Geology, cilt: 52, say: 2, sayfa: SKKY, Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii, 31 Aralk 2004 tarih ve sayl Resmi Gazete, Ankara. Spitz, K., Moreno, J., A practical guide to groundwater and solute transport modeling, John Wiley, 461 s. TÜK, 2008, Türkiye 'statistik Kurumu internet sitesi, Adrese dayal nüfus kayt sistemi verileri, 28 Ocak 2009.