BÖLÜM-05 STANDART MALİYET VE SAPMA ANALİZİ

Transkript

1 BÖLÜM-05 STANDART MALİYET VE SAPMA ANALİZİ

2 1. Maliyeti hesaplamalarında Maliyet Yöntemini uygulayan bir işletme; tek bir üretim bölümünde, tekbir mamul üretmektedir. İşletmenin standart maliyet kartından aşağıdaki bilgiler tespit edilmiştir. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (5 kg/adet x 75 TL/kg) 375 TL/adet Direkt İşçilik Giderleri (8 saat/adet x 45 TL/saat) 360 TL/adet 264 TL/adet - Değişken GÜG (8 saat/adet x 18 TL/saat) 144TL/adet - Sabit GÜG (8 saat/adet x 15 TL/saat) 120TL/adet Mamulün Birim Maliyeti 999 TL/adet İşletmenin 2012 yılı Temmuz ayına ait fiili çalışma sonuçları ise aşağıdaki gibidir: Üretim Miktarı Satın Alınan Hammaddeler ( kg) Direkt İşçilik Giderleri ( saat karşılığı) Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı adet TL TL TL kg İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2012 yılı Temmuz ayına ait; (a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri fiyat sapmasını hesaplayınız. (b) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri miktar sapmasını hesaplayınız. (c) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplam sapma tutarını bulunuz. (d) Direkt işçilik giderleri ücret sapmasını hesaplayınız. (e) Direkt işçilik giderleri süre sapmasını hesaplayınız. (f) Direkt işçilik giderleri toplam sapma tutarını bulunuz. 2. Tek bir üretim atölyesinde tek bir mamul üretmek amacıyla kurulmuş olan ve maliyet hesaplarında standart maliyet yöntemini uygulayan bir işletmenin 2011 yılı bütçesinde sabit genel üretim giderleri TL olarak gözükmektedir. İşletmede üretilmekte olan mamule ilişkin standart maliyet kartının incelenmesi sonucunda saptanan hususlar ise aşağıdaki gibidir; Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (100.TL/kg x 2 kg/birim) 200.TL Direkt İşçilik Giderleri (60. TL/saat x 3 saat/birim) 180.TL 420.TL - Değişken GÜG ( 40.TL/saat x 3 saat/birim) - Sabit GÜG (100.TL/saat x 3 saat/birim) Mamulün Birim Maliyeti 800.TL İşletmenin 2011 yılına ait fiili çalışma sonuçları ise aşağıdaki gibidir: Üretim Miktarı brm Satın Alınan Hammaddeler ( kg) TL Direkt İşçilik Giderleri ( saat karşılığı) TL TL Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı kg İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2011 yılına ait; (a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri sapmalarını hesaplayınız. (b) Direkt işçilik giderleri sapmalarını hesaplayınız. (c) Genel Üretim Gideri sapmalarını hesaplayınız. (d) Gider ve Sapmalarla ilgili yevmiye kayıtlarını yapınız. 65

3 3. Maliyet hesaplamalarında standart maliyet yöntemini uygulayan bir işletmenin A üretim bölümünde tek bir Z mamulü üretilmekte olup, bu mamule ilişkin standartlar 2009 yılı başında aşağıdaki şekilde saptanmıştır. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (300.TL/mt x 2 mt/adet) 600.TL Direkt İşçilik Giderleri (60. TL/saat x 3 saat/birim) 180.TL (50. TL/saat x 3 saat/birim) 150.TL Z Mamulünün Birim Maliyeti 930.TL A üretim bölümünün 2009 Nisan ayına ait veriler ise aşağıdaki biçimde gerçekleşmiştir. Üretim Miktarı Satın Alınan Hammaddeler (4000 metre) Direkt İşçilik Giderleri (7500 saat karşılığı) Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 3000 adet TL TL TL 5000 metre İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2009 yılı Nisan ayına ait; (a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri sapmalarını hesaplayınız. (b) Direkt işçilik giderleri sapmalarını hesaplayınız. 4. maliyet yöntemini uygulayan ABC işletmesinin dönem sonunda, kapatma işlemleri yapmadan önceki bilgileri aşağıda verilmiştir; 710. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hs TL 711. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hs TL 720. Direkt İşçilik Giderleri Hs TL 721. Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hs TL 730. Hs TL 731. Yansıtma Hs TL 151. Üretim Yarı mamuller Hs TL 152. Mamuller Hs TL 600. Yurtiçi Satışlar Hesabı TL 620. Satılan Mamuller Hesabı TL Yapılan saptama analizlerine göre; - DİMMG de 180 TL lik olumlu Fiyat Sapması ve 270 TL lik olumlu Miktar Saptaması, - DİG de 810 TL lik olumsuz Ücret Saptaması ve 90 TL lik olumlu süre saptaması, - GÜG de 630 TL lik olumsuz saptamanın tamamı Bütçe saptaması, olduğu belirlenmiştir. İstenilenler : (a) Gider hesapları ile yansıtma hesaplarını kapatarak, saptamalı muhasebeleştiriniz. (b) Sapmalara ilişkin kapatma kayıtlarını yapınız. (c) Fiili maliyet sonuçlarına göre işletmenin satış karlılığı % kaçtır? 5. maliyet yöntemini uygulayan bir işletmede fiyat sapmaları, ilk madde alımları sırasında hesaplanıp kaydedilmekte ve dolayısıyla ilk madde ve malzeme stokları standart maliyetle değerlenmektedir. Bu işletmenin stok, satışların maliyeti ve fark hesaplarının tarihli kalıntıları aşağıdaki gibidir: 150. İlk Madde ve Malzeme 1000 TL 151. Üretim Yarı mamuller Hs. 800 TL 152. Mamuller Hs. 400 TL 620. Satılan Mamuller Hesabı 2800 TL 712. DİMM Fiyat Farkı 250 TL (Borç) 713. DİMM Miktar Farkı 80 TL (Alacak) 722. D. İşçilik Gideri Ücret Farkı 200 TL (Borç) 723. D. İşçilik Gideri Süre Farkı 160 TL (Borç) 732. Genel Üretim Gideri Bütçe Farkı 400 TL (Borç) 733. Genel Üretim Gideri Verimlilik Farkı 120 TL (Borç) 734. Genel Üretim Gideri Kapasite Farkı 40 TL (Alacak) İstenilen: Sapmalara ilişkin kapatma kayıtlarını yapınız. 66

4 6. maliyet yöntemini uygulayan MENTAŞ A.Ş. de sapma hesaplarının yılsonu kalanları aşağıdaki gibidir: Fiyat Sapması olumsuz Ücret Sapması olumlu Bütçe Sapması olumsuz Süre sapması olumlu Verim Sapması olumlu Miktar Sapması olumsuz Kapasite Sapması olumsuz Fiyat sapmalarını ilk madde alımları sırasında hesaplayıp kaydeden bu işletmede yıl boyunca yapılan analizler, ücret ve bütçe sapmalarının tamamına yakınının kontrol edilebilir nitelik taşıdığını, diğer sapmalarda ise kontrol edilebilir unsurların yok denecek düzeyde olduğunu ortaya koymuştur. Yılsonu itibariyle ilk madde stok hesabı kalanı TL dir. Diğer stoklar ve satılan mamul maliyeti ise, kapsamlarındaki giderlerine göre ayrıntılandırılmış olarak aşağıda verilmiştir: D. İlk Md. ve Mlz. Direkt İşçilik Genel Üretim Gideri Toplam 151 Yarı Mamuller TL TL TL TL 152 Mamuller TL TL TL TL 620 Satılan Mamul Maliyeti TL TL TL TL Toplam TL TL TL TL İstenen: İşletmenin sapmalara ilişkin olarak yapması gereken kapanış kayıtlarını yapınız. 7. İki esas üretim gider yerinde (Kesim ve Montaj) tek bir tip mamulün (EFG mamulü) üretimini gerçekleştiren Mars işletmesinin 2016 yılı için bütçelenen kapasitesi adet EFG mamulüdür. İşletmenin 2016 yılı standart maliyet bilgileri aşağıdaki gibidir: GİDER YERİ DİREKT İLK MADDE VE MALZEME (DİMMG) Miktar Fiyat Tutar DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ (DİG) Süre Ücret Tutar Kesim EÜGY 5 kg 40 TL/kg 200 TL 3 DİS 30 TL/DİS 90 TL Montaj EÜGY 3 kg 40 TL/kg 120 TL 2 DİS 30 TL/DİS 60 TL TOPLAM 8 kg 40 TL/kg 320 TL 5 DİS 30 TL/DİS 150 TL BÜTÇELENMİŞ SABİT GENEL ÜRETİM GİDERLERİ (Yıllık) TL BÜTÇELENMİŞ Değişken GÜG DİS Başına Yükleme Oranı 4 TL/DİS 2016 Yılı FİİLİ Bilgileri: adet EFG mamulü üretilmiş ve adedi satılmıştır kg hammadde 42 TL/kg birim fiyatından satın alınmış ve kg üretimde kullanılmıştır DİS çalışılmış ve 27 TL saat ücreti ödenmiştir. Toplam Sabit GÜG TL, Toplam Değişken GÜG TL olmuştur. İstenen: (a) DİMMG Sapmalarını hesaplayınız ve değerlendiriniz. (b) DİG Sapmalarını hesaplayınız ve değerlendiriniz. (c) Sabit GÜG ve Değişken GÜG Toplam Sapmalarını bulunuz ve değerlendiriniz. 67

5 CEVAP (1) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Fiili Miktar = (80* 75) x = Olumsuz Sapma Nasıl Bulduk? 80* = TL / kg DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = ( 42* 45 ) x saat = Olumlu Sapma Nasıl Bulduk? 42* = TL / saat DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = ( ) x 75 = TL Olumlu Sapma Nasıl Bulduk? * = 4000 adet x 5 kg DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = ( * ) x 45 = TL Olumsuz Sapma Nasıl Bulduk? * = adet x 8 saat DİMM Toplam Sapması = Olumsuz Olumlu = Olumlu Sapma DİG Toplam Sapması = Olumlu Olumsuz = Olumsuz Sapma CEVAP (2) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Fiili Miktar = (120* 100) x kg = TL Olumsuz Sapma 120* = / kg DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = ( 70* 60 ) x saat = TL Olumsuz Sapma 70* = / saat GÜG Bütçe Sapması = (Fiili GÜG Fiili İş Hacminde Bütçe. GÜG) = * = Olumsuz Sapma *= TL DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = (15.000kg kg*) x 100 TL = TL Olumsuz Sapma * = adet x 2 kg DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = ( *) x 60 TL = Olumlu Sapma * = adet x 3 saat GÜG Verim Sapması =(Fiili Çalışma Hacmi Çalışma Hacmi) x Değ GÜG Yük. Oranı =( saat * saat)x 40 TL = TL Olumlu Sapma * = adet x 3 saat DİMM Toplam Sapması = Olmsz Olmsz = Olumsuz Sapma DİG Toplam Sapması = Olumsuz Olumlu = Olumsuz Sapma GÜG Kapasite Sapması (Bütçelenen Kapasite Fiili Kapasite ) x Sabit GÜG Yükleme Oranı =( ) X 300 =

6 CEVAP (3) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Fiili Miktar = (350* 300 ) x 4000 = Olumsuz Sapma 350* = / 4000 metre DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = (60* 60 ) x 7500 = 0 Sapma 60* = / 7500 saat DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = ( * ) x 300 = Olumlu Sapma 6000* = 3000 adet x 2 metre DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = ( * ) x 60 = Olumlu Sapma 9000* = 3000 adet X 3 saat DİMM Toplam Sapması = Olmsz Olumlu = Olumlu Sapma DİG Toplam Sapması = 0 Ücret Sapması Olumlu Süre Sapması = Olumlu Sapma CEVAP (4) 711. DİMM Yansıtma DİMM Gid DİMM Fiyat Farkı DİMM Miktar Farkı DİG Yansıtma DİG Ücret Farkı DİG DİG Süre Farkı GÜG Yansıtma GÜG Bütçe Farkı GÜG 4400 Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması Toplam Üretim Sapması = DİMM + DİG + GÜG = 900 TL 151 Yarı Mamul 900 x 1000 = 100 TL Mamul Hs. 900 x 2000 = 200 TL Satılan Mamul Maliyeti 900 x 6000 = 600 TL 9000 Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması 151 Yarı Mamuller Mamuller Satılan Mamul Mal DİMM Fiyat Farkı DİMM Miktar Farkı DİG Süre Farkı DİG Ücret Farkı GÜG Bütçe Farkı

7 CEVAP (5) DİMM Fiyat Farkı 250 TL (Borç) DİMM Miktar Farkı 80 TL (Alacak) D. İşç. Gideri Ücret Farkı 200 TL (Borç) D. İşç. Gideri Süre Farkı 160 TL (Borç) GÜG Bütçe Farkı 400 TL (Borç) GÜG Verimlilik Farkı 120 TL (Borç) GÜG Kapasite Farkı 40 TL (Alacak) İşletmenin tahmini giderleri ile fiili giderleri arasındaki farklar yukarıdaki hesaplarda izlenir. Farklar ortaya çıktığında açılan bu hesapların borcuna olumsuz farklar, alacağına da olumlu farklar kaydedilir. Yukarıda görüleceği üzere hesapların borcuna ve alacağına yansıtılan tutarların toplamı aşağıdaki gibidir: Olumsuz Farklar: TL Olumlu Farklar: 120 TL Toplam Fark: 1010 TL Olumsuz Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması Tahmini Üretim Maliyeti = DİMM+ DİG+ GÜG = = 4000 TL Toplam Sapma Tutarı 151 Yarı Mamuller 152 Mamuller 620 Satılan Mamul Maliyeti = TL = %20 X 1010 =202 TL = %10 X 1010 =101 TL = %70 X 1010 =707 TL Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması 151 Yarı Mamuller Mamuller Satılan Mamul Mal DİMM Miktar Farkı GÜG Kapasite Farkı DİMM Fiyat Farkı DİG Süre Farkı DİG Ücret Farkı GÜG Bütçe Farkı GÜG Verimlilik Farkı

8 CEVAP (6) Fiyat Sapması olumsuz Ücret Sapması olumlu Bütçe Sapması olumsuz Süre sapması olumlu Verim Sapması olumlu Miktar Sapması olumsuz Kapasite Sapması olumsuz Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması Tahmini Üretim Maliyeti = DİMM + DİG + GÜG = = TL Toplam Sapma Tutarı = TL İşletmenin tahmini giderleri ile fiili giderleri arasındaki farklar yukarıdaki gibidir. Bu bilgilere göre işletmenin toplam olarak üretim ile ilgili karşılaştığı sapma tutarı: 151 Yarı Mamuller = %14 X =4270 TL Olumsuz Sapma Toplamı: TL Olumlu Sapma Toplamı: TL 152 Mamuller = %28 X =8540 TL Toplam Fark Tutarı: TL Olumsuz Ortaya çıkan farklar üretim unsurları olan - Yarı Mamuller - Mamuller - Ve Satılan Mamul Maliyeti hesapları arasında dağıtılarak kapatılır. 620 Satılan Mamul Maliyeti = %58 X = TL Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması 151 Yarı Mamuller Mamuller Satılan Mamul Mal DİG Ücret Farkı DİG Süre Farkı GÜG Verimlilik Farkı DİMM Fiyat Farkı DİMM Miktar Farkı GÜG Bütçe Farkı GÜG Kapasite Farkı

9 CEVAP (7) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Alınan Miktar = (42 40) x kg = TL Olumsuz Sapma DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = ( ) x saat = TL Olumlu Sapma Sabit GÜG Sapması = (Fiili Sabit GÜG Sabit GÜG) = = Olumsuz Sapma DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = (19.500kg kg*) x 40 TL = TL Olumlu Sapma * = adet x 8 kg DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = ( *) x 30 TL = Olumsuz Sapma * = adet x 5 saat Değişken GÜG Sapması =(Fiili Çalışma Hacmi Çalışma Hacmi) x Değ GÜG Yük. Oranı =( )X 4 TL = TL Olumsuz Sapma DİMM Toplam Sapması = Olmsz Olumlu = Olumsuz Sapma DİG Toplam Sapması = Olumlu Olumsuz = Olumlu Sapma GÜG Toplam Sapması = Olumsuz Olumsuz = Olumsuz Sapma 72