LABORATUVARLARININ. Akreditasyonu

Transkript

1 EA 4/10 M KROB YOLOJ LABORATUVARLARININ Akreditasyonu

2 1. Giri ve belgenin uygulama alanı 1.1 Akreditasyon genel artları,deney ve kalibrasyon laboratuarlarının yeterlili i için genel artlar olarak uluslararası standardizasyon te kilatı nda yer almaktadır. (Bundan böyle bu belgede ISO/IEC olarak geçecektir) Akreditasyon almak isteyen tüm laboratuarlar bu artları yerine getirmekle yükümlüdür. 1.2 Bu belge, ISO i mikrobiyolojik deney yapan laboratuarlara ve yetkililerine, özel bir yönetmelik sa lamak amacı ile tanımlanmaktadır. Belge, ISO in açıklanmasında, materyal ürün ve katı maddeleri inceleyen laboratuarlara detaylı bir bilgilendirme sa lamaktadır. Bu yönetmelik, rutin olsun olmasın tüm objektif ölçüm i lemlerine yada ara tırmanın belli bir bölümüne uygulanabilir. lk olarak gıda ve çevreyle ilgili mikrobiyolojik deneyler için olu turulmu olsa da, genel prensipler di er alanlara da uygulanabilir. ISO bu konuda yetki sahibi belgedir ve anla mazlık durumlarında, akreditasyon yetkilileri çözümlenemeyen konularda hüküm verirler. Bu belge de sunulan bilgiler, aynı zamanda di er kalite standartlarına kayıtlı çalı anlar içinde kullanılabilir. ( Örn: GLP,GMP, GCP ) 1.3 Bu belge ISO in B ekinde yer alan mikrobiyoloji deneyleri için ba vuru formu olarak da dü ünülebilir. Belge EURACHEM ve EA tarafından EA üyesi ülkeler için özellikle de EA çok taraflı anla masında yer alan ülkeler arasında laboratuar akreditasyonuna tutarlı bir yakla ım sa lamak amacıyla olu turulmu tur. 1.4 Mikrobiyoloji deneyleri ; Sterilizasyon deneylerini, mikroorganizmaların ( virüsler, bakteriler, mantar ve tek hücreliler (protozoa) ) tespitini, izolasyonunu, sayımını, tanımlanmasını ve bu mikroorganizmaların farklı materyal ve ürünlerdeki yan ürünleri kapsar yada bu deneyler, mikroorganizmaların, ekoloji deneylerinin yanı sıra bir mikroorganizmanın tespit edilmesi sistemi olarak kullanılan her türlü tahlilide kapsar. Bu duruma göre ; bu belgedeki bazı bilgilerin ön laboratuar ortamının, buna ba lı olarak açıklanması gerekti i ortaya çıkıyor. Bu belge aynı zamanda ; biyokimya, moleküler biyoloji ve hücre kültürü alanlarıyla ilgili teknikleri kullanan laboratuarlara da ilave artlara ihtiyaç duyabilmelerine ra men bir bilgilendirme sa layabilir. 1.5 Bu belge test sonuçları ile ili kilidir ve özelikle sa lık ve güvenlik konuları ile ilgili de ildir. Fakat laboratuar çalı maları, ulusal sa lık ve güvenlik yasalarına uygun olmalıdır. Bazı durumlarda sa lık ve güvenlik konularının testlerin kalitesi üzerinde etkisinin bulundu unun göz önüne alınması önemlidir ve laboratuarların bunu göz önüne alması gerekir. 1.6 Kullanılan terimlerin tanımları Appendix A da verilmi tir.

3 2 Personel 2.1 Mikrobiyoloji deneyleri tecrübeli ( mikrobiyoloji yada dengi bir bölümden diploma sahibi) bir ki i tarafından yapılmalı yada denetlenmelidir. Yukarıdaki yetkilere (diploma vs) sahip olmasa da, Personel laboratuar akreditasyon alanı ile ilgili kapsamlı bir deneyime sahip ise, istenen artları yerine getirebilir. Personelin akreditasyon kapsamına giren bir i i denetleme yapılmaksızın gerçekle tirmesine müsaade edilmeden önce yada akredite edilmi i le ilgili denetleme tecrübesine sahip oldu u dü ünülmeden önce bu konu ile ilgili pratik i deneyimine sahip olması gerekir. Konu ile ilgili ulusal yönetmelikler, bu belgedeki yönetmelikten daha geçerli bir konumda olabilir. 2.2 E er laboratuar, raporlardaki test sonuçlarının açıklamalarını ve konuyla ilgili görü leri de veriyorsa, bu i lem yeterli deneyim ve bu i lem ile ilgili örne in yasal ve teknolojik artlar ve kabul edilebilirlik kriteriyle ilgili bilgiye sahip yetkili bir personel tarafından yapılmalıdır. 2.3 Laboratuar yönetimi, tüm personele deneylerin yapılması ve araçların kullanılması için yeterli e itimi sa lamalıdır. Bu e itim, deney camlarının temizlenmesi, koloni sayımı, aseptik tekni i gibi basit i lemleri objektif kriterlerin kullanılması ile belirlenmi bir kabul edilebilirlik ilkesi ile kapsamalıdır. Personel bu deneyleri ancak uygulamaya yeterli görülüyorsa yada yeterli denetleme ile uygulayabiliyorsa gerçekle tirebilir. Personeldeki mevcut yeterlilik gerekli oldu u durumlarda tekrar e itim verme dü üncesi ile tarafsız bir ekilde gözlenmelidir.bir metod yada tekni in düzenli olarak kullanılmadı ı durumlarda, deney yapılmadan önce personelin uygulama konusundaki yeterlili inin ara tırılması gerekebilir. Deneylerdeki kritik bo luklar tespit edilmeli ve belgelendirilmelidir. Mikroorganizmaların tanımlanması ve ara tırılmasında test sonuçlarının yorumlanması, analizi gerçekle tirenin deneyimine ba lıdır. Ve analizi yapan her ki i düzenli bir ekilde izlenmelidir. 2.4 Bazı durumlarda yeterlili i özel bir yöntem yada belgeye ba lamak metodlara ba lamaktan daha uygun olabilir. 3 Ortam 3.1 Teknik artlar (kuruma ait) Tipik bir laboratuar, deney araçlarından ( spesifik mikrobiyoloji deneyleri ve ili kili çalı malar gerçekle tirilir ) ve yan bölümlerden olu ur ( giri ler, koridorlar, idari bölümler, vestiyer ve tuvaletler, depolar, ar ivler vs.) olu ur. Genellikle deney i lemleri için çevre ile ilgili özel artlar vardır. Yapılmakta olan deneyin türüne ba lı olarak, mikrobiyoloji laboratuarına giri yetkili personelle sınırlı olmalıdır. Bu kısıtlamaların uygulandı ı durumlarda, personel unların bilincinde olmalıdır. 1. Belirli bir alanın kullanımı. 2. Bu alanlarda çalı ırken uygulanan kısıtlamalar. 3. Bu kısıtlamaların uygulanma sebepleri. 4. Uygun sınırlandırma seviyeleri.

4 3.1.2 Uygulanan deneyin sonuçları açısından çapraz kontaminasyon riskinin önem ta ıdı ı durumlarda ; laboratuar bu riski minimize edecek ekilde düzenlenmelidir. Bu hedefi gerçekle tirecek yollar unlardır ; a.) Laboratuarı geri dönü yok-no way back prensibi ile yapılandırmak. b.) Prosedürleri sırası ile ve; deney ve numune bütünlü ünü sa layacak ekilde gerçekle tirmek. c.) Yapılacak i lemleri yer ve zamana göre sınıflandırmak Farklı mekanlarda yada ayrı ayrı isimlendirilmi alanlarda çalı mak u sebeplerden ötürü yararlı bir uygulama olarak dü ünülür ; Numune alımı ve depo alanları Numune hazırlama ( Örn: ayrılan mekan kontamine olma riski yüksek olan toz eklindeki ürünler için kullanılmalıdır.) Numunelerin incelenmesi ( inkübasyon dahil ) Referans organizmaların korunması Besiyeri ve ekipmanların hazırlanması (sterilizasyonu dahil) Sterilitenin de erlendirilmesi. Dekontaminasyon. Dekontaminasyondan sonra, mikrobik büyümeye etki yapabilecek kalıntı (kirli atıklar) transferlerine kar ı, gerekli tedbirler alınması artıyla yıkama i lemleri için ayrılan alan laboratuarın di er bölümleriyle ortak kullanılabilir. Fiziki ayırma i lemine, laboratuara has çalı malar temel alınarak karar verilmelidir. ( Örn: yapılan deneylerin tip ve sayısı ) Laboratuar gereçleri ; kazayla olu acak bir çapraz kontaminasyonu önlemek açısından devamlı yer de i tirmemelidir. Moleküler biyoloji laboratuarlarında ; tahsis edilmi pipetler, uçlar, santrifüjler her çalı ma alanına ayrıca yerle tirilmelidir Çalı ma alanlarının temiz ve düzgün olmasını sa lamak için bo yer sa lanmalıdır. htiyaç duyulan alan analizlerin hacmi ve laboratuarın genel iç düzeniyle orantılı olmalıdır. Ayrıca alan e er mevcut ise ulusal yasalarda belirtildi i kadar olmalıdır Çalı ma odaları uygun bir ısıya kadar, gerekti i ekilde havalandırılmalıdır. Bu do al yada güç gerektiren bir havalandırmayla yada bir klima ile yapılabilir. Klima kullanılıyorsa ; filtreler uygun olmalı, kontrolü, bakımı ve yerle tirmesi, yapılan i in tipine göre gerçekle tirilmelidir Kontaminasyonun azaltılması u ekilde sa lanabilir. Duvar, tavan, taban ve zemin yüzeylerinin pürüzsüz olması (bir yüzeyin pürüzsüzlü ü, ne kadar kolay temizlenebildi ine ba lıdır.) seramik (fayans) zemin kaplamaları için önerilen bir materyal de ildir. Taban, duvarlar ve tavan arasında içbükey ba lantılar. Deneyler yapılırken kapı ve pencerelerin en az oranda açılması.

5 Dı kısımlara güne lik perdelerin konması. Güne liklerin dı kısma asılamayaca ı durumda temizli i kolay güne liklerin seçilmesi. çerisinde sıvı bulunan malzemelerin, üzerlerine su sızdırmaz kapaklar konmadan, çalı ma alanlarının üzerinden geçirmeyiniz. (Dökülebilir.) Havalandırma sisteminde toz filtreli hava giri i konulmalı. Tercihen manuel olmayan, ayrılmı el yıkama sistemleri. Tavana kadar dolaplar Sert ve açık tahtalar olmamalı. Sabit e yaların ve aksesuarların ah ap yüzeylerinin sızdırmazlı ının yeterince sa lanmalıdır. Araçların ve ekipmanın kolay temizlenecek ekilde düzenlenmesi. Deney i lemlerinde zorunlu olarak kullanılanların dı ında gereksiz mobilya, doküman ve di er araçlara yer verilmemesi. Bu liste ayrıntılı bir liste de ildir ve bütün örnekler her duruma uygun olmayacaktır. Tavanlar için ideal olanı düzgün bir yüzey ve bol aydınlatmadır. Bunun mümkün olmadı ı durumlarda ( asma tavan ve asma ı ıklandırma yapılmamı sa ) laboratuar, hijyeni riske atabilecek tüm araçların kontrolünü sa ladı ına dair kanıtları belgelendirmelidir. Örn; yüzey temizleme ve tefti programları Laboratuarlarda ki çalı ma alanlarında, personel bu bölgedeki kontaminasyon riskinin bilincinde olmalı ve böyle bir durumun olu maması için gereken tedbirlerin alındı ını göstermelidir. 3.2 Çevrenin gözlenmesi Uygun bir çevre gözlem programı, örne in havadaki üremeyi kontrol etmek için kültür plakları ve yüzey swabları, içine alacak ekilde tasarlanmı olmalıdır. Kabul edilebilecek eski sayımlar belirtilmeli ve bu limitlerin a ılmı oldu u durumlarda i lem yapabilmek için yazılı bir prosedür olmalıdır. Verilerin incelenmesi, saptanacak kontaminasyon düzeylerindeki e ilimi vermelidir. 3.3 Hijyen Laboratuardaki sabit e yalar, araçlar ve yüzeyler için yazılı bir temizlik programı olmalıdır. Bu program çevre gözlem sonuçlarını ve çapraz kontaminasyon ihtimalini hesaba katmalıdır. Dökülmü maddelerle (Örn: besiyerinin yere dü üp kırıması gibi) ilgili i lem yapabilmek için bir prosedür olmalıdır Toz birikimini önlemek için yeterli saklama ( depo) alanı sa lamak, laboratuarda en az düzeyde ka ıt i i yapmak, bitki ve ki isel e yaları laboratuar çalı ma alanından uzak tutmak yoluyla tedbir alınmalıdır.

6 3.3.3 Mikrobiyoloji laboratuarında uygulanan testin Kalitatifi ine uygun kıyafet giyilmelidir (gerekirse saç, sakal, eller, ayakkabılar vs. korunmalı) ve deney alanından çıkmadan önce bu kıyafetler çıkarılmalıdır. Bu durum örne in yüksek DNA yükü alanından, dü ük DNA alanlarından birine geçi esnasında istenmeyen bir çapraz kontaminasyon olu turabilecek moleküler mikrobiyoloji laboratuarında özel bir önem ta ır. Pek çok laboratuarda, bir laboratuar elbisesi yeterli olabilir Yeterli el yıkama olanakları sa lanmalıdır. 4 Deney yöntemlerinin validasyonu (geçerlili i) 4.1 Mikrobiyoloji deney yöntemlerinin validasyonu gerçek deney artlarını yansıtmalıdır. Bu do al yollarla kontamine olmu ürünleri kullanmakla veya önceden belirlenen seviyede kontamine edici organizmalarla karı tırılmı ürünlerin kullanılması ile sa lanabilir. Tahlili yapan ki i unun bilincinde olmalıdır; kontamine edici organizmalar eklenirken bunlar do al olarak var olan kontaminasyonlara göre çok az olmalı ve yüzeysel olmalıdır. Gerekli validasyon uzunlu u metoda ve uygulamaya ba lıdır. Laboratuar, standart prosedürde belirtilmeyen matriksler(kalıplar) için standart metotlar uygulamaya koymalıdır. 4.2 Kalitatif mikrobiyoloji deney yöntemlerinin ; örne in sonucun saptanan / saptanamayan ve onaylama ve tespit etme prosedürleri açısından ifade edildi i durumlarda e er uygunsa : (kendi özelli i ) göreceli do rulu u pozitif, negatif sapma, saptama limiti matriks etkisi, tekrarlanabilirlik ve tekrar üretilebilirlik açısından validasyonu gerekir. 4.3 Kalitatif mikrobiyoloji test metodları için, kendine özgüllük hassaslık, göreceli gerçeklik (do ruluk) pozitif sapma, negatif sapma, tekrarlanabilirlik ve tekrar üretilebilirlik ve tanımlanan bir de i kenlik alanındaki determinasyon limiti göz önünde tutulmalı ve gerekliyse tahlillerde nicel olarak belirtilmelidir. Matrikslerden kaynaklanan farklılıklar, farklı numune tipleriyle deney yapılırken göz önünde bulundurulmalıdır. Sonuçlar uygun istatistiksel metodlarlla de erlendirilmelidir. 4.4 Laboratuarlar onaylama verisini laboratuarlarda kullanılan ticari deney sisteminin üzerinde tutmalıdır. Bu onaylama verisi, ortak bir deneyden elde edilmi olabilir, üreticiye sunulur ve üçüncü tarafın de erlendirmesine tabidir. Onaylama verileri mevcut de ilse veya tamamiyle uygulanamıyorsa, laboratuar metodun onaylanmasından sorumlu olmalıdır. 4.5 E er metodun modifiye edilmi bir ba ka versiyonunun asıl metotla aynı özellikleri kar ılaması gerekiyorsa yapılan i lemi tam anlamıyla sa lamak için kıyaslama i lemleri gerçekle tirilmelidir. Deneyin dizaynı ve sonuçların analizi istatistiksel açıdan geçerli olmalıdır. 4.6 Onaylama /do rulama i lemi tam olsa bile, kullanıcı yine de düzenli bir ekilde belge edilmi uygulamayı, örne in, birbirine katılmı numunelerde yada ilgili matrikslerdeki referans maddelerle do rulamaya ihtiyaç duyacaktır. 5 Ölçümlerin Belirsizli i 5.1 Ölçümlerin belirsizli inin uluslar arası tanımı ISO uluslar arası temel ve genel metroloji sözlü ünde verilmi tir. Deneylerde, Avrupa Akreditasyon yetkililerinin bekledi i, belirsizli i

7 de erlendirme ve ifade etme yakla ımı, Uluslar arası A ırlık komitesi tarafından olu turulan tavsiyelere dayanmaktadır. 5.2 Mikrobiyoloji deneyleri genel olarak katı metrolojik ve istatiksel açıdan geçerli ölçüm belirsizli ini hesaplamasının imkansız oldu u bir kategoridedir. Genellikle belirsizlik tahminini yalnız tekrarlanabilirlik ve yeniden üretilebilirlik temeline dayandırmak uygundur, fakat ideal olanı e ilimleri ( hüküm) dahil etmektir. (Örne in ustalık deneme planı sonuçları ) Belirsizli in tek ö eleri tanımlanmalı ve kontrol altında oldukları gösterilmelidir ve sonuçların de i kenli ine katkıları de erlendirilmelidir. Bazı ö eler (Örne in pipetleme, tartma ve su koyma etkileri) zaten ölçülebilir ve belirsizli in bütününde gözardı edilebilecek bir etkiye sahip oldu u gösterilebilir. Di er ö eler (Örne in numune stabilitesi ve numune hazırlama) do rulama ölçülemez ve etkileri istatiksel bir ekilde de erlendirilemez fakat, sonuçların de i kenli i açısından bunların önemi göz önünde bulundurulmalıdır. 5.3 Akredite edilmi mikrobiyoloji laboratuarların organizmaların deney yapıldıkları matrikslerdeki da ılımı ve bunun alt numune alımı sırasında göz önüne alınması konusu ile ilgili bir anlayı a sahip olmaları beklenir. Ancak mü terinin ihtiyaçları ba ka türlü de ilse, bu belirsizlik ö esinin ölçümlere dahil edilmesi tavsiye edilen bir durum de ildir. Bunun temel nedenleri unlardır ; Ürün matriksindeki organizmaların da ılımında kaynaklanan belirsizlik laboratuarın performansı ile ilgili bir fonksiyon de ildir ve bunlar her numune kendine özgü olabilir ve deney metotları numune ölçülerini dü ük homojeniteyi hesaba katarak belirlemelidir ( belirtmelidir). 5.4 Belirsizlik kavramı nicel deney sonuçlarına do rudan uygulanamaz örne in saptama deneyleri yada incelenenin Kalitatifi ine ait vasıfların belirlenmesi. Fakat, de i kenli ine kendi ba ına kaynak olu turan sebepler ; örne in reaktif performans tutarlılı ı ve analizi yapanın yorumu ( açıklaması) belirlenmeli ve kontrol altında oldu u gösterilmelidir. Buna ek olarak, saptama limitinin uygunluk açısından önem ta ıdı ı deneylerde, limiti belirlemede kullanılan a ı ile birle en belirsizlik tahmin edilmeli ve önemi de erlendirilmelidir. Laboratuarlar aynı zamanda, kullandıkları kalitatif deneylerle ba lantılı olabilecek yanlı pozitif ve yanlı negatif sonuçlarında bilincinde olmalıdır. 6 Ekipman bakımı, kalibrasyon ve performansın verifikasyonu ( ISO 17025, paragraf 5.5 ) Kalite sisteminin bir parçası olarak laboratuarların ekipmanın bakım, kalibrasyon ve performans verifikasyonu için yazılı bir program kullanması gerekir.

8 6.1 Bakım ( Ekipman bakımına yönelik kılavuz ISO 7218 de bulunmaktadır.) Temel ekipmanın bakımı, kullanma sıklı ı gibi faktörler göz önüne alınarak belirlenen aralıklarla yapılmalıdır. Detaylı kayıtlar saklanmalıdır Appendix F de ekipman bakımı ve interval örnekleri verilmi tir Ekipmandan kaynaklanabilecek çapraz kontaminasyon riskine dikkat edilmelidir. Kullanımdan sonra atılan ekipman, yerinde temiz ve steril olmalıdır. Tekrar kullanılan cam araçlar uygun bir ekilde temizlenmi ve steril edilmi olmalıdır. deal olan laboratuarların kontaminasyonu engellemek için ayrı bir otoklav edinmesidir. Fakat, e er ayrı bir sterilizasyon için ve kontaminasyon engelleyici tedbirler uygun ekilde alınmı sa ve belgelendirilmi (yazılı) bir temizlik programı otoklavın hem iç hem dı ortamı için uygulamada ise tek bir otoklavda kabul edilebilir Tipik olarak, u ekipmanların bakımı temizleme ve onarım hasar kontrolü, genel verifikasyon ve ilgili durumlarda steril etme eklinde yapılır. Genel bakım ekipmanları, filtrasyon aparatları, cam yada plastik konteynerler ( i eler, deney tüpleri ) cam yada plastik petri kapları, numune alma araçları, platin telleri yada dü ümleri nikel / krom yada tek kullanımlık plastik. Su banyoları, inkübatörler, mikrobiyoloji kabinleri, otoklavlar, homojenizatör, buzdolabları ve dondurucular. Hacim ölçme araçları, pipetler, otomatik dispanserler, spiral levhalar ( kaplayıcılar) Ölçüm araçları, termometreler, zaman sayaçları, teraziler, ph metreler, Koloni sayıcılar. 6.2 Kalibrasyon ve performans verifikasyonu Laboratuar deney sonuçlarına do rudan etkisi olan ekipmanın bakımı ve verifikasyonu için bir program kurmalıdır. Bu kalibrasyon ve performans verifikasyonunun sıklı ı, yazılı geçmi deneyimlere göre kararla tırılmalı ve ekipmanın önceki performansına, tipe ve ihtiyaca ba lı olmalıdır. Kalibrasyon ve verifikasyon aralıkları ekipmanın gözlenen kabul edilebilir dı limitlerine ula ma süresinden daha kısa olmalıdır. Kalibrasyon aralıkları ve çe itli laboratuar araçlarına ait tipik performans kontrol örnekleri appendix D ve E de verilmi tir Isı ölçüm cihazları a) Isının deney sonuçlarına yada araçların performansına do rudan etki etti i durumlarda, ısı ölçüm cihazlarının örne in inkübatör ve otoklavlarda kullanılan platin rezistans termometreleri, termocouple ve içinde sıvı bulunan termometreler istenen do rulu u verecek kalitede olmalıdır. b) Kalibrasyon cihazları Ulasal yada uluslar arasıısı standartlarında izlenebilir olmalıdır. Do ruluk Kalitatifi ine sahipse, ulusal ve uluslar arası kabul edilen bir üretim özelli ine uygun olma artını gösteren cihazlar kullanılabilir.( Örne in içinde sıvı bulunan termometreler için ISO 1770 bu cihazlar örne in saklama dolapları ve dondurucular ve aynı zamanda hedef

9 ısı civarında kabul edilebilirlik tolaransında olan inkübatör ve su banyoları (benmari) içinde kullanılabilirler, bu cihazların performanslarının verifikasyonu gereklidir nkübatörler, su kapları ve fırınlar Isı stabilitesi, ısı da ılımının tek düzeli i ve inkübatörlerde denge artlarını sa lamak için gerekli süre su kapları, fırınlar ve ısı kontrollü odalar özellikle tipik kullanıma göre ba langıçta kurulmalı ve belgelendirilmelidir. Ekipmanın ilk kullanımı esnasındaki tutarlılık karakteristi i her önemli tamir ve modifikasyondan sonra kontrol edilmeli ve kayıt edilmelidir. Laboratuarlar bu tip bir ekipmanın çalı maısısını izlemeli ve kayıtları saklamalıdır Besi yeri hazırlayıcıları dahil olmak üzere otoklavlar. A a ıdakiler, kalibrasyona ve performansın olu turulmasına ve izlenmesine yönelik beklenen genel yakla ımı göstermektedir. Ancak, kabul edilen udur ki otoklav tarafından i lemden geçirilen bir defada alınan miktarlar arasında ve içinde de i im üzerine uygun bir ekilde de erlendirme yapabilen materyal ve parçalar e de er bir kalite güvencesi sa layabilir. a) Otoklavlar belirli zaman ve ısı toleranslarını kar ılayabilmelidir. Yalnızca, bir basınç ölçme aracı ile çalı an düdüklü tencereler kabul edilemez. Operasyon halkalarını izlemek yada kontrol etmek için de verifikasyon i lemi yapılmı kalibrasyon ve performans sayaçları gereklidir. b) Ba langıç validasyonu, performans çalı malarını ( mekana ait ısı da ılımı ara tırmalarını ) her bir operasyon halkası ve uygulamada kullanılan her yük konfigürasyonu için içermelidir. Bu süreç, her önemli tamir ve modifikasyondan sonra ( örne in ; termo regülatör sondalarının yada programcılarının yerlerinin de i tirilmesi, yükleme düzenlemeleri, operasyon halkası ) yada araçlar üzerindeki besi yeri kontrollerinden alınan sonuçlarca belirtilen durumlarda tekrar edilmelidir. yeterli ısı sensörleri yük içerisine konum ( örne in sıvı ve besi yerleri ile doldurulmu konteynerler) farklılıklarını göstermek için yerle tirilmelidir. Üniformısıtmanın ba ka bir yolla mümkün olmadı ı besi yeri preparatörleri içinse, bir tanesi çok yakın olmak üzere iki sensör kullanımının uygun oldu u dü ünülür. Validasyon ve validasyon tekrarı sterilizasyon ısısını oldu u kadar yükselme ve dü me zamanlarınıda göz önüne almalıdır. c) açık operasyon talimatları validasyon ve tekrar validasyon esnasındaki tipik kullanımlar için belirlenen ısıtma profillerine dayanılarak sa lanmalıdır. kabul etme/etmeme kriterleri olu turulmalı ve ısı ve zamanıda kapsamak üzere otoklav operasyonlarının kayıtlarına her i lem halkası için bakılmalıdır. d) zleme a a ıdakilerden bir tanesi ile gerçekle tirilebilir. I. Bir çizelge yada çıktı olu turabilmek için bir termocouple yada kayıt cihazı kullanma. II. Ula ılan maksimum ısı ve bu ısıya ula ılan zamanın gözlemlenmesi ve kayıt edilmesi bir otoklavınısısının do rudan izlenmesine ek olarak, her halkadaki operasyon etkilili i de kimyasal yada biyolojik indikatörlerce sterilizasyon ve kontaminasyonu önleme amaçları ile kontrol edilebilir. Otoklav eritleri yada indikatör çizgileri sadece ; bir yükün i lemden geçti ini göstermek için kullanılmalıdır, kabul edilebilir bir halkanın tamamlanmasını göstermek için de il.

10 6.2.5 A ırlıklar ve balanslar A ırlıklar ve balanslar izlenebilir bir ekilde düzenli aralıklarla kalibre edilmelidir ( tasarlanan kullanımlarına göre ) Volümetrik ekipman a) otomatik dispenserler, dipenser / sulandırıcılar mekanik el pipetleri ve tek kullanımlık pipetlerde mikrobiyoloji laboratuarların da kullanılabilir. Laboratuarlar volumetrik ekipmanın ba langıç verifikasyonunu yaptırmalı ve daha sonra ekipmanın istenen özellikler dahilinde i leyi ini sa lamak için düzenli ekilde kontrolleri yapılmalıdır. Belirli bir toleransa kadar onaylanmı olan cam araçlar için verifikasyon gerekli olmayabilir. Ekipman volüm da ılımının do rulu u açısından ortam hacmine kar ı (çe itli hacim araçları bulunması durumunda ortaya çıkabilecek pek çok farklı ortam için ) tekrar edilen da ılımların do rulu u ölçülmelidir. b) Tek kullanımlık volumetrik araçlar için ; laboratuarlar, kabul edilmi ve ilgili bir kalite sistemine sahip olan bir irketten araç gereçleri edinmelidir. Ürünün ilk uygunluk validasyonu açısından rastgele kontroller yapılması tavsiye edilir. Tedarikçi irketin tanınmı ( onaylanmı ) bir kalite sistemi yoksa, her grup araç gereci uygunluk açısından kontrolden geçirmelidir Di er ekipman letkenlik ölçüm araçları, oksijen metreler, ph metreler ve di er benzer araçların düzenli bir ekilde yada her kullanımdan önce verifikasyonu yapılmalıdır. Verifikasyon amacıyla kullanılan tamponlar uygun artlarda yerle tirilmeli ve son kullanma tarihi üzerine yazılmalıdır. Nemlili in deneyin sonucu açısından önem ta ıdı ı durumlarda hidrometreler, kalibrasyon ulusal ve uluslar arası standartlarda izlenebilecek ekilde kalibre edilmelidir. Otoklav sayaçlarınıda içermek üzere tüm sayaçlar kalibre bir sayaç yada ulusal bir zaman sembolü ile verifiye edilmelidir. Deney prosedürlerinde, senrifüjlerin kullanıldı ı durumlarda setrifüj gücünün kritikli i üzerine de erlendirme yapılmalıdır. Kritikse, sertifüj kalibrasyon gerektirecektir. 7 Reaktifler ve kültür besi yerleri ISO 17025, paragraf 4.6 ve Reaktifler laboratuarlar, kullanılan reaktiflerin ilgili deneye uygunlu unu sa lamalıdır. Deney için kritik olan her reaktifin uygunlu u ba langıçta ve raf ömrü esnasında kabul edilen ulusal ve uluslar arası kültür koleksiyonlarında izlenebilen pozitif ve negatif kontrol organizmaları kullanılarak verifikasyonu yapılmalıdır. 7.2 In-house ( evde) hazırlanmı besi yerleri In-house kültür besi yerleri seyrelticiler ve di er süspansiyon sıvıları performans açısından, ilgili yerlerde a a ıdakiler göz önünde bulundurularak kontrol edilmelidir ; Hedef organizmaların, iyile me ve ya amını sürdürme bakımları. Hedef olmayan organizmaların engellenmesi ve men edilmesi.

11 Biyokimyasal özellikler ( ayırt edici ve te his edici ) Fiziksel özellikler ( örn: ph, hacim ve steriliti ) yile me ve ya atma de erlendirmesinde nicel prosedürler tercih edilir lenmemi besiyerleri ( hem ticari hazır formülasyonlar hem de tarafımızdan hazırlanan ) uygun ko ullarda saklanmalıdır. ( örn: serin, kuru ve karanlık ortamda ) bütün toz besiyerlerinin kapakları sıkıca su ve nem almayacak ekilde kapatılmalıdır. Topakla mı, çatlamı yada renk de i imi gösteren toz besiyerleri kullanılmamalıdır. Damıtılmı, deiyonize edilmi yada ters ozmozdan üretilen, bakterisidal içermeyen su, ayrı tırıcı yada karı tırıcı maddeler deney metodu ba ka ekilde tavsiye etmedikçe hazırlama için kullanılmalıdır Hazırlanmı ve belirlenen saklama ko ullarına uygun saklanmı besiyerlerinin raf ömrü belirlenmeli ve verifikasyonu yapılmalıdır. 7.3 Hazır besiyerleri kullanımında Tüm besiyerlerinin ( ve seyrelticiler ve di er süspansiyon sıvıları ) ister kullanıma hazır, ister kısmen tamamlanmı olsun kullanımından önce validasyonu gereklidir. Hedef organizmaların iyile me ve ya amaları ve hedef olmayan organizmaların inhibisyon ve suprese edilme performansının de erlendirmesi tamamen kantitatif olmalıdır, bununla ilgili olan ( örne in fiziksel ve biyokimyasal özellikler) objektif kriterlerle de erlendirilmelidir Validasyon i leminin bir parçası olarak, kullanıcı laboratuarın üreticinin kalite özellikleri konusunda yeterli bilgiye sahip olması gerekir. En azından a a ıdaki özellikleri içeren bilgileri. Araçların isimleri ve ekler dahil olmak üzere parçaların listesi. Raf ömrü ve uygulanan kabul edilebilirlik kriterleri. Saklama ko ulları. Numune rejimi / oranı Sterilite kontrolü. Kullanılan hedef ve hedef olmayan kontrol organizmalarının büyüklü ünün ve kabul edilebilirlik kriterlerinin kontrolü. artnamenin çıkma tarihi Besiyeri örnekleri tanımlanabilir olmalıdır. Alınan her parçanın kalite artnamesine uygunlu una dair kanıtı beraberinde olmalıdır. Kullanıcı, laboratuar, üreticinin kalite artnamesindeki herhangi bir de i ikli i kendisine iletmesini sa lamalıdır Üreticinin kabul edilen bir kalite sistemi altında ( örn: ISO 9000 serisine kayıtlı ) kullanıma hazır yada kısmen hazır besi yerleri üretti i durumlarda kullanıcı laboratuarın ilk validasyonda tanımlanan artları tutarlılık beklentisi ile uygulanabilir. Di er durumlarda alınan her örnek için yeterli kontroller gerekli olacaktır. 7.4 Etiketleme Laboratuarlar tüm reaktiflerin ( stok solüsyonları dahil ) besi yerlerinin, seyrelticilerin ve di er sıvıların uygun bir ekilde tanım, konsantrasyon, saklama ko ulları, hazırlanma tarihi, geçerli son kullanma tarihi ve / veya tavsiye edilen saklama dönemlerini gösterecek ekilde

12 etiketlenmesini sa layacaktır. Hazırlama i leminden sorumlu ki i kayıtlardan ö renilebilmelidir. 8 Referans materyaller ve referans kültürler ISO paragraf Referans materyaller ve onaylı referans materyaller ( tanımı için bkz. Appendiks A ) ölçümlerde önemli bir izlenebilirlik sa lar ve unlar için kullanılır ; Sonuçların do rulu unu göstermede Ekipmanların kalibre edilmesinde Laboratuar performansının izlenmesinde Metodların validasyonunda ve metodların kar ıla tırılmasını sa lamalı Mümkünse referans materyaller uygun matrikslerde kullanılmalıdır. 8.2 Referans kültürler Referans kültürler besi yerlerine metodların validasyonunda ve sürmekte olan performansın de erlendirmesinde kullanılır. zlenebilirlik örn: deney kitleri için besi yeri performansı olu turulurken ve metodların validasyonunda gereklidir. zlenebilirli i göstermek için laboratuarlar kabul edilmi, ulusal yada uluslar arası bir koleksiyondan do rudan bunların bulundu u yerden referans bir mikroorganizma zinciri edinmelidir. Buna alternatif olarak laboratuar tarafından kullanım alanından e de erlik ile ilgili tüm özellikleri gösteren ticari türevlerde kullanılabilir ISO e göre ; referans stokları sa lamak için referans zincirleri bir kereli ine alt kültür yapılabilir. Saflık ve biyokimyasal kontrolleri uygun ekilde paralel olarak yapılmalıdır. Referans stokların ister derin dondurucu ister lyophilised bir alikuot ta saklanması tavsiye edilir. Rutin kullanım için çalı ılan kültürler referans sto unun birinci alt kültürleri olmalıdır ( bkz. Appendiks C ) referans stokları çözülmü ise ; bunlar tekrar dondurulmamalı ve tekrar kullanılmamalıdır Çalı ılan stoklardan, gerekli olmadıkça ve bir standart belirlenmemi se yada laboratuarlar, ilgili bir özellikte hiçbir de i iklik olmadı ını belgeli bir ekilde ispatlayamadıkça alt kültür olu turulmamalıdır. Çalı ılan stoklardan, referans stokların yerine konulmak için alt kültür olu turulmamalıdır. Referans türlerin ticari türevleri yalnızca çalı ma kültürleri için kullanılabilir. 9 Numune alma ISO paragraf 5.7

13 9.1 Pek çok durumda deney laboratuarları, deney parçalarını edinmek amaçlı numune alımında sorumlu de ildir. Sorumlu oldukları durumlarda, numune alma i inin bir kalite yada ideal olanı bir akreditasyon kapsamında olmasıısrarla tavsiye edilmektedir. 9.2 Nakliye ve saklama i lemleri numunenin bütünlü ünü bozmayacak artlar altında yapılmalıdır. ( örn: uygun oldu u durumlarda donmu yada so uk bir ekilde. ) artlar izlenmeli ve kayıtlar saklanmalıdır. Uygun durumda, nakliye sorumlulu u, numune alma ve bunun deney laboratuarına ula ması arasındaki saklama ko ulları açık bir ekilde belgelendirilmelidir. Numunelerin incelenmesi numune alma i leminden hemen sonra yapılmalı ve ilgili standartlara ve / veya ulusal / uluslar arası yasal düzenlemelere uygun olmalıdır. 9.3 Numune alma i lemi sadece e itimli personel tarafından gerçekle tirilmelidir. Bu i lem aseptik bir ekilde ve steril ekipman kullanılarak yapılmalıdır. Hava konteminasyonu ve ısı gibi çevre artları izlenmeli ve numune alanına kaydedilmelidir. Numunenin alınma anı kaydedimelidir. 10 Numunenin ele alınması ve tanımlanması ISO paragraf 5.7 ve Mikrobiyal flora, ısı veya saklama ve nakliye müddeti gibi faktörlere hassas olabilir bu nedenle numunenin alındı ı andaki durumu kontrol edilmeli ve kayıt edilmelidir Laboratuar, numunelerin da ılımını ve tanımlanmalarını içeren prosedürlere sahip olmalıdır. Yetersiz numune varsa yada numune fiziksel bozulma, yanlı ısınma, yırtık ambalaj yada yetersiz etiketleme yüzünden zayıf durumda ise laboratuar bu numunenin üzerinde deney yapılmasına yada red etmeye karar vermeden önce mü teri ile görü melidir. Her durumda numunenin durumu deney raporlarında belirtilmelidir Laboratuar tüm ilgili bilgiyi ve özellikle a a ıdakileri kaydetmelidir. a.) Tarih ve ilgili ise alınma tarihi b.) Alındı ı esnada numunenin durumu ve gerekli ise ısısı c.) Numune alma i leminin karakteristi i ( numune alma tarihi, numune alma artları vs Bekletilen numuneler, mikrobiyal bir populasyon varlı ındaki de i imi minimize etmek için uygun ko ullarda saklanmalıdır Paketleme ve numunelerden alınan etiketler yüksek oranda kontamine olmu olabilir ve kontaminasyonun yayılmasını engellemek için dikkatli bir ekilde saklanmaları gerekir Deneyden hemen önce laboratuarca yapılan alt numune i lemi deney metodunun bir parçası olarak dü ünülür. Bu i lem varsa ulusal yada uluslar arası standartlara göre yada validasyonu yapılmı in-house bir metoda göre yapılmalıdır. Alt numune alma prosedürleri mikroorganizmaların düzensiz da ılımını göz önünde tutacak tasarlanmalıdır Numunelerin tutulması ve atılmasına ili kin bir prosedür yazılmalıdır. Numuneler, test sonuçları alınıncaya kadar gerekiyorsada daha uzun süre saklanmalıdır. Yüksek oranda kontamine oldu u bilinen laboratuar numune parçaları atılmadan önce kirlili i de yok edilmelidir.

14 11 Atıkların ortadan kaldırılması 11.1 Kontamine materyallerin do ru bir ekilde ortadan kaldırılması numunenin incelenmesini do rudan etkileyemeyebilir buna ra men prosedürler, deney ortamını ve materyalleri kontamine etme riskini minimize edecek ekilde tasarlanmalıdır. Fakat bu laboratuarın iyi bir ekilde yönetilmesi ile ilgili bir meseledir ve ulusal / uluslar arası çevre yada sa lık ve güvenlik yasalarına uygun olmalıdır. 12 Sonuçların kalite güvencesi / performansın kalite kontrolü ISO paragraf Dahili kalite kontrol Dahili kalite kontrolü,laboratuar tarafından i lerin devamlı olarak de erlendirilmesi için üstlenilen prosedürlerden olu ur.temel amaç gün gün alınan sonuçların tutarlılı ını ve bunların tanımlanan kriterlerle uygunlu unu sa lamaktır De i kenli in (örn.analizi yapanlar arasında ve ekipman yada materyaller arasında) kontrol altında oldu unu gösterecek bir periyodik kontrol programı gereklidir. Laboratuarın akreditasyon alanı dahilindeki tüm deneyler bu kapsama dahil edilmelidir. Program unları içerebilir; Spiked numunelerin kullanılması Referans materyellerin kullanılması Deneyin tersine yapılması Deney sonuçlarının tersine de erlendirilmesi Kontroller arasındaki zaman aralıkları programın yapılandırılması ve gerçek deneylerin sayısıdan etkilenmektedir. Mümkün olan durumlarda deneyler performansın izlenmesi için kontrollerle birle melidir Özel durumlarda, bir laboratuar seyrek olarak yapılan bir deney için akredite edilebilir. Böyle durumlarda kullanılmakta olan dahili kalite kontrol programının uygun olmayabilece i kabul edilir ve deneyle paralel olarak yapılan ve tatmin edici bir performans gösteren bir düzen daha uygun olabilir Harici Kalite De erlendirmesi Laboratuvarlar düzenli olarak akreditasyon alanlarıyla ilgili olarak yeterlilik testlerinde yer almalıdır, uygun matriksleri kullanan yeterlililk deney düzenleri tercih edilmelidir. Özel durumlarda katılım zorunlu olabilir.

15 Laboratuarlar,harici kalite de erlendirmesini sadece laboratuar yargılarını de erlendirmede de il aynı zamanda tüm kalite sisteminin geçerlili ini kontrol etmede kullanılır. 13 Deney Raporları ISO17025 Paragraf Enumerasyon sonuçları negatifse Saptanamamı tır yada tanımlı bir ünite için saptama limitinin altıdır eklinde rapor edilmelidir. Sonuç tanımlı ünite açısından sıfır ifadesi ile düzenleyici bir gereksinim olmadıkça belirtilmemelidir. Kalitatif deney sonuçları belirli bir Kalitatifikte yada hacimde saptandı/saptanamadı eklinde rapor edilmelidir. Aynı zamanda belirlenen organizma sayısı metodun saptama limitini a arsa ve mü teride buna katılırsa belirlenen bir ünitede tanımlı organizma sayısından daha azdır eklinde ifade edilmelidir Deney raporunda ifade edilmi deney sonuçlarına dair bir belirsizlik tahmini varsa,tüm sınırlandırmalar (özellikle,tahmin numune içerisinde mikroorganizmaların da ılımınca olu turulmayan bile eni içermiyorsa ) mü teriye açıklanmalıdır.

16 Kalibrasyon Sertifikalı Referans Matreyal Limit of determination Limit of detection Negative deviation Pozitif deviation Referans Kültür Ek A Terimler Sözlü ü