ÖĞRETMEN ADAYLARININ FEN VE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞINA İLİŞKİN ÖZYETERLİK ALGILARI İLE BİLGİ OKURYAZARLIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 ÖĞRETMEN ADAYLARININ FEN VE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞINA İLİŞKİN ÖZYETERLİK ALGILARI İLE BİLGİ OKURYAZARLIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Mustafa Zafer BALBAĞ, Nur Leman BALBAĞ Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Kaynakça DOI:

2 Giriş Yaşadığımız çağda, hızla artmakta olan bilgi düzeyi sayesinde bilgiyi ezberleyen bireyler yerine bilgiye ulaşan, bilgiyi üreten, bilgiyi kullanan ve bu bilgileri kullanarak çözüm üreten fen okuryazarı bireylere ihtiyaç duyulmaktadır(meb, 2013). Her ne kadar eğitim ve öğretim sistemimizin ezberci eğitimden uzaklaşılmasına yönelik çalışmalar mevcut ise de yapılan araştırmalar halen bu olumsuzluk-tan tam olarak kurtulamadığımızı ve buna bağlı olarak da hem öğrenciler hem de öğretmenler açısından fen okuryazarı bireyler yetiştiremediğimizi göstermektedir (Balbağ ve Karaer, 2016; Balbağ vd. 2016, Bacanak, 2002; Bacanak ve Gökdere, 2009; Özdemir, 2010; Yetişir ve Kaptan, 2008;). Hâlbuki fen ve teknoloji okuryazarlığının temel özellikleri olan bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma, eleştirel düşünme, yeni bilgi üretme, problemleri çözme ve karar verme becerilerini geliştirme gibi birçok özelliğin günümüz öğretmen ve öğrencilerinin sahip olması gerektiği düşünülmektedir (MEB, 2013; Kaya ve Bacanak 2013). Fen ve teknoloji okuryazarı olan bireyler, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri açısından tüm dünya ülkelerinin aradığı nitelikli insan gücü potansiyelini oluştururlar. Bu nedenle, bilimsel bilgi, kavram, yasa ve süreçleri kullanarak bilinçli kararlar verebilen bireyler fen ve teknoloji okuryazarıdır. Bu anlamda fen ve teknoloji okuryazarlığına sahip olan bireylerin öz yeterlilik algılarının yüksek olması da önem teşkil etmektedir. Bu çalışmanın araştırma amaçlarından biri de öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlilik algılarının incelenmesidir. Öz yeterlilik algısı, kişinin kendi yeteneklerinin ve kapasitesinin farkına varması durumudur. Yani, kişinin kendi yeterliliğini anlaması durumudur (Bandura, 1997; Ekici, 2008). Fen ve teknoloji okuryazarı bireylerin sahip olması gereken özellikleri kazana-bilmelerinin en önemli yollarından birisi de bireylerin aynı zamanda birer bilgi okuryazarı olmalarıdır. Bilgi okuryazarı bireyler bilgiye ihtiyaç duyulduğunda bu ihtiyacın farkına varan, gerekli bilgiyi algıla-yan, değerlendiren ve etkili bir şekilde kullanılabilen kişiler olarak bilinmektedir. Bilgi okuryazarı in-sanlar bilgiyi ve verileri toplamakta, kullanmakta, yönetmekte, sentezlemekte etik bir tavra sahip olduklarını gösteren bireylerdir (Adıgüzel, 2011). Bilgi okuryazarlığı; ihtiyaç duyulan bilgiyi bilme, ihtiyaç duyulan bilgiye erişme, erişilen bilgiyi değerlendirme, değerlendirilen bilgiyi kullanma, bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeleri kabul etme olarak ifade edilen tüm beceri ve bu becerilere yönelik yeterlik alanlarını kapsayan bir uğraşı alanıdır (SCANS, 1991). Bireyler bilgi kirliliğinin çok fazla olduğu günümüzde bilgiyi doğru kaynaklardan almaya özen göstermek zorundadır. Doğru kaynaklardan alın-mayan bilgiler bireylerde yanlış bilgilenmelere yol açtığı gibi aynı zamanda bireylerin ilişki kurdukları çevrelerini de yanlış bilgilendirmeleri anlamına gelmektedir. Özellikle öğretmen adaylarının yetiştirecekleri gelecek nesillere aktaracakları bilgilerin doğruluğu, onların doğru bilgi edinme kaynaklarına ulaşmaları ile sağlanabilir. Bu öğretmen adayları için oldukça önem teşkil etmektedir. Dolayısıyla doğru bilgi kaynaklarına ulaşmak ve bunları etkili bir şekilde kullanabilmek için bilgi okuryazarı olmak gereklidir. Bu bağlamda birbiriyle oldukça ilişkili olduğunu düşündüğümüz fen ve teknoloji okuryazarlığıyla bilgi okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araştırmayla, İlköğretim Fen Bilgisi (FBÖ), Sınıf Öğretmenliği (SÖ) ve Okul Öncesi Öğretmenliği (OÖ) bölümlerinde öğrenim gören öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) ile bilgi okuryazarlıkları (BOTOP) arasındaki ilişkinin bazı değişkenlere göre (cinsiyet, akademik başarı, öğrenim gördükleri bölüm, mezun olunan lise türü) incelenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı ölçeğinin dört alt boyutu olan bilgi ihtiyacını tanımlama (BİT), bilgiye erişme (BE), bilgiyi kullanma (BK) ve bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) açısından farklı değişkenlere göre karşılaştırılması yapılmıştır. İlköğretim Fen Bilgisi (FBÖ), Sınıf Öğretmenliği (SÖ) ve Okul Öncesi Öğretmenliği (OÖ) bölümlerinin her birinin müfredatları içerisinde fen ve teknoloji boyutunun bulunması açısından özellikle bu üç bölümün öğretmen adaylarına çalışmada yer verilmiştir. Bununla birlikte öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) ile bilgi okuryazarlıkları (BOTOP) arasındaki ilişki tespit edilmiştir. Bu temel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 430

3 1. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) cinsiyete, akademik başarıya, öğrenim görülen bölüme ve mezun olunan lise türüne göre farklılaşmakta mıdır? 2. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı (BOTOP) cinsiyete, akademik başarıya, öğrenim görülen bölüme ve mezun olunan lise türüne göre farklılaşmakta mıdır? 3. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının alt boyutu olan bilgi ihtiyacını tanımlama (BİT) cinsiyete, akademik başarıya, öğrenim görülen bölüme ve mezun olunan lise türüne göre farklılaşmakta mıdır? 4. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının alt boyutu olan bilgi edinme (BE) cinsiye-te, akademik başarıya, öğrenim görülen bölüme ve mezun olunan lise türüne göre farklılaş-makta mıdır? 5. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının alt boyutu olan bilgiyi kullanma (BK) cinsiyete, akademik başarı ya, öğrenim görülen bölüme ve mezun olunan lise türüne göre farklılaşmakta mıdır? 6. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının alt boyutu olan bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) cinsiyete, lisans düzeyi akademik ortalamaları, öğrenim görülen bölüme ve mezun olunan lise türüne göre farklılaşmakta mıdır? 7. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) ile bilgi okuryazarlıkları (BOTOP) arasında nasıl bir ilişki vardır? Yöntem FBÖ, SÖ ve OÖ adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) ile bilgi okuryazarlıklarının (BOTOP) incelendiği bu araştırmada, amaca uygun olarak nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Bilindiği üzere tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır ve araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 2009). Katılımcılar Araştırma, öğretim yılında iki devlet üniversitesinin [Eskişehir Osmangazi Üniversitesi(ESOGÜ)- Anadolu Üniversitesi(AÜ)] fen bilgisi, sınıf ve okulöncesi öğretmenliği lisans programı üçüncü ve dördüncü sınıflarda öğrenim gören 96 (%38.50) Fen Bilgisi öğretmeni adayı, 92 (% 37.00) Sınıf öğretmeni adayı ve 61 (% 24.50) Okul öncesi öğretmen adayı olmak üzere toplamda 249 öğretmen adayıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarından 211 i (%84.70) kadın iken 38 i (%15.30) erkektir. Katılımcıların diğer özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Katılımcıların Özellikleri. Katılımcılar n % Genel Akademik Not Ortalaması Mezun Olunan Lise Türü Genel Lise Süper/Fen/Anadolu Öğretmen Lisesi Meslek Lisesi Diğer

4 Tablo 1 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan FBÖ, SÖ ve OÖ öğretmen adaylarından 7 sinin (%2.80) ; 144 ünün (%57.80), ; 98 inin (%39.40) ise aralığında genel akademik not ortalamalarının olduğu; çoğunun genel lise mezunu olduğu görülmektedir. Veri Toplama Araçları Bu araştırmada veri toplama aracı olarak Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz Yeterlilik Algıları ve Bilgi Okuryazarlığı ölçeği kullanılmıştır. Caymaz (2008) tarafından geliştirilen Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz Yeterlilik Algıları ölçeğinin güvenirlik katsayısı Cronbach α=.95 dir. Ölçek, 5 li likert tarzında( hiç yeterli değilim, biraz yeterliyim, orta düzeyde yeterliyim, oldukça yeterliyim, tamamen yeterliyim) olup 33 maddeden oluşmaktadır. Tek faktörlüdür. Yaptığımız çalışma sonucu ölçeğin elde edilen Cronbach α=.96 dır. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığını tespit etmek amacıyla ise Adıgüzel (2011) tarafından geliştirilen Bilgi Okuryazarlığı ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin güvenirlik katsayısı Cronbach α=.93 dir. Ölçek, 5 li likert tarzında(her zaman, çoğu zaman, bazen, ara sıra, hiçbir zaman) olup 29 maddeden oluşmaktadır. Dört faktörlüdür. Bu faktörler: Bilgi ihtiyacını tanımlama (14, 15, 20, 21, 22, 23, 24 ve 28. maddeler), Bilgiye erişme(3, 4, 5, 16, 17, 18, 19, 25, 26, 27 ve 29. maddeler), Bilgiyi kullanma (6, 7, 8, 11 ve 13. maddeler) ve Bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler(1, 2, 9, 10 ve 12. maddeler) şeklindedir. Alt boyutlar bağlamında faktörlerin güvenirlik katsayısı sırasıyla.79;.86;.85 ve. 83 dir. Yaptığımız çalışma sonucu ölçeğin elde edilen Cronbach α=.95 dir. Veri toplama araçları ile elde edilen veriler SPSS paket programı yardımıyla analiz edilmiştir. Normal dağılım görülmediği için verilerin analizinde, non-parametrik testler uygulanmıştır. Cinsiyet değişkeni için Mann-Whitney U, akademik ortalama, bölüm ve mezun olunan lise türü değişkenleri için Kruskal Wallis Testi yapılmıştır. Ayrıca iki ölçek arasındaki ilişki için Spearman Korelasyon Analizi gerçekleştirilmiştir. Bulgular Öğretmen Adaylarının, fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlilik algılarına ile bilgi okuryazarlığına ait tanımlayıcı istatistikler sırasıyla Tablo 2 ve Tablo 3 de verilmiştir. Öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına ilişkin Öz yeterlilik Algılarını belirlemeyi amaçlayan ölçeğin 33 maddesinin 2 si ortalama olarak üç puan altında, kalan 31 maddeye ise üç ile dört arasında puan verilmiştir. Maddelerin hiçbirisinde dört ve üzeri puan ortalamasına rastlanmamıştır. Bu maddelerden en yüksek puan verilen maddeler 6. ve 9. maddeler (6-bilimi hurafelere dayalı gerçek olmayan bilimlerden ayırmada, 9-kişisel görüş ile bilimsel kanıt arasındaki farkı algılamada) iken, en düşük puanlama yapılan maddeler 32. ve 33. maddelerdir (32-Fen ve teknoloji ile ilgili toplumsal sorunları içeren projelere katılmada, 33-Fen ve teknolojiyle ilgili yapılacak projelere çevredekileri (bölge halkı, yöneticiler, bölgedeki kuruluşlar, vb.) katılmaya teşvik etmede). Bu bulgulara göre öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına ilişkin Öz yeterlilik Algılarının yeterli düzeyde olduğu söylenebilir. Bu bulgu Saracaloğlu vd. (2013) ve Caymaz (2008) tarafından yapılan çalışmalarla benzerlik göstermektedir. 432

5 Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz Yeterlilik Algılarına Ait Tanımlayıcı İstatistikler. Madde N X Ss 1. Bilimsel bilgi ile bilimsel olmayan (hurafe) bilgiyi ayırmada Bir bilginin kaynağını araştırmada Bir bilginin hangi yöntemlerle elde edildiğini sorgulamada Elde edilen bilgiyi, bilimsel ölçütler (doğruluk, güvenirlik, tamlık, tarafsızlık, güncellik, vb.) açısından değerlendirmede 5. Bilimsel tutum ve davranışları (meraklılık, alçak gönüllülük, kuşkuculuk, açık fikirlilik, doğruluk, azimlilik, vb.) sergilemede 6. Bilimi, hurafelere dayalı gerçek olmayan bilimlerden ayırmada Duygulara ve batıl inançlara göre değil, bilimsel bilgiye dayalı olarak hareket etmede 8. Sahip olduğum bilgileri, yeni kanıtlar bulunduğunda gözden geçirmede ve gerekirse değiştirmede 9. Kişisel görüş ile bilimsel kanıt arasındaki farkı algılamada Bilimle ilgili temel kavram, ilke ve kuram bilgisine sahip olmada Gereksinim duyduğum bilgiyi nerede ve nasıl bulacağım konusunda Bilimsel bir bilgiye ulaşmada Bilgiye ulaşmak için bilimsel yolları kullanmada Elde ettiğim yeni bir bilimsel bilgiyi günlük yaşamımda kullanmada Bireysel ve toplumsal kararlar verirken bilimsel yolları kullanmada Günlük yaşantıda karşılaştığım sorunların çözümünde bilimsel süreçleri (gözlem, sınıflama, ölçüm yapma, verileri kaydetme ve analiz etme, vb.) kullanmada 17. Elde edilen sonuçların, sorunun çözümüne katkı getirip getirmeyeceğine karar vermede 18. Bilimsel bir araştırmayı tasarlamada (planlamada) Bilimsel bir araştırmayı deney, gözlem vb. yollarla yürütmede Bilimsel bir araştırma için gerekli olan verilere ulaşmada Bilimsel bir araştırmanın sonuçlarını değerlendirmede Fen ve teknoloji alanındaki gelişmeleri takip etmede Fen ve teknoloji alanındaki gelişmelerden, gereksinimlerimi karşılayabilecek biçimde yararlanmada 24. Günlük yaşantıda karşılaştığım sorunları çözerken fen ve teknolojiyle ilgili bilgilerimi kullanmada 25. Fen ve teknolojiyle ilgili toplumsal bir sorun karsısında, toplumun sorumlu bir bireyi olarak, bu sorunu gidermeye yönelik çözüm önerileri üretmede Fen ve Teknoloji arasındaki farkı anlamada Fen ve Teknoloji arasındaki ilişkiyi anlamada Fen, teknoloji ve toplum arasındaki etkileşimleri anlamada Fen ve teknoloji alanındaki uygulamaların, birey, toplum ve doğa üzerinde yaratacağı olumlu/ olumsuz etkileri kestirmede Fen ve teknoloji alanındaki uygulamaların birey, toplum ve doğa üzerinde yaratacağı olumsuz etkilerin (çevre kirliliği, küresel ısınma vb.) çözümüne yönelik ilgili kişiler ve kuruluşlarla işbirliği yapmada 31. Fen ve teknoloji eğitimimi eğitsel geziler, araştırmalar ve incelemeler yoluyla gerçek koşullarda sürdürmede 32. Fen ve teknolojiyle ilgili toplumsal sorunları içeren projelere katılmada Fen ve teknolojiyle ilgili yapılacak projelere çevredekileri (bölge halkı, yöneticiler, bölgedeki kuruluşlar, vb.) katılmaya teşvik etmede Madde Ortalamaları

6 Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığına Ait Tanımlayıcı İstatistikler. Madde N X Ss 1. Bilgi edinmede düşünce ve ifade özgürlüğünü dikkate alma Bilgiye yasal bir şekilde ulaşma ve kullanma Elde edilen bilgi kaynaklarını inceleyerek temel düşünceleri özetleme Bilgi kaynaklarındaki farklı bakış açılarını anlama ve değerlendirme Web kaynaklarına ilişkin değerlendirme ölçütlerini dikkate alma Elde edilen bilgileri sistematik şekilde düzenleyerek sorunların çözümünde kullanma 7. Bilginin temel özelliklerini, önemini ve çelişkilerini belirlemek için yeni bilgi ile önceki bilgiyi karşılaştırma ve bütünleştirme Gerektiğinde kaynaklara yeniden erişebilmek için tüm bilgi alıntılarını uygun şekilde düzenleyerek kaydetme Kullanılan bilginin orijinal kaynaklarını tam ve doğru olarak gösterme Basılı kaynak ve elektronik ortamlardaki kişisel hak ve güvenlik konularını dikkate alma 11. Elde edilen bilgiyi yorumlayarak sonuçlarını ortaya koyma Kullanılacak bilgiyle ilgili gizlilik ve güvenlik konularını dikkate alma Ulaşılan bilgiye dayalı olarak kavramlar ve çıkan sonuçlar arasındaki ilişkiyi belirleme 14. Bilgi kaynaklarının türlerini ve alanlarını belirleme Bilgi ihtiyacını başkaları ile paylaşarak yapılandırma Elde edilen bilgiyi belli ölçütlere göre sınıflandırma Kaynaklardan elde edilen bilgiyi önceki bilgilerle ilişkilendirerek özgün bir şekilde yeniden ifade etme Bilgiyi ve bilgi kaynaklarını güvenirlik, geçerlilik, tarafsızlık, güncellik gibi ölçütlere göre değerlendirme Değiştirilmiş, yanlış ve taraflı bilgiyi fark etme ve sorgulama İhtiyaç duyulan bilginin nerede bulanacağını bilme Bilgi kaynaklarının türlerini ve önemini bilme Bilgi ihtiyacını tanımlama İhtiyaç duyulan bilgiyle ilgili temel kavramları bilme Bilginin temel özelliklerine göre nasıl düzenlendiğini bilme Bilgiye ulaşmada elektronik kaynaklardan yararlanma Web kaynaklarını, veri tabanlarını ve tarama motorlarını kullanırken, hangi anahtar sözcük ve ilişkili terimleri, nasıl kullanacağını bilme 27. Bilgiye ulaşmada güncel basılı kaynaklardan yararlanma Bilgi ihtiyacının kapsamını ve yapısını sürekli olarak gözden geçirme Bilgi ve iletişim teknolojisindeki değişiklikleri izleme Madde Ortalamaları

7 Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlıklarını belirlemeyi amaçlayan ölçeğin 29 maddesinin 3 tanesine dört ve üzeri, kalan 26 maddeye de üç ile dört arasında puan verilmiştir. Bu maddelerden en yüksek puan verilen maddeler 1. ve 25. maddeler (1-bilgi edinmede düşünce ve ifade özgürlüğünü dikkate alma, 25-bilgiye ulaşmada elektronik kaynaklardan yararlanma) iken, en düşük puanlama yapılan maddeler 28. ve 29. maddelerdir (28-bilgi ihtiyacının kapsamını ve yapısını sürekli olarak gözden geçirme, 29-bilgi ve iletişim teknolojisindeki değişiklikleri izleme). Bu bulgulara göre öğretmen adaylarının, bilgi okuryazarlığının genel olarak yüksek olduğu söylenebilir. Bilgi okuryazarlığı alt boyutlarının ortalama puanları incelendiğinde öğretmen adayları 3.97 ortalama ile en yüksek bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) alt boyutunu puanlarken; 3.81 ortalama ile bilgiye erişme (BE); 3.81 ortalama ile bilgi ihtiyacını tanımlama (BİT) ve en düşük 3.72 ortalama ile bilgiyi kullanma (BK) alt boyutlarını puanlamışlardır. Bu açıdan bakıldığında bilgi okuryazarlığı alt boyutlarının tümünde yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 4. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısının (FTOÖATOP) Cinsiyete Göre Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Toplamı U p Anlamlı Fark Erkek Kadın Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algısının (FTOÖATOP) cinsiyete Göre Mann-Whitney U Testi Sonuçlarına göre anlamlı bir farklılık ortaya çıkmadığı görülmektedir. Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısının (FTOÖATOP) Akademik Ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Akademik Ortalama N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algısının (FTOÖATOP) akademik ortalamalarına göre Tablo 5 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 6. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısının (FTOÖATOP) Okuduğu Bölüme Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd. χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ SÖ OÖ Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algılarının (FTOÖATOP) öğrenim gördükleri bölüme göre Tablo 6 daki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. 435

8 Tablo 7. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısının (FTOÖATOP) Mezun Olunan Lise Türüne Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Lise Türü N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Genel Lise Süper/Fen/ Anadolu Liseleri Öğretmen Lisesi Meslek Lisesi Diğer Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısının (FTOÖATOP) mezun olunan lise türüne göre Tablo 7 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Araştırmanın bu bulgusu Saracaloğlu vd. (2013) tarafından yapılan çalışmayla farklılık göstermektedir. Saracaloğlu vd. (2013) tarafından yapılan çalışmada fen bilgisi öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algısının (FTOÖATOP) mezun olunan lise türü değişkenine göre anlamlı fark bulunmuş bu anlamlı farkın genel liseden mezun olan öğretmen adayları ile öğretmen lisesinden mezun olan öğretmen adayları arasında ve öğretmen lisesinden mezun olan öğretmen adayları lehine olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak incelendiğinde öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına İlişkin öz yeterlik algısının (FTOÖATOP) cinsiyet, akademik ortalama, bölüm ve mezun olunan lise türü değişkenlerinin hiçbirinde anlamlı bir fark elde edilememiştir. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları bu değişkenlere bağlılık göstermemektedir. Tablo 8. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığının (BOTOP) Cinsiyete Göre Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Toplamı U p Anlamlı Fark Erkek Kadın Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının (BOTOP) cinsiyete göre Tablo 8 deki Mann-Whitney U Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 9. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığının (BOTOP) Akademik Ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Akademik Ortalama N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının (BOTOP) akademik ortalama türüne göre Tablo 9 daki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 10. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığının (BOTOP) Okuduğu Bölüme Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ SÖ OÖ

9 Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığının (BOTOP) bölüme göre Tablo 10 daki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 11. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığının (BOTOP) Mezun Olunan Lise Türüne Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Lise Türü N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Genel Lise I>III, IV>V, Süper/Fen/Anadolu Liseleri Öğretmen Lisesi II>III, Meslek Lisesi IV>III Diğer Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının (BOTOP) mezun olunan lise türüne göre Kruskal Wallis Testi Sonuçlarına göre Genel Lise>Öğretmen Lisesi; Meslek Lisesi>Diğer; Süper/Fen/ Anadolu Lisesi>Öğretmen Lisesi; Meslek Lisesi>Öğretmen Lisesi arasında anlamlı fark çıkmıştır. Buna göre genel lise, süper-fen-anadolu lisesinden ve meslek lisesinden mezun olan öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlıklarının öğretmen lisesinden mezun olanlara göre, meslek lisesinden mezun olanların ise diğer lise türlerinden mezun olanlara göre daha yüksek bilgi okuryazarlığına sahip olduğu görülmektedir. Genel olarak incelendiğinde öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının (BOTOP) cinsiyet, akademik ortalama, bölüm değişkenlerine göre anlamlı bir fark çıkmazken, mezun olunan lise türü değişkenlerine göre anlamlı fark elde edilmiştir. Tablo 12. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT) Alt Boyutunun Cinsiyete Göre Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Toplamı U p Anlamlı Fark Erkek Kadın Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı - bilgi ihtiyacını tanımlama (bit) alt boyutunun cinsiyete göre Tablo 12 deki Mann-Whitney U Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 13. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı - Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT) Alt Boyutunun Akademik Ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Akademik Ortalama N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı - bilgi ihtiyacını tanımlama (BİT) alt boyutunun akademik ortalama türüne göre Tablo 13 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 14. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı - Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT) Alt Boyutunun Okuduğu Bölüme Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ SÖ OÖ

10 Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı - bilgi ihtiyacını tanımlama (BİT) alt boyutunun bölüme göre Tablo 14 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 15. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı - Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT) Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türüne Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Lise Türü N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Genel Lise Süper/Fen/Anadolu Liseleri Öğretmen Lisesi Meslek Lisesi Diğer Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı - bilgi ihtiyacını tanımlama (BİT) alt boyutunun mezun olunan lise türüne göre Tablo 15 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Genel olarak incelendiğinde öğretmen adaylarının Bilgi Okuryazarlığı - Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT) Alt Boyutunda cinsiyet, akademik ortalama, bölüm ve mezun olunan lise türü değişkenlerinin hiçbirinde anlamlı bir fark elde edilememiştir. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları bu değişkenlere bağlılık göstermemektedir. Tablo 16. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiye Erişme (BE) Alt Boyutunun Cinsiyete Göre Mann- Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Toplamı U p Anlamlı Fark Erkek Kadın Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiye erişme (BE) alt boyutunun cinsiyete göre Tablo 16 deki Mann-Whitney U Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 17. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiye Erişme (BE) Alt Boyutunun Akademik Ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ SÖ OÖ Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiye erişme (BE) alt boyutunun akademik ortalamalarına göre Tablo 17 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 18. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiye Erişme (BE) Alt Boyutunun Bölüme Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ SÖ OÖ

11 Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiye erişme (BE) alt boyutunun bölüme göre Tablo 18 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 19. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiye Erişme (BE) Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türüne Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Lise Türü N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Genel Lise Süper/Fen/Anadolu Liseleri Öğretmen Lisesi Meslek Lisesi Diğer Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiye erişme (BE) alt boyutunun mezun olunan lise türüne göre Tablo 19 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 20. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanma (BK) Alt Boyutunun Cinsiyete Göre Mann- Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Toplamı U p Anlamlı Fark Erkek Kadın Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanma (BK) alt boyutunun cinsiyete göre Tablo 20 deki Mann-Whitney U Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 21. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanma (BK) Alt Boyutunun Akademik Ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Akademik Ortalama N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanma (BK) alt boyutunun akademik ortalamalarına göre Tablo 21 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 22. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanma (BK) Alt Boyutunun Bölüme Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ FBÖ>OÖ, SÖ FBÖ>SÖ OÖ Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanma (BK) alt boyutunda bölüme Göre Tablo 22 deki Kruskal Wallis Testi Sonuçlarına göre Fen bilgisi öğretmen adayları lehine anlamlı fark çıkmıştır. Fen bilgisi öğretmen adaylarının, sınıf ve okul öncesi öğretmen adaylarına göre bilgi okuryazarlıklarının bilgiyi kullanma (BK) boyutunda daha yüksek olduğu görülmektedir. 439

12 Tablo 23. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanma (BK) Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türüne Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Lise Türü N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Genel Lise Süper/Fen/Anadolu Liseleri Öğretmen Lisesi Meslek Lisesi Diğer Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanma (BK) alt boyutunun mezun olunan lise türüne göre Tablo 23 deki Kruskal Wallis Testi sonucuna göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 24. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) Alt Boyutunun Cinsiyete Göre Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Toplamı U p Anlamlı Fark Erkek Kadın Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) alt boyutunun cinsiyete göre Tablo 24 deki Mann-Whitney U Testi Sonuçlarına göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Tablo 25. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) Alt Boyutunun Akademik Ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Akademik Ortalama N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark III>II (p<.05) Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) alt boyutunda akademik ortalamalarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçlarına göre not ortalaması olan öğretmen adayları ile not ortalamaları olan öğretmen adayları arasında anlamlı bir fark çıkmıştır(p<.05). Bu anlamlı farkın not ortalaması arasında olan öğretmen adayları lehine olduğu görülmektedir. Bu sonuca göre akademik başarı yükseldikçe bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemelere (BKEY) yönelik daha olumlu bir etkinin oluştuğu söylenebilir. Tablo 26. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) Alt Boyutunun Bölüme Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Bölüm N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark FBÖ SÖ>OÖ SÖ OÖ (p<.05) Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) alt boyutunda bölüme göre Kruskal Wallis Testi Sonuçlarına göre SÖ ile OÖ adayları arasında SÖ adayları lehine anlamlı bir fark olduğu görülmektedir. Buna göre Sınıf Öğretmeni adaylarının bilgi 440

13 okuryazarlığının-bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler boyutunda Okul Öncesi öğretmen adaylarından yüksek olduğu görülmektedir. SÖ adaylarının lehine çıkan bu sonuca göre bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler açısından neden böyle bir sonucun çıktığı detaylı bir nitel çalışma ile araştırılmalıdır. Eğitim fakülteleri lisans programlarında meslek etiği, bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler gibi konuları anlatan dersler bulunmamakta varsa da seçmeli dersler olarak okutulmaktadır. Dolayısıyla bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler ile ilgili öğretmen adaylarının sahip oldukları bilgiler genellikle öğrencilik deneyimlerine bağlı olarak ve onlara hitap etmiş öğretmenlerinden görüp elde ettikleri bilgilerle sınırlıdır. Burada anlamlı farkın SÖ adayları lehine çıkmış olmasının, onların öğrencilik deneyimleri ve öğretmenlerinden bu konuda aldıkları dönütlerin OÖ adaylarına göre daha belirleyici olması ile ilgili olabileceği düşünülmektedir. Tablo 27. Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türüne Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları. Lise Türü N Sıra Ort. Sd χ 2 p Anlamlı Fark Genel Lise Süper/Fen/Anadolu I>V, Liseleri I>III, Öğretmen Lisesi II>V, Meslek Lisesi II>III Diğer (p<.05) Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı bilgiyi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) alt boyutunda Mezun Olunan Lise Türüne Göre Tablo 27 deki Kruskal Wallis Testi sonuçlarına göre genel lise mezunların öğretmen lisesi ve diğer lise mezunlarına göre genel lise mezunlarının lehine; Süper/Fen/Anadolu lisesi mezunlarının öğretmen lisesi ve diğer lise mezunlarına göre Süper/Fen/Anadolu Lisesi mezunlarının lehine anlamlı bir fark çıkmıştır. Bu anlamlı farkların öğretmen liseleri aleyhinde çıkması oldukça ilginç bir sonuçtur. Çünkü öğretmen liselerinden mezun olan öğrencilerin öğretmenlik mesleğine yönelik etik ilkeler konusunda detaylı bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Süper/Fen/Anadolu ve genel lise mezunlarının öğretmen liselerine göre daha olumlu olması olaylara daha bilimsel ve altyapısal olarak sağlamcı bir düşünce yapısına sahip olmaları ile açıklanabilir. Ancak ayrıntılı nitel bir çalışma ile desteklenmelidir. Tablo 28. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısı (FTOÖATOP) ve Bilgi Okuryazarlığı (BOTOP) ve Bilgi Okuryazarlığı Alt Boyutları Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT), Bilgiye Erişme (BE), Bilgiyi Kullanma (BK), Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) Arasındaki İlişkinin Spearman Korelasyon Analizi Sonucu. FTOÖATOP BİT BE BK BKEY BOTOP FTOÖATOP.63**.65**.61**.80**.75** BİT.63**.84**.73**.50**.92** BE.65**.84**.80**.48**.95** BK.61**.73**.80**.43**.86** BKEY.80**.50**.48** 43**.63 BOTOP.75**.92**.95**.86**.63** ** p<.01 düzeyindeki anlamlı fark Tablo 28 de Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısı (FTOÖATOP), Bilgi Okuryazarlığı (BOTOP) ve Bilgi Okuryazarlığı alt boyutları olan, Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT), Bilgiye Erişme (BE), Bilgiyi Kullanma (BK), Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) arasındaki Spearman Korelasyon Katsayı değerleri görülmektedir. Korelasyon katsayı değerleri incelendiğinde öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları ile bilgi okuryazarlığı 441

14 (BOTOP) arasında pozitif yönde olumlu ve yüksek bir ilişki (r=.75, p<.01) olduğu görülmektedir. Aynı şekilde Tablo 27 de elde edilen analiz sonuçlarına göre öğretmen adaylarının tümü için Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Öz yeterlik Algısı (FTOÖATOP), Bilgi Okuryazarlığı (BOTOP) ve Bilgi Okuryazarlığı alt boyutları olan, Bilgi İhtiyacını Tanımlama (BİT), Bilgiye Erişme (BE), Bilgiyi Kullanma (BK), Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) arasındaki ilişkileri ifade eden bütün korelasyon katsayı değerleri mevcuttur. Bunlarla ilgili açıklamalar tartışma ve sonuç bölümünde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Bu çalışmada Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına ilişkin Öz yeterlilik Algısı ile Bilgi Okuryazarlığı üç farklı bölüm (FBÖ, SÖ, OÖ Öğretmen Adayları) için farklı değişkenlere göre incelenmiştir. Ayrıca iki ölçek arasındaki korelasyon ilişkisi ortaya konulmuştur. Literatür çalışmalarına bakıldığında bu iki ölçek arasındaki ilişkinin incelendiği bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Elde edilen sonuçlar bağlamında iki ölçek arasında pozitif yönde olumlu, yüksek bir korelasyon mevcuttur. Bu bağlamda, bu çalışmanın önemi, birbirini önemli derecede destekleyen bu iki kavramın, öğretmen yetiştirme programlarında, Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı Bilgi Okuryazarlığı arasındaki pozitif ilişkinin etkisini daha da arttırıcı yenilik ve uygulamaların getirilmesi ve bunu yaparken de günümüz teknolojisi ile entegrasyonunun sağlanarak gerçekleştirilmesi gerekliliğidir. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları ile bilgi okuryazarlık düzeylerinin incelendiği bu çalışmada, aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algı düzeylerinin genel anlamda oldukça yeterli düzeyde oldukları görülmektedir. Buradan elde edilen sonuç, Saracaloğlu vd. (2013) ve Caymaz (2008) tarafından yapılan çalışmalarla benzerlik göstermektedir. Her iki çalışmada da öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algı düzeylerinin yüksek olduğu görülmektedir. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları cinsiyet, akademik ortalama, bölüm ve mezun olunan lise türü değişkenlerine göre anlamlı bir fark yoktur. Cinsiyet değişkenine göre Saracaloğlu vd. (2013) tarafından yapılan çalışmanın sonuçları bu çalışmanın sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Bölüm değişkeni açısından bakıldığında ise Caymaz (2008) tarafından yapılan çalışmada fen ve teknoloji öğretmeni adaylarının öz yeterlik algı düzeylerinin, sınıf öğretmeni adaylarının öz yeterlik algı düzeylerinden daha yüksek çıktığı belirlenmiştir. Bu sonuç, bu çalışmada elde edilen sonuçtan farklı bir sonuçtur. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığının genel olarak yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Bayrak (2014) tarafından yapılan çalışmanın sonuçları ile bu çalışmanın sonuçları birbirini desteklemektedir. Ancak, Kurbanoğlu ve Akkoyunlu (2002) ve Aldemir (2004) tarafından yapılan çalışmalarda öğretmen adaylarının kendilerini, bilgi okuryazarlığı becerileri açısından çok yeterli görmedikleri ve daha fazla bilgiye gereksinim duydukları belirlenmiştir. Bu araştırmaların sonuçları araştırmamızın sonuçlarıyla farklılık göstermiştir. Ancak yapılan çalışmaların on yıl kadar eski olduğu (2002 ve 2004) dikkate alınırsa teknolojinin gelişimi ve bilgiye ulaşmanın kolaylaşmasıyla birlikte öğretmenlerin bilgi okuryazarlık seviyelerinin de yükselmesi beklenen bir sonuçtur. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı cinsiyet, akademik başarı ve bölüm değişkenlerine göre anlamlı bir fark oluşturmazken, mezun olunan lise türüne göre anlamlı bir fark oluşturmaktadır. Mezun olunan lise türüne göre öğretmen liseleri ve diğer liselere göre meslek liselerinin lehine anlamlı bir fark oluşurken, öğretmen liselerine göre genel liselerin ve süper/fen/anadolu liselerinin lehine anlamlı bir fark vardır. Cinsiyet değişkenine göre yapılan literatür çalışmalarında çalışmamızdaki sonucun benzeri, Ata ve Baran (2011), Usluel (2006) ve Bayrak (2014) çalışmalarında da bulunmuştur. Ancak, Demiralay (2008), Usluel (2007), Önal ve Çetin (2014) tarafından yapılan çalışmalarda, çalışmamızdan farklı olarak anlamlı farklılık bulunmuştur. Bölüm değişkeni açısından 442

15 bakıldığında Önal ve Çetin (2014) tarafından yapılan, öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı becerilerinin incelendiği çalışmada öğrenim gördükleri bölümlere göre anlamlı bir fark çıkmamıştır. Ancak, Aldemir (2004) tarafından yapılan bir çalışmada bu araştırmadan farklı bir sonuç elde edilmiş sınıf öğretmen adaylarının okul öncesi ve fen bilgisi öğretmen adaylarına göre bilgi okuryazarlığı düzeylerinin yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı Bilgi İhtiyacını Tanıma (BİT) alt boyutunda cinsiyet, akademik ortalama, bölüm ve mezun olunan lise türü değişkenlerine göre anlamlı bir fark yoktur. Buna göre anlamlı farkın çıkmayışı Adıgüzel (2014), Erdem ve Akkoyunlu (2002) tarafından yapılan araştırmaların sonucuna bağlanabilir. Adıgüzel (2014) e göre öğretmen adaylarının bilgiye ulaşırken bilgi ihtiyacını tanımlamakta oldukları ifade edilmektedir. Erdem ve Akkoyunlu (2002) tarafından yapılan araştırmada ise öğretmen adaylarının www üzerinden bilgiye erişim konusunda hissettikleri bilgi ihtiyacının alanlara göre farklılık göstermediğini tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı Bilgiye Erişme (BE) alt boyutunda cinsiyet, akademik ortalama, bölüm ve mezun olunan lise türü değişkenlerine göre anlamlı bir fark yoktur. Bilgi okuryazarlığı - bilgiye erişme (BE) alt boyutunda değişkenler arasında anlamlı bir farkın çıkmayışı yapılan literatür araştırması sonuçlarına kısmen bağlanabilir. Aşıkcan vd. (2015) tarafından yapılan bir çalışmada, araştırmaya katılan sınıf öğretmeni adaylarının bilgiye ulaşırken gereksinimlerini göz önünde bulundurarak karar verdikleri söylenmektedirler. Araştırmacılar yine aynı çalışmada öğretmen adaylarının çok daha önceden planlanmış bir araştırmadan ziyade, anlık ortaya çıkan nitelikte ve plansızca araştırmalar yaptıklarını, sınıf öğretmeni adaylarının ihtiyacı olan bilgilere ulaşırken elektronik internet kaynaklarını hızlı sonuçlar vermesi, kolay ulaşılabilir olması, çok miktarda bilgiye ulaştırması, nesnel, güncel, ekonomik olması sebepleriyle daha çok tercih etiklerini ifade etmişlerdir. Adıgüzel (2014) tarafından yapılan başka bir çalışmada ise sınıf öğretmeni adaylarının bilgiye ulaşırken ilgilerini, bilgiye ulaşma kaynaklarını ve bilgi türlerini çok önemsemedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar bağlamında günümüzde öğretmen adaylarının çoğunluğunun teknoloji ile iç içe olmaları ve bunun sonucu olarak internet kaynaklarını sık bir şekilde kullanmalarının bilgiye erişme alt boyutunda değişkenler açısından farklılık oluşturmadığı şeklinde yorumlanabilir. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı Bilgiyi Kullanma (BK) alt boyutunda cinsiyet, akademik ortalama ve mezun olunan lise türü değişkenlerine göre anlamlı bir fark yoktur. Burada sadece bölüm değişkeni açısından anlamlı bir fark oluşmaktadır. Buna göre Fen Bilgisi Öğretmenliği ile Sınıf Öğretmenliği ve Okul öncesi Öğretmenliği bölümleri arasında anlamlı bir fark çıkmıştır. Bu farkın Fen Bilgisi Öğretmenliği lehine olduğu görülmektedir. Aşıkcan vd. (2015) tarafından yapılan araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının kullanacakları bilgileri seçerken hangi bilginin problemleri çözebileceğine yönelik seçim yaptıkları ortaya çıkmıştır. Bu çalışma da elde edilen sonuçlara göre bölüm bazında, fen bilgisi öğretmenleri ile sınıf ve okul öncesi öğretmenlikleri arasında fen bilgisi öğretmenliği bölümü lehine anlamlı bir farkın olması fen bilgisi öğretmen adaylarının fen programlarının doğası gereği ve Aşıkcan vd. (2015) nin sınıf öğretmeni adayları için elde ettikleri sonuç olan bilgilerin problemleri çözme ve bilgilerin kullanılacağı yere göre karar verme boyutuna daha yatkın olmaları ile açıklanabilir. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) alt boyutunda cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir fark yoktur. Ancak genel akademik not ortalaması, bölüm ve mezun olunan lise türüne göre anlamlı farklar vardır. Genel akademik not ortalaması değişkenine göre ortalaması arasında olan öğretmen adayları ile ortalaması arasında olan öğretmen adayları arasında ortalaması arasında olanlar lehine anlamlı bir fark vardır. Bölüm değişkenine göre okul öncesi öğretmen adayları ile sınıf Öğretmenliği adayları arasında anlamlı bir fark olup bu fark sınıf öğretmenliği adayları lehinedir. Mezun olunan lise türü değişkenine göre ise genel lise ile öğretmen lisesi ve diğer lise arasında anlamlı bir fark çıkmış olup bu anlamlı fark genel liseler lehinedir. Yine mezun olunan lise türüne göre Süper/Fen/Anadolu liseleri ile öğretmen lisesi ve diğer liseler arasında Süper/Fen/Anadolu liseleri lehine anlamlı bir fark 443

16 vardır. Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı Bilgiyi Kullanmada Etik ve Yasal Düzenlemeler (BKEY) alt boyutu açısından birçok değişkene bağlı anlamlı farkın oluşması yapılan literatür araştırması sonuçlarına bağlanabilir. Aşıkcan vd. (2015) yaptıkları bir çalışmada, sınıf öğretmeni adaylarının bilgi kaynaklarına ve bu kaynakların kullanımına ilişkin etik ve yasal düzenlemelerin uygulanmasını ve sınırlarının iyi belirlenmesi gerektiğini savunduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, öğretmen adaylarının bu düzenlemelere karşı ihlallerin olduğunu da ileri sürdüklerini belirtmişlerdir. Adıgüzel (2014), Gömleksiz ve Öner (2011) yaptıkları araştırmalarında bilgiyi kullanırken etik ve yasal düzenlemelere karşı öğretmen adaylarının yüksek düzeyde duyarlı olduğunu sonucuna varmışlardır. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algısı (FTOÖATOP) puanları ile bilgi okuryazarlığı (BOTOP) puanları arasında ilişki olup olmadığını belirlemek için yapılan Spearman Korelasyon Analizi sonucunda fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları ile bilgi okuryazarlığı (BOTOP), arasında pozitif yönde olumlu ve yüksek bir ilişki (r=.75, p<.01) olduğu görülmektedir. Buna göre öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algısı (FTOÖATOP) puanlarının artması durumunda bilgi okuryazarlığı (BOTOP) puanlarının da artacağı ya da bilgi okuryazarlığı (BOTOP) puanlarının artması durumunda fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algısı (FTOÖATOP) puanlarının da artacağı söylenebilir. Bunun hangi yönde seyredeceği daha geniş bir katılımın gerçekleştirildiği başka bir çalışmada regresyon analizi ile belirlenebilir. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) ile bilgi ihtiyacını tanıma (BİT) (r=.63, p<.01); bilgiye erişme (BE) (r=.65, p<.01); bilgiyi kullanma (BK) (r=.61, p<.01); alt boyutları arasında pozitif yönde olumlu ve yüksek bir ilişki olduğu görülmektedir. Yapılan Spearman Korelasyon Analizi sonucunda en yüksek korelasyon fen ve teknoloji okuryazarlığına İlişkin öz yeterlik algıları (FTOÖATOP) ile bilgi kullanmada etik ve yasal düzenlemeler (BKEY) (r=.80, p<.01) alt boyutu arasındadır. Buna göre bunlardan herhangi birinin artmasının diğerini de arttıracağı söylenebilir. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak geliştirilen uygulamaya yönelik ve yapılacak araştırmalara yönelik olarak öneriler aşağıda sunulmuştur: Bu çalışmanın elde edilen sonuçlarının nedenleri nitel bir araştırma ile daha ayrıntılı olarak incelenebilir. Çalışma çok daha fazla katılımcı ile yapılarak çok değişkenli normal dağılım koşullarını sağlayarak çalışmadaki değişkenler arasında çoklu regresyon analizleri yapılabilir. Eğitim fakültelerinde fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları ve bilgi okuryazarlığı kavramlarının derinlemesine bir yaklaşımla ele alınarak, öğretmen adaylarının bu konudaki becerilerini geliştirmeye yönelik dersler, etkinlikler ve projeler gerçekleştirilebilir. Eğitim Fakültelerinde fen ve teknoloji okuryazarlığı ve bilgi okuryazarlığını geliştirilmeye yönelik uygulamalı etkinlikler gerçekleştirilerek deneysel çalışmalar gerçekleştirilebilir. Teşekkür ve Bilgilendirme Bu araştırma 25. Uluslararası Eğitim Bilimleri Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 444

17 Öne Çıkan Noktalar Meslek lisesi öğretmenlerinin en fazla yaşadıkları sorun ekonomik sorundur. Okulların harcama yetkisinin olmaması mevcut sorunları daha da artırmıştır. Öğretmen sayısının yetersiz olması, norm kadro sorunları ve hizmet içi eğitimin yetersiz olmasından da kaynaklı olarak öğretmen niteliği meslek liselerinin yaşadığı diğer sorunlardır. Meslek liselerinde yaşanan sorunlar ve geleceğe yönelik yönlendirmeler ve umutların olmaması öğrencilerin başarılarını da olumsuz etkilemektedir. Meslek okullarının türlerine göre sorunların algılanma düzeyi değişmektedir. Kaynakça Adıgüzel, A. (2011). Bilgi okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, Adıgüzel, A. (2014). Öğretmen adaylarının öğrenmeye ilişkin tutumları ile bilgi okuryazarlık becerileri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. İJOCİS, 4 (7), Aldemir, A. (2004). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı düzeyleri üzerine bir araştırma: Sakarya Üniversitesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Aşıkcan, M. Akdemir, S. ve Saban, A. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının bilgi okuryazarlığına ilişkin algıları, Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (3), Ata, F. ve Baran, B. (2011). Üniversite öğrencilerinin bilgi okuryazarlığı öz yeterlik algılarının yabancı dil düzeyine, cinsiyete, bilgisayar sahipliğine ve internet kullanım sıklıklarına göre incelenmesi. Z. Genç (Ed.), 5th International Computer & Instructional Technologies Symposium Proceedings Book (ss ) içinde. Fırat Üniversitesi, Türkiye. Bacanak, A. (2002). Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen okuryazarlıkları ile fen-teknoloji toplum dersinin uygulanışını değerlendirmeye yönelik bir çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Bacanak, A. ve Gökdere, M. (2009). İnvestigating level of the scientific literacy of primary school teacher candidates. Asia Pasific Forum on Science Learning and Teaching, 10 (1), Article- 7. Balbağ, M. Z. ve Karaer, G. (2016). Fen bilgisi öğretmenlerinin fen öğretiminde karşılaştıkları sorunlara yönelik öğretmen görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5 (3), Balbağ, M. Z. Leblebiciler, K. Karaer, G. Sarıkahya, E. ve Erkan, Ö. (2016). Türkiye de fen eğitimi ve öğretimi sorunları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5 (3), Bandura, A. (1997). Self efficacy-the exercise of control. W.H. Freeman and Company, Newyork. Bayrak, B. K. (2014). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimleri üzerine bir araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 25 (1), Caymaz, B. (2008). Fen ve teknoloji ve sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji okuryazarlığına ilişkin öz yeterlik algıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Demiralay, R. (2008). Öğretmen adaylarının bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanımları açısından bilgi okuryazarlığı öz-yeterlik algılarının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 445