İÇ DENETİM MESLEĞİNİN AKADEMİK GELİŞİMİ

Transkript

1 İÇ DENETİM MESLEĞİNİN AKADEMİK GELİŞİMİ TİDE, XIII. Türkiye İç Denetim Kongresi, İstanbul, 6 Kasım 2009 Doç. Dr. Şaban UZAY (E-Posta: suzay@erciyes.edu.tr) 1

2 Konfiçyus, Zi-Gong a şöyle sorar: Sence ben bilgili, çok okumuş, çok bilen birisi miyim? Elbette diye cevap verir Zi-Gong, öyle değil misin? Hiç de değilim der Konfiçyus, ben sadece, başka her şeyi birbirine bağlayan tek bir ipliği kavramış durumdayım. Akt. Sua Qian (İÖ ) 2

3 ÇALIŞMANIN PLANI 1. IIA NIN AKADEMİK İLİŞKİLERE BAKIŞI 2. TÜRKİYE DE İÇ DENETİMİN AKADEMİK GELİŞİMİ Eğitim Programlarında İç Denetimin Yeri Lisansüstü Tezlerde İç Denetimin Yeri Makale ve Tebliğlerde İç Denetimin Yeri Kitap ve Raporlarda İç Denetimin Yeri İç Denetim Eğitiminin Gelişimine Yönelik Bazı Tespit ve Değerlendirmeler 3. SONUÇ 3

4 IIA NİN AKADEMİK İLİŞKİLERE BAKIŞI Kuruluşunun ilk 20 yılı li Yıllar 1980 li Yıllar 1986 da IIA Araştırma Vakfı (IIA Research Foundation-IIARF), Louisiana State Üniversitesi nde pilot bir program. IIA Onaylanmış İç Denetim Programını (Endorsed Internal Audit Program-EIAP) Ocak 2005, Akademik İlişkiler Departmanının Kurulması Yeniden yapılandırma çalışmaları neticesinde İç Denetim Eğitimi Ortaklığı (Internal Auditing Education Partnership-IAEP) adında yeni bir program oluşturulmuştur. 4

5 IIA NİN AKADEMİK İLİŞKİLERE BAKIŞI Devam Hâlihazırda, IAEP programı kapsamında 10 farklı ülkeden 42 yüksek öğretim kurumu (30 u ABD de) yer almaktadır. IAEP programı yüksekokul ve üniversitelere programa üç farklı düzeyde katılma olanağı sağlamaktadır. Bunlar; Başlangıç (gelişim) düzeyi, Ortaklık düzeyi ve İç denetim mükemmellik merkezi olarak bilinen ileri düzeydir. 5

6 İç Denetim Mükemmellik Merkezi (Center for Internal Auditing Excellence) Düzeyi 1. Erasmus Universiteit Rotterdam (Hollanda) 2. Louisiana State University (ABD) 3. University of Pretoria (Güney Afrika) 4. University of Texas-Dallas (ABD) 5. Universiteit van Amsterdam (Hollanda) 6

7 Ortaklık Düzeyi (Partner) 1. Bentley University (ABD) 2. Birmingham City University (İngiltere) 3. Bradley University (ABD) 4. Chulalongkorn University (Tayland) 5. DePaul University (ABD) 6. Eastern Michigan University (ABD) 7. Nanjing Audit University (Çin) 8. Northern Illinois University (ABD) 9. Old Dominion University (ABD) 10. Pittsburg State University (ABD) 11. University at Buffalo (ABD) 12. Université Aix-Marseille (Fransa) 13. University of Alabama at Birmingham (ABD) 14. University of Houston (ABD) 15. University of Las Vegas (ABD) 16. University of New Orleans (ABD) 17. University of North Texas (ABD) 18. University of Pisa (İtalya) 19. University of South Africa (Güney Afrika) 20. University of Texas-Austin (ABD) 7

8 Başlangıç Düzeyi (Development) 1. Baruch College (ABD) 2. Boise State University (ABD) 3. California State Fullerton (ABD) 4. Cleveland State University (ABD) 5. Florida Atlantic University (ABD) 6. Grand Valley State University (ABD) 7. Indiana University Purdue University Indianapolis (ABD) 8. Kennesaw State University (ABD) 9. Missouri State University (ABD) 10. San Francisco State University (ABD) 11. Southern Illinois University Carbondale (ABD) 12. Tshwane University of Technology (Güney Afrika) 13. Texas A&M University (ABD) 14. University of Malaya (Malezya) 15. University of Tennessee (ABD) 16. Valdosta State University (ABD) 17. Widener University (ABD) 8

9 IAEP programının taraflara (yüksekokullara ve üniversitelere, öğrencilere, eğitimcilere ve işverenlere) sağlamayı amaçladığı destekler şunlardır: Eğitim kurumları ve uygulayıcılar arasında eşsiz bir ortaklık fırsatı, Mesleki Uygulamalar Çerçevesi ile uyumlu olarak geliştirilmiş bir iç denetim ders müfredatı, Farklı sektörlerde lider şirketlerde staj olanakları, Eşsiz bir iç denetim eğitimi ile mezun olmak ve meslek mensubu olmaya tam hazır durumda bulunma, İlişkilerin geliştirilmesi ve tecrübelerin paylaşılmasına olanak sağlayacak güçlü bir ağ, İç denetim alanındaki öğrenme sürecini geliştirecek eğitim programları. 9

10 IAEP Programının Bir Üyesi Olmak İçin; Eğitim kurumu, yerel şube/iştirak ve IIA Akademik İlişkiler birimi arasında bir taahhüdün olması gerekmektedir. Eğitim kurumunun programını bütün yönleriyle ele alan beş yıllık bir plan. Programa başvuru için gerekli olan beş temel gereklilik: İç Denetim Eğitim Müfredatı Öğretim Kadrosu Bölüm, Yüksekokul ya da Üniversite Desteği Akreditasyon/Uluslararası Geçerlilik IIA Şube/İştirak Desteği 10

11 2. TÜRKİYE DE İÇ DENETİM EĞİTİMİ Masum Türker e göre 1940 lı yıllardan sonra Kontrol ve Revizyon adı altında başlatılan dersler, Denetim ve Revizyon daha sonraları ise Muhasebe Denetimi adını almıştır (Türker, 2006:6). Prof. Dr. Osman Fikret Arkun un 1975 yılı Ocak ayında kaleme aldığı Muhasebe Denetimi kitabının önsözünde; On yıla yakın süreden beri, İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinde okuttuğum konuları ve bu alandaki tecrübelerimi de ekleyerek, bu kitapta toplamakta yarar gördüm demektedir (Arkun, 1980:8). 11

12 Türkiye de İç Denetim Eğitimine İlişkin Bir Tespit: Türkiye de iç denetim işletmeler açısından gün geçtikçe önemi anlaşılan bir fonksiyon olmaktadır. Ancak halihazırda iç denetim fonksiyonun hak ettiği konumunu ve değerini bulamamıştır. Şüphesiz teorik çalışmaların çok fazla olmaması, üniversite eğitim programlarında konunun yok denecek kadar az ele alınması da bu durumun nedenleri arasında sayılmaktadır (Doyrangöl, 2002: 5). 12

13 Türkiye de İç Denetim Eğitimi Devam: Türkiye de üniversitelerin işletme bölümleri ağırlıklı olarak İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerine bağlı eğitim vermektedir. Toplam 139 üniversitede, ders programı internette yer alan 75 devlet ve vakıf üniversitesinde verilen muhasebe dersleri analiz edildiğinde; iç denetim ve iç kontrol başlıklı lisans programında derse rastlanılmamaktadır. Denetim dersleri toplam 75 işletme bölümünün 71 inde yer almaktadır. Bunlardan 31 inde (%74) denetim dersi zorunludur. Denetim dersi zorunluluğu en fazla olan ilk beş ders arasında değil (Subaşı ve Demir, 2009). 13

14 Lisansüstü Eğitim Programlarında İç Denetim Dersi Bulunan Üniversiteler Üniversitenin Adı Y.Lisans Programı Doktora Programı Marmara Ünv. İst. Ticaret Ünv. Bilgi Üniv. İşletmelerde İç Kontrol, İç Denetim İç Kontrol Sistemleri İç Denetim Anadolu Üniv. İç Kontrol İç Denetim Afyon Kocatepe Üniv. İç Denetim Maltepe Üniv. İç Denetim 14

15 Lisansüstü Tezlerde İç Denetimin Yeri (Bibliyografya Çalışması): o Dönemine İlişkin İç denetim ve iç kontrol başlıklı toplam 113 adet tezden 75 adedine tam metin olarak web ortamında ulaşılamazken, 41 adedine ulaşılabilmektedir. Tam metin olarak ulaşılabilen tezler 2005 ve sonraki yıllarda yazılmış tezlerdir. o İç denetim ve iç kontrol başlıklı toplam 113 adet tezden 101 adedi yüksek lisans tezi iken, 12 adedi doktora tezidir. 15

16 Lisansüstü Tezlerde İç denetim Devam o İç denetim ve iç kontrol başlıklı tezlerin yazıldığı üniversiteler incelendiğinde; en fazla tezin (36 adet) Marmara Üniversitesi nde yapıldığı görülmektedir. o Bunu Gazi ve İstanbul Üniversiteleri izlemektedir. Listede Türkiye de bulunan sadece 23 üniversitenin adı bulunmaktadır. o İç denetim ve iç kontrol başlıklı 113 adet tezin büyük çoğunluğu (105 adedi) sosyal bilimler enstitüleri kapsamında yapılmış; bunu bankacılık ve sigortacılık enstitüsü izlemiştir. 16

17 Lisansüstü Tezlerde İç denetim Devam o En fazla sayıda tez yöneten danışmanlar: o Salih Özel (6) o Cemal İbiş (4) o Hasan Kaval (4) o Nejat Bozkurt (4) o A. Kadir Tuan (3) o Nuran Cömert (3) o 17

18 Lisansüstü Tezlerde İç Denetim Devam o Tezlerin toplam 59 adedi iç denetimle ilgili iken, 54 adedi iç kontrolle ilgilidir. o İç denetim alanında hazırlanan tezlerin; Bankalar ve aracı kurumlarla ilgili olan (22) Özel sektörle ilgili olan (10) İç denetimin tanımı ve amaçları (9) Kamu kuruluşlarında iç denetim (6). 18

19 o Makale ve Bildirilerde İç Denetim (Bibliyografya Çalışması): Çalışmamız dönemini kapsamakla birlikte 1970 li yılların başında iç denetime ilişkin makaleler yayınlanmıştır. Örneğin; o AKAR ÖÇAL, LİMİTED ŞİRKETLERDE İÇ DENETLEME, ESKİŞEHİR İKTİSADİ VE TİCARİ İLİMLER AKADEMİSİ DERGİSİ, Cilt: VII, Sayı: 2, , (1971). o JOSEPH RECHT (ÇEVİREN: FERRUH GÖMLEKÇİ), İÇ KONTROL VE ARA DENETİM, ESKİŞEHİR İKTİSADİ VE TİCARİ İLİMLER AKADEMİSİ DERGİSİ, Cilt: X, Sayı: 1, , (1974). o 19

20 o Makale ve Bildirilerde İç Denetim (Bibliyografya Çalışması) Devam Ulaşılan makale, bildiri sayısı toplam 95 dir. o 2006 yılı en fazla makalenin yayınlandığı yıl olmuştur (16). o o o 2002 yılından önce yapılan yayın sayısı 23 iken; son üç yılda yapılan yayınlar toplam 37 (yaklaşık %40) a ulaşmıştır. 6 sı bildiri iken, geri kalanı makaledir. Yayınların en çok yapıldığı dergiler şöyledir: - TİDE İç Denetim Dergisi (24) - Fakülte ve Enstitü Dergisi (11) - Mali Çözüm (10) - MÖDAV Muhasebe Bilim Dünyası (8) - Vergi Dünyası (8) 20

21 Makale ve Bildirilerde İç Denetim (Bibliyografya Çalışması) Devam Makale ve bildirilerin konulara göre dağılımı: o Tanımlayıcı çalışmalar (37) o Reel sektör (23) o Muhasebe denetimi (14), o Mali sektör (Bankalar ve aracı kurumlar) (11) o Kamu sektörü (10) 21

22 Kitap ve Raporlarda İç Denetim (Bibliyografya Çalışması) o 2008 yılına kadar yayınlanmış toplam 23 kitaba ulaşılmıştır. o 1970 li yılların başından itibaren rastlanılmaktadır. Örneğin; o KARAYALÇIN İLHAMİ, İşletmecilik Kontrol Usulleri El Kitabevi, İTÜ Matbaası, o HİÇŞAŞMAZ, Mazhar, İşletme Hesplarının İncelenmesi (Revizyon ve Kontrol), Ankara İTİA Yayını, 4. Bası, o DİRİMTEKİN, Tuğrul (Dr.), Muhasebede İç Kontrol İlkeleri, Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayın No:3, Bursa Üniversitesi Basımevi, 1981, 87 s. 22

23 Kitap ve Raporlarda İç Denetim Devam o SPK 2, Sayıştay 2 adet yayınlamıştır. Diğerleri özel basıdır. o 2000 li yıllardan önce toplam 13 kitap yayınlanırken; 2000 li yıllardan sonra toplam 10 kitap yayınlanmıştır. 23

24 İç Denetim Konusunda Akademik Bilincin Gelişmesine Katkıda Bulunan Başlıca Bilimsel Toplantılar: Aşağıda belirtilen kongre ve sempozyumlar, akademisyenlerin toplum gerçeklerini tanımasını ve iş hayatını gözlemesini sağlamıştır. Uygulayıcılar ise çalışmalarında bilimsel verilerden yararlanmak imkanını bulmuşlardır (Aysan vd., 1998:54). Türkiye de muhasebe denetimi ve iç denetim konularını da içeren ve düzenli olarak sürdürülen başlıca bilimsel toplantılar şunlardır: 24

25 o İSMMMO, Muhasebe Denetimi Sempozyumları ( ) ( Ekim 2009 tarihili 8. Sempozyumda; İşletmelerde İç denetim ve İç kontrol Sisteminin Etkinliği ayrı ayrı oturum konusu olurken, IX. Sempozyumda; Şirketlerde yeterli İç kontroller Var mı? başlıklı oturum, Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumları ( ) MÖDAV, Uluslararası Muhasebe Konferansları (1994- ) Türkiye Muhasebe Kongreleri ( ) İzmir SMMMOdası, Türkiye Muhasebe Standartları Sempozyumları, (1996-). 25

26 İç Denetim Konusunda Akademik Bilincin Gelişmesine Katkıda Bulunan Diğer Bilimsel Çalışmalar: TİDE tarafından yayımlanan İç Denetim Dergisi ( ) KİDDER, Denetişim Dergisi ( ) Web siteleri. Örnek olarak; ; ; www. iddk.gov.tr ; gibi) Mesleki giriş sınavlarında (SMMM lik satja başlama ve mesleki yeterlik sınavlarında, SPK nın bağımsız denetim lisanslama sınavları gibi) iç kontrol, iç denetim alanında sorular sorulması, TİDE, Akademik İlişkiler Komitesi, denetim kulüpleri 26

27 İç Denetim Konusunda Akademik Bilincin Gelişmesine Katkıda Bulunacağı Düşünülen Çalışmalar: TİDE öncülüğünde, uluslararası alandaki başlıca iç denetim kitaplarının telif hakları satın alınarak tercüme edilmesi yararlı olacaktır. TİDE İç Denetim Kongre bildiri kitaplarının, kongre sonrası soru ve cevap ve yorum ve katkıları da içerecek şekilde basılı hale getirilmesi yararlı olacaktır. Her yıl iç denetim alanında belirli bir konuda ödüllü bilimsel yarışmalar düzenlenebilir. TİDE tarafından yayınlanan iç denetim dergisi, bütün İİBF kütüphanelerine gönderilmesi sağlanabilir. 27

28 o İç denetim mesleğinin gençlere tanıtılmasında fakültelerin kariyer günleri bir fırsat olarak görülmelidir. Sanayi ve ticaret odaları gibi meslek kuruluşlarının da iç denetim eğitimine yönelik çalışmalara önem vermesi (TÜSİAD ın yaptığı gibi üyelerine yönelik kitap/kitapçıklar yayınlaması) yararlı olacaktır. Yönetim kongrelerinde iç kontrol/iç denetim alanında yok denecek kadar az sayıda tebliğ sunulmaktadır. İşletme yöneticilerinde iç denetim bilincini geliştirilmesi açısından Türkiye de gerçekleştirilen yönetim kongreleri değerlendirilmelidir. 28

29 SONUÇ Profesyonel bir meslek olan İç denetim mesleğini Türkiye de geliştirmek ve yaygınlaştırmak için, iç denetimin akademik eğitim boyutuna gereken önem verilmelidir. TİDE nin kurulduğu günden bu güne kadar ilgili akademik çevre ile sürdürdüğü ilişki, artarak sürdürülmelidir. Mesleği geliştirecek olan iç denetçilerin, ilgili akademisyenlerle işbirliği içinde çalışacakları ortamlar oluşturulmalıdır. Bunlara örnek olarak; Kongre, sempozyum, konferans, seminer, forum gibi bilimsel toplantılar olabileceği gibi bilimsel yayın çalışmaları da olabilir. 29

30 TEŞEKKÜR EDERİM 30