İSKİ Sağlık Hizmetlerinde Araştırma Ve Değerlendirme Teknikleri

Transkript

1 TÜRK HAVA KURUMU ÜNİVERSİTESİ İşletme Fakültesi SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SAĞLIK KURUMLARI BİLİM DALI İSKİ Sağlık Hizmetlerinde Araştırma Ve Değerlendirme Teknikleri Yrd. Doç. Dr. Nilgün Ferhatosmanoğlu Endüstri ve Sistem Mühendisliği

2 Gündem İzlence Bölüm1. Bilimsel Araştırmanın Temelleri Grupların Belirlenmesi Gelecek Haftanın Sunumları Bölüm2. Problemi Tanımlama

3 Bilimsel Araştırma Yöntemleri İSKİ 504 İzlence Öğretim Üyeleri: Yrd. Doç. Dr. Nilgün Ferhatosmanoğlu (1. ve 2. Grup) e-posta: Web sayfası: Yrd. Doç. Dr. G. Sena Daş (3.Grup) e-posta: Adres: Türk Hava Kurumu Üniversitesi Endüstri ve Sistem Mühendisliği Bölümü Türkkuşu Kampüsü, Etimesgut Ankara

4 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Dersin İçeriği: Bilim ve temel kavramlar (olgu, bilgi vb.), bilimsel araştırmanın yapısı, bilimsel yöntemler (nicel ve nitel araştırma), araştırma süreci ve aşamaları, problemin belirlenmesi, literatür araştırması yapılması, araştırma modelinin oluşturulması, evren ve örneklem, verilerin toplanması, veri toplama yöntemleri (anket, görüşme, gözlem), verilerin kaydedilmesi, analizi, yorumlanması ve araştırmanın raporlaştırılması.

5 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kaynaklar: Ders Notları/Kitapları : Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Pegem Akademi Yayınevi, Ankara. Makaleler : İlgili Makaleler

6 İSKİ 504 Ders Kitabı Prof. Dr. Şener Büyüköztürk Doç. Dr. Ebru Kılıç Çakmak Yrd. Doç. Dr. Özcan Erkan Akgün Doç. Dr. Şirin Karadeniz Dr. Funda Demirel Bilimsel Araştırma Yöntemleri

7 Değerlendirme Sistemi: Yarıyıl içi Etkinlikleri Katkı Payı (%) Yoklama + Derse Katılım %5+%5 Sunum %40 Final Sınavı %50

8 Öğretim Planı: 1.hafta 1.Bölüm Bilimsel Araştırmanın Temelleri 2. Bölüm Problemin Tanımı 2.hafta 7.Bölüm Grup 1 -Bilimsel bir yazının düzenlenmesi -Bilimsel bir yazının bölümleri 7.Bölüm Grup 2 -Genel yazım kuralları 3.Bölüm Grup 3 -Temel Kavramlar -Örnekleme Yöntemleri ve sınıflandırılması -Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri

9 3.hafta 3.Bölüm Grup 4 -Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri -Örneklem Büyüklüğü Öğretim Planı: 4.Bölüm Grup 5 -Ölçme -Güvenirlik 4.hafta 4.Bölüm Grup 6 -Geçerlik -Madde Analizi 4.Bölüm Grup 7* -Anket 4.Bölüm Grup 8 -Gözlem -Gözlemin sınıflandırılması 5.hafta 4.Bölüm Grup 9 * -Görüşme -Gözlem ve Görüşmede geçerlilik ve güvenirlik 5.Bölüm Grup 10 -Giriş -Tarama araştırmaları 5.Bölüm Grup 11 -Korelasyonel araştırmalar

10 Öğretim Planı: 6.hafta 5.Bölüm Grup 12 -Nedensel Karşılaştırma araştırmaları 5.Bölüm Grup 13 -Deneysel araştırmalar 5.Bölüm Grup 14 -Tek denekli araştırmalar -Meta Analiz 7.hafta 6.Bölüm Grup 15 -Nitel araştırmaların temelleri -İçerik Analizi 6.Bölüm Grup 16 -Durum çalışması -Eylem araştırması 6.Bölüm Grup 17 -Anlatı araştırması

11 Bilimsel Araştırmanın Temelleri Bölüm 1

12 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kazanımlar Bu dersin sonunda; Bilmenin yollarını tanımlayabilecek, Bilimsel yöntemi açıklayabilecek, Araştırma türlerini genel anlamda tanıyabilecek, Araştırma sürecinin aşamalarını sıralayabilecek, Araştırma sürecinde uyulması gereken etik kuralları tanıyabileceksiniz.

13 Bilmenin Yolları İhtiyaç duyduğumuz bilgiye nasıl ulaşırız?

14 Bilmenin Yolları Bilgi elde etmenin birçok yolu vardır. 1. Uzmanlara danışabiliriz. 2. Kitap yada makaleleri inceleyebiliriz. 3. Ansiklopedi, Wikipedi, Arama Motorları (Google, vs.) 4. Meslektaşlarımıza sorabiliriz. 5. Meslektaşlarımızı gözlemleyebiliriz. 6. Meslektaşlarımızın geçmiş deneyimlerine bakabiliriz.

15 Bilgiye Ulaşmanın Yolları 1. Duyularımız aracılığı ile elde ettiğimiz deneyim. Görürüz Duyarız Koklarız Tadarız Dokunuruz

16 Duyularımız aracılığı ile dünyadan edindiğimiz bilgi bir şeyi bilmenin en hızlı yoludur. Ancak her zaman güvenilir değildir. Örneğin; dışarıdaki bir termometrede sıcaklığı görmek havanın nasıl olduğu konusunda sahip olduğunuz bilgiyi düzeltir.

17 2. Kendimiz dışında başka kişilerle görüş birliği ve fikir alışverişi yaparak. Gördüğümüz yada duyduğumuz bir şeyi başkaları ile kontrol etmenin büyük avantajı vardır. Doğru olmayanı atmamıza ve hayatımızı doğru olana yoğunlaştırarak daha akıllıca sürdürmemize yardımcı olur.

18 3. Güvenilir bilgiye sahip olmak için uzman görüşüne başvurulabilir. 4. Bilgiyi elde etmenin başka bir yoluda mantıkdır. 5. Bilmenin başka bir yoluda bilimsel yöntemdir.

19 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilmenin Yolları Deneyim Görüş birliği Uzman görüşü Mantık Bilimsel yöntem

20 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilmenin Yolları Deneyim Duyusal algı Hava sıcak Görüş birliği Diğer kişiler ile görüş alışverişi Uzman görüşü Uzmanın bildiğine dayanan görüşü

21 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilmenin Yolları Mantık Duyusal veriyi zeka ile işleme Örn: Tüm insanlar ölümlüdür (büyük önerme) Ayşe bir insandır (küçük önerme) O halde, Ayşe ölümlüdür (yargı) Büyük ve küçük önerme doğru ise yargı doğrudur.

22 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilmenin Yolları Bilgiye ulaşmanın en doğru ve güvenilir yolu Bilimsel Yöntemdir.

23 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilmenin Yolları Bilimsel yöntem Röntgen ve kan testlerinin sonuçlarına dayanarak Sayın Hakan Bey in bronşit hastalığı olduğu sonucuna vardım. Neye dayanarak?

24 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilimsel Yöntem* Bilim; evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli bir şekilde elde ettiği doğrulanabilir bilgilerdir. Bilim, bilimsel yöntemlerle elde edilmiş gerçekler (olgular) hakkında doğrulanabilir bilgilerdir. Bilimsel yöntem; olgulara ulaşmak için kullanılan standart ve yöntemler bütünüdür.

25 Bilimsel Yöntem Bilim gerçeği aramanın bir yolu ve gerçeklerin, bilgilerin oluşturduğu bilgi kümesi olarak tanımlanabilir. Her bilim kolunun amacı kendi alanına giren konuları saptama ve açıklamadır. Bilimler ancak gözlem ve deney yolundan giderek olguları saptar; saptanan olguların açıklanması ise mantıksal bir işlemdir.

26 Bilimsel Yöntem Bilimsel yöntem, bilgilerinin ortaklaşa kullandıkları bu betimleme ve açıklama yollarını kapsayan bir yanı ile eylemsel diğer yanı ile düşünsel bir süreçtir. (Yıldırım, 2004)

27 Bilimsel Yöntem Aşamaları: Olgusal Süreç Olgusal Süreç (Betimleme): Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştıma konusu olan olguları ve bunlar arasındaki ilişkileri saptama, sınıflama ve kaydetme Gözlem Olguların doğal akışı gözlemlenir. Algılanan veri ve yorumlama Güvenilirlik ve Geçerlik

28 Bilimsel Yöntem Aşamaları: Olgusal Süreç Olgusal Süreç (Betimleme): Bilimsel Araştırma Yöntemleri Deney Deneyci, olguların doğal akışına müdahele eder. Bağımlı ve bağımsız değişken Ölçme Belli kurallara göre nesnelere (veya olgulara) ya da bunlara ilişkin gözlemlere rakam vermek. Ölçme bir belirleme işi, ölçek ise bu amaçla kullanılan bir araçtır.

29 Olgusal Süreç Bütün bilim kollarında ilk aşamayı oluşturur. Amacı araştırma konusu olguları ve bu olgular arasındaki ilişkileri saptama sınıflama ve kaydetmedir. Bilim betimleme aracı olarak gözlem deney ve ölçme gibi işlemleri kullanır.

30 Gözlem Olgu bulma işlemi olarak tanımlanır. Gözlem olgunun içinde geçtiği olayları araştırılan probleme göre belli gruplar altında toplamaktadır. Gözlemlenmiş bir olgu ne denli basit olursa olsun aslında yorumlanmış bir algı kümesidir.

31 Gözlem Her gözlemde algılanan veriler ve yorumlama olmak üzere iki öğe vardır. Bir nesneye bakıldığında gözümüze çarpanla gördüğümüz şeyler aynı değildir. Önce gördüğümüz şeyler göze çarpanların sadece o sıradaki ilgimize ilişkin olan bölümüdür. Sonra bu bölümdeki veriler olduğu gibi değil yorumlanarak alınır.

32 Gözlem Bir gözlemin güvenirliği ancak geçerliliği sağlandıktan sonra önem taşır.

33 Deney Deney bir gözlem biçimidir. Olgu bulma işlemi olarak deney, sıradan bir gözleme göre daha kesin, daha düzenli ve sınırları daha belirgin bir işlemdir.

34 Deney Deney dilinde sonucu belirleyen etkenlere bağımsız değişken sonuca ise bağımlı değişken denir. Deneycinin gözlemlemek istediği bağımlı değişkendir.

35 Ölçme Ölçme gözlem ve deneyin herkes tarafından geçerli olmasını sağlar. Ölçme bilim için çok önemlidir. Çünkü bilim ulaştığı sonuçları elden geldiğince kesin açık ve doğru biçimde dile getirmeyi amaçlar. Örneğin; su ısıtıldığında kaynar ifadesinin su sıcaklığı 100 derecede kaynar ifadesi ile karşılaştırıldığında hem kesinlik hem de açıklık yönünden hem de sağladığı bilgi miktarı açısından ne kadar zayıf ve yetersiz olduğu görülmektedir.

36 Ölçme Ölçme terimini biri dar biri de geniş olmak üzere iki türlü tanımlayabiliriz. Dar anlamda ölçme bir veya daha fazla nesnede var olan veya var olduğu sanılan bir niteliğin miktarını sayı ya da sembollerle belirleme işlemidir.

37 Ölçme Geniş anlamda ölçme, bazı kurallara göre nesnelere, olgulara ya da bunların gözlemlerine rakam verme işlemidir. Ölçme bir belirleme işlemi, ölçek ise bu amaçla kullanılan bir araçtır.

38 Bilimsel Yöntem Aşamaları: Kuramsal Süreç Kuramsal Süreç: Olgusal süreçte belirlenenleri, anlaşılır hale getirmeyi amaçlar. Hipotez Olası sonuca ilişkin tahmin Kuram Doğrulanmış hipotez Yasa Olgular sınıfını açıklar Öngörü Bir olguyu tahmin etme Bilimsel Araştırma Yöntemleri

39 Kuramsal Süreç 1. Hipotez: Olgular veya olgular arası ilişkileri açıklamak için kurulan açıklama taslağıdır. Henüz doğrulanmamış kavramsal genellemelerdir. Bir araştırmanın olası sonucuna dair yapılan tahminlerin ifadesidir.

40 Kuramsal Süreç Kuram: Doğrulanmış hipotezlerdir. Kuram bilgi edinme sürecinde ortaya atılan, geçerlik ve güvenirliği bilimsel yöntemlerle saptanmış olan, iç tutarlılığı bulunan bilgiler, açıklamalar bütünüdür.

41 Kuramsal Süreç Yasa: Bilimsel buluşları ortaya koyma işlemine doğrulama denir. Her bilimsel buluş tek tek olguları değil, olgular sınıfını açıkladığı için onlar birer yasa haline gelirler. O halde olguların nedenlerini açıklayan her doğru kuram bir bilimsel yasadır.

42 Kuramsal Süreç Öngörü: Yasalardan yararlanarak, henüz olmamış bir olguyu önceden tahmin etme işidir.

43 Kuramsal Süreç Öngörü: Yasalardan yararlanarak, henüz olmamış bir olguyu önceden tahmin etme işidir.

44 Araştırma* Araştırma terimi her türlü gerçek ve ilkeleri ortaya çıkarmak yada koymak için bazı bilgi alanlarında yapılan dikkatli sistematik ve dayanıklı çalışma ve incelemedir.

45 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırmaların Sınıflandırılması

46 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırmaların Sınıflandırılması

47 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırmaların Sınıflandırılması

48 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırmaların Sınıflandırılması

49 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Nicel Araştırmalar Tarama Korelasyonel Nedensel-karşılaştırma Deneysel Tek denekli

50 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Tarama (Survey) Araştırması Bir grubun belirli özelliklerini belirlemek için veri toplanmasını amaçlayan çalışmadır. Örn: anket çalışmaları

51 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Tarama (Survey) Araştırması Öğrencilerim anlatım yöntemim hakkında neler düşünüyor? Anket teknikleri ile öğrencilerden veri toplama Verileri analiz ederek bulgulara ulaşma

52 Nedensel Karşılaştırma (Causalcomparative) Araştırması İki yada daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek ve neden sonuç ile ilgili ipuçları elde etmek amacı ile yapılan korelasyonel araştırmalardır. Korelasyonel araştırma bazı ilişki türü ya da türlerinin ne dereceye kadar var olduğunu bulmaya çalışır.

53 Nedensel Karşılaştırma (Causalcomparative) Araştırması Örneğin; hangi tür hizmetlerin hasta memnuniyetini belirlemede etkin faktörler olduğunu bulma amaçlı bir çalışma Öncelikle hastaların memnuniyeti ile ilişkili olduğunu düşündüğümüz bazı hizmetler hakkında çeşitli bilgileri toplamamız gerekir. Daha sonrada bu bilgilerin hasta memnuniyeti ile herhangi bir ilişkisi olup olmadığını inceleriz.

54 Nedensel Karşılaştırma (Causalcomparative) Araştırması Randevu hizmetleri Muayene hizmeti İlişki Var mı? Hasta memnuniyeti Temizlik hizmetleri

55 Deneysel (Experimental) Araştırma İnsan grupları arasındaki farklılıkların nedenlerini ve sonuçlarını koşullar ve katılımcılar üzerinde herhangi bir müdahale olmaksızın belirlemeyi amaçlayan çalışmalara denir.

56 Deneysel (Experimental) Araştırma Bilimsel yöntemler içinde en kesin sonuçların elde edildiği araştırmadır. Çünkü araştırmacı karşılaştırılabilir işlemler uygular ve daha sonra onların etkilerini inceler. Bu tür bir araştırma araştırmacıyı en kesin yorumlara götürmesi beklenir.

57 Deneysel (Experimental) Araştırma Bilimsel Araştırma Yöntemleri Coğrafya HASTALAR dersini alan öğrenciler A Grubu (Öğretim (Tedavi Yöntemi yöntemi 1) 1) B Grubu (Öğretim (Tedavi yöntemi Yöntemi 2) 2) Test Test Ortalamaları karşılaştırma

58 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Deneysel (Experimental) Araştırma Tek denekli araştırma, tek bir bireyin (bazen az sayıda bireyden oluşan bir grubun) bir sure yoğun bir şekilde incelenmesini ve üzerinde çalışılmasını içerir.

59 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Meta-analiz (Meta-analysis) Belirli bir konuda yapılan araştırmaları bir araya toplayıp sonuçlarının istatistiksel yöntemler kullanılarak yorumlanması. Birçok araştırma yöntemi karşılaştırılır.

60 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Nitel Araştırmalar Etnografik Tarihi Eylem Olgubilim Kuram oluşturma Durum Anlatı Meta- Analiz

61 Etnografik (Ethnographic) Araştırma Etnografik araştırmalar bir toplumu yada onun bir yönünü çalışmak isteyen antropologlar tarafından geliştirilmiştir. Bir grubun davranışını doğrudan gözlemlemek ve bu gözleme dayanarak bu gruba ilişkin bir betimleme yapmak olarak tanımlanmaktadır.

62 Etnografik (Ethnographic) Araştırma Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bir sınıftaki Belli bir öğrenciler yerleşkedeki ve sağlık hizmetlileri öğretmen Araştırmacının veri toplaması (gözlem, görüşme vb.) Verileri analiz ederek bulgulara ulaşma

63 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Tarihi (Historical) Araştırma Geçmişte ne oldu? Döküman inceleme Görüşme yapma

64 Tarihi (Historical) Araştırma Dönemin dökümanları dikkatlice okunarak yada o zamanlarda yaşamış kişilerle görüşmeler yapılarak odaklanılan problemle ilgili olarak geçmişte ne oldu sorusuna cevap arar.

65 Tarihi (Historical) Araştırma Örneğin; Geçmişte bir dönemde yaşanılan salgın bir hastalık konusunda kayıtlar incelenip o dönemde yaşamış kişilerle görüşme yapılarak bir analiz çalışması yapılabilir.

66 Eylem (Action) Araştırması Genellemelere ulaşma amaçlı insan, durum, ortam araştırması değil, kişisel olarak dahil olunan bir eylemin, durumun değiştirilmesini, iyileştirilmesini amaçlar. Bundan önce gelen tüm yöntemlerden iki temel açıdan farklılık gösterir. Birincisi; Diğer insanlar, ortamlar yada durumlar ile ilgili genellemelere en az önem veren araştırma olmasıdır.

67 Eylem (Action) Araştırması İkincisi; Çalışmanın sonuçlarından etkilenebileceklerin yanı sıra deneklerinde çalışmaya aktif katılımlarına önem verilmektedir. Örnek; verilen bir sağlık hizmetinin iyileştirilmesi amaçlı tutulan hasta kayıtlarının elektronik ortama aktarılması için araştırma yapılması O alanda görev yapan tüm sağlık personeli araştırma ekibinin bir parçası olurlar.

68 NİCEL VE NİTEL ARAŞTIRMANIN KARŞILAŞTIRILMASI Araştırmalarda bir başka ayırım ise nicel ve nitel araştırma arasındaki farkları içerir. Nicel veri öncelikle sayılarla ilgilidir. Nitel veri ise sözcüklerle ilgilidir.

69 Nicel ve Nitel Araştırmaların Avantajları ve Dezavantajları Nicel Araştırmanın Avantajları Nitel Araştırmanın Avantajları *Genelleştirilebilir sonuçlar *Farklı gruplar arasında karşılaştırma yapılabilir. *Kuramların doğruluk derecesi test edilir. *Belirli bir yapı içindeki ilişkilerin incelenmesine yarar. *Özel durumların tüm gerçekliğini yansıtır. *Sonuçları ile kuramların üretilmesini kolaylaştırır. *Ortamdaki çok farklı faktörlerin anlaşılmasını sağlar. *Araştırmanın sonuçlarının uygulanabilirliği daha yüksektir. Dezavantajları *Mükemmel örneklem almak güçtür. *Yeteri sayıda veri toplamak güçtür. *Mükemmel ölçüm şartları her zaman sağlanmaz. *Ölçme aracı önyargıyı da yansıtır. *Model dışındaki veriler ile ilgilenmez Dezavantajları *Deneklerin yaşadıkları deneyimleri olduğu şekliyle ifade etmeleri zordur. *Verilerin analizinde bireylerin sahip oldukları önyargı da yer alır.

70 Olgubilim (Phenomelogy) Çalışmaları Bilimsel Araştırma Yöntemleri Farkında olunan ancak ayrıntılı bir biçimde bilinmeyen olguları inceler. Olguyu yaşayan, yansıtabilecek bireyler Görüşme - karşılıklı güven ve empati Kesin ve genellenebilir sonuçlara ulaşılmaz. Örn: Psikilojik terapi çalışmaları hasta davranışlarının altında yatan asıl nedenlerin kendi de farkında olmayabilir.

71 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kuram Oluşturma (Grounded theory) Çalışmaları Sistematik olarak toplanan ve analiz edilen verilere dayalı olarak kuram geliştirme Veri toplama ve analiz Kavram, olgu ve süreçler Esnek ve sürekli, tekrarlanabilir

72 Durum Çalışmaları (Case Studies) Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bir olayın mekana ve zamana bağlı tanımlanması ve özelleştirilmesi ÖRN. Belli bir dönemde bir sağlık kurumunda yeni işe başlamış bir hekimin hasta muayene süreçlerinin incelenmesi, analizi. Sonuçlar o kuruluşta çalışan tüm hekimlere genellenemez.

73 Durum Çalışmaları (Case Studies) Örnek olay çalışması da denir. Durum çalışmaları kullanım amaçları; Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bir olayı meydana getiren ayrıntıları tanımlamak Bir olaya ilişkin ayrıntılı açıklamaları geliştirme Bir olayı değerlendirme

74 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Anlatı (Narrative) Araştırması Anlatı araştırmaları (narrative studies), insanların bir konuya veya duruma ilişkin deneyimlerini yaşamış oldukları hikayeler ile inceler. Örn. Otobiyografi, biyografi, katılımcıların çalışmalarının hikaye edilmesi.

75 Düzeylerine Göre Araştırma Türleri Bilimsel Araştırma Yöntemleri Betimsel İlişkisel Müdahaleli Tarama Etnografik Tarihi Korelasyonel Nedensel karşılaştırma Deneysel Tek denekli Eylem Bir durumu derinlemesine betimleme tanımlama. Bir durumdaki ilişkileri belirleme. Bir yöntemin ya da uygulamanın bir veya daha fazla sonuca etkisini belirleme Bazı araştırmalar bu üç yaklaşımı bütünleştirebilir.

76 BETİMSEL ARAŞTIRMALAR Verilen bir durumu olabildiğince tam ve dikkatli bir şekilde tanımlar. Birçok alanda yapılan araştırmada en yaygın betimsel yöntem ankettir. Çünkü araştırmacılar bireylerin, grupların yada fiziksel ortamların özelliklerini özetler.

77 İLİŞKİSEL ARAŞTIRMA Araştırmada betimsel yöntemin yetersiz kaldığı ileri bir adımdır. İlişkileri ve bağlantıları inceleyen araştırma çoğunlukla ilişkisel araştırma olarak adlandırılır.

78 MÜDAHALE ARAŞTIRMALARI Belirli bir yöntem yada uygulamanın bir ya da daha fazla sonucu etkilemesi beklenir. Müdahale araştırmasında kullanılan başlıca araç deney dir. Nicel araştırmalardan Deneysel ve Tek Deneyli, Nitel araştırmalardan Eylem araştırmaları örnektir.

79 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırma Sürecinin Aşamaları*

80 ARAŞTIRMA SÜRECİNİN AŞAMALARI 1- Araştırma Problemini Tanımlama: Problem cümlesi problemin öncesine ilişkin bir tanımlama ve bu konuda çalışma yapmaya ilişkin bir mantıksal temel yada gerekçe ile birlikte sunulmalıdır. Örn: Belli bir X tümörüne neden olan genetik faktörlerin belirlenmesi

81 2- Keşfedici bir soruyu yada hipotezi biçimlendirmek: Hipotez bir tahmindir. Çalışmaların hepsi hipotezleri test eden türden değildir fakat birçoğu öyledir. Örn: A geni X tümörünün oluşumunda etkindir.

82 3- İlgili Literatürün Gözden Geçirilmesi: Araştırmadaki sorularla ilgili diğer çalışmalar belirlenmeli ve sonuçları kısaca özetlenmelidir. Konuyla ilgili tez, makale, kitap, sempozyum gibi bilimsel etkinliklerincelenir. 4- Örneklem: Çalışmanın örneklemi ve daha büyük grup yada tamamı açık bir şekilde belirtilmelidir.

83 5- Araçların Düzenlenmesi: Deneklerden, katılımcılardan veri toplanmasında kullanılacak ölçme araçlarının her biri detaylı bir şekilde tanımlanmalı ve neden kullanıldığına ilişkin gerekçe belirtilmelidir.

84 6- Uygulama: Çalışmanın temel işlemleri araştırmacının başlangıçtan sonuna kadar ne yapacağı ayrıntılı bir şekilde araştırma önerisinde ve araştırma sonrasında hazırlana raporda açıklanmalıdır. Çalışmada kullanılacak tüm materyaller veya donanımlar belirtilmelidir.

85 7- Veri Analizi: Veri analizinde kullanılacak hem betimleyici hem de çıkarımsal her türlü istatiksel teknik tanımlanmalıdır. 8- Raporlaştırma: Veri analizi ile elde edilen bulguların ve bu bulgulara dayanılarak gerçekleştirilen yorumların raporlaştırılmasıdır. Araştırmanın tüm aşamalarının literatüre katkısı açıklanmalı.

86 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışların değerlendirilmesi Bu çalışma Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışları değerlendirmek üzere, bazı risk faktörleri açısından durum saptaması yapmak, elde edilen sonuçlara göre hangi konularda öncelikli olarak önlemler alınabileceğini belirlemek ve ilgili konularda okul sağlığı çalışmaları yürütmek amacıyla yapıldı. Çalışma Mayıs 2001 tarihinde, kesitseltanımlayıcı yöntemle yapıldı. Veriler Kocaeli ilindeki 391 (185 kız, 206 erkek) lise öğrencisine uygulanan 77 soruluk bir anketten elde edildi..

87 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Etik Etik; uyulması gereken kuralları gösterir. Araştırma etiği; bilimsel bir araştırmanın planlama ve yürütülmesi sürecinde uyulması gereken ahlaki ve bilimsel ilkelerdir. Araştırma yaparken hangi etik kurallara uymalıyız?

88 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilimde Etik Davranış Dürüstlük (nesnel, tarafsız, bilgi saptırmama,doğru) Dikkat (hataları en aza indirgeme) Açıklık (veri, yöntem, fikir,araç değerlenmeye açık) Özgürlük (herhangi bir sorun/hipotez üzerinde araştır) Eğitim Sorumluluğu (bilim insanı yetiştirme) Toplumsal Sorumluluk (toplum yararına) Yasallık (kurallara uyma) Karşılıklı Saygı (meslektaşlara saygı) Verimlilik (kaynakları verimli kullanma) Deneklere Saygı (deneklere zarar vermeme)

89 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilim, Araştırma ve Yayın Etiği Bilim etiği bilim insanlarının bilim yaparken uyacağı ahlaki talepleri yansıtmaktadır Araştırma etiği, bilimsel bir araştırmanın planlanma ve yürütülmesi sürecinde uyulması gereken ahlaki ve bilimsel ilkeler olarak tanımlanabilir. Bilimsel araştırma sonuçlarının yayına dönüştürülmesi noktasında yayın etiği devreye girer.

90 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilimde Etik Dışı Davranış Disiplinsiz Araştırma Yinelenen Yayın (Duplication) Sahtecilik, Saptırma veya Aldatmaca (Falsification) Uydurmacılık (Fabrication) Aşırmacılık (Plagiarism)

91 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Disiplinsiz Araştırma Aceleci, özensiz, kasıtlı olmayan hatalar Düzeltilmesi mümkün Bilime zarar vermez

92 Yinelenen Yayın (Duplication) Bilimsel Araştırma Yöntemleri Aynı çalışmanın aynısı veya az değiştirilerek farklı dergilere gönderilmesi Araştırmacıya zarar verir

93 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Sahtecilik, Saptırma veya Aldatmaca (Falsification) Bilimsel verilerin istemli şekilde değiştirilerek uygun kısımlarının alınması

94 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Uydurmacılık (Fabrication) Yarım yamalak araştırma yapılmadan toplanmış veriye çok uygun bir yöntem ya da bir yönteme çok uygun veri uydurma

95 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Aşırmacılık (Plagiarism) Haksız kullanma, intihal, korsanlık Başkalarına ait bir araştırmanın herhangi bir kısmının kaynak, referans belirtilmeden istemli olarak kopya ya da tercüme edilerek kendi ürünü gibi gösterilmesi

96 TÜBA Etik Dışı Davranış Nedenleri Bilimsel Araştırma Yöntemleri Akademisyenliğin başlangıcında bireylere etik eğitimin verilmemiş olması Mesleğinde yükselmede aşırı hırs gösterme Fazla sayıda yayın yapma amacı gütme Sahip olunan para desteğini kaybetme korkusu GENÇ AKADEMİSYENLERE BASKI YAPILMAMALI

97 Bilimsel Araştırmanın Temelleri Bölüm 1

98 Grupların Belirlenmesi Gelecek Hafta Sunumları (14 Ekim)

99 Grupların Belirlenmesi Gelecek Hafta Sunumları (14 Ekim)

100 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Problemi Tanımlama Bölüm 2

101 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kazanımlar Bu dersin sonunda; Bilimsel bir araştırmaya nasıl başlayacağınızı öğrenecek, Bir araştırma problemini tanımlayabilecek, Araştırmanız için gerekli literatür taramasını yapabilecek, Araştırmanızın değişkenlerini, hipotez ve sayıltılarını belirleyebilecek, Araştırmanızın amaçlarını, önemini, tanımlarını belirleyebilecek ve Araştırma önerinizin veya araştırmalarınızın problem bölümünü yazabileceksiniz.

102 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırma problemi Çözüm bulunması için üzerinde çalışılan, planlama yapılan soruna araştırma problemi denir. Araştırma soruları ise araştırma probleminin alt problemleri olarak düşünülebilir. Problemi çözmek için cevaplandırılması gereken sorulardır.

103 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırma fikri Problemi belirlemek için öncelikle araştırma fikri bulunmalıdır. Fikirler; Günlük yaşam, Uygulama, Geçmiş araştırmalar ve Kuramlar gibi kaynaklar yoluyla belirlenebilir.

104 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırma konusu Araştırma konusu araştırma yapılması düşünülen alandaki bir konudur. Araştırma problemine göre oldukça kapsamlıdır.

105 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Araştırılabilir problem Araştırılabilir iyi bir problem: Akla yatkın olmalıdır. Anlamlı olmalıdır. Açık ve anlaşılır olmalıdır. Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalıdır. Çok geniş veya çok dar kapsamlı olmamalıdır. Özgün olmalıdır. İfadeleri olasılık veya emir kipi şeklinde kurulmamalıdır. Etik olmalıdır.

106 Akciğer Kanseri Tanı ve Bilimsel Araştırma Yöntemleri Tedavisinde Gecikmeler Akciğer kanseri tanı ve tedavisindeki gecikmeler yaygın görülen bir problemdir. Gecikmeler hasta gecikmesi ve doktor gecikmesi olarak sınıflandırılır. Doktor gecikmesi, sevk, tanı ve tedavi gecikmelerini içerir. Çeşitli çalışmalar, bu gecikmelerin tümör evresini ve prognozu olumsuz yönde etkileyebileceğini göstermektedir. Bu yazıda tanı ve tedavi gecikmelerinin nedenleri, sonuçları ve çözümleri tartışılmıştır.

107 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür taraması Araştırma konu ve problemine ilişkin kuramsal temeller, benzer çalışmaların sonuçlarını incelemek için tüm araştırma sürecinde devamlı bir biçimde yapılır.

108 Literatür taraması: Kum Saati Modeli Bilimsel Araştırma Yöntemleri

109 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür taraması: Kaynak türleri Anahtar kelimelerin yazımı, indeks ve dizinlerin taranması ile başlanabilir. Literatür taramasında 2 kaynak türü kullanılır: Birincil kaynaklar: Kitaplar veya makalelerin yayınlandığı dergiler örnek olarak verilebilir. İkincil kaynaklar: Başka araştırmacıların, araştırma sonuçlarını veren yayınlar bunlara örnek olarak verilebilir. Ansiklopediler, doktora tezinin kitap halindeki şekli, derleme makaleleri vb...

110 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür taraması: Kaynak türleri Birincil kaynaklar: Kitaplar veya makalelerin yayınlandığı dergiler örnek olarak verilebilir. El kitapları, alanla ilgili kuramsal bilgileri ve araştırma sonuçlarını veren temel başvuru kaynaklarıdır. Dergiler, periyodik olarak yayınlanan ve kuramsal ve araştırma makaleleri içeren yayınlardır. Dergilere kütüphanelerinden veya TÜBİTAK ın bilgi ağı ULAKBİM den ulaşılabilinir. Yüksek lisans ve doktora tezlerine YÖK ün tez tarama aracı kullanılarak ulaşılabilinir.

111 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür taraması: 4 N 1 K Modeli Literatür taraması yaparken 4 N 1 K modeli kullanılarak not kartlarına araştırmaların içeriğine ilişkin notlar alınabilir. 1 K Kim? Araştırmayı kim yapmış? 1 N Ne Zaman? 2 N Niçin? 3 N Nasıl? Araştırma ne zaman yapılmış? Araştırma niçin yapılmış? Araştırma, hangi problemi çözmek için yapılmış Araştırma nasıl yapılmış? Hangi yöntem kullanılmış? Çalışma grubu, veri toplama araçları nelerdir? 4 N Ne? Araştırma sonucunda ne bulunmuş?

112 Araştırma No ve Adı Bilimsel Araştırma Yöntemleri 4N 1K Modeline Göre Özet Tablo Kim? Ne zaman? Niçin Nasıl? Ne? Desen Örnekle m Araç Analiz Yazar (lar) Tarih Araştırma problemin e ilişkin bilgiler (Amaç, hipotez, sayıltılar,vb. bilgileri de bu bölüme yazabilirsini z) Araştırm a deseni Evren ve örnekle m (Çalışm a grubu) Veri topla ma araçla rı Verileri analiz etmede kullanıla n teknikler Araştır ma sonuçl arı (ve öneriler )

113 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışların değerlendirilmesi Bu çalışma Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışları değerlendirmek üzere, bazı risk faktörleri açısından durum saptaması yapmak, elde edilen sonuçlara göre hangi konularda öncelikli olarak önlemler alınabileceğini belirlemek ve ilgili konularda okul sağlığı çalışmaları yürütmek amacıyla yapıldı. Çalışma Mayıs 2001 tarihinde, kesitseltanımlayıcı yöntemle yapıldı. Veriler Kocaeli ilindeki 391 (185 kız, 206 erkek) lise öğrencisine uygulanan 77 soruluk bir anketten elde edildi..

114 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi Ankette yer alan sorular kişisel emniyet, şiddete bağlı davranışlar, ümitsizlik ve intihar düşünceleri, sigara kullanımı, alkol kullanımı, vücut ağırlığının algılanması, beslenme tarzı, fizik aktiviteler, bilgisayar kullanımı, yaş ve cins değişkenleri açılarından değerlendirildi. Ankete katılan öğrencilerden bisiklet kullananlarda kask kullanmama %93.8 (erkek %57.4, kız %42.6), son bir ay içinde tabanca, bıçak, sopa gibi bir silah taşıma %10.7 (%88.8 erkek, %11.2 kız), son bir yıl içinde intihar düşüncesi %17.7 (%59.4 kız, %40.6 erkek), son 30 gün içinde düzenli sigara içimi %15.4 (%67.5 erkek, %32.5 kız)..

115 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür taraması: İnternet Literatür taraması için öncelikle anahtar kelimeler belirlenir. İnternet üzerinden tarama yaparken anahtar kelimeler üzerinde çeşitli süzgeçler kullanılarak tarama daraltılmalıdır.

116 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür taraması: İnternet

117 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Literatür raporu Araştırma raporunun ilk bölümünde literatür taramasından elde edilen sonuçlar Giriş, Gelişme, Özet ve Problem durumu sırası ve bağlamında verilmelidir.

118 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Değişkenler Değişken, bir durumdan diğerine farklılık gösteren özelliktir. Değişkenler Yapı / Özellik Değer Neden- Sonuç Nicel Nitel Sürekli Süreksiz Bağımlı Bağımsız Değiştirilebilen Seçilmiş Düzenleyici Dışsal

119 Değer Özellik / Yapı Değişken Sınıfı Nicel Nitel Sürekli Süreksiz Tanımı Özelliğe ilişkin sayı veya miktar verir. Özelliğe ilişkin sınıflandırma yapar. Kategorileri vardır. İki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer alır. Sadece sınırlı sayıda değer alır. Değişkenlerin sınıflandırılması Örnek Test veya ölçek puanı Ücret Üretilen ekmek sayısı Çocuk sayısı Medeni durum Cinsiyet Devam edilen okul Öğretim yöntemi Boy (metre) Ağırlık (kg) Test puanı Cinsiyet Öğretim yöntemi Medeni durum