Karşılık beklemeden, başkaları için faydalı bir şeyler yapabilenler adına; hayatını hastalarına adamış babam, merhum Dr. Mehmet Kamil BERK in aziz

Transkript

1 Karşılık beklemeden, başkaları için faydalı bir şeyler yapabilenler adına; hayatını hastalarına adamış babam, merhum Dr. Mehmet Kamil BERK in aziz hatırasına.

2 HASTA VE YARALILARIN ACİL BAKIMI VE NAKLEDİLMESİ AMERİKAN ORTOPEDİK CERRAHLAR AKADEMİSİ Türkçe Üçüncü Baskı Türkçe İkinci Baskı Türkçe Birinci Baskı adet adet adet YAYINKURULU James D.Heckman, MD, Başkan San Antonio, Texas Ronald E. Rosenthal, MD New Hyde Park, New York Robert A. Worsing, Jr., MD Wichita, Kansas Arthur S. McFee, MD, Özel Danışman San Antonio, Texas Bu kitap yalnızca hasta ve yaralılara acil bakım ve nakil sağlanırken tatbik edilecek uygun prosedürler hakkında bir kılavuz olarak hazırlanmıştır. Bir acil durumdan diğerine şartlar ve hastanın fiziksel durumu çok farklılıklar göstereceğinden, amaç belli bir durumda gerekli bakımın standartlarını teşkil etmek değildir. Ayrıca, kitabın hiçbir şekilde acil personeline incelenen faaliyet ve prosedürleri uygulamak için hukuki otoriteyi vermesi amaçlanmamıştır. Bu tür yöresel belirlemeler yalnızca hukuki danışmanlarca yapılabilir.

3 Kitap dizayn ve imali: The Book Department, Inc. Katkıda bulunan editör: Margaret Kearney Tıbbi resimler: Laurel Cook Teknik resimler: Richmond Jones Fotoğraflar: Curtis P. Clogston, MD, Direktör, Low Tech, Inc. Dennis A. Havel, Baş Fotoğrafçı Thomas Vermersch Andras Schoffer John McGregor William B.Love Martha Harzog Copyright 1987 American Academy of Orthopaedic Surgeons Türkiye'de Copyright 1991 Nassetti Limited Tüm hakları mahfuzdur. Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi nin hiçbir kısmı yayımcıdan önceden yazılı izin alınmadan, fotokopi alma veya kaydetme de dahil olmak üzere, hiçbir elektronik veya mekanik yöntemlerle veya bilgi saklama veya çağırma sistemi ile çoğaltılamaz. Bu konudaki taleplerinizi Türkiye dışında: American Academy of Orthopaedic Surgeons, 222 S. Prospect Ave., Park Ridge, IL 60068; Türkiye'de: Nassetti Limited, Valikonağı Cad. YKB Vakıf Binası 15/3-4, Nişantaşı, İstanbul'a yapınız. Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi Üçüncü Baskı 1981, İkinci Baskı 1977, Birinci Baskı 1971 Türkçe: Üçüncü Baskı adet İkinci Baskı adet Birinci Baskı adet İngilizce olarak ilk 1986'da yayınlanmış olan bu basımdan sonra, daha ileri tarihlerde yeni basımlar yapılmıştır.bu belgede yer alan prensip ve prosedürleri uygularken lütfen hekimlerin görüşünü alınız.(this edition, first published in English in 1986, has been superseded by subsequent editions. Please refer to the judgement of physicians when applying the principles and procedures discussed within this text.) ISBN Library of Congress Katalog Kart Numarası DEF 089 Yayın ve Dağıtım: American Academy of Orthopaedic Surgeons 222 S. Prospect Ave., Park Ridge, II Telefon Türkiye Yayın ve Dağıtım: Nassetti Tıbbi Cihazlar San. ve Tic. Ltd. Şti. Valikonağı Cad. YKB Vakıf Binası 15/3-4 Nişantaşı, İstanbul Telefon: (0212) (pbx) Telefax : (0212) nassetti@nassetti.com.tr

4 İçindekiler Katkıda Bulunanlar İnceleyenler Teknik Danışmanlar Türkçe Tercüme için Özel Önsöz Takdim Tercüme Kurulu ATT Andı KISIM GİRİŞ BÖLÜM 1 Oryantasyon BÖLÜM 2 Kanuni Sorumluluklar KISIM HASTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ BÖLÜM 3 Genel ve Topografik Anatomi BÖLÜM 4 Hastanın Değerlendirilmesi KISIM KARDİOPULMONER RESÜSİTASYON BÖLÜM 5 BÖLÜM 6 BÖLÜM 7 BÖLÜM 8 BÖLÜM 9 Solunum Sistemi Temel Destek Tedavisi: Havayolu ve Ventilasyon Dolaşım Sistemi Temel Destek Tedavisi: Suni Solunum Ventilasyon Aletleri ve Oksijen Tedavisi

5 KISIM KANAMA VE ŞOK BÖLÜM 10 Kanama Kontrolü BÖLÜM 11 Şok KISIM TRAVMALAR BÖLÜM 12 BÖLÜM 13 BÖLÜM 14 BÖLÜM 15 BÖLÜM 16 BÖLÜM 17 BÖLÜM 18 BÖLÜM 19 BÖLÜM 20 BÖLÜM 21 BÖLÜM 22 BÖLÜM 23 BÖLÜM 24 BÖLÜM 25 Travma Yumuşak Doku Travmaları Kas kemik Sistemi Kırıklar, Çıkıklar ve Burkulmalar Omuz ve Üst Ekstremite Kırık ve Çıkıkları Pelvis ve Alt Ekstremite Yaralanmaları Sinir Sistemi Kafa Travmaları Vertebra Yaralanmaları Göz Yaralanmaları Yüz ve Boyun Yaralanmaları Göğüs Yaralanmaları Batın ve Genital Bölge Batın ve Genital Bölge Yaralanmaları KISIM TIBBİ ACİLLER BÖLÜM 26 BÖLÜM 27 BÖLÜM 28 BÖLÜM 29 BÖLÜM 30 BÖLÜM 31 Tıbbi Aciller Zehirlenmeler, Sokmalar ve Isırıklar Kalp Hastalığı Felç Dispne Diabet

6 BÖLÜM 32 Akut Batın BÖLÜM 33 Yaygın Medikal Sorunlar BÖLÜM 34 Bulaşıcı Hastalıklar BÖLÜM 35 Madde Bağımlılığı BÖLÜM 36 Bilinç Kaybı ve Epilepsi BÖLÜM 37 Pediyatrik Acil Durumlar KISIM DOĞUM BÖLÜM 38 Doğum KISIM ÇEVREDEN KAYNAKLANAN ACİL DURUMLAR BÖLÜM 39 Yanıklar BÖLÜM 40 Tehlikeli Maddeler BÖLÜM 41 Sıcak ve Soğuk Çarpması BÖLÜM 42 Suyla ilgili Tehlikeler KISIM ACİL YARDIMIN PSİKOLOJİK YÖNLERİ BÖLÜM 43 Hastalarla Etkileşim BÖLÜM 44 Acil Durumlarda Ruhsal Destek KISIM HASTA TAŞINMASI VE KURTARILMASI BÖLÜM 45 Hasta Taşınması ve Triyaj BÖLÜM 46 Çıkartma ve Kurtarma

7 KISIM AMBULANS OPERASYONLARI BÖLÜM 47 BÖLÜM 48 BÖLÜM 49 BÖLÜM 50 Modern İlk Yardım Araçları ilk Yardım Araçlarının Acil Kullanımı Haberleşme Kayıtlar ve Raporlar KISIM EKLER EK A İntravenöz Tedavi EK B İleri Havayolu Temini EK C ATT Tarafından Uygulanan Defibrillasyon LÜGAT Tıbbi müdahalelerde eldiven kullanımı, AIDS ve benzeri bulaşıcı hastalıkları önlemek için gereklidir.

8 Katkıda Bulunanlar Bu kitabın bu ve daha önceki baskılarına binlerce kişi katkıda bulunmuştur. Hepsini burada yazmak imkansızdır, ancak Editörler Kurulu aşağıdaki kişilere önemli katkılarından dolayı özellikle teşekkür etmek ister: Cecil Arnold Washington, D.C William Auchterlonie, EMT-P I/C Wichita, Kansas Mark D. Baker, EMT Wichita, Kansas Marvin Birnbaum, MD Madison, Wisconsin C.Roben Clark, MD Lookout Mountain, Tennessee Ewell Clarke, MD San Antonio, Texas Curtis P. Clogston, MD San Antonio, T Texas Nancy Colley, BSE, EMT Riverside, Missouri Richard O.Cummins, MD Seattie, Washington Lor raine J.Dey, MD San Francisco, California Ralph j.dilibero, MD Palos Verdes Estates, California Donna C.Dowd, MD San Antonio, Texas Carol L. Dunetz, MD New Hyde Park, New York Mickey Eisenberg, MD Seattle, Washington Michael F. French, NREMT-A Madison, Wisconsin Charles E. Garoni, BA, EMT-P San Antonio, Texas Charles B. Gillespie, MD Albany, Georgia John C. Goll, EMT-P Indianapolis, Indiana Donald J. Gordon, MD, Ph.D. San Antonio, Texas James Gosselin, EMT-I New Britain, Connecticut Judith R. Graves, RN Seattle, Washington Walter A. Hoyt, Jr., MD Akron, Ohio Diana Jansen, RN Madison, Wisconsin Jerald Jansen, EMT-A Madison, Wisconsin George Lo. Johnson, EMT Albany, New York Lou Jordan, PA Baltimore, Maryland Richard L.Judd, Ph.D. New Britain, Connecticut J.G. Kendrick, MD Wichita, Kansas Russell Kulp Braintree, Massachusetts Denny Kurogi, NREMT-A Overland Park, Kansas. John H. Littlefield, Ph.D. San Antonio, Texas Brian D. Mahoney, MD Minneapolis, Minnesota Dennis Mauk, EMT-P Wichita, Kansas Ernest C. McClellan, MD Wichita, Kansas Newton McCollough, MD Tubac, Arizona William McManus, MD Fort Sam Houston, Texas Norman E. McSwain, MD New Orleans, Louisiana Kathleen K. Mechler, RN San Antonio, Texas T.A. Don Michael, MD Bakersfield, California William J.Mills, Jr., MD Anchorage, Alaska Rocco Morando, NREMT-A Columbus, Ohio H.George Nurnberg, MD Jamaica, New York Jeanne O'Brien, RN, NREMT-P Omaha, Nebraska James O. Page, JD Carlsbad, California Judith A.Pankratz, RN, EMT-A Madison, Wisconsin Basil A. Pruitt, Jr., MD Fort Sam Houston, Texas Donald j. Ptacnik, REMT-A I/C Ben d, Oregon Ruby J.Ruffin, RN San Antonio, Texas Ernesr Ruiz, MD Minneapolis, Minnesota Nels Sanddal, REMT-A Boulder, Montana Joe L. S'metana Waco, Texas Paul J.Smith, EMT Indianapolis, Indiana John Stafford, MD Phoenix, Arizona John D.States, MD Rochester, New York Ronald D.Stewart, MD Pittsburgh, Pennsylvania Luther M.Strayer, III, MD Neenah, Wisconsin Douglas Stutz Silver Spring, Maryland John Suelzer, MD Indianapolis, Indiana Olin Tapley, EMT-P Wichita, Kansas Michael V.Vance, MD Phoenix, Arizona Richard Vomacka Sioux City, Iowa Diana M.Walter, RN San Antonio, Texas Katherine H.West, RN Springfield, Virginia Roger D.White, MD Rochester, Minnesota Richard Withington, MD Watertown, New York Robert Zickler Indianapolis, Indiana

9 İnceleyenler Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi'nin dördüncü baskısının tamamı veya çeşidi bölümlerini inceleyerek düzeltmiş olan aşağıdaki kişilere çok teşekkürler. Öneri ve destekleri çok yararlı olmuştur. Allan Braslow, Ph.D. Champaign, Illinois Patrick Cote Eyalet A TS Eğitim Koordinatörü Augusta, Maine Kenneth D.Cross İtfaiye-Tıp Teğmen Montgomery, Alabama S.Gail Dubs ATS Eğitim Koordinatörü Harrisburg, Pennsylvania Deane Edmond Denetleyici, A TS Eğitimi Concord, New Hampshire M.Brian Evans, REMT-P A TS Program Direktörü Birmingham, Alabama Michael J.Fagel, LT, EMT-A North Aurora, Illinois Ann Feddersen, RN, NREMT-P Albuquerque, New Mexico Larry Fountain, RN, EMT Mc Allister, Oklahoma Jeraldine M. Frey, EMT I/C Benton, Illinois Helen L. Guilford, RN A TT Eğitmeni Baxter, Kentucky lanet Head, RN, REMTA, MS Kansas City, Kansas William J.Hollis A TT Eğitim Denetmeni Olympia, Washington Peter G.Leary A TS Eğitim Koordinatörü Providence, Rhode Island Mary Elaine Makris, EMT-P IYD Eğitim Programı Danışmanı Phoenix, Arizona Eddie Manley A TS Sistem Koordinatörü Oklahoma City, Oklahoma Mary Beth Michos, Captain Montgomery İlçesi İtfaiye ve Kurtarma Rockville, Maryland Gary Morgan, EMT I/C Buffalo, New York Jeffrey L.Nelson A TS Koordinatörü Champaign, Illinois Thomas Olson Eğitim Başkanı, A TS Bölümü Oak Creek, Wisconsin Nickolas j. O'Neil, RN, EMT-P A TS Eğitim Direktörü Boston, Massachusetts Michael Reckage, Captain South River Kurtarma Ekibi Sout River, New Jersey Carolyn R.Schmidt ATS Yöneticisi/Sertifikasyon Little Rock, Arkansas D.Terry Shorr A TS Eğitim Direktörü Charleston, West Virginia Charlene M.Skaff, NREMT-P Fargo, North Dakota Alonzo W.5mith, BA, EMT-P Columbia, South Carolina Joseph L. Stevenson, Supervisor A TS Eğitim ve Sertifikasyonu Nashville, Tennessee Mary Ann Talley, BSN, MPA Mobile, Alabama William c.wade Kurtarma Teğmeni Tampa, Florida Michael S.Wataha, EMT I/C Murray Hill, New Jersey Jason T.White, Chief Paramedik Eğitimi Jefferson City, Missouri Vaughn Vhitehead, EMT I/C Tampa, Florida Yayın öncesi İnceleme Komitesi Eyalet A TS Eğitim Koordinatörleri Ulusal Konseyi Boulder, Montana

10 Teknik Danışmanlar Bexar İlçe Hastane Bölgesi Boston ATS Bulverde/Spring Branch ATS Austin Şehri ATS Clayton Gönüllü itfaiye Örgütü Creighton Üniversitesi Epidemiyoloji Bölümü, Uzay Tıbbı Fakültesi (USAF) Amerikan Entomoloji Cemiyeti Amerikan Acil Hekimleri Koleji Florida Bölümü Guilfoyle Ambulans Servisi Şti. Hundson Bend itfaiye Örgütü Wichita Hayat Nöbeti. New York Şehir ATS New York Eyalet ATS NNR Yayımcılık Şirketi Massachussetts ATS Bürosu Massachusetts Baş Tıbbi Sorumlu Bürosu Omaha itfaiye Bölümü Don Ptacnik ATS Danışma Santa Rosa Çocuk Hastanesi Southern Berkshire Gönüllü Ambulans Ekibi Southern Pacific Nakliye Şirketi Texas Sağlık Müdürlüğü, Acil İdare Bürosu Travis İlçe Yangın Kontrol Watertown Ski Devriyesi Wesley Tıp Merkezi Westlake itfaiye Örgütü Wichita itfaiye Örgütü Wichita-Sedgwick ilçe ATS San Antonio Witte Müzesi _

11 Special Preface for the Turkish Translation Türkçe Tercüme İçin Özel Önsöz The American Academy of Orthopaedic Surgeons is pleased to cooperate in the translation of the fourth edition of Emergency Care and Transportation of the Sick and Injured. Since its first edition was published in the United States in 1971, this book has had a profound impact on the delivery of health care in our country. Through an emphasis on emergency care training during the past 20 years, great strides have been made in providing excellent care by emergency medical technicians. Our hope is that this book may be of similar assistance in Turkey, and I commend the individuals who have brought it to you. Amerikan Ortopedik Cerrahlar Akademisi (American Academy of Orthopaedic Surgeons) Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi'nin dördüncü baskısının tercümesinde işbirliği yapmış olmaktan memnunluk duymaktadır. İlk baskısının Amerika Birleşik Devletleri'nde 1971 yılında yayınlanmasından sonra, bu kitabın ülkemiz sağlık hizmetleri üzerinde çok büyük etkisi olmuştur. Geçen 20 yıllık süre içerisinde acil bakım eğitiminin vurgulanması ile, acil tıbbi teknisyenlerce mükemmel bakımın sağlanabilmesinde büyük adımlar gerçekleşmiştir. Bu kitabın Türkiye'de de bu alanda benzer şekilde yardımcı olacağını ümit ettiğimizi belirterek, bu kitabı sizlere ulaştıran kişilere saygılarımı sunarım. Augusto Sarmiento, MD President American Academy of Orthopaedic Surgeons Augusto Sarmiento, MD Başkan Amerikan Ortopedik Cerrahlar Akademisi

12 Takdim Her kitabın bir öyküsü vardır. Bu temel kaynak eserin hikayesi de onüç yıl önce, Körfez Savaşı ile başladı. Yanıbaşımızda devam eden Körfez Savaşı nın tedirginliği toplum üzerinde kendisini gösterirken, sağlık sektöründe bulunan bizler de ülkemizde acil tıbbi müdahalede yaygın bir halk eğitiminin neden yapılmadığını merak ettik, araştırdık, ilgilileri ile görüştük. Sonuçta çok çarpıcı ve de aynı derecede üzücü bir gerçek ile karşılaştık. Sokaktaki adam için hazırlanmış, kapsamlı bir temel kaynak eser Türkçe olarak mevcut bile değildi. Olanlar, az da olsa, Tıp öğrencileri için hazırlanmıştı. Aslında, böyle bir eğitim için istek de yoktu. Dünya literatürünü yerli ve yabancı uzmanlara incelettirdik, sonunda hepimiz hemfikir olarak Amerikan Ortopedik Cerrahlar Akademisi nin (A.A.O.S.) Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi adlı, satış rekorları kıran temel kaynak eserinde karar kıldık. A.A.O.S. in saygıdeğer yöneticileri de tercüme talebimizi büyük bir anlayış ile kabul etti, kendilerine halen de süregelen ilgilerinden dolayı minnettarız. Neticede elinizdeki eser, uzun ve titiz bir çalışma sonucu, uzman hocalar tarafından tercüme edildi; 1992 yılında 2000, 1996 yılında ise 5000 adet, 1999 yılında da yaşanan büyük afetten sonra onbeş gün içerisinde bir kez daha 5000 adet olmak üzere toplam adet basıldı ve tamamı bedelsiz olarak, hizmet anlayışımız çerçevesinde bu konuda eğitim verebileceğini ümit ettiğimiz kurum ve kuruluşlara (Sağlık Bakanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri, kütüphaneler, üniversiteler Ambulans Acil Teknisyenliği okulları, hastaneler, hemşirelik yüksek okulları, sağlık meslek liseleri, vb.) özenle dağıtıldı. Kısıtlı miktarda basımından dolayı, mümkün olduğunca şahıslar yerine toplu şekilde faydalanılacağını düşündüğümüz ve konuya ilişkin eğitim vereceğini ümit ettiğimiz kuruluşlara yollandı. Hastanın, yaralının, kaza veya felakete uğrayanın ölümden kurtulması, sakat kalmasının önlenmesi için kullanılan araç-gereç ile donanımın yaygınlığı, standartları ve müdahale süratinin yanısıra bu konuda görevli personelin eğitimi arasında direk bir ilişki vardır. Bunun en canlı örneği de istatistiklerde yer almaktadır: I. Dünya Savaşı sırasında yaralılarda ölüm oranı %82 iken, çok daha yaygın ve ağır bombardımanlarla geçen II. Dünya Savaşı nda bu oran %4.5 e düşmüş. Hatta Kore Savaşı sırasında bu oran %2.5 lere gerilerken, napalm bombası dahil her türlü ağır silahın kullanıldığı Vietnam Savaşı nda bu oran %2 olarak gerçekleşmiş. Bunun yanısıra, bütün dünya istatistikleri bilinçli, kaliteli bir eğitim ve süratli, doğru bir müdahale ile sağlanan acil hizmetlerde, ölümlerin en az %20 oranında azaldığını gösteriyor. Biz de bu nedenlerle, elinizdeki bu kaynak eseri Türkçe ye çevirttik ve günümüze dek toplam adedini bedelsiz olarak dağıttık. Ülkede bilinçli ve yaygın ilk yardım hizmetlerinin başlatılmasına katkıda bulunmak istedik. Bugün ülkemizde birçok üniversitede ambulanslarda görev alacak personelin eğitilmesine yönelik eğitim programlarının başlatılmasında bir katkımız olduğundan ve sürekli olarak bize ulaşan kitap taleplerinden de, bu eserin önemli bir kaynak olarak kullanıldığını görmekten büyük kıvanç duymaktayız. Bu çabalarımızın Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi Fair Play Konseyi nce de Türkiye Fair Play Ödülleri 2002 kapsamında Toplumsal Fair Play Davranış Dalı nda Şeref Diploması ile ödüllendirilmesi de bizleri çok mutlu ediyor. Her ne kadar sürekli olarak yeni baskıları gerçekleştirerek, aynı anlayış içerisinde dağıtmayı arzu etsek de; günümüzün giderek güçleşen ekonomik koşulları bizleri de çok zorladığından, bu eseri herkes tarafından kolaylıkla ulaşılabilir kılmak amacı ile bilgisayar ortamına taşımaya karar verdik. Bu şekilde, herkesin özellikle de hastane öncesi acil yardım konusunda eğitim gören öğrencilerin herhangi bir sıkıntı yaşamadan bu kaynağa her zaman erişebilmelerini sağlamayı ve ülkenin ciddi sorunlarından birini teşkil eden bu konudaki katkılarımızı sürekli kılabilmeyi ümit etmekteyiz. Gelecek kuşaklar için daha kaliteli, güvenli, huzurlu ve insanca bir yaşam özlemi ile; bu eser acil tıbbi yardıma ihtiyaç duyan hasta yaralı kazazede ve afetzedelerin yanlış nakil, bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal ve sorumsuzluk sonucu ikinci defa kurban edilerek, sakat bırakılan ve ölenlerin aziz anısına ithaf olunmuştur. Melih Berk Ve Nassetti çalışanları

13 The authors of the English language edition of Emergency Care and Transportation of the Sick and Injured, fourth edition, the American Academy of Orthopaedic Surgeons, have presented that book for educational purposes only. it is not intended to represent the only, or necessarily the best, methods or procedures for the medical situations discussed, but rather is intended to present an approach, view, statement, or opinion of the author(s) which may be helpful to others who face similar situations. The American Academy of Orthopaedic Surgeons played no role in the translation of Emergency Care and Transportation of the Sick and Injured, fourth edition from English into the Turkish language, and disclaims any responsibility for any errors, omissions or other possible faults in the translation. "Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi'nin (Emergency Care and Transportation of the Sick and Injured) dördüncü baskısının, İngilizce versiyonunun yazarları olan, Amerikan Ortopedik Cerrahlar Akademisi (American Academy of Orthopaedic Surgeons), bu kitabı yalnızca eğitim amacı ile takdim etmişlerdir. Bu kitap, incelenen tıbbi vakalar için tek, veya en iyi, olan yöntem veya prosedürleri teşkil etmek amacıyla değil, benzer vakalar ile karşılaşan kişilere yardımcı olabilmek üzere yazar(lar)'ın yaklaşım, bakış, beyan veya düşüncelerini vermek üzere hazırlanmıştır. Amerikan Ortopedik Cerrahlar Akademisi, "Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi"nin dördüncü baskısının İngilizce'den Türkçe'ye tercümesinde bir rol almamış olup, tercümede mümkün olabilecek hatalar, eksikler veya diğer kusurların sorumluluğunun kendilerine ait olmadığını beyan eder. Bu çeviri azami dikkat ve özenle, Sayın Prof. Dr. Tarık MİNKARİ koordinasyonunda; İsimleri aşağıda tanzim edilen İstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Ana Bilim, Dalı öğretim görevlilerince gerçekleştirilmiştir: Sayın Doç. Dr. Sadık PEREK Sayın Dr. Asiye PEREK Sayın Dr. Emre YEDİDAĞ Sayın Dr. Metin KAP AN Sayın Dr. Melih PAKSOY "Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi"nin dördüncü baskısının Türkçe çevirisinde yayın haklarına sahip olan Nassetti Limited kitabın İngilizce' den Türkçe ye çevirisinde aktif rol almamış olup çeviride mümkün olabilecek hatalar, eksikler veya diğer kusurların sorumluluğunu kabul etmemektedir. Nassetti Tıbbi Cihazlar San. ve Tic. Ltd. Şti. Valikonağı Caddesi sonu, Yap! Kredi Vakıf Binası Kat: 15 D: 3-4 Nişantaşı-İstanbul Tel: (212) (pbx) Fax:

14 ATT Andı Acil Tıbbi Teknisyen olarak, Tanrı ve insanın fiziksel ve yargılayıcı kanunlarına uyacağıma yemin ederim. Yeteneğim ve yargıma göre hastaların yararına olacağına inandığım yolu izleyip, zararlı olabilecek uygulamalardan kaçınacak ve bu yönde bir öneride bulunmayacağım. Girdiğim her eve, yalnızca hasta ve yaralıların iyiliği için girecek, kanunen gerekmediği sürece insanların yaşantısında gördüklerimi veya duyduklarımı açıklamayacağım. Tıbbi bilgimi öğrendiklerimden yararlanabilecek kişilerle paylaşacağım. Tüm insanlık için daha iyi bir dünya yaratabilmek amacıyla kendi çıkarlarımı düşünmeden, sürekli çalışacağım. Bu andımı bozmadığım sürece, bana yaşamdan zevk almak ve herkesçe takdir edilen mesleğimi yapmak nasip olsun. Andımı bozduğum takdirde ise, tersi nasibim olsun. Tanrı yardımcım olsun. A.B.D. Ulusal Acil Tıbbi Teknisyenler Birliği'nce 1978'de kabul edilmiştir.

15 KISIM GİRİŞ Bölüm 1 Oryantasyon Bölüm 2 Kanuni Sorumluluklar

16 Oryantasyon GİRİŞ 1970'lerde gerekli değişiklikler yapılana kadar, ABD'nin pek çok bölgesinde hasta ve yaralıların acil bakımı yetersizdi. Bu reformlar iyi eğitilmiş acil tıbbi teknisyenlerin (ATT) oluşturduğu başarılı acil tıp servislerinin (ATS) gelişmesine yol açtı. Bu gelişme halen devam etmektedir. Biz de katkılarımıza "Hasta ve Yaralıların Acil Bakımı ve Nakledilmesi" kitabının dördüncü baskısı ile devam ediyoruz. Önceki baskılarda olduğu gibi.bu kitabın ana bölümü acil özel problemleri olan hastaların ilk değerlendirme yerinden hastaneye ulaştırılana kadar olan bakımı oluşturmaktadır. Kitapta anlatılmak istenen, acil tedaviyi başarı ile uygulamayı öğrenirken, ATT'nin çeşitli bakımlarda verilen bilgilerin yaşamı kurtarmak için birleştirilmesi gerektiğini her zaman hatırlamasıdır. ATT iyileşme dönemini uzatacak veya kalıcı fiziksel bozukluklara yol açacak komplikasyonlardan kaçınmayı veya onları azaltmayı öğren melidir. En önemlisi her vakada tıbbi bilgi, beceri ve pratik açısından başkaları ile iletişim kurmaktır. 1. Bölüm ATS'lerinin nasıl kurulduğunun kısa bir hikayesi ile başlamaktadır. Daha sonra ATT anlatılır. ATT'nin rolü ve sorumlulukları, hastane öncesi ve hastanedeki personel ile ilişkiler, iş ile ilgili ruhsal stres ve ATT'nin eğitimi anlatılır.1.bölümün son kısmında bu kitabın dördüncü baskısı ve "yaşamı kurtarma" tekniği hakkında bazı ek bilgiler verilir. AMAÇLAR 1. Bölümün amaçları: Etkili ATS sistemini tanımlamak. ATT'den neler beklendiğini anlamak- rolü ve sorumlulukları, hastane öncesi ve hastane personeli ile ilişkiler, duygusal yönden güçlü olmak, eğitim standartları. "Hayatta kalma" çalışmalarını tanımak. ACİL TIP SERVİSLERİ (ATS) SİSTEMİ Uzun yıllar boyunca acil bakım için yapılan ve yapılması gereken arasında büyük boşluklar vardı. Acil tıp servisleri (ATS) sistemi kurulmadan çok önce de bu iş için gerekli bilgi ve sistem vardı. Gerçekten de bugün bildiğimiz anlamda ATS 1966'larda başlar. O yıl National Academy of Sciences National Research Council'in Travma ve Şok Komitesi "Kazalara bağlı ölüm ve sakatlıklar: Modern toplumun ihmal edilmiş hastalığı"nı yayınladı. Bu rapor, ülkenin pek çok yerinde hasta ve yaralılara sunulan acil bakımın yetersizliğine halkın dikkatini çekti. İki federal kurum reformları başlattı. Ulaştırma bölümü'nün Ulusal Karayolları Trafik Güvenliği 1966'daki karayolları güvenlik hareketi ve sağlık, eğitim ve güvenlik bölümü de 1973 'teki Acil Tıp Servisleri ile, hastane öncesi acil bakım için kaynaklar oluşturdular. 1970'lerin başında bu işe inanan binlerce kişi bazı profesyonel kuruluşların yardımı ve devletin denetiminin yardımı ile lokal ATS sistemini organize edip kurdu. 1980'lerde amaç ATS sisteminin kurulmasından, yaralı ve hastalara bakımın niteliğinin düzeyini korumak için eğitim sistemleri kurmaya

17 BÖLÜM 1. ORYANTASYON yöneldi. Programlarda sertifika almak için gerekli program, devamlı eğitim ve yanısıra sınıf içi eğitim ve pratik uygulama seansları vardı. Hastaneye gelinceye kadar olan bakım da kaydedilen gelişmelere rağmen yapılacak çok şey var. Sunulan hizmet ve bu hizmete ihtiyacı olan insanlar arasındaki açıklık daralmakla birlikte hala ülkenin bazı yerlerinde devam etmektedir. Aynı şekilde teorik olarak gerekli olan ve uygulamada olan arasındaki boşluk da daralmaktadır. ATS sistemi hasta ve yaralılara en iyi acil bakımı en kısa zamanda vermek için birlikte çalışan çeşitli bölümlerden oluşur. ATS sistemi temel bilgi ve beceriye sahip ATT, ara-att veya daha ileri bilgi ve beceriye sahip ATT, acil servis personeli, doktorlar, yardımcı sağlık personeli, hastane yönetimi, ATS sistemi yöntemi ve hükümetin birlikte çalışmasının sonucudur. ATS sisteminin çalışması coğrafi bölgeye ve hizmet verilen nüfusa göre değişir. Taşra, şehir veya büyük şehirde olmasına bakılmaksızın, ATS sisteminin aşağıdaki 13 mutlak gerekli elemana ihtiyacı vardır. 1. Acil tıp servisi konusunda tavsiyede bulunacak bir konsey 2. Doktor-kontrolündeki tıbbi kontrol 3. ATT eğitim programı, devamlı eğitim 4. programı içermeli 5. Eğitmenlerin eğitimi için program 6. Haberleşme sistemi 7. Sevk merkezleri 8. Ambulans servisleri 9. ATT ve acil bölüm personeli raporları 9. Rapor ve kayıtlar 10. Felaket halindeki planlar 11. Halk eğitim ve bilgi programları 12. Hastane acil hizmet kategorileri 13. Gelir ACİL TIBBİ TEKNİSYEN (ATT) ATS sisteminin temel taşı Acil Tıbbi Teknisyendir (ATT). ATT nin kaza mahallinde ani hastalıklarda ve hastaneye taşınma sırasında acıları dindirmeye, yaralanmaların ciddiyetini ve ölümü azaltmaya herkesten daha çok şansı vardır. Has- tane öncesi ekibinin değerli bir elemanı olması için ATT nin ihtiyacı olanlar: 1. Uygun eğitim ve tecrübe 2. Gerekli malzeme ve araçları hazır bulundurmak 3. Hasta ve yaralıların ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir araç 4. Acil bölüm personeli ile telekomünikasyon 5. Doktor kontrolünün hazır olması ATT nin Rolü ve Sorumlulukları ATT içinde yaşadığı toplumun saygı ve güvenini kazanmalıdır. Acil ekibin sorumluluğunu bilen elemanları olarak görülmelidirler. Bunları elde etmek için ATT'nin davranışları her zaman samimi olarak insanlığın hizmetinde olduğunu yansıtmalıdır. ATT'nin morali ve değer yargıları her zaman yüksek ve yerinde olmalıdır. ATT hasta ve yaralılara sunduğu teknik bilgi ve becerilerinin yanısıra kişisel görünüşünden de gurur duymalıdır. Bilgi ve becerisi her zaman artmalı ve gelişmelere uymalıdır. ATT kendi sınırlarını bilerek işini en iyi yapmaya çalışmalıdır. ATT yapıcı eleştiri ve tavsiyeleri dinlemeli ve yararlanmalıdır. ATT baskı altında bile kendine güvenini kaybetmemelidir. Duygularını kontrol etmeyi öğrenmelidir. Stres içindeki hasta ve yakınlarının anormal veya abartılı davranışlarını anlayışla karşılamalıdır. Bunlar ATT'nin kaza mahalline ulaşmasından hastanın diğer görevlilere ulaştırılmasına kadar geçen sürede ATT nin hastasının sağlığı, yaşamı, güvenliği, rahatı ve güveni için sağlaması gereken sorumluluklardır. Durum ne kadar ciddi olursa olsun, yetkili biri olay mahallinde veya hastanede sorumluluğu alana kadar mümkün olan en iyi acil hizmeti sunmakla yükümlüdür. ATT'nin hastaya olan ana sorumlulukları: 1. Bütün bulgu ve belirtileri dikkatle incele ve değerlendir. 2. Hızlı ve etkili tıbbi bakımı yap. 3. Güvenli ve etkili taşınmayı sağla. 4. Hastanın gittiği hastanede işlerin yolunda gitmesini sağla. 5. İlgili herkesle temas kur.

18 KISIM 1. GİRİŞ Hastanın bakımı yanısıra, ATT nin olay mahallinin kontrolü, kayıtlarının tutulması, acil aracının ve malzeme ve aletlerinin bakımı ve kullanımı gibi sorumlulukları da vardır. Son olarak ATT nin işini kendisinin ve etrafındakilerin güvenliğini göz önüne alarak yapması gerekir. Hastane Öncesi Bakım Personeli ve ATT Ülkedeki acil tıp servislerinin temel ilkyardım eğitimleri arasında farklılıklar vardır, ulaştırma bölümünün ilkyardım kursları ve ulaştırma bölümünün onayladığı ATT eğitim kursları. Temel ilkyardım ve biraz daha ileri olan ilk müdahale eğitimi programları halkın, günlük yaşamda karşılaşabileceği sorunlar için öğrenmesi gerekenleri içerir. Her ATT nin halkın eğitildiği programlarda eğitici olarak yer alması gerekir. Bu eğitimin herkese verilmesi gerekir, fakat özellikle işleri veya zevkleri gereği acil müdahale gerektirebilecek durumlarla daha sık karşılaşacak olanlar eğitilmelidir. İlkyardım ve ilk müdahale eğitimi iş bilir doktorlarca yapılmaktadır. Fakat profesyonel tıbbi yardım kaza veya hastalık mahallinde ve hastanın taşınması sırasında iyi eğitilmiş ATT tarafından yapılmaktadır. Bu kişiler gönüllüler, özel ambulans servisi sahipleri veya resmi ambulans operatörleri olabilir. ŞEKİL 1.1 Ani hastalık veya yaralanma halinde ilk müdahaleyi yapacak kişi olay yerinde ilk olan kişidir. Ellerini, ciğerlerini. ağzını ve beynini kullanarak ATT veya başka bir acil tıp personeli gelene kadar yaşamı devam ettirmelidir. "İlk müdahale eden" terimini biraz daha açıklamak gerekir. Bu kaza veya hastalık mahallinde olan ilk kişidir (Şekil-l). Bu itfaiyeci, polis, güvenlik görevlisi, işyeri veya okul hemşiresi, antrenör, cankurtaran, grup lideri veya benzeri kişiler olabilir. Bu kişilerin ilkyardım veya ilk müdahale eğitimi olabilir veya olmayabilir. İdeal olarak bu kişilerin ulaştırma bölümü tarafından geliştirilmiş olan ilk müdahale düzeyine kadar eğitilmiş olmaları gerekir. Bu eğitim kardiopulmoner resüsitasyonu (KPR) içerir. Bu kişilerin herhangi bir aleti olmayabilir ve ATT gelene kadar yaşamı devam ettirmeleri için alete gerek de yoktur. Ellerini, ciğerlerini, ağzını ve aklını kullanarak ilk müdahale eden kişi hastalık veya yaralanmayı değerlendirebilir, solunum yaptırabilir, beyine kan gitmesini sağlayabilir ve kanamayı kontrol edebilir. Kısaca temel yaşam desteğini sağlayabilir. İlk müdahaleyi yapan kişinin yeterli girişimi yapması kadar, çok fazla şey yapmamaya çalışması da önemlidir. Halkın veya ilk müdahaleyi yapan kişilerin yaptığı en önemli hatalardan biri yaralıyı olayın olduğu araç içinden veya kaza yerinden hareket ettirmektir. İyi niyetle yapılan bu girişimler sırasında kalıcı felçler de dahil olmak üzere birçok ek yaralanmaya yol açılabilir. Genellikle kaza yerinde yangın tehlikesi böyle bir girişime yol açar. Mümkünse ilk müdahaleyi yapan kişi hastaya gerekli ilk KPR'yi yapmalı, basınç uygulayarak kanamaları kontrol etmeli, hastayı rahatlatmalı ve ATT' nin gelmesini beklemelidir. Sadece hastanın pozisyon nedeni ile yaşamı tehlikeye giriyorsa veya yangın, çökme tehlikesi gibi nedenlerle hasta ve müdahaleci için tehlike varsa, ATT gelmeden hastayı başka bir yere taşıyabilir. Geldikten sonra ATT olayın sorumluluğunu alır. İlk müdahalenin niteliği ve etkinliği değerlendirilir ve gerek halinde ilk müdahaleyi yapanın yardıma devam etmesi istenir. ATT yapılanı övmelidir. Kaza yerinin ilk müdahalecinin bilgi ve becerisini eleştirmek için uygun bir yer olmadığı unutulmamalıdır. Özellikle kırsal bölgeler deki ilk müdahalelerin eğitimi ATS sisteminin yetersiz olduğu konulardan biridir. Bu nedenle ATT bu programların uygulanmasından da sorumludur. Ayrıca ATT, ilk müdahalecilerin ve

19 BÖLÜM 1. ORYANTASYON ATT'lerin, eğitimlerinin ve değerlendirilmelerinin de devamlı olmasını sağlamalıdır. ilk müdahalecinin kurtaracağı hayat ATT'nin kendisinin de olabilir. ATT hastane öncesi personelinden paramedik- ATT ve ara-att ile temas kurabilir. Paramedik ATT (P-ATT) intravenöz tedavi, farmakoloji, kardiak monitörizasyon ve defibrillasyon, intübasyon da dahil olmak üzere hava yolu açmak gibi yaşamı kurtaracak birçok konuda eğitim görmüştür. Bazı eyaletlerde ATT ve paramedik- ATT arasında bir ara eğitim düzeyi kurulmuştur. Ara-ATT (A-ATT) bazı özel konularda eğitim görür. Bu genellikle intravenöz tedavi, kardiak defibrillasyon veya hava yolu açma teknikleri gibi bazı özel konulardadır. A-ATT veya P-ATT olay mahalline geldiğinde ATT gerekli bilgileri verip sorumluluğu onlara devretmeli ve istenirse yardım etmek üzere beklemelidir. Hastane Personeli ve ATT ATT'nin hastane öncesi bakımının hastanın iyileşmesini nasıl etkilediğini anlaması için acil kliniklerde uygulanan tedaviyi izlemesinden daha iyi bir yol yoktur. Ne kadar öğreneceği, ATT'nin samimiyetine bilgi, teknik ve becerisini geliştirmek için duyduğu isteğe ve tavsiyeleri dinleme ve yorumlamasına bağlıdır. Bu isteği duyan bir ATT hastane personeli ile yakın ilişki kura-, bilir (Şekil 1-2). Bu nedenlerle ATT'nin eğitim programı hastane içi gözlemi de içerir. Kanunlar ve hastane kuralları ATT'nin acil klinikteki müdahalede aktif olarak rol almasını önleyebilir, fakat gözlemek ve izin verildiği kadar yardım etmek yoluyla da çok şey öğrenilebilir. İzleyici olarak ATT, hastanedeki aletler ve kullanımlarını, görevlilerin ne iş yaptığını ve işlemleri öğrenebilir. Acil bakımdaki yenilikleri ve yeni aletlerin kullanımlarını öğrenir. Burada öğrendikleri, uygun ilk müdahalenin ve etkili transportun faydalarını ve gecikme ve yetersiz müdahale ve kötü değerlendirmenin zararlarını vurgular. Olay yerinde ATT ye direktif verebilecek bir doktor nadiren bulunur. Tavsiye ve öneriler genellikle radyo ile verilir. Acil doktoru ATT yi acil kliniklerde değerlendirme ve tedaviyi hasta üzerinde göstererek de eğitebilir. Böylece ATT tıbbi terimleri daha rahat anlar, yaralarına ve hastalığa bağlı bulgu ve belirtileri daha iyi yorumlar ve gerekli becerileri edinebilir. Aynı zamanda doktor da ATT yi tanır ve onun neler yapabileceğini öğrenir. Bu karşılıklı tanışıklık aralarındaki radyo bağlantısının da daha iyi olmasını sağlar. Acil kliniklerdeki görevliler sadece ilk eğitimleri sırasında değil sonra da, ATT ye yardım etmekte isteklidirler. Sözkonusu kişiler arasındaki yakınlık sadece hastanın çok iyi bakılmasını sağlamaz, ATT ve görevli personelin ortak sorunlarını tartışmalarını, birbirlerinin deneyimlerinden yararlanmalarını da sağlar. Duygusal Stres ve ATT Korkunç olaylar veya yaşamı tehlikeye sokan hastalık veya yaralanmalar gibi sakin kalmanın ve gerekli işleri yapmanın zor olduğu durumlarda ATT'nin iradesinin çok sağlam olması gerekir. Gerektiği gibi müdahale etmek için gösterilecek irade, uygun eğitim, her çeşit mental hastalık ile uğraşmak için deneyim kazanma ve insanlığa yararlı olma isteği ile kazanılır. Bazen en deneyimli doktor veya savaş görmüş kişiler bile hastayı yaşamını tehdit eden yerden uzaklaştırma, gerekli müdahaleyi yapma veya otomobil, uçak kazaları veya patlamalar sonrası geri kalanları toplamada tereddüt gösterebilir. ATT bu durumlarda sakin kalmayı öğrenmelidir. Ayrıca kontrol etmeye çalıştığı duyguların normal olduğunu da anlamalıdır. ATT'nin müdahale ettiği hastaların çoğunun aklı başındadır ve iletişim kurabilir. Endişeleri sakin hareketlerle ve ne yapıldığı anlatılarak giderilebilir. Sıklıkla ATT bildirilen durumun gerçek bir tıbbi acil olmadığını görür, fakat bu olay hastaya ciddi görülebilir. Ne hareket ne de söz ile ATT hastayı ciddiye almadığını göstermemelidir. Bu nedenle ne söylediğine dikkat etmelidir. Büyük gerginlikler sırasında önemsiz gibi görünse de hastanın aklına takılabilecek kelimeler söylenebilir. Olay yerindeki konuşmalar yerinde olmalıdır. "Her şey yoluna girecek" veya "Meraklanacak bir şey yok" gibi cümleler uygun değildir. Parçalanmış bir araba içinde sıkışmış, baştan aşağı acı duyan, sevdiği biri için veya arabasının

20 KISIM 1. GİRİŞ ŞEKİL 1.2 ATT'nin hastane öncesi acil tedavisinin iyileşmeye faydasını ve kalıcı bozuklukları önlemekteki değerini anlaması için en iyi yollardan biri acil klinikte devam eden tedaviyi izlemektedir. halini düşünen biri her şeyin yolunda olmadığını bilir. Hastaya güven verecek olan deneyimli bir ATT'nin olmasıdır. ATT yapacağı işi anlatmalı ve hastanın nereye götürülmek istediğini öğrenmelidir. ATT vakanın gerçek bir acil olup olmadığından emin olmadığı durumlarda doktorun hastayı muayene edip gönderebileceğini, fakat kendisinin bu seçeneği olmadığını hatırlamalıdır. Hem etik hem de tıbbi nedenlerle doktor ATT'nin tedavi ettiği her hastayı muayene etmeli ve her "acil" hasta için gerekli tıbbi yardımın derecesini belirlemelidir. ATT en küçük semptomun bile bir felaketin belirtisi olabileceğini ve birçok hastalığın belirtilerinin alkol veya uyuşturucu kullanımı ve eksikliğine, histeri ve bu tür diğer olaylara benzer olabileceğini bilmelidir. ATT hastanın şikayetlerini sadece olduğu gibi kabul etmekle kalmamalı, aynı zamanda hasta hastane veya doktora götürülene kadar belirtilen hastalık veya lezyonun uygun tedavisini de yapmalıdır. Hastanın yaralanma veya hastalığa gösterdiği tepki kişiliğine göre değişir. Bazı ırklar oldukça duygusal olabilir ve küçük bir problem yüzünden bile yıkıcı olabilirler, bazı gruplar ise ciddi hastalık. ve yaralanma halinde bile duygularını çok az gösterirler. Sosyal ve ekonomik durum, başkalarına bağımlı olmak, gelişme düzeyi, sağlık personelinden korkmak, bunama, zeka bozuklukları, alkolizm, ilaç bağımlılığı, ilaçlara tepki, beslenme durumu ve kronik hastalık gibi birçok faktör hastanın göstereceği tepkiyi etkileyebilir. ATT anormal duygusal reaksiyonları başlatan nedeni bil em ez, fakat hızlı ve sakin olarak hasta,akraba ve etrafta olanların davranışlarını değerlendirerek, sözkonusu kişilerin güvenini ve işbirliğini kazanabilir. Nezaket, sakinlik, uygun ses tonu, yakın ilgi, muayene ve tedavi sırasında uygun hareketler endişe ve kuşkuyu azaltır. Acıma ve şefkat duygusu normaldir, fakat ATT bunun mantığının önüne geçmesine izin vermemelidir. Örneğin önemli bir lezyonu olmayan ancak başkasının kanı ile bulanmış bir çocuk ATT yi duygulandırabilir ve dikkatini çekebilir, oysa o anda şuuru kapalı, nefes almayan bir erişkin gerekli müdahale yapılmadığı için ölüyor olabilir. Hastalara korku ve endişelerini anlatmak için gerekli fırsat verilmelidir, bunların çoğu hemen giderilebilir. Endişeleri genellikle kazada yaralanabilecek olanların durumu ve araçların tahribinin derecesi hakkındadır. ATT'nin cevabı kısa ve diplomatik olmalıdır, mümkünse güvence vermeli, sevilen birinin ölümünü veya ciddi şekilde yaralandığını söylemek için uygun zaman beklemelidir. Mümkünse din görevlisi veya acil hemşiresi gelene ve kötü haberi veren e kadar beklemelidir. Bazı hastalar, özellikle çocuklar ve yaşlılar, aile bireylerinden ayrıldıklarında terkedilmiş hissederler. Bazı hastalar ise başkalarının kendi stres-