Anlamı, bir inceleme ya da soruşturma sonucunun yazılı olarak bildirilmesi. Adli olgu bildirimi ve adli raporlar

Transkript

1 DERLEME REVIEW Hacettepe T p Dergisi 2010; 41: Adli olgu bildirimi ve adli raporlar Ali R za Tümer 1, Alper Keten 2, Emre Karacao lu 2 1 Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı, Ankara 2 Araştırma Görevlisi Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı, Ankara ÖZET Adli rapor, adli makamlarca hekimden istenen ve kişinin tıbbi durumunu tespit ederek sorulan soruları yanıtlayan, hekimin görüş ve kanaatini bildiren belgedir. Hekimlerin tanı, tedavi gibi mesleki görevleri dışında adli rapor yazma yükümlülükleri de vardır. Ancak hekimler, eğitimsizlik, deneyimsizlik, sorumluluktan kaçma isteği ve standart prosedürün oluşturulmaması nedeniyle adli olgu bildiriminde bulunma ve adli rapor düzenleme yükümlülüklerini yerine getirmemektedirler. Bu nedenle, meydana gelen istenmeyen durumların ortadan kaldırılması ve standardizasyonun sağlanması için çeşitli kılavuzlar yayınlanmıştır. Biz bu çalışmamızda adli olgu bildirimi ve adli rapor düzenlemenin hukuki ve tıbbi yönlerini vurgulamayı amaçladık. Anahtar Kelimeler: Adli olgu bildirimi, adli rapor. ABSTRACT Declaration of legal event and legal reports Legal report is a document which is demanded from physician by judicial offices and remove contains answers about person s medical situation. Doctors have many responsibilities such as writing legal report, other than just diagnosing and treating. But doctors mostly do not fulfill their responsibility of writing legal report or legal event s declaration due to lack of knowledge and experience or to avoid responsibility. So some guidelines are published for preventing unwanted circumstances to provide standardization. In this study, we are aiming to emphasize legal and medical aspects of legal event s declaration and writing legal report. Key Words: Declaration of legal event, legal report. Anlamı, bir inceleme ya da soruşturma sonucunun yazılı olarak bildirilmesi olan rapor sözcüğü dilimize Fransızca dan (rapport) geçmiş olup, Ambrois Paré ( ), Hekimlik rapor yazma sanatıdır diyerek rapor yazmanın önemini vurgulamıştır [1,2]. Adli raporlar, adli makamlarca hekimden istenen ve kişinin tıbbi durumunu tespit ederek sorulan soruları yanıtlayan, hekim görüş ve kanaatini bildiren belgelerdir [1]. Tababeti Adliye Kanununa göre, hekimlerin adli rapor düzenleme yetki ve sorumluluğu olduğu ifade edilmiştir [3]. Ayrıca, Türk Ceza Kanunu (TCK) nun 280. maddesine göre sağlık personelinin adli olguyu bildirim zorunluluğu bulunmaktadır. Ancak hekimler, adli rapor düzenlemede eğitimsizlik, deneyimsizlik ve sorumluluktan kaçma isteği gibi nedenlerle rapor düzenlemekten kaçınmaktadırlar. Gündüz ün yaptığı çalışmada, hekimlerin %78.46 sının, hekim- 128 H ACETTEPE T IP D ERG S

2 Adli olgu bildirimi ve adli raporlar lerin sorumlu olduğu yasal mevzuatı yeterince bilmediği; Tuğcu ve arkadaşlarının yapmış oldukları çalışmada, asistan hekimlerin %84.2 sinin TCK, %76.3 ünün bilirkişilik, %52.6 sının da adli olguların bildirimi hakkında hiçbir bilgisi olmadığı ifade edilmiştir [5]. Yine aynı çalışmada katılımcıların adli tıp konularında yaşadığı sorunlar içerisinde %75 inin adli rapor yazma konusu olduğu ve acil serviste çalışan hekimlerin %8 inin adli olgu bildirimiyle ilgili sorunları olduğu gösterilmiştir. Benzer bir çalışma yürüten Turla ve arkadaşları yaptıkları ankette doktorların %11.8 inin yazdıkları rapor nedeniyle bir veya birden fazla hukuki sorunla karşılaştıklarını belirtmişlerdir [6]. Yapılan çalışmalarda görüldüğü gibi hekimlerin adli olgu bildirimi ve adli rapor yazma hususlarında yeterince bilgi sahibi olmadıkları anlaşılmaktadır. Hekimlerin adli olguları objektif olarak değerlendirmelerinde yardımcı olması amacıyla 2005 yılında Adli Tıp Kurumu Başkanlığı, Adli Tıp Uzmanları Derneği ile Adli Tıp Derneği tarafından Sağlık Bakanlığının katkılarıyla TCK da tanımlanan yaralanma suçlarının adli tıp açısından değerlendirilmesi ve adli rapor tanzimi için rehber isimli önemli bir kaynak yayınlanmıştır [7]. Biz de çalışmamızda adli rapor düzenlenmesi aşamasında hekimlerin bilmesi gereken konulara dikkat çekerek, adli rapor kavramı, adli muayene süreci, adli olgu bildirimi ve adli rapor tanzimi konularında önemli noktaları vurgulamayı amaçladık. TIBB RAPORLAR Hekimlerin meslek hayatlarında karşılaştıkları raporlar genel olarak iki başlık altında toplanabilir [1,8] (Tablo 1). YASAL ÇERÇEVE Bilirkişilik tanımı Ceza Mahkemeleri Kanunu (CMK) bilirkişiyi, çözümü özel veya teknik bilgiyi gerektiren hallerde görüşüne başvurulan kişi olarak tanımlamıştır. Adli tabiplik hizmeti içerisinde yer alan adli rapor yazma işlemi de aslen bir bilirkişilik olup, hekimlerin bilirkişilik görevleri 1219 sayılı Tababeti Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun 11. maddesinde Mahkemeler bilirkişi olarak bu kanun ile Türkiye de hekimlik yapma yetkisine haiz hekimlere başvurabilirler şeklinde açıklanmıştır. Yine Tababeti Adliye Kanununun 3. maddesiyle Adli rapor düzenleme yetkisinin yalnız diplomalı hekimlere ait olduğu ifade edilerek ülkemizde hekimlik yapma yetkisine sahip olan her hekimin yasal olarak rapor verme yetki ve görevinin olduğu belirtilmektedir. Görevin icrasında CMK nın bilirkişilik ile ilgili hükümleri geçerlidir (CMK, Madde 62-72). Buna göre; Tablo 1. Rapor türleri 1. Adli-Tıbbi Raporlar Adli raporlar iki başlık altında incelenebilir: a. Kullanım amaçlarına göre; Yaralama raporları Alkol raporları Cinsel suç raporları Çocuğun, küçüğün cezai sorumluluğu (eski TCK daki farik ve mümeyyizlik raporları) Fiil ehliyeti raporları Yaş tayini raporları Cezai sorumluluk raporları (eski TCK daki ceza ehliyeti raporları) Keşif ve otopsi raporları Maluliyet raporları b. Sonuçlarına göre; Geçici raporlar: Yasal anlamda böyle bir rapor yoktur. Ancak hastanın anlattığı hikaye ile hekimin muayene bulguları farklı ise, durumun değerlendirilmesi için konsültasyon ihtiyacı varsa, hekimin çalıştığı kurumun olanakları olgunun değerlendirilmesi için yeterli değilse, süreç isteyen tetkiklere ihtiyaç duyuluyor ve kesin tanı henüz konulamamışsa, hekim kendini tarafsız ve güven altında hissetmiyorsa geçici rapor düzenlenebilir. Kati rapor: Geçici rapor düzenlenmesi için yukarıda ifade edilen nedenler yoksa ve muayene sonucunda hastanın değerlendirilmesi sonuçlanmış ise kati rapor düzenlenir. Ek rapor: Düzenlenen adli rapordaki anlaşılamayan hususların açıklanması amacıyla, yargılamayı etkileyecek derecede önemli tıbbi değişiklikler tespit edilmişse, sorulan hususlara eksik cevap verildiğinde ek rapor düzenlenebilir. 2. Diğer Tıbbi-Bilimsel Raporlar Sağlık raporları: Kişinin sağlık durumunu belirleyen tek veya bir kurul halinde hekimler tarafından verilen raporlardır. Sürücü belgesi alma, silah ruhsatı alma, işe girme, askere alınma vs. bu türden raporlardır. Hastalık raporları: Hastanın işini yapamadığı ve tedavisini istirahat ederek devam edilmesini sağlamak amacıyla düzenlenen raporlardır. Cilt 41 Say

3 Tümer, Keten ve Karacao lu Bilirkişiler, hakimler veya mahkemeler ile soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcısı tarafından belirlenir. Resmi bilirkişilikle görevlendirilmiş olanlar, bilirkişilik görevini kabul etmekle yükümlü olup, usulünce çağrıldığı halde yasal bir sebep olmaksızın gelmeyen veya görüş bildirmekten çekinen bilirkişiler hakkında disiplin hapsi cezası uygulanır. Mahkeme, bilirkişinin duruşmada dinlenmesine karar verebileceği gibi, ilgililerden birinin istemesi halinde açıklamalarda bulunmak üzere duruşmaya da çağırılabilir [9]. TCK da adli raporlar 1923 yılından beri yürürlükte olan eski TCK tarihinde yeniden düzenlenmiş ve adli raporların düzenleneceği suçlar 5237 sayılı TCK da kişilere karşı suçlar kısmında madde te sıralanmıştır. Adli travmatoloji açısından 765 sayılı eski TCK ya göre kısmen farklı tanımlar getirmekte olup; bu durum, adli raporların düzenlenmesinde günümüzde sorunlar yaşanmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle adli tabiplik hizmeti veren personele 5237 sayılı TCK ya göre adli olguların değerlendirilmesi ve rapor tanziminde yol gösterici olmak ve ayrıntılı bilgi vermek üzere hazırlanan ve rapor örnekleri de içeren bir rehber yayınlanmıştır sayılı TCK ya göre raporların tanziminde ortaya çıkan farklılıklar Tablo 2 de özetle belirtilmiş olup, raporların bu hususlar doğrultusunda düzenlenmesine dikkat edilmelidir [8,10]. ADL RAPOR HAZIRLAMADA KARfiILAfiILAN SORUNLAR Adli rapor hazırlanmasında sıklıkla ortaya çıkan sorunlar: 1. Sağlık birimlerinde çalışan hekimlerin hukuki prosedürü ve adli-tıbbi kavramları bilmemesi, adli olgu bildiriminde bulunmaması ve adli raporların vaktinde yazılmaması, 2. Adli rapor düzenlenmesi için gönderilen olgunun yerine başka birinin kasıtlı olarak muayene olmasını önlemek amacıyla, sol el bileği iç yüzünde muayene isteminde bulunan resmi makamın mührü veya kişinin kimlik belgesi bulunup bulunmadığı ya da görevli bir memurun kişiye refakat edip etmediğine dikkat edilmemesi, 3. Raporlarda olgunun adı, soyadı, baba adı ve doğum tarihi gibi kimlik bilgilerinin; muayene tarih ve saati, olay türü, tarihi, saati ve raporun kayıt sayısının belirtilmemesi, 4. Kişinin alkollü ya da uyutucu-uyuşturucu etkisinde olup olmadığının belirtilmemesi, 5. Yapılacak muayenenin kişiye anlaşılır bir dille anlatılmayıp, aydınlatılmış onamının alınmaması, 6. Kişinin vücudundaki lezyonlar saptanarak lokalizasyonlarının ve özelliklerinin ayrıntılı olarak sunulmaması, vücut diyagramlarında gösterilmemesi, 7. Kişinin genel durumunun, bilincinin, zaman ve mekan oryantasyonunun belirtilmemesi, 8. Gerekli tetkik ve konsültasyonların yapılmaması, yapılan incelemelerin raporda belirtilmemesi, 9. Raporun okunaklı ve anlaşılabilir bir dille yazılmaması ve sonuç kısmında TCK da belirtilen hususları içermemesi, 10. Düzenlenen raporun hekim tarafından imzalanmasına ve sorumlu hekim veya başhekim tarafından onaylanarak görevli memura imza karşılığı verilmesine dikkat edilmemesi, 11. Raporun tek nüsha olarak düzenlenmesi ve arşivlenmesine özen gösterilmemesi [8,11-13]. ADL OLGULARIN KABULÜ ve MUAYENES Hastanın kabulü Ateşli silah, patlayıcı madde, kesici-delici alet yaralanmaları, trafik kazaları, darp (müessir fiil), düşmeler ve iş kazaları, ilaç, gıda, madde zehirlenmeleri, yanıklar, Tablo 2. Eski Türk Ceza Kanununda yer alan kavramlar ve düzenleme sonrası bu kavramların yeni Türk Ceza Kanunundaki karşılıkları ile yeni oluşturulmuş tanımlamalar Eski Türk Ceza Kanunu (765 sayılı) Mutad iştigale devam edememe/mutad iştigalden mahrumiyet kavramı Hayati tehlike Çehrede sabit eser Uzuv zaafı Yeni Türk Ceza Kanunu (5237 sayılı) Basit bir tıbbi müdahale ile giderilebilecek ölçüde hafif yaralanma Yaşamı tehlikeye sokan durum Yüzde sabit iz (yüz tanımı değişmiştir) Organlardan veya duyulardan birinin işlevinin sürekli zayıflaması Vücutta kemik kırılmasına neden olan yaralama 130 H ACETTEPE T IP D ERG S

4 Adli olgu bildirimi ve adli raporlar elektrik ve yıldırım çarpmaları, asfiksi, işkence ve kötü muamele iddiaları, intihar girişimleri, cinayet, intihar ve kaza orijinli olduğundan kuşkulanılan ölümler adli olgu olarak tanımlanır [14]. Adli olgular acil olarak hekim tarafından bizzat görülüp değerlendirilmesi gereken olgulardır [8,15]. Muayenede dikkat edilmesi gereken hususlar Muayene esnasında otoriter tutum göstermeden, güven ilişkisi kurulmalı ve hastanın hekim seçme hakkına saygı gösterilmelidir. Muayene ortamı mümkün olduğu kadar güvenli ve rahat olmalıdır. Muayene için yeterli zaman ayrılmalıdır. Özellikle psikiyatrik olgular için tekrar görüşmelere ihtiyaç duyulabilir. Güven ve mahremiyete saygı son derece önemlidir. Bu nedenle hastanın yanında güvenlik güçleri veya yakınlarının bulunması sakıncalı olacaktır. Zorunluluk hallerinde muayene ortamında hekim haricinde bir sağlık çalışanı da bulundurulabilir. Ayrıca, muayeneye başlamadan muayenenin adli yönü anlatılarak, muayene sonucunda rapor düzenleneceği hastaya söylenmeli ve aydınlatılmış onam alınmalıdır. Onam alınmadığı takdirde muayene ve girişimlerden uzak durulmalıdır [8,13]. Adli raporda bulunması gereken hususlar Kurum bilgileri: Raporu düzenleyen kurumun adı, raporun kayıt sayısı, raporun düzenlendiği tarih ve saati belirtilmelidir [16]. Muayene eden ve edilene ait bilgiler: Adı, soyadı, anababa adı, doğum yeri-tarihi, cinsiyeti ve mesleği belirtilmelidir [17]. Kişinin kimlik bilgilerine ulaşılamıyorsa tıbbi kimliği (tahmini yaşı, boyu, kilosu, saç rengi, göz rengi ve ben, skar, ampütasyon, dövme gibi bulgular) kaydedilmelidir. Muayene edilecek kişi, herhangi bir karışıklığa meydan verilmemesi için sol kolu mühürlü olarak ya da güvenlik güçleri eşliğinde gelmiş olabilir. Beraberinde gelen güvenlik görevlisinin adı, soyadı ve sicil numarası kaydedilmelidir [13,18]. Kişinin yakınması ve olayla ilgili bilgiler: Raporda olayın oluşu ile ilgili hastanın kendi ifadeleriyle olayın zamanı, oluş şekli ve muayeneye esas teşkil edecek bilgiler özetle not edilmelidir. Bazı olgularda hastada, fizik muayenede saptanan bulgularla orantısız şekilde yakınmalar olabileceği düşünülüp bu yakınmalar göz ardı edilmemelidir. Aynı zamanda hastanın tıbbi öz geçmişine ait sorgulama titizlikle yapılmalıdır [13]. Muayene bulguları: Raporu hekimlik mesleği dışında olan kişilerin okuyacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Rapor düzenlenirken mümkün olduğu kadar tıbbi terimleri kullanmaktan kaçınmalı; sade, anlaşılır, açık ve net ifadeler kullanılmalıdır. Hastanın genel durumu, yaraların özellikleri (anatomik lokalizasyon, derinlik, büyüklük, renk, şekil) tarif edilerek vücut diyagramında gösterilmelidir. Mümkünse fotoğraf çekimi yapılmalı, yaraların uzunluk ve renk değişimlerini ortaya koyabilmek için cetvel ve renk skalaları kullanılmalıdır. Tüm bu işlemler yapılırken hastanın sadece yara olan bölgesine bakmakla yetinmemeli, genel sistem muayenesi yapılmalıdır. Muayene, fiziksel bulguların dışında hastanın ruhsal durumuna ilişkin değerlendirmeyi de içermelidir [8,12,13]. Tetkik sonuçları: Muayene sonucunda, gerek görüldüğü takdirde; her türlü radyolojik görüntüleme yöntemi, histopatolojik, mikrobiyolojik, biyokimyasal ve genetik inceleme yapılarak klinik teşhisin net olarak ortaya konulması sağlanmalıdır. Yapılan konsültasyonlar: Klinik değerlendirmenin yapılabilmesi için gerekli görüldüğünde konsültasyon istemekten kaçınılmamalıdır. Konsültasyon değerlendirmelerinde tarih, saat ve konsültasyonu yapan hekim raporda ifade edilmelidir. Raporun sonucu: Yapılan klinik değerlendirmelerin sonucunda olguya tanı konulamadığı; gözlem, tetkik ve konsültasyonlara ihtiyaç duyulduğu durumlarda geçici rapor düzenlenmelidir. Hastaya klinik teşhis konulduğunda kesin rapor düzenlenir [11]. Raporun sonuç kısmı aşağıdaki hususları içerecek şekilde olmalıdır. Bu hususlar, TCK da vücut dokunulmazlığına karşı suçlar başlığı altında belirtilen hukuki maddelere karşılık gelen ifadelerdir. Bu tanımlamalar hukuki olup, yaralanmaların hangi grup içinde ele alınacağı, rehber yardımıyla belirlenebilir [8]. 1. Basit bir tıbbi müdahale ile giderilebilecek ölçüde hafif bir yaralanma: TCK nın 88. maddesinin 1. fıkrasında belirtilen en hafif yaralanma grubunu ifade eder. 2. Yaşamını tehlikeye sokacak derecede yaralanma: TCK nın 87. maddesinin 1. fıkrasında belirtilen bu durum, kişinin yaşamının mutlak suretle tehlikeye maruz kalması, ancak gerek kendi vücut direnci gerekse tıbbi yardımla kurtulması durumunda kullanılır. Ölüm olması gerekmez. Kişinin sonradan iyileşmesi de bu durumu değiştirmez. Bu ifade kullanılırken dikkatli olunarak kılavuzda belirtilen hususlara uyulmalıdır. Bazen kılavuzda belirtilen yaşamsal tehlike deyimiyle, tıbbi yaşamsal tehlike kavramı çelişkili olabilir. Rapor kılavuza göre düzenlenmelidir. 3. Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflaması/yitirilmesi: İşlev zayıflaması TCK 87/1 de, işlev yitirilmesi TCK 87/2 de ifade edilmiştir. Kişideki beş duyu organı ve diğer organlar ile Cilt 41 Say

5 Tümer, Keten ve Karacao lu ekstremitelerde oluşan anatomik kayıp ve fonksiyon bozukluğu değerlendirilmelidir. Organdaki veya ekstremitedeki anatomik ve fonksiyonel bozukluk %10-50 oranında azalmışsa işlevin sürekli zayıflaması, %50 nin üstünde ise işlevin yitirilmesi olarak değerlendirilir. Ayrıca, vücutta çift olarak bulunan organlardan birinin işlevinin tamamen yitirilmesi durumu işlev kaybıdır. 4. Yüzünde sabit iz/yüzünün sürekli değişikliğine neden olma: Yaralanma sonucu yüz bölgesindeki (saçlı deri hizası, kulak izdüşümünden klavikulaya uzanan hat) lezyonların iyileştikten sonra bıraktığı iz; iyi aydınlatılmış ortamda, sözel diyalog mesafesinde (1-2 m), ilk bakışta fark ediliyorsa yüzde sabit iz olarak değerlendirilir. Kişiyi önceden tanıyanlar oluşan iz sebebiyle onu tanımakta zorluk çekiyorsa yüzün sürekli değişikliğinden bahsedilir. 5. Konuşmada sürekli zorluk/konuşma yeteneğinin kaybı: TCK 87/1 de konuşmada sürekli zorluk, TCK 87/2 de konuşma yeteneğinin kaybı ifade edilmiştir. 6. Gebe bir kadında çocuğun vaktinden önce doğmasına/düşmesine neden olma. 7. Kişinin iyileşme olanağı bulunmayan bir hastalığa/bitkisel hayata girmesine neden olma. 8. Çocuk yapma yeteneğinin kaybolması. 9. Yaralanmanın vücutta kemik kırıklarına neden olması: 2004 yılında hazırlanan ve şu an yürürlükte olan yeni TCK da kırıklar ayrı bir başlık altında değerlendirilmiş ve her bir kırığın hayat fonksiyonlarına etkisi göz önüne alınmıştır. Kemik kırıklarının hayat fonksiyonlarına etkisi her bir kırık için ayrı ayrı değerlendirilerek kılavuzda belirtilmiştir. Kırıklar, kırığın hayat fonksiyonlarına etkisine göre hafif (1), orta (2-3), ağır (4-5-6) olarak sınıflandırılmaktadır. Birden fazla kemik kırığı bulunması halinde kırılan her bir kemiğin derecesi belirlenecek, bunların kareleri toplanıp çıkan sonucun karekökü alınacaktır. Örneğin; femur cisim kırığı ve humerus cisim kırığı olan hastada kemik kırıklarının hayat fonksiyonlarına etkisi hesaplanırken, femur cisim kırığı 4, humerus cisim kırığı ise 3 olarak değer alır = 25 olarak toplanır ve 25= 5 bulunur. Bu durumda kırıkların hayat fonksiyonlarını ağır (5) derecede etkileyecek nitelikte olduğu ifade edilir [7,8]. Özel durumlarda muayene Cinsel saldırı suçunun temel şekli TCK nın 102. maddesinde belirtilmiştir. Cinsel saldırı olaylarında raporların açık ve tanımlayıcı olması, kişilerin mağduriyetinin giderilmesi ve gereken cezanın verilmesinde önemlidir [19]. Bu nedenle muayenenin ve örneklemenin mümkün olduğunca hızlı yapılması gereklidir. Muayenede ayrıntılı anamnez önemlidir ve raporda belirtilmelidir. Anamnezde saldırı zamanı, şekli, sayısı, yeri, saldırı anında alkol/madde kullanımı, kondom kullanımı, hastanın saldırı sonrasında yıkanıp yıkanmadığı, büyük abdestini yapıp yapmadığı, oral kontraseptif kullanımı ve mens durumu sorgulanmalıdır [1]. DNA araştırmaları için elbiselerden alınan ve hastadan yapılan anal-vajinal örnekleme, ısırık izlerinden çubuk ucundaki bir pamuk parçası ile sürüntü alma (swab), tırnak örnekleri ve saldırgana ait elde edilecek materyaller özenle toplanmalıdır. Raporda koruyucu hekimlik açısından öneriler belirtilebilir [20]. İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı muamele veya cezalara maruz kalanların muayenesi, yakalama, gözaltına alma ve ifade alma yönetmeliği kapsamında, güvenlik güçleri tarafından zor kullanılarak yakalanan veya yakalanıp gözaltına alınan kişilerin sağlık kontrolü amacıyla muayene ve rapor tanzimi istenmesi durumları İstanbul protokolü kapsamında değerlendirilmelidir. ADL OLGU B LD R M ve ADL RAPORLARIN LG L LERE LET LMES TCK nın 280. maddesi, sağlık mesleği mensuplarının görevlerini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirtiyle karşılaşması halinde durumun bildirilmesi zorunluluğunu getirmiştir. Bu durumda hekim adli olgu ile karşılaştığında adli olgu bildiriminde bulunacaktır. Bildirim, olgunun adli değerlendirme sürecinde sağlıklı bir şekilde ele alınabilmesi için adli olgu bildirim formu doldurularak Cumhuriyet Savcılığına veya güvenlik güçlerine yapılmalıdır. Sağlık Bakanlığının adli rapor ve cinsel saldırı ile ilgili hazırlamış olduğu standart bir rapor formu olmasına rağmen adli olgu bildirimiyle ilgili bir çalışması mevcut değildir. Bu eksikliğin giderilmesi amacıyla Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanelerinde kullanılmak üzere adli olgu bildirimi için standart bir form oluşturulmuştur. Bildirim sonucunda adli makamlardan gelen istek yazısı üzerine eğer tanı konulmuşsa adli rapor hemen üç nüsha olarak düzenlenir, ancak olguya henüz tanı konulamamışsa geçici rapor verilerek tanı kesinleştiğinde adli rapor düzenlenir (Şekil 1). ADL RAPORLARIN LET LMES Ceza mahkemesinde beden muayenesi, genetik incelemeler ve fizik kimliğin tespiti hakkında yönetmelik kapsamında bir suça ilişkin olarak şüpheli veya sanık ile mağdur ve diğer kişilere ait rapor tanziminde, raporun 132 H ACETTEPE T IP D ERG S

6 Adli olgu bildirimi ve adli raporlar Adli Olgu İlgili makamın adli rapor istek yazısı üzerine Adli olgu bildirimi yapılır Kesin tanı var Kesin tanı yok a. Gözlem b. Tetkik ve görüntüleme c. Konsültasyon ihtiyacı Geçici rapor Adli rapor düzenlenir Tanı kesinleşmişse Şekil 1. Adli olgu bildirim algoritması. bir nüshası sağlık kuruluşunda kalacak, diğer iki nüsha savcılığa veya mahkemeye iletilmek üzere ilgili güvenlik görevlisine teslim edilecektir. Eğer hemen rapor tanzimi mümkün değilse raporun iki nüshası mühürlü ve kapalı zarf içinde ilgili adli makama iletilecektir. Güvenlik güçleri tarafından zor kullanılarak yakalanan veya yakalanıp gözaltına alınan kişilerin sağlık kontrolü amacıyla muayene ve rapor tanzimi istenmesi durumunda; a. Yakalama veya nezarethaneye giriş durumu söz konusu ise, raporun bir nüshası sağlık kuruluşunda kalacak, ikinci nüshası gözaltına alınan kişiye, üçüncü nüshası ise soruşturma dosyasına eklenmek üzere ilgili güvenlik görevlisine verilecektir. b. Gözaltı süresinin uzatılması veya yer değişikliği ya da nezarethaneden çıkış söz konusu ise, raporun bir nüshası sağlık kuruluşunda saklanacak, iki nüshası ise raporu düzenleyen sağlık kuruluşunca kapalı ve mühürlü zarf içerisinde ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına en seri şekilde iletilecektir [21]. SONUÇ Adli olgu bildirimi ve adli rapor düzenlenmesi hekimin tıbbi bir görevi olmasının yanında ayrıca hukuki sorumluluğudur. Hekimlerin adli olguya nasıl yaklaşacağı ve muayene süreciyle ilgili bilgilendirilmesi amacıyla hem tıp eğitiminde hem de mezuniyet sonrası eğitimlerde adli rapor yazım süreci işlenmelidir. Hastane yönetimleri, Sağlık Bakanlığı tarafından standardize edilmiş adli rapor formlarının etkin şekilde kullanımını sağlamalı ayrıca standart adli olgu bildirim formları hazırlanmalı ve kullanımı yaygınlaşmalıdır. Bu şekilde hazırlanan tam düzenlenmiş adli rapor, hem adaletin kısa sürede tecelli etmesini hem de hekimin topluma koruyucu hekimlik hizmetini aksatmadan sunmasını sağlayacaktır. Kaynaklar 1. Koç S. Adli tıpta rapor hazırlama tekniği ve rapor örnekleri. Soysal Z, Çakalır C (editörler). Adli tıp. 1. Baskı. 3. Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, 1999; Doğan B, Teke HY, Alkan HA, Bilge Y. Ceza muhakemesi kanunu madde 67 kapsamında cinsel saldırılarda rapor düzenlenmesi hakkında bir olgu sunumu. T Klin J Foren Med 2006; 3: Tababeti Adliye Kanunu. Erişim tarihi: Gündüz T. Pratisyen hekimlerin adli tıp uygulamalarında karşılaştıkları sorunları. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik 1997; 5: Tuğcu H, Yorulmaz C, Ceylan S, Baykal B, Celasun B, Koç S. Acil servis hizmetine katılan hekimlerin, acil olgularda hekim sorumluluğu ve adli tıp sorunları konusundaki bilgi ve düşünceleri. Gülhane Tıp Dergisi 2003; 45: Turla A, Dündar C. Samsun il merkezinde adli rapor düzenleyen pratisyen hekimlerin adli tıp eğitimi ve adli raporlara yansımaları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi 2003; 20: TCK de tanımlanan yaralanma suçlarının adli tıp açısından değerlendirilmesi ve adli rapor tanzimi için rehber. Erişim tarihi: Cilt 41 Say

7 Tümer, Keten ve Karacao lu 8. Çetin G, Yorulmaz C (editörler). Yeni yasalar çerçevesinde hekimlerin hukuki ve cezai sorumluluğu, tıbbi malpraktis ve adli raporların düzenlenmesi. 2. Baskı. İstanbul, 2006; Adli tabiplik hizmetlerinin yürütülmesinde uyulacak esaslar. Erişim tarihi: temid= Türk Ceza Kanunu. 23. Baskı. Ankara, 2006: Yavuz MS, Aydın S. Birinci basamakta adli olgu ve adli rapor düzenleme. Aile Hekimliği Dergisi 2004; 8: Beyaztaş FY. Adli rapor konusunda hekim sorumluluğu. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2000; 1: İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı muamele veya cezaların etkili biçimde soruşturulması ve belgelendirilmesi için el kılavuzu (İstanbul Protokolü). Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları. İstanbul, Birinci Basamak İçin Adli Tıp El Kitabı. Adli Tıp Uzmanları Derneği-TTB. Ankara: Polat Matbaası, 1999; Koç S, Çetin G, Kolusayın Ö. Acil olgularda hekimin sorumluluğu ve adli tıp sorunları. Sendrom 1994; 6: Bird S. How to write a medicolegal report. Australian Family Physician 2004; 33: Bluglass R. Preparing a medico-legal report. Advances in Psychiatric Treatment 1995; 1: Koç S. Adli Tıpta Rapor Hazırlama Tekniği ve Rapor Örnekleri. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Ders Notları, Celbis O, Karaca M, Özdemir B, Isır AB. Cinsel suçlarda muayene. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2004;1: Tümer AR, Kanburoğlu Ç, Odabaşı AB. Cinsel saldırı referans merkezlerinin önemi ve yapılanması. Hacettepe Tıp Dergisi 2009; 40: Ceza muhakemesinde beden muayenesi, genetik incelemeler ve fizik kimliğin tespiti hakkında yönetmelik. Erişim tarihi html 134 H ACETTEPE T IP D ERG S