Ücret Sistemleri. Performansa Dayalı Ücret Sistemleri

Transkript

1 Ücret Sistemleri Performansa Dayalı Ücret Sistemleri En genel tanımı ile performansa dayalı ücret sistemleri, ücret ile performans arasında ilişki kurarak oluşturulan ücret sistemlerini içerir. İki tip performansa dayalı ücret sistemi vardır. Özendirici ücret sistemleri Liyakata dayalı ücret sistemleri Özendirici ücret sistemlerinde performans düzeyi ile ücret arasındaki ilişki standartlar yada bazı doğrudan göstergelere (hata oranı, satış hacmi vb.) göre belirlenirken, liyakate dayalı ücret sistemlerinde daha dolaylı performans kriterlerine (geleneksel değerlendirme skalaları) başvurulur.

2 Ücret Sistemleri Performansa Dayalı Ücret Sistemleri Performansa dayalı ücretlendirme sistemlerinden istenen verimi alabilmek, bu sistemin çalışanlara sağladığı motivasyona çok yakından bağlıdır. Bu konuda yapılmış olan çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre bir ücret sisteminin çalışanları motive edebilmesi için şu dört özelliğe sahip olması gerekmektedir: Çalışanları, başarılı performansın daha yüksek maddi ödüllerle sonuçlanacağına inandırmalı. Çalışanın gözünde ücretin önemini artırmalı. Başarılı performansın olumsuz sonuçlarını azaltmalı. Ücret dışındaki diğer olumlu sonuçların da başarılı performans ile ilişkilendirilebileceği koşullar oluşturulmalıdır.

3 Ücret Sistemleri Performansa Dayalı Ücret Sistemleri (Çalışanlar Açısından) Adaleti Sağlar: Performansa dayalı ücretlendirme ile başarılı kişilerin ödüllendirilmesi hedeflenmektedir ve çalışanlar da başarılarının karşılığını görmek isterler. Motivasyon ve Teşvik Aracıdır: Çalışanların çalışmaları karşılığında takdir edilmesi de bir motivasyon aracıdır. İşgücü Devri ve İşe Devamsızlığı Azaltır: Adaletli ve yüksek artışlar çalışanın işine ve organizasyona bağlanmasını sağlayarak, organizasyon için maliyeti yüksek olan hem işgücü devrini hem de işe devamsızlığı azaltır.

4 Ücret Sistemleri Performansa Dayalı Ücret Sistemleri (Organizasyon Açısından) Rekabet Gücünü Arttırır: Performansa dayalı ücretlendirme, çalışanların bireysel performanslarına yaptığı olumlu etki ile organizasyonun toplam performansını artırmaktadır. Kârlılık ve Verimliliği Arttırır: Performansa dayalı ücretlendirme sistemlerinin kâr ve kazanç paylaşımı gibi bir takım uygulamaları organizasyonda verimlilik ve kârlılık artışını teşvik ettiği için tercih edilen bir uygulamadır. Yeni Yönetim Teknikleri ile Uyumludur: Toplam Kalite gibi yeni yönetim tekniklerinde ödüllendirme yöntemi olarak Performansa dayalı ücretlendirme sistemleri uygulanmaktadır. Ücret Açısından Organizasyona Esneklik Kazandırır: Bireysel performansın önemli olmasından dolayı firma içi çalışanlar arası rekabet artmakta ve dolayısıyla grup dayanışması azalmakta ve çalışanların sendikalaşma istekleri kırılmaktadır.

5 Ücret Sistemleri Özendirici Ücret Sistemleri Parçabaşı Ücret Sistemi Akort Ücret Sistemi

6 Ücret Sistemleri Özendirici Ücret Sistemleri Parçabaşı Ücret Sistemi: Parçabaşı ücret sistemi en basit ve genellikle küçük işyerlerinde uygulanan bir ücret türüdür. Genellikle bir ürün veya iş birimi için saptanan ücretin, üretilen iş birimi ile çarpılması biçiminde hesap edilir. Pbü = PÜ*Mü Pbü: Parçabaşı ücreti, PÜ:Birim parça ücreti Mü:Üretilen miktar

7 Ücret Sistemleri Özendirici Ücret Sistemleri Parçabaşı Ücret Sistemi Yararları İşgöreni fazla üretim yönünde isteklendirdiği için, gözetim ihtiyacını azaltır. Böylece dolaylı olarak, gözetim maliyeti düşecektir. İşgörenin fazla kazanma arzusu, güdülenmesini dolayısıyla başarı düzeyinin yükselmesini sağlar. Böylece üretkenlik artar. Üretkenlik oranının yükselmesi, maliyetleri olumlu yönde etkileyerek, girdi maliyetlerini düşürür.

8 Ücret Sistemleri Özendirici Ücret Sistemleri Parçabaşı Ücret Sistemi Sakıncaları Parçabaşı ücreti, işgörenin sağlığını tehdit eden, kazanma hırsını güçlendirici niteliği yanında, malzeme ve hammadde fire ve kayıpları, kalite sorunları oluşturması, işyerinde teçhizatın, araç ve gereçlerin yanlış kullanımı, onarım masraflarının yükselmesi, işletme masraflarının artması gibi olumsuz yönlere de sahiptir.

9 Ücret Sistemleri Özendirici Ücret Sistemleri Akort Ücret Sistemi Ürün nicelikli ücret sistemlerinden biridir. İşgörenin verim niceliği esas alınarak ücreti belirlenen akort ücretler, sonuçları ölçülüp belirlenebilen tüm işlerde uygulanır ve temeli işin süresine değil, niceliğine dayanır. (Maden işçisinin çıkardığı maden ağırlığına ya da bir işçinin boyadığı bezin uzunluğuna göre hesaplanan ücret)

10 Ücret Sistemleri Akort Ücret Sistemi (Yararları) Verim ve üretim artışı sağlanır Sabit maliyet ve bağlı olarak birim maliyet düşer İşletmenin iş hacmi arttığında, çalışma derecesinde önemli dalgalanmalar olmaz İşgörenlerin kazançları, çabalarıyla orantılı olarak artabilir Gözetim ve denetim ihtiyacı azalır ve masrafı düşer

11 Ücret Sistemleri Akort Ücret Sistemi (Sakıncaları) İşgören fazla üretme hırsıyla kaliteyi olumsuz etkileyebilir. İşgörenler fazla çalışma nedeniyle yorulup, yıpranırlar. Yorgunluk, dikkatsizlik ve iş kazalarına neden olabilir. Akort ölçeği oluşturmada ve zaman etütleri yapılmasında uzman kişilere ihtiyaç olacağı için maliyetler artabilir.

12 Ücret Sistemleri Akort Ücret Sistemi (Sakıncaları) Hammadde ve malzeme israfı olabilir ve araç gereçlerin arıza oranları yükselebilir. Akort süresine erişemeyen işgörenler, sorun oluşturup işletme iklimini bozabilir. Standartların saptanmasında yanlışlık yapılırsa veya teknolojik gelişme ve değişmeler sisteme yansıtılmazsa, işveren-işgören ilişkileri bozulabilir.

13 İşin Ücretinin Saptanması Ücretin işgören ve iş niteliklerine göre saptanmasında değişik uygulamalar söz konusudur. Yöneticiler, profesyonel meslekler veya değişik bölge ve endüstrilerde çalışan işgörenlerin ücretleri tek tek belirlenebilir. Tek ücret özellikle üstün nitelik gerektiren işlerde, bireysel iş derecesine göre saptanır. İşgörenlere değişik ücret ödenmesinin başlıca nedeni, yetenekleri ve nitelikleri arasındaki bireysel farklılıklardır. Yöneticiler bireysel farklılıklar nedeni ile işgörenlerin ücretlerinin de farklı olmasını sağlamak için önlemler almak zorundadırlar.

14 Puan Yöntemi Sonuçlarına Göre Ücretlendirme Puan yönteminde işlerin puan olarak ağırlıkları, tespit edildiği için ücret ve iş değeri arasındaki ilişkiyi daha sağlıklı ve daha kolay olarak kurmak mümkündür. Kurulan bu ilişki sonucunda da ortaya çıkan matematiksel sonuç doğru veya eğri olarak görülecektir. Bu ilişkinin kurulmasında matematiksel bir yöntem olan en küçük kareler yöntemi kullanılabilir. Yöntemin uygulanmasıyla kuruluşun kök ücret eğrisi belirlenmiş olur. Ücret doğru veya eğrisi çizilirken kullanılan koordinat sisteminde x ekseni üzerinde işin puan olarak değeri ve y ekseni üzerinde ise işin ücreti (saatlik, günlük, aylık) gösterilir. Puan yöntemi kullanılarak işlerin ücretlendirilmesi izleyen aşamalardan geçerek belirlenir. 14

15 Puan Yöntemi Sonuçlarına Göre Ücretlendirme 1)Kuruluşa ait ücret doğru veya eğrisinin çizilmesi: Kuruluşa ait ücret doğru veya eğrisinin çizilmesinde en küçük kareler metodu kullanılır. Doğrusal ücret modeli için: y = a.n + b. x xy = a. x + b. x 2 ifadeleri kullanılarak ücret doğru denklemi bulunur. Burada x puanları, y ücretleri ve N mevcut iş sayısını göstermektedir. Hesaplamalar sonucunda elde edilecek bağıntı ise y = a + bx doğru denklemidir. 15

16 Puan Yöntemi Sonuçlarına Göre Ücretlendirme Parabolik ücret modeli için: 1/y = a.n + b. x x / y = a. x + b. x 2 ifadeleri kullanılarak ücret eğri denklemi bulunur. Burada x puanları, y ücretleri ve N mevcut iş sayısını göstermektedir. Hesaplamalar sonucunda elde edilecek bağıntı ise y = 1 / (a + bx) doğru denklemidir. 16

17 Örnek Uygulamalar En küçük kareler yöntemi ile ücret doğru ve eğrisini belirleme problemi: 7 farklı işin puanlama yöntemine göre tespit edilmiş puanları ve ortalama ücretleri aşağıdaki tabloda verildiği gibidir. İşler İşin Puanı Ücreti 1000 TL x y x 2 xy 1/y x/y ,002 1, ,002 1, ,003 1, ,003 1, ,003 1, ,004 1, ,005 1, ,022 11,80 17

18 Ücret doğrusu denklemi: Örnek Uygulamalar y = a.n + b. x 2450 = 7a b xy = a. x + b = 4200a b Denklemleri çözüldüğünde a=50, b= 0,5 olarak bulunur. Bulunan değerler [y = a + bx] ifadesinde yerine konulduğunda, ücret doğrusu denklemi y = ,5 x olarak belirlenir. 18

19 Ücret eğrisi denklemi: Örnek Uygulamalar x2 1/y = a.n + x 0,022 = 7a b x/y = a. x + b. 11,80 = 4200a b Denklemleri çözüldüğünde a= 6,1 10-3, b= olarak bulunur. Bulunan değerler [y = 1/a+bx] ifadesinde yerine konulduğunda, ücret eğrisi denklemi y = [ 1 / (6, x) ] olarak belirlenir. 19

20 Ücret doğrusunun çizimi için: Örnek Uygulamalar x = 900 için y = 500, x = 600 için y = 350, x = 300 için y = 200 tespit edilen değerlerden hareketle çizilen ücret doğrusu aşağıdaki gibidir. 20

21 Örnek Uygulamalar Ücret eğrisinin çizimi için: x = 350 için y = 230, x = 450 için y = 260, x = 550 için y = 299, x = 650 için y = 351, x = 750 için y = 426, x = 850 için y = 541, x = 950 için y = 741 tespit edilen değerlerden hareketle çizilen ücret eğrisi aşağıdaki gibidir. 21

22 Örnek Uygulamalar Belirlenen ücret gruplarından hareketle ücret braketlerinin oluşturulması problemi: Puan yöntemine göre yapılan bir iş değerlendirme çalışması sonucunda en düşük puan 300 en yüksek puan 1000 olarak bulunmuş ve 100 er puan aralıklı 7 ücret grubu oluşturulmuştur. İlgili çalışma aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ücret sınıfı Sınıf aralığı puan Sınıf orta puanı

23 Örnek Uygulamalar Bölge kuruluşların ücret doğrusu denkleminin (Y= ,5 x) olduğu varsayımı altında grupların ortalama, taban ve tavan ücretleri aşağıda belirlenmiştir. Sınıf ortalama ücreti, sınıf orta puanının bölge kuruluşları için belirlenen doğru denkleminde direkt yerine konulması ile belirlenir. Ücret sınıfı Sınıf ort.ücreti

24 Örnek Uygulamalar Sınıf taban ve tavan puanlarının belirlenmesinde iki yaklaşım vardır. Birinci yaklaşımda sınıf ortalama ücretleri belirli katsayılarla çarpılarak sınıf taban ve tavan ücretleri belirlenir. İkinci yaklaşımda ise sınıf ortalama ücretine belirli oranlarda ekleme ve çıkarma yapılarak taban ve tavan ücretler belirlenir. Aşağıdaki tabloda ortalama ücret; 0.9 katsayısıyla çarpılarak taban ücretler, 1.1 katsayısıyla çarpılarak da tavan ücretler belirlenmiştir. Ücret sınıfı Taban ücret Tavan ücret İzleyen sayfada ortalama ücretlere ve taban-tavan ücretlere göre iki farklı ücret braketi çizilmiştir. 24

25 Ortalama ücrete göre ücret braketi: Örnek Uygulamalar 25

26 Örnek Uygulamalar Taban-tavan ücrete göre ücret braketi: 26