ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU I BİLDİRİLER CİLT 1. Editörler. Prof. Dr. Zekeriya Kurşun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör B E L E D

Transkript

1 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU I MAYIS 2003 BİLDİRİLER CİLT 1 Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurşun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Ü S K Ü D A R B E L E D Y E B A fi K A N L I I

2 Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayın No: 10 ISBN Takım No: ISBN Cilt-1: Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurşun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Kapak, İç Düzen Artus İletişim Sanatları Baskı, Cilt Seçil Ofset İstanbul, Ocak 2004 Üsküdar Sempozyumu Yer: Üsküdar Belediyesi Çamlıca Eğitim Merkezi Tarih: Mayıs 2003 Düzenleyen: Üsküdar Belediyesi

3 299 ÜSKÜDAR DA BİR AMERİKAN OKULU Betül Ayd n* Üsküdar ilçesi, tarihi dokusu itibariyle buram buram Anadolu kokan bir İstanbul u yansıtmaktadır. Camileri, hamamları, medreseleri ile Osmanlı nın damgasını vurduğu bir yerleşim merkezidir. Tarihi zenginliği içerisinde, Osmanlı nın yanısıra 19. yüzyılda kurulan Amerikan Okulları ndan bir tanesi de Bağlarbaşı nda bulunmaktadır. Ana caddeden geçerken fark edilmeyen, su deposu sokağında adeta gözden ırak bir mekana yerleşmiştir. Bu okulun kuruluşuna vesile olan olay ise, 1797 yılında ilk defa İzmir limanına yanaşan Amerikan ticaret gemisidir. Daha sonra, yoğun ticaret trafiği ile 1830 yılında Amerika ile Osmanlı devleti arasında ticaret anlaşması yapılmıştır. Osmanlılar ın Amerikalılar la ilk temasları Amerikan tüccarları ve misyonerleri vasıtasıyla olmuş, ülkeye Amerikalı diplomatlar, konsoloslar gelmiştir. Osmanlı Devleti, Amerika ya en ayrıcalıklı devlet statüsünü tanıyarak, tüm imtiyazlardan yararlanma hakkı vermiştir. Amerikalı misyonerler bilhassa Ermeni cemaati ile çok yakınlaşmışlardır. Daha sonra, tüm gayri müslim cemaatlerin eğitimi için eğitim kurumları açmışlardır. Amerikan Okulları Üsküdar Amerikan Kız Lisesi, ilk defa 1876 da Bahçecik te kurulmuştur. Şimdi kullanılan bina yıllarında bir süre Ermeni Yetimhanesi olarak, yıllarında kışla, 1920 de de Üsküdar Amerikan Kız Lisesi olarak kullanılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Amerikan Board Heyeti Anadolu toprakları üzerinde çalışmaya başlamıştır senesinde American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), Anadolu ya ilk temsilcilerini göndermiştir. Misyonları, kendi ifadelerine göre iyilik temelinde ne yapmalıyız? ve Nasıl yapmalıyız? şeklinde yapılanmıştır. Bu temel misyonlar doğrultusunda Amerikan Board temsilcileri önceliği eğitim programlarına vermişlerdir. Ayrıca, salık ve yayıncılık alanlarında da çalışmalar yapmışlardır. Misyonun Başlangıcı Amerikan eğitiminin gelişmeye başladığı bu dönem, eğitim alanında farklı fikirlerin gelişerek eğitimcileri etkilediği bir dönemde oluşmuştur. Dinin yeniden ön plana çıktığı, İkinci Uyanış olarak adlandırılan ve insanların dünyadaki ahlaki düzenin iyileştirilmesi fikrinden etkilendikleri bir dönemdir. Çalışanlarının çoğu iyilik için iyilik * Prof. Dr., Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

4 300 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU düşüncesinden hareketle hizmet etmeyi öne çıkaran, ancak dinden döndürmeyi hedeflemeyen bir grup olduğu bildirilmektedir. İyi ahlaklı insan yetiştirme anlayışı, bu misyonun ana hedefidir. Bu amaç doğrultusunda New England bölgesinde akademiler kurulmuştur. Akademilerin kuruluş amacında iki temel neden vardır: 1) Daha üst düzeyde eğitime (kolej, üniversiteye) hazırlık, 2) Hayatın gerekliliklerini öğretmek. İlk dönem Anadolu ya gelen misyonerlerin çoğu bu akademilerde okumuş kişilerdir yılında Anadolu da Amerikan Board Heyeti ne bağlı 233 eğitim kurumu olduğu bilinmektedir. Öğretmen kadrosunda Osmanlı tebaasında olanlar kadar Amerikan Board üyeleri de bulunmaktaydı. Düşüş ve Değişim Birinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Amerikan Board Okullarının bir kısmı Beyrut, Suriye ve Yunanistan a taşınmıştır. Temelde Hıristiyan cemaatinin çocuklarına eğitim veren bu kurumların sayısında azalma olmuştur. Hıristiyan cemaatin de zaten Anadolu yu terk etmeye başladığı dönemdir. Bağlarbaşı kampüsünün Üsküdar Amerikan a devri de bu dönemde gerçekleşmiştir ten sonra 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile Batı anlayışında laik bir eğitim sistemine geçişten sonra bu okullar ne ve nasıl yapılabilir e cevap arama yoluna yöneldiler ve eğitime devam etme kararı aldılar larda Milli Eğitim bütün yabancı okullara bir Türk Müdür Yardımcısı bulundurma zorunluluğu getirmiştir. Zaman içerisinde iki kız (Üsküdar, İzmir) ve iki erkek (Tarsus, Talas) ayakta kalmıştır. En son 1967 de Talas Okulu da kapanmıştır. Üsküdar Amerikan Kız Lisesi 1876 da kurulmuş ve bugüne kadar yaklaşık 3300 kişi mezun vermiştir. Okulun ilk Müslüman mezunu olan Semiha Malatyalıoğlu, bu okulda uzun seneler Türk müdür olarak görev yapmıştır. Kendisi anılarından bahsederken, 1926 dan sonra okulda çalışan kadronun yapısında değişiklikler olmaya başladığını bildirmiştir. Ermeni kökenli hocaların yerine de, Amerikalı hocalar ağırlık kazanmıştır. Türk öğrenci sayısı ciddi bir şekilde artış göstermiştir. Lozan Anlaşması öncesi dönemde, okulda normal bir günün İncil den bir cümlenin okunması ile başladığı bildirilmektedir. Lise-1 den itibaren üç alanda- ticaret ağırlıklı, yüksek öğrenime hazırlık ve ev idaresi olmak üzere eğitimin yoğunlaştığı belirtilmiştir ten sonra Coltage House da Türk öğretmenler Türk Dili ve Edebiyatı ile Sosyal Bilimler derslerini verirken, Amerikalı hocalar da İngilizce, Fen ve Matematik gibi dersleri vermeye başlamışlardır de Türk Müdür Yardımcısı atamaları gerçekleşmiştir de Salık Eğitim Vakfı kurulmuştur. Bu vakıf, anlam itibariyle insanları sevmek ve insanlığa hizmet etmeye yöneliktir. Sheppard tarafından Gaziantep te kurulan Amerikan hastanesi daha sonra bu vakfa devrolmuştur. Sheppard sadece bu hastaneyi kurmakla kalmamış, at üstünde eşi ile birlikte Gaziantep ve yöresine yıllarca hizmet vermiştir da karma eğitime başlanmış ve Home Economies dersinin verilmesine de son verilmiştir. Orta hazırlık sınıfına erkek öğrencilerin de alınmasıyla, Kız Okulu olma gerçeği ve imajı yıkılmıştır. Türkiye deki Amerikan okullarından binlerce kişi mezun olmuştur. Yakın çağ tarihimizde ve günümüzde, okulların kazandırdığı kurum kimliği ve İngilizce gibi evrensel bir yabancı dile hakim olma olgusu nice başarılı insanların yetişmesine neden ol-

5 ÜSKÜDAR DA BİR AMERİKAN OKULU 301 muştur. Günümüzde başarılı iş adamaları, sanatçılar, öğretmenler, uzmanlar ve akademisyenler yetişmiştir. Bu okulların öğrencilerine kazandırdığı önemli vasıflardan bazıları, hoşgörü, insanları olduğu gibi kabul etme, demokrasi anlayışı, girişimcilik ve sorumluluk duyguları olduğunu vurgulamak isterim. Örnek bir T.C. vatandaşı olmak ve kendisi, ailesi ve ülkesi adına yüksek sorumluluk anlayışı bu okulların kazandırdığı önemli özelliklerdendir. Nitekim yakın çağ tarihimizde İstanbul un işgali döneminde ve Kurtuluş Savaşı nda Anandolu da ve İstanbul da önemli kadın hareketleri olmuştur. 19 Mayıs Pazartesi günü gerçekleşen Fatih Mitinginde 50 bin kişi toplanmıştır. Ayrıca Sultanahmet ve Kadıköy mitingleri iğne atsan düşmez tarzında gerçekleşen toplum hareketleridir. Bu toplantılarda Halide Edip Adıvar, Hariciye Nazırı Hulusi Bey in kızlarından Ümran Hanım (Fransız Okulu mezunu), Neriman ve Perihan Hanım da (Amerikan Kız Koleji mezunları) Asri Kadınlar Cemiyeti ile birlikte Milli Mücadelede rol almış şahıslardır. 19 Mayıs taki Fatih mitingi İstanbul da ilk defa bir kadının kürsüye çıktığı gündür. O şöyle demiştir: Türkler ve Müslümanlar, bugün kara günümüzdür. Ancak sabahı olmayan gece yoktur. Hanımlar, bugün elimizde top ya da tüfek yok. Amam ondan büyük, ondan kuvvetli bir silahımız var: Hak ve Allah. Top ve tüfek düşer ama Hak ve Allah bakidir. Bu konuşmadan sonra alkışların sonu gelmemiştir. Kurtuluş savaşının başlamasında bu mitinglerde öncü olan kişiler kadar Türk kadınlarının inancı bu hareketlere ivme sağlamıştır. Toplumu harekete geçirirken anaların, kızların desteğini alma konusunda örnek bir kadın, kadınların başında Amerikan Okullarından yetişmiş bir Türk kadınını görüyoruz. Belki de o tarihlerde iyi eğitim alma şansına sahip, yüksek özgüveni olan kadınların nispeten daha az olması bu olguda önemli olmuştur. Kaynaklar Bilim, Yalçın Cahit, Türkiye de Çağdaş Eğitim Tarihi ( ) Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, (2002). Haydaroğlu, Polat İlknur, Osmanlı İmparatorluğu nda Yabancı Okullar Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, (1990). http: // yayinlar/ata.html. http: //www. uaa.k12.tr/uaamain.html