Klimatoloji Ve Meteoroloji. Prof.Dr. Hasan TATLI

Transkript

1 Klimatoloji Ve Meteoroloji Prof.Dr. Hasan TATLI

2 Klimatoloji ve Meteoroloji Prof. Dr. Hasan TATLI Coğrafya Bölümü Fen Edebiyat Fakültesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 2

3 Ünite 11 Bölgesel İklimler Prof.Dr. Hasan TATLI 3

4 Bölgesel İklimler İklim araştırmalarda farklı ölçeklerin çeşitliliği Makro-iklim: Çalışma alanın yatay genişliği 4x10 8 m 2 ve 6000 m ye kadar dikey ölçeği vardır. (Kıtasal ölçek) Mezo-iklim: Çalşma alanın yatay ölçeği 10 3 m 2 den 4x10 8 m 2 (Kıta-altı ölçek) Lokal-iklim: 10 3 den 10 8 m 2 büyüklüğüne kadar büyüklükteki bir bölgeyi karakterize eden mikroiklim grubun oluşturduğu iklim. Mikro-iklim: 1 ile 10 4 m 2 alan içindeki küçük iklim kategorisi Bir tarla veya park 4 Prof.Dr. Hasan TATLI

5 Şematik Olarak İklim Ölçekleri Makro-iklim Mezo-iklim Lokal-iklim Mikro-iklim Mikro-iklimler (M1 M6) Lokal-iklimler (L1 L7) Mezo-iklimler (Ms1 Ms3) M1 Mısır tarlası L1-Ekim alanları Ms1-Ovalar M2- Orman temizleme L2-Orman Ms2-Dağlar M3- Şehir vadisi L3-Kent Ms3-Havza alanı M4- Tepe-Yamaç L4-Orman M5- Buz alanı L5 ve L6 Dağ ortamı M6- Çim örtüsü L7- Çayır-mera Prof.Dr. Hasan TATLI 5

6 Sıcaklık Skalası ve evrensel ölçeği Prof.Dr. Hasan TATLI 6

7 İklim Sınıflandırması Ne, neden ve nasıl? Ne? Benzer iklime sahip bölgeleri düzenlemek Neden? İklimin ne olduğu ve farklılaştığı zaman ne anlamına geldiğini bilmek.. Nasıl? Nem, sıcaklık, buharlaşma, terleme, bitki-örtüsü, rakım, enlem, vb. gözlemleri ve sınırları (eşik) belirleyerek bir değere karar vermek -genelde bitkilerle alakalıdır. Prof.Dr. Hasan TATLI 7

8 Köppen İklim Sınıflandırması Ana iklim bölgelerini belirlemek için aylık ortalama sıcaklıkları, ortalama yağışları ve yıllık ortalama sıcaklıkları kullanır. Büyük harflerle adlandırılırlar Bu sınıflama hem yaygın kullanılır hem de çok fazla eleştirilir..! İklim ile bitkiler arasında tam uyuşma yoktur Sınırları belirleyen faktörlerde değişkenlik (variability) = iklim sınıfı sürekli değişir. 8 Prof.Dr. Hasan TATLI

9 Köppen İklim Tablosu Sınıf Sınıf İsmi Alt-kategori Alt-kategori ismi Temel Özellikler A Tropikal nemli Af Tropikal yağışlı Her mevsimi yağışlı Kısa kuru mevsim; diğer Am Tropikal muson Aylarda yoğun muson yağ. Aw Tropikal Savana Kışı kuru mevsim B Kuru BWh Subtropikal Çöl Orta-enlem çölleri BSh Subtropikal-Step Düşük-enlem kuru BWk Orta-enlem çöl Orta-enlem çöl BSk Orta-enlem Step Orta-enlem kuru C Ilıman Orta-enlem Csa Akdeniz Ilıman, kuru-sıcak yaz Csb Akdeniz Ilıman, kuru-ılık yaz Cfa Nemli subtropikal Ilıman, kuru mevsimi yok Sıcak yaz Cwa Nemli subtropikal Ilıman kuru-kış, sıcak yaz Cfb Cfc Deniz batı kıyısı Deniz batı kıyısı Kuru mevsimi olmayan ılıman, sıcak yaz Kuru mesimi olmayan ılıman, serin yaz

10 D Şiddetli Orta-Enlem Dfa Nemli karasal Nemli şiddetli kış kurak mevsimi yok Sıcak yazlar Dfb Nemli karasal Kurak mevsimi yok Ilık yazlar Dwa Nemli karasal Kuru kış, çok sıcak yazlar Dwb Nemli karasal Kuru kış mevsimi, ılık yaz Dfc Subarktik Şiddetli kış Kuru mevsim yok Serin yazlar Dfd Subarktik Şiddetli çok soğuk kış, kuru mevsim yok, serin yaz E H Kutup Dağlık Şiddetli, kuru kış, Subarktik Dwc Serin yaz Şiddetli, çok soğuk Subarktik ve kuru kış, serin Dwd yazlar Kutup Tundra, Tundra ET gerçek yaz yok EF Buz örtüsü Kalıcı buz

11 Dünyadaki iklim bölgeleri Alfebetik kategorilere ayrılmıştır A, B, C, D, E, H bölgeleri Köppen İklim Sınıflandırması Prof.Dr. Hasan TATLI

12 Köppen İklim Sınıflandırması: Sınıf A: Tropik KÖPPEN İklim Sınıflandırması A büyük harfi ile belirlenen tropik iklimler Nem ve sıcaklığa duyarlı bitki örtüsü bölgelerine dayanır.

13 Tropikal (A) Yağmurlu İklimler Bütün mevsimler sıcaktır ve kış mevsimi yoktur. Alt bölümleri, 0-15 K/G Enlemleri arasında bulunan Tropikal Yağmur Ormanı (Af) İklimlerindeki yağış farklarına dayanmaktadır. Günlük sıcaklık aralığı, en sıcak ve en soğuk aylar arasındaki farktan (yıllık aralık) daha büyüktür. En soğuk ayın ortalama sıcaklığı 18 C nin üzerinde ve Yıllık yağış 762 mm dir. Her ay yağışlı ve hiçbir ayda yağış açığı bulunmaz. Bu yüksek miktardaki yağıştan dolayı, toprak nemini hep kapasite seviyesindedir. EVT, potansiyel oranında gerçeklşir. Prof.Dr. Hasan TATLI 13

14 Am- Tropikal muson iklimi Bütün aylar sıcak, kurak geçen 2 3 ay gibi kısa mevsim dışında yağışlı muson iklimidir. Günlük sıcaklık aralığı, en sıcak ve en soğuk aylar arasındaki farktan (yıllık aralık) daha büyüktür. Mevsimsel yağış fazlalığı açıktan büyüktür Rüzgarın geri dönüşüyle ilgili belirgin kuru ve yağış mevsimi Aw- Tropikal savana iklimi Günlük sıcaklık aralığı, en sıcak ve en soğuk aylar arasındaki farktan (yıllık aralık) daha büyüktür. Yağış yılın büyük kısmında yağış açığı. Kışı, bazen ilkbaharı kurak Prof.Dr. Hasan TATLI 14

15 B iklimler:yarıkurak-kurak Birkaç alt bölümü vardır 15 Köppen İklim Sınıflandırması: Sınıf A: Prof.Dr. Kuru Hasan TATLI

16 Tüm B-iklimlerinin yıllık yağış miktarı 762 mm'den azdır. BW iklimleri kurak (254 mm'den az) ve enlem (sıcaklık) bazında çok daha fazla bölünebilir. BWh- Düşük enlemler, sıcak ve kuru BWk- Orta enlemler, serin ve kuru BWh, 18 ila 32 K - G Enlemleri arasındaki, Hadley hücre dolaşımının bir fonksiyonudur 16 Prof.Dr. Hasan TATLI

17 BS iklimleri yarı kurakdır (254 mm'den fazla fakat 762 mm'den az yağmurlu) ve enlemlere göre (termikler) daha fazla bölünebilir. BSh: Düşük enlemlerde, sıcak step iklimi ya da sıcak yarı kurak iklim BSk: Orta enlemlerde, soğuk step iklimi ya da soğuk yarı kurak iklim Buralarda buharlaşma yağıştan fazladır. Steplerde yıllık yağış miktarı mm arasında; çöllerde ise mm arasındadır. 17 Prof.Dr. Hasan TATLI

18 C iklimler- Mezo-termal ılıman Sıcak yazlar (<10 C); Hafif Kışlar (-3 ila 18 C arasındadır). Yıllık nem dağılımı alt kategorileri belirler. Köppen İklim Sınıflandırması: Sınıf C: Ilıman 18

19 C Alt-kategorileri Cf = nem yıl boyunca eşit olarak dağılır Cw = en şiddetli kurak kış ayına göre yaz aylarındaki nem oranından 10 kat fazla Cs = kışın en kurak yaz ayına göre 3 kat fazla nem; en az 1 ayı 30 mm'den az yağışlıdır Cwa : Kışı kurak ve ılık, yazı çok sıcak iklim (Muson iklimi) Cwb : Kışı kurak ve ılık, yazı sıcak fakat kısa iklim 19 Prof.Dr. Hasan TATLI

20 Csa= Kışı ılık, yazı sıcak ve kurak iklim (Akdeniz iklimi) *orta enlem kıtalarının batı kenarı Csb : Kışı ılık, yazı sıcak, kurak mevsimi kısa iklim Cfa= Kışı ılık, yazı çok sıcak her mevsimi yağışlı iklim *Orta enlem kıtalarının güneydoğu kenarı Cfb= Kışı ılık, yazı sıcak her mevsimi yağışlı iklim *Daha yüksek enlemlerdeki kıtaların batı kenarı 20 Prof.Dr. Hasan TATLI

21 D İklimleri:Orta-enlem soğuk orman iklimleri Kışlar şiddetlidir. En soğuk ayın ortalama sıcaklığı -3 C nin altında, en sıcak ayın ortalaması 10 C nin üzerindedir. Bu kuşaktaki iklimler aylarca toprağın karla örtülü kalması ve donması ile karakterize edilirler. Güneydeki bölgelerde yazları sıcaktır. 21 Köppen İklim Sınıflandırması: Sınıf Prof.Dr. D: Hasan Soğuk TATLI

22 D İklimleri Dwa: Kışı şiddetli ve kurak, yazı uzun ve sıcak iklim Dw : Kışı şiddetli ve kurak, yazı serin iklim Dwc: Kışı şiddetli ve kurak, yazı kısa ve serin iklim Dwd: Kışı çok şiddetli, yazı kısa ve nemli iklim Dfa: Kışı şiddetli yazı uzun ve sıcak, her mevsimi yağışlı iklim Dfb: Kışı şiddetli yazı kısa ve sıcak, her mevsimi yağışlı iklim Dfc: Kışı şiddetli yazı kısa serin, her mevsimi yağışlı iklim Dfd: Kışı çok şiddetli yazı kısa, her mevsimi yağışlı iklim 22 Prof.Dr. Hasan TATLI

23 E iklimler Kutup iklimi (gerçek yaz yok) Tüm yıl boyunca soğuk 23 Köppen İklim Sınıflandırması: Sınıf E: Prof.Dr. Kutup Hasan TATLI

24 E iklimler En sıcak ayın sıcaklığı 10 C nin altındadır. ET: Yazı çok kısa tundra iklimi: Bitki yetişme devresi kısa ve bitkiler cılızdır. Bu bölgede yıl boyunca sıcaklıklar sadece iki veya üç ay donma sıcaklığının üstündedir. Avrasya ve Kuzey Amerika'nın kuzeyi ile Güney Amerika'nın güneyindeki tundra alanlarında hüküm süren iklim. EF: Sürekli donmuş topraklar iklimi, bitki örtüsü yoktur. 24 Prof.Dr. Hasan TATLI

25 Köppen e göre Turkiye iklimi (FAO)

26 İklim Çeşitlerinin Dünya Haritası 26 Prof.Dr. Hasan TATLI

27 Kuzey Amerika İklim Bölgeleri

28 Güney Amerika İklim Bölgeleri 28 Prof.Dr. Hasan TATLI

29 Afrika İklim Bölgeleri 29 Prof.Dr. Hasan TATLI

30 Avrupa İklim Bölgeleri

31 Rusya İklim Bölgeleri Prof.Dr. Hasan TATLI 31

32 Asya İklim Bölgeleri Prof.Dr. Hasan TATLI 32

33 Güneybatı Asya (Orta Doğu) İklim Bölgeleri 33 Prof.Dr. Hasan TATLI

34 Avustralya 34

35 An- iklimler Tropikal Muson Prof.Dr. Hasan TATLI 35

36 Aw-İklimi Tropikal Savana Prof.Dr. Hasan TATLI 36

37 Af Tropikal Yağışlı (Tropikal Yağmur Ormanı) Prof.Dr. Hasan TATLI 37

38 Trewartha İklim Sınıflandırması (Köppen sisteminin değiştirilmiş bir versiyonu) Bu yöntem ana iklim gruplarını vejetasyon bölgelerine yakınlığı açısından yeniden tanımlamaktadır. Grup A - Yıllık kış donları olmayan yerler olarak tanımlanan tropik iklim grubudur (deniz bölgelerinde, Köppen sınırına çok yakındır). Bütün ayların ortalama sıcaklığı 18 C nin üzerindedir. 60mm nin altında yağış alan kurak ay sayısı 2 yi geçmez. Belirli bir muson iklimi yoktur. Prof.Dr. Hasan TATLI 38

39 Grup B - Köppen şeması ile aynıdır. Fakat kuraklık eşiğinin belirlenmesinde farklı formül kullanılır: 10 X (T 10) + 3P, burada T =yıllık ortalama sıcaklık, P= Nisan dan Eylül ayına kadar olan yaz yağışlarının oranıdır. Eğer bir yere ait yağış yukarıdaki formül değerinden az ise burası çöl olarak değerlendirilir (BW). Eğer yağış yukarıdaki formül değerine eşit veya büyük fakat formül değerinin 2 katından az ise bu iklim step olarak adlandırılır (BS), ve eğer yağış formül değerinin iki katından fazla ise bu iklim B grubu değildir. Prof.Dr. Hasan TATLI 39

40 Grup C - Trewartha şemasında bu kategori subtropikal iklimleri gösterir. 8 veya daha fazla ayın ortalama sıcaklığı 10 C nin üzerindedir. Cs ve Cw Köppen sistemiyle aynı anlama gelir. Fakat subtropikal iklimin Köppen sistemindeki (Cf) kadar kesin bir kurak sınırı yoktur. Ortalama yıllık yağış miktarı 890 mm den az olmalıdır. İlave olarak kurak yaz ayları 30 mm den az yağış almalı ve yağış kış aylarındaki yağışın 1/3 ünden az olmalıdır. Prof.Dr. Hasan TATLI 40

41 Grup D- Mutedil İklimler 4-7 ayın ortalama sıcaklığı 10 C nin üzerindedir. Denizel ılıman iklimler (Köppen deki Cfb ve Cwb iklimleri), Trewartha'da DO olarak adlandırılır. Karasal iklimler için 3. harfler (a veya b) silinir ve bunların yerine DC kullanılır. Soğuk aylardaki denizelliği ve karasallığı ayıran eşik Köppen deki gibi -3 C değil 0 C dir. Grup E, Subarktik İklimler 1-3 ay ortalama sıcaklığı 10 C veya üzerindedir. (Köppen Cfc, Dfc, Dwc, Dsc, Dfd, Dwd). Trewartha da bu gruplar EO ve EC olarak adlandırılırlar. EO nın anlamı denizel subarktik, en soğuk ay ortalama sıcaklığı -10 C nin üzerinde ve EC nin anlamı karasal subarktik veya boreal ve en az 1 ay ortalama sıcaklık 10 C veya altındadır. 41 Prof.Dr. Hasan TATLI

42 Grup F Kutup İklimleri FT Köppen deki ET ye karşılık gelen tundra iklimi ve FI Köppen deki EF ye karşılık gelen sürekli donmuş topraklar iklimi. Grup H Dağ iklimleri Bu iklim tipinde yükseklik belirleyici rol oynar. Prof.Dr. Hasan TATLI 42

43 Diğer iklim sınıflandırma şemaları Thornthwaite: yağış - buharlaşma ve sıcaklık - buharlaşma arasındaki ilişkiye dayanır. Mevcut meteorolojik verilerden tanımlanması kolay matematiksel ilişkiler Ayrıca yağmur veya karın yağdığı mevsimlerin bilgisini kullanır Prof.Dr. Hasan TATLI 43

44 Genetik sınıflandırma Önce iklimlerin nedenini" tanımlar ve her iklim bölgesini adlandırmak için bu bilgiyi kullanır. -hangi hava kütlesi hakimdir? Prof.Dr. Hasan TATLI 44

45 Hava kütleleri ve iklim türleri Sıcak Nemli Kuru Tropikal yağışlı Tropikal yağışlı ve kuru Tropikal kuru (çöl) Grup I Ortaenlem yağışlı Orta-enlem yaz veya kışı kuru Orta-enlem kuru (çöl) Grup II Soğuk Kutup yağışlı Kutup yağışlı ve kuru Kutup kuru (çöl) Grup III Prof.Dr. Hasan TATLI 45

46 Hava kütleleri ile iklimlerin sınıflandırılması Grup I Grup II Grup III Tür Tropikal hava hakim 1. Tropikal yağışlı 2. Tropikal yağışlı ve kurak 3. Tropikal kuru Mevsimsel tropikal/kutup havaları 4. Orta-enlem yağışlı 5. Orta-Enlem yağışlı ve kurak 5S Yazları kuru 5W Kışları yağışlı 6. Orta-enlem kurak Kutup havası hakim 7. Kutup yağışlı 8. Kutup yağışlı ve kuru 9. Kutup kuru Hava kütlesi mt veya me hakim mt/ct mevsimsel ct hakim mt veya mp hakim ct/mp mt/cp ct/cp mp hakim mp/cp CP hakim mevsimsel mevsimsel

47 Hava kütleleri ile belirlenen iklim bölgeleri Prof.Dr. Hasan TATLI 47

48 Bitki Örtüsü İklim ile yakın bağlantılıdır. Genellikle iklim verisi eksikliği için dolylı (PROXY) verileri olarak kullanılır 5 farklı vegetasyon bölgesi Ormanlar = ağaçlar; çok farklı orman türleri Örn., kozalaklı ağaç, yağmur ormanı... Çöller = seyrek bitkiler; bodur bitkiler; kaktüs Otlaklar = otlar Tayga = soğuk; yaprak dökmeyen kozalaklı bitkiler Tundra = soğuk; kurakçıl ot, yosun-çalı Prof.Dr. Hasan TATLI 48

49 11 inci Ünitenin Sonu Prof.Dr. Hasan TATLI 49