TARİHİ VE GÜNCEL GELİŞMELER IŞIĞINDA SURİYE: QOU VADİS?

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TARİHİ VE GÜNCEL GELİŞMELER IŞIĞINDA SURİYE: QOU VADİS?"

Emre Balcı
5 yıl önce
İzleme sayısı:

Şimdi fırsat ve tehditler ne? Ne yapmalı? 16 Mayıs 1916 İngiltere ve Fransa nın gizli Sykes-Picot anlaşması yaptı. Türkiye-Irak- Suriye yi paylaştı.

1 TARİHİ VE GÜNCEL GELİŞMELER IŞIĞINDA SURİYE: QOU VADİS? Orta-Doğu genelinde Suriye özelinde gelişmeler devam ediyor. Uluslararası güç aktörlerinin rol oynadığı Suriye özelindeki gelişmeleri tarihi süreç içinde kısaca sizlere hatırlatmak istiyorum. Uluslararası güçler ne yaptı? Türkiye tarihte ne yaptı? Şimdi fırsat ve tehditler ne? Ne yapmalı? 16 Mayıs 1916 İngiltere ve Fransa nın gizli Sykes-Picot anlaşması yaptı. Türkiye-Irak- Suriye yi paylaştı. Daha sonra bu anlaşmadan haberdar olan ve Rusya da dahil oldu. Suriye ve Irak Fransa nın Türkiye nin Güney Doğu'su Fransa nın Doğu Anadolu da Rusya nın paylaşımına açılıyordu. Bu gizli anlaşmaya göre 1. Rusya'ya, Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis ile Güneydoğu Anadolu'nun bir kısmı, 2. Fransa'ya, Doğu Akdeniz bölgesi, Adana, Antep, Urfa, Diyarbakır, Musul ile Suriye kıyıları, 1

3. İngiltere'ye Hayfa ve Akka limanları, Bağdat ile Basra ve Güney Mezopotamya verilecektir. 4.

1917'de Rusya'da Bolşevik ihtilali oldu ve bu anlaşmadan çekildi.

1920 Mart ta Faysal Suriye Kralı seçildi. Haziran da San Remo da Suriye Fransız mandası oldu. Suriye 3 devlet planlandı. Sahilde Alevi, Güney de Dürzi, geri kalanı merkezi Şam ın Sünni.

2 3. İngiltere'ye Hayfa ve Akka limanları, Bağdat ile Basra ve Güney Mezopotamya verilecektir. 4. Fransa ile İngiltere'nin elde ettiği topraklarda Arap devletleri konfederasyonu veya Fransız ve İngiliz denetiminde tek bir Arap devleti kurulacak, 5. İskenderun serbest liman olacaktı. 1917'de Rusya'da Bolşevik ihtilali oldu ve bu anlaşmadan çekildi Ekim inde Mekke Şerifi Hüseyin in oğlu Emir Faysal komutasında Arap güçler İngiliz kuvvetleriyle beraber Şam ı ele geçirdi ve 400 yıllık Osmanlı hakimiyeti sona erdi Mart ta Faysal Suriye Kralı seçildi. Haziran da San Remo da Suriye Fransız mandası oldu. Suriye 3 devlet planlandı. Sahilde Alevi, Güney de Dürzi, geri kalanı merkezi Şam ın Sünni. Ayrıca 5 özerk yapıyla beraber bu devlet gruplarıyla Büyük Suriye yönetilecekti: Böl ve yönet 10 Ağustos 1920'de Sevr Anlaşması imzalandı. Buna göre Türkiye dahil Suriye-Irak toprakları paylaşılıyordu. Atatürk Sakarya zaferinden sonra 20 Ekim 1921 de Türkiye Fransa ile anlaşma yaptı.hatay dışında Suriye sınırı çizildi. İskenderun sancağı olarak Fransa nın özerk bıraktığı Hatay da özel yönetim kuruldu. Türkçe resmi dil oldu.caber kalesi, Süleyman Şah türbesi Türkiye nin malı oldu. Haziran 1922 de Şam, Halep ve Alevi bölgelerinden oluşan Suriye de gevşek federasyon kuruldu.1930 da yeni anayasayla Suriye Cumhuriyeti ilan edildi. Suriye bayrağında yer alan 3 yıldız Şam, Halep ve Deyrizor u temsil ediyordu.(bugün Suriye muhalefeti kullanıyor) 2

24 Temmuz 1923 te Lozan Anlaşmasında Türkiye-Fransa Ankara anlaşmasındaki Suriye sınırı ve İskenderun sancağının özerkliği(bayır, Bucak nahiyeleri İskenderun sancağı idari sınırları dışında

3 24 Temmuz 1923 te Lozan Anlaşmasında Türkiye-Fransa Ankara anlaşmasındaki Suriye sınırı ve İskenderun sancağının özerkliği(bayır, Bucak nahiyeleri İskenderun sancağı idari sınırları dışında kalmıştır)kabul ettirilmiştir. 7 Haziran 1928 de Suriye Meclisi anayasa ile halka her alanda eşitlik ve özgürlük tanıdı. Ancak Fransa mandayı ortadan kaldıracak maddeler var, çıksın dedi. Bunlara Anayasadan çıkarılmayınca meclis lağvedildi, 14 Mayıs 1930 da Fransa nın hazırladığı anayasa devreye girdi. 20 Temmuz 1936 da Montrö anlaşması imza günü Atatürk Şimdi Antakya, İskenderun yani sancak meselemiz var diyerek hedefini ortaya koydu. Bu anlaşmayı fırsat olarak kullanmış ileri bir adım için hedef koymuştu. 9 Eylül 1936 da Fransa-Suriye bağımsızlık anlaşması yapıldı. Suriye nin Birliği ilkesi uyarında Alevi, Dürzi bölgeler Suriye ye bağlandı, ancak Antakya-İskenderun özel statü devam etti. Fransa bağımsızlık sözünü yerine getirmedi. Direniş, Anayasa yı iptal, işgal, yeni Anayasa süreci yaşandı. Atatürk 9 Eylül 1936 da Hatay a da bağımsızlık verilmesini istedi. 1 Kasım 1936 da Atatürk TBMM açılışında Milletimizi meşgul eden en önemli mesele İskenderun, Antakya havalisinin mukadderatıdır. Bunun üzerinde katiyetle durmaya mecburuz. Demiştir. Atatürk ün uluslararası gelişmeleri dikkate alarak ilmik ilmik dokuduğu süreç sonucunda Fransa Anadolu dan çıkarıldı, Türkiye-Suriye sınırı çizildi, İskenderun Sancağından Hatay önce Suriye den koparıldı sonra 30 Temmuz 1939 da Türkiye ye katıldı Nisan 1946 da bağımsız Suriye Cumhuriyeti ilan edildi. Sonraki süreçte Sosyalist Baas Parti sinin kurulması, Baas ordusunun darbesi, Mısır la Birleşik Arap Cumhuriyetini kurmaları, 1970 te hafız Esad ın darbesi, 1982 de Müslüman Kardeşlerin isyanı Ağustos-Ekim arasında Suriye nin Sovyet kontrolüne girmesini önlemek için ABD- İngiltere Ortak plan hazırlamıştı. Muhalefetin Özgür Suriye Komitesi nde toplanması, iç karışıklıkların çıkması ve dışardan Irak, Ürdün ve ihtimal olarak Türkiye nin müdahalesi öngörülüyordu. 3

İsrail için 1996 da hazırlanmış A Clean Break adlı 2000 lere doğru İsrail strateji belgesinde barış için barış yaklaşımıyla Suriye nin istikrarsızlaştırılması, vekâlet savaşları öngörülmüştü.

2000 Esat ın ölümü, oğlunun geçmesi,iyimserlik,2001 Müslüman kardeşlerin yeniden politik faaliyete başlaması,2002 ABD nin Suriye yi şeytan ekseni ülke ilanı,yaptırımlar,2005 Hariri suikastı,2007

4 İsrail için 1996 da hazırlanmış A Clean Break adlı 2000 lere doğru İsrail strateji belgesinde barış için barış yaklaşımıyla Suriye nin istikrarsızlaştırılması, vekâlet savaşları öngörülmüştü. Suriye nin içinde Güçler dengesi oluşturmak hedefti. Kendi iç barışın için İsrail le barış Esat ın ölümü, oğlunun geçmesi,iyimserlik,2001 Müslüman kardeşlerin yeniden politik faaliyete başlaması,2002 ABD nin Suriye yi şeytan ekseni ülke ilanı,yaptırımlar,2005 Hariri suikastı,2007 AB-ABD ile diyalog, İsrail saldırısı,2010 yaptırım,2011 iç karışıklık, sertlik süreci, müdahaleler, Esat gitmeli süreci 2011 yılında Suriye muhalefeti oluşturulurken kurulan Suriye Ulusal Meclisi'nin İstanbul da hazırladığı "Milli Mutabakat Tüzüğü"nde de Anayasa'da Kürt milli kimliğinin tanınması ve Kürt meselesinin çözümünün yer alması hususu vardı Fransa Dış.Bak.Juppe nin Suriye de Kürdistan kurulması için gizli plan hazırladığı iddia edildi.28 Eylül 2013 te Robin Write New York Times ta Ortadoğu haritasında Suriye yi Kürt, Alevi ve Sünni olarak 3 e bölünmüş gösteriyordu.juppe planının parçası olduğu ifade edildi. ABD merkezli RAND ın 2015 yılında hazırladığı Suriye Barış Planında Suriye nin geleceği için ademi merkezi yönetimin 4 opsiyonu hazırlanmıştı. 4

14 Eylül 2018'de Cenevre'de yapılan toplantıda da Suriye Anayasa süreci ele alınmıştı.

5 2017 yılı başında Rusya Suriye taslak Anayasası hazırlamış, Astana'da muhalefete sunmuştu. Taslak federal Suriye'nin altyapısı mahiyetinde. Kürtlere kültürel özerklik ve Suriye'nin kurucu parçalardan oluşacağı ifadesiyle siyasi bir varlık olarak tanınıyordu. 14 Eylül 2018'de Cenevre'de yapılan toplantıda da Suriye Anayasa süreci ele alınmıştı. ABD, Fransa, Almanya, İngiltere, Mısır, Ürdün ve Suudi Arabistan dan oluşan Küçük Grup un hazırladığı iddia edilen doküman basına sızdı. Dökümanda merkeziyetçi yapı yerine yönetme yetkisinin açık biçimde devri, sorumluluğun bölgesel bazda dağıtılması öneriliyor. BM'nin; Suriye hükümeti, PKK/YPG nin hakim olduğu 5

6 Kuzeydoğu Suriye ve Suriye muhalefetiyle beraber Anayasa reformu ve seçimleri yapmasını öngörüyor. Suriye deki tarihi gelişmeler kabaca böyle. Bugün ABD-İsrail, İran ın Akdeniz e inmesini engelleme, enerji kaynakları; Rusya sıcak denizlere inme, enerji kaynaklarını kontrol, ABDyi durdurma, Rusya-İran Esad ı koruma; İran Akdeniz e inme amaçları var. İsrail güvenliği için Suriye iç karışıklığı kullanıyor. Aktörlerin hepsi Kürt kartında etkin olmak istiyor. Suriye'yi ilgilendiren tarihi süreç içinde Türkiye Suriye sınırını çizdi ve bir çatışma içine girmeden tarihi gelişmeleri değerlendirerek Misak-ı Milli sınırları içinde Hatay ın Türkiye'ye katılmasını sağladı. Bugün yine bir paylaşım kavgası var. Bölgede tarihi uluslararası güçler sahnede. Türkiye'nin güvenliğini ve menfaatlerini yakından ilgilendiren bir süreç içindeyiz. Bugün Türkiye nin terör örgütlerini sınırdan uzaklaştırma, hakimiyet alanını engelleme amacı var. Fırat Kalkan ı, Zeytin Dalı'yla PKK/PYD nin Fırat'ın Batı sına geçmesi engellendi. Türkiye bundan sonraki hedefinin Fırat'ın doğusundaki terör örgütü yapılanması olduğunu açıkladı. Ama Fırat ın Doğusunda ABD destekli PKK/PYD egemen. Rusya'nın hazırladığı Anayasa taslağında özerklik var. ABD fiili olarak özerklik oluşturuyor. Suriye muhalefetinin düşüncesinde var. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zaharova, ABD nin YPG/PKK unsurlarına verdiği destekle özerk yönetim oluşturma çabalarından dolayı "Rusya'nın Fırat ın doğusundaki durumdan endişe duyduğunu" bildirmiş. "Böyle bir yarı-devlet inşası, Kürt olmayan nüfusu, Arapları, Süryanileri, Türkmenleri rahatsız eder." Demiş. Diğer taraftan ise Türkiye Münbiç'te YPG/PYD'nin Fırat'ın doğusuna geçmemesi için ABD'yle mutabakata vardı. Ortak devriyeler görev yapıyor. Rusya'nın hazırladığı Anayasa'da özerk yönetim varken, Rusya sözcüsünün Fırat'ın doğusundaki özerk yönetimden endişe duyması ne demek? Amaç YPG konusundaki Türkiye'nin endişelerini kullanarak hem ABD'yle ilgili stratejik amacına hem Suriye'de önerdikleri yapılanmaya ulaşmak mı? Rusya'nın önemli Orta Doğu uzmanları arasında gösterilen Putin in Ortadoğu politikalarındaki özel temsilcisi Mikhail Bogdanov un da hocası Vitaly Naumkin'in özerk Suriye formülü YPG nin tam hâkimiyetinin kamufle edildiği bir siyasi yapılanmayla mı oluşacak? Hep beraber Suriye için "Kuzey Irak modeli" hazırlanıyor mu? Ya sonra? Siyasi yapılanma nasıl olacak? Türkmenler, Bayır bucak bölgesi ne olacak? Tarih bize nasıl yol gösterir? Ne dersiniz siyasi çözüm nereye varıyor? Ne yapılmalıydı veya yapılmamalıydı? Ve ne yapılmalı? Ne olmalı? 6

Benzer belgeler

Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi

Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Yakın Doğu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan