TÜRK PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK BÜLTENİ

Transkript

1 1989 TÜRK PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK BÜLTENİ TURKISH PSYCHOLOGICAL COUNSELING and GUIDANCE BULLETIN Cilt / Volume: 3 Sayı / No: 23 Temmuz / July 2012 ISSN Dernekten Haberler Depremin Ardından Van da Akademik Yaşam Psikolojik Danışman Eğitiminde Süpervizyon Rehabilitasyon Danışmanlığı Psikolojik Danışman Eğitimi Nasıl Olmalıdır?

2 1989 TÜRK PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK BÜLTENİ TURKISH PSYCHOLOGICAL COUNSELING and GUIDANCE BULLETIN CİLT 3, SAYI 23, TEMMUZ 2012 Volume 3, No 23, July 2012 TÜRK PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK DERNEĞİ YAYINIDIR Publication of Turkish Psychological Counseling and Guidance Association Sahibi Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Adına Prof. Dr. Tuncay ERGENE Genel Basın Yayın Sekreteri Yrd. Doç. Dr. İlhan YALÇIN Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Fatma ARICI Yayın Komisyonu Büşra AKÇABOZAN D. Didem KEPİR Mine MUYAN E. Feyza DİNÇEL Sayfa-Kapak Tasarımı İbrahim SAĞLAM Dernek Adresi: Öncebeci Mah. Umut Sokak No: 50/4 Kolej/Ankara Tel - Faks: İnternet Adresi: pdrder@yahoo.com Baskı: PROMEDA Ofset Matbaacılık Yay. Gaz. Promosyon Ürünleri Ltd. Şti. Tel : (Pbx) Basım Tarihi ve Yeri: 2012 / Ankara Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bülteni Türk PDR-DER Üyelerine Ücretsiz Olarak Gönderilir. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bülteni Yılda İki defa Yayınlanır. Bültende Yer Alan Yazıların Sorumluluğu Yazarlarına Aittir.

3 İÇİNDEKİLER Yayın Yönetmeni Psi. Dan. Fatma ARICI dan... 2 Dernek Başkanı Prof. Dr. Tuncay ERGENE den... 3 Genel Basın Yayın Sekreteri Yrd. Doç. Dr. İlhan YALÇIN dan... 4 Dernekten Haberler Hatay Şubemiz Açıldı... 5 Evlilik ve Aile Danışmanlığı Eğitimi Gerçekleşti!... 7 XI. PDR Anabilim Dalı Başkanlar Toplantısı Kars ta Gerçekleşti... 8 Doğal Afet ve Van Depremi Deneyimi Psikososyal Destek Çalışmaları Etkinlikler Depremin Ardından Van da Akademik Yaşam Okul Psikolojik Danışmanlığında Program Geliştirme ve Değerlendime Konferansı Paylaşımlar Lisans Düzeyindeki Psikolojik Danışman Eğitiminde Süpervizyon Süreci: Ankara Üniversitesi Örneği Rehabilitasyon Danışmanlığı Senin Adın Öğretmen Tartışıyoruz Psikolojik Danışman Eğitimi Nasıl Olmalıdır? Röportaj Ankara Çocuk İzlem Merkezi Anıyoruz Rollo May Tanıyoruz Samsun RAM ODTÜ Öğrenme ve Öğrenci Gelişim Birimi (ÖGEB) Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışma Anabilim Dalı Yerleşkesinde Zombilerle İnsanların Oyun Oynayarak Sosyalleştikleri Üniversite: University of North Carolina at Greensboro - UNCG

4 Lisans Düzeyindeki Psikolojik Danışman Eğitiminde Süpervizyon Süreci: Ankara Üniversitesi Örneği Arş. Gör. Gökhan ATİK Ankara Üniversitesi Son yıllarda, Türkiye de Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında tartışılan konuların başında üniversitelerde nasıl bir psikolojik danışman eğitimi sağlandığı yer almaktadır. Psikolojik danışman eğitiminin önemli bir parçası olarak karşımıza çıkan süpervizyon süreci de, ele alınan tartışma konuları kapsamındadır. Ülkemizdeki süpervizyonla ilgili yapılan çalışmalar incelediğinde, son birkaç yıl içinde bu konuya yönelik bir ilginin oluşmaya başladığı görülmektedir. Mevcut çalışmalar, çoğunlukla betimsel nitelikte olmakla birlikte, derleme türü yazılara ulaşmak da mümkündür. Ancak, şu anki çalışmalar başlangıç niteliğinde olduğu için bu çalışmalara ek olarak süpervizyonun nasıl yürütüldüğüne ilişkin ülkemizde yapılanları ortaya koyacak yeni çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yazı kapsamında da, okuyuculara süpervizyonla ilgili kısa bir bilgi vermek ve Ankara Üniversitesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışma programında, lisans düzeyinde yürütülen Bireyle Psikolojik Danışma Uygulaması dersi kapsamındaki süpervizyon çalışmalarını tanıtmak amaçlanmaktadır. İngilizce de supervision olarak ele alınan bu kavramın gözetim ve denetim, denetim ya da denetim altında uygulama gibi Türkçe kullanımları bulunmaktadır. Ancak bu kullanımlar, kavramın İngilizce anlamını tam olarak karşılamadığı için, yazının tamamında, Türkçe karşılık olarak süpervizyon sözcüğü kullanılmıştır. Süpervizyon etimolojik olarak üst-bakış (oversee) anlamına gelmektedir. Kapsamlı bir tanımla ele alındığında; süpervizyon, bir mesleğin daha deneyimli bir üyesinin, daha az deneyimli bir üyesine ya da üyelerine sağladığı bir müdahale şeklidir. Süpervizyon ilişkisi; a) değerlendirmeye dayalı ve hiyerarşik bir yapıda olabilir, b) uzun zaman alabilir ve c) danışanlara sunulan mesleki hizmetlerin niteliğini izlemeyi ve ilgili meslek alanında çalışmaya başlayacak kişileri denetlemeyi (gatekeeping) amaçlar. Tüm bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda, süpervizyon bir süreç olarak ele alınabilir. Bu süreçte; psikolojik danışman adayının mesleki gelişimini arttırma, sunulan hizmetleri izleme ve denetleme ve danışma hizmeti alan kişinin iyi oluşunu koruma gibi önemli unsurlar dikkat çekmektedir. Bernard ve Goodyear a göre, ruh sağlığı alanındaki her bir meslek elemanının süpervizyon becerilerini edinmesi ve süpervizyon sürecinden geçmesi gerekmektedir. Ülkemizde ruh sağlığı alanında önemli hizmetler sunan Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanı çalışanlarının da bu süreçten geçmeleri ve sonraki meslek yaşamlarında da bu süreci devam ettirmeleri önemlidir. Bu alanda yetişecek öğrencilerin, psikolojik danışma süreciyle ilgili kuramsal ve uygulamalı eğitimleri almalarının yanı sıra, süpervizyon sürecinden de geçmeleri gerekmektedir. Süpervizyon süreci, psikolojik danışman eğitiminin önemli bir saç ayağı olarak 24

5 düşünülebilir. Bu sürecin ihmal edilmesi, psikolojik danışman niteliklerinin sorgulanması anlamına gelebilir. Süpervizyon sürecinin nasıl şekilleneceği, süpervizyon verenin benimseyeceği model ya da modellere göre belirlenir. Süpervizyon modelleri, süpervizyonun yapılması için gerekli olan bilgi ve becerilerin organize edilmesinde kuramsal bir çerçeve sağlamaktadır. Psikolojik danışma kuramları gibi, süpervizyon modelleri de müdahalelerin seçimi ve sürecin değerlendirilmesi açısından bir kılavuz işlevi görmektedir. Süpervizyon ile ilgili alan yazında birçok modelden bahsedilmektedir. Bu modellerin bazıları psikoterapi yaklaşımları (örneğin psikodinamik yaklaşım, bilişsel-davranışçı yaklaşım gibi) üzerine kurulmuştur. Diğer modeller ise, yalnızca süpervizyon sürecine yönelik geliştirilen, gelişimsel modeller (aşama modelleri, süreç modelleri gibi) ve sosyal rol modelleri (ayrıştırıcı model discrimination model gibi) olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmada yer verilen süpervizyon uygulama örneğinde özellikle ayrıştırıcı model ile gelişimsel modeller birlikte kullanılmıştır. Borders ve Brown a göre, bu iki model birbirini tamamlamaktadır. Ayrıştırıcı model, Bernard tarafından geliştirilen ve süpervizyon alan yazınında en iyi bilinen modellerden biridir. Bu model, birtakım süpervizör rollerini öğretmen, psikolojik danışman ve müşavir içeren sistemden oluşmaktadır. Gelişimsel modeller ise, psikolojik danışmanın süpervizyon içerisindeki gelişimini ele almaktadır. Psikolojik danışmanın süreçteki ilerleme düzeyi genel gelişim düzeyi (örneğin, kavramsal işleyişi) ile ilişkilidir ve psikolojik danışmanın gelişimi yaşam boyu devam etmektedir. Kişinin nitelikli bir psikolojik danışman haline gelmesi yaklaşık olarak yıllık bir zaman almaktadır. Bu iki modelin birlikte kullanımını, Kuzey Karolina Üniversitesi nde (The University of North Carolina- Greensboro) misafir araştırmacı olarak bulunduğum zamanlarda, Dr. L. D. Borders ın süpervizyonla ilgili kuramsal ve uygulamalı derslerinde gözlemleme fırsatım oldu. Bu iki modelin bir arada işlenişine yönelik gözlemlerim neticesinde, lisans düzeyinde bir süpervizyon süreci oluşturmaya çalıştım. Ankara Üniversitesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışma programında, lisans düzeyinde yürütülen Bireyle Psikolojik Danışma Uygulaması dersi kapsamındaki süpervizyon sürecinden bahsetmeden önce, dersin işlenişi hakkında kısaca bir bilgi vermenin faydalı olacağını düşündüm. Bu ders eğitim öğretim yılı içerisinde yürütülmüştür. Yaklaşık olarak 14 haftalık bir eğitim süreci içerisinde, 11 psikolojik danışman adayı ile birlikte bu ders yürütülmüştür. İlk 7 haftada, psikolojik danışma sürecinde kullanılan temel ve ileri düzey terapötik beceriler, psikolojik danışma sürecinin aşamaları ve bazı temel etik konular ele alınmıştır. Daha sonraki haftalarda ise, psikolojik danışma uygulamalarına başlanmış ve ders saatlerinde sadece yapılandırılmış akran grup süpervizyonları için toplanılmıştır. Bireysel süpervizyon oturumları için ayrıca görüşme saatleri belirlenmiştir. Psikolojik danışman adaylarından en az iki danışanla psikolojik danışma yapmaları istenmiştir. Adaylar istediklerinde daha fazla kişiyle de psikolojik danışma yapabilmişlerdir. Psikolojik danışma uygulamaları için danışan bulunması, kendi eğitim yaşantılarımı da düşündüğümde, hep sıkıntılı bir konu olmuştur. Bu tür bir uygulama, çoğu kez etik olmayan durumların da oluşmasına sebep olmaktadır. Uygulamalar kapsamında, öğrenciler kendi çabaları ile danışan bulmaya çalışsalar da, süreci daha kontrollü hale getirmek için, üçüncü sınıf Rehberlik ve Psikolojik Danışma öğrencileri uygulamalarda danışan olarak yer almaları için teşvik edilmiştir. Bunun için, aynı dönemde üçüncü sınıf öğrencilerine verdiğim Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri dersinde, son sınıf öğrencilerinin psikolojik danışma uygulamalarından bahsedilmiş ve alandaki kişilerin süreci danışan rolünde deneyimlemelerinin önemi vurgulanmıştır. Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri dersinde işlenen konuların daha net anlaşılması için de böyle bir deneyimin faydalı olabileceğinin altı çizilmiştir. Son olarak, ilgiyi daha da arttırmak adına, en az beş oturum danışan olarak sürece dahil olduklarında, ek başarı puanı alacakları söylenmiştir. İlk defa denenen bu uygulamaya öğrencilerin yoğun bir talebi olmuştur. Gizlilik ve gönüllülük esasına dayalı olarak yapılan başvurular psikolojik danışman adaylarına yönlendirilmiş ve uygulamalar başlatılmıştır. Psikolojik danışma oturumları öncesi, danışman adayları tarafından danışanlarla ön görüşmeler yapılmış ve bilgilendirilmiş onay formları imzalatılmıştır. Uygulamalarda psikolojik danışman adaylarından, yaptıkları her bir oturumun sesli ya da görüntülü kaydını dersin öğretim görevlisine ulaştırması istenmiştir. Bu kayıtlara yönelik herhangi bir yazılı döküm (transkript) istenmemiştir. 25

6 Buradaki amaç, öğrencilerin yazılı döküm ile zaman kaybetmelerini engelleyip, daha çok psikolojik danışma oturumu yapmalarını sağlamaktır. Bireysel süpervizyon sürecinde, psikolojik danışman adaylarının yaptıkları tüm oturumlara süpervizyon vermek yerine, kesitsel olarak seçilen oturumlara bireysel süpervizyon verilmiştir. Bu oturumların ilk, orta ve son oturumlardan olması istenmiştir. Buradaki amaç, psikolojik danışman adayının süreç içindeki gelişimini izlemektir. Sonuç olarak, her bir adayla toplamda üç bireysel süpervizyon oturumu yapılmıştır. Süpervizyon oturumları yaklaşık olarak 55 dakika sürmüştür. Psikolojik danışman adayı süpervizyon oturumuna gelmeden önce Oturum Değerlendirme Formu nu doldurarak birkaç gün öncesinden ses ya da görüntü kaydı ile birlikte dersin öğretim görevlisine ulaştırmak zorundadır. Bu form içerisinde yer alan sorular şu şekildedir: 1) Danışana ait bilgilerin kısaca verilmesi, 2) oturumun kısa bir özetinin verilmesi, 3) psikolojik danışmanın bu oturumdaki odağının ve amaçlarının yazılması, 4) vak anın kavramsallaştırılması, 5) psikolojik danışmanın süreçte iyi giden şeylere yönelik duyguları ve nedenleri, 6) psikolojik danışman süreçte neyi farklı yapmak isterdi, neden? ve 7) psikolojik danışmanın süpervizyonda tartışmak istediği konular nelerdir? Süpervizyon oturumu öncesinde, ses ya da görüntü kaydı, değerlendirme formu ile birlikte incelenmekte ve süpervizyona ilişkin notlar alınmaktadır. Değerlendirme esnasında birçok konunun süpervizyon sürecinde ele alınma ihtiyacı doğabilir. Ortaya çıkan bu konular arasından en önemli üç konuyu seçmek ve süpervizyon sürecinde sadece bunları ele almak faydalıdır. Süreçte birçok şey aynı anda ele alındığında, bu durum aday için kafa karıştırıcı olabilmekte ve sürecin etkililiğini azaltabilmektedir. Bu uygulama, Dr. L. D. Borders ın süpervizyonla ilgili derslerinde üzerinde durduğu konulardan birisidir. Süpervizyon sürecinde ağırlıklı olarak, değerlendirme formu ve öncesinden tutulan notlar üzerinden dönüt verilmektedir. Süreç olabildiğince adayın farkındalığını arttırmaya yöneliktir. Adayın güçlü yanları ve yeterlilikleri özellikle vurgulanmaktadır. Süreçte süpervizyon veren kişi (süpervizör), adayın içinde bulunduğu gelişim sürecine göre, uygun roller (öğretmen, psikolojik danışman ve müşavir) arasında geçiş yapabilmektedir. Bireysel süpervizyon sürecine ek olarak, belirlenen ders saatlerinde adaylarla yapılandırılmış akran grup süpervizyonu için toplanılmıştır. Bu yöntem, Borders tarafından geliştirilen sistematik bir süpervizyon sürecidir. Bu süreçte küçük gruplar (3-6 kişi) oluşturulmakta, deneyimli bir süpervizör gruba liderlik etmektedir. Ders kapsamında da, on bir kişilik ana grup, beş ve altı kişilik olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Her bir grupla süreç, yaklaşık olarak 90 dakika sürmüştür. İlk grup oturumunda, üyeler öğrenme amaçlarını belirlemiştir. Liderin açık ve güvene dayalı bir iletişimi içeren destekleyici bir grup ortamı sağlaması gerekmektedir. Her bir oturumda, psikolojik danışman adayları sırasıyla yürütmüş oldukları psikolojik danışma oturumlarından ses kaydı dinlettirmiş ya da görüntü kaydı izlettirmiştir. Sonrasında, süpervizyon ihtiyaçlarıyla ilgili akranlarından dönüt istemişlerdir. Akranlar dönüt verirken, birtakım roller (danışan, psikolojik danışman, eş, arkadaş gibi), bakış açıları (teorik bakış açısı, danışanın değerlendirilmesi, sorunun kavramsallaştırılması gibi) ya da görevler çerçevesinde görüş belirtmeye çalışmaktadır. Bu yöntemle, dönüt alan kişi birçok sesi, farklı rollerden duyabilmektedir. Yapılandırılmış akran grup süpervizyonu ile ilgili ayrıntılı bilgiye Borders ın (1991) A systematic approach to peer group supervision (Akran grup süpervizyonuna yönelik sistematik bir yaklaşım) adlı makalesinden ulaşılabilir. Sonuç olarak değerlendirildiğinde, bu dersin işlenişi ve süpervizyon süreci belli yaşantılar üzerinden şekillendirilmiştir. Bu açıdan kendi içerisinde belirli sınırlılıkları barındırması kaçınılmazdır. Ancak, sınırlılıkları ele almak yerine, bu sürecin adaylar üzerinde yarattığı olumlu etkiler üzerinde durmak daha anlamlı görünmektedir. Bu süreçte dikkat çeken noktalardan biri, adaylar bireysel ve yapılandırılmış akran grup süpervizyonunun bir arada olmasının birbirini tamamlayan bir süreç olduğunu vurgulamışlardır. Bireysel süpervizyonda süpervizör destek sağlarken, grup süpervizyonunda bu destek 26

7 akranlarından alınmıştır. Grup süreci, adayların süreçte yalnız olmadıklarını, diğer akranlarının da benzer süreçlerden ve zorluklardan geçtiklerini göstermiştir. Bu da, süreci normalleştirme açısından büyük bir önem arz etmektedir. Bir diğer nokta ise, adayların süpervizyon oturumlarından sonra kendilerine daha çok güvendiklerini ve kendilerini yetkin algıladıklarını ifade etmişlerdir. Son olarak, psikolojik danışman adaylarının hem kendilerine hem de danışma sürecine yönelik farkındalıklarının arttırılmasının amaçlandığı süpervizyon sürecinde, bu amacın önemli bir ölçüde gerçekleştiği düşünülmektedir. Psikolojik danışman adayları hem terapötik becerilerin kullanımı açısından kendilerini gözden geçirmişler hem de kendi özelliklerinin sürece nasıl yansıdığı, danışanla nasıl bir ilişki kurulduğu, vakanın kuramsal yaklaşımlara göre nasıl kavramsallaştırıldığı gibi birçok konuda farkındalık kazanmışlardır. KAYNAKLAR Bernard, J. M. (1979). Supervision training: A discrimination model. Counselor Education and Supervision, 19, Bernard, J. M. (1997). The discrimination model. In C. E. Watkins, Handbook of psychotherapy supervision (pp ). New York: Wiley. Bernard, M. J., & Goodyear, R. K. (2009). Fundamentals of clinical supervision (4 th Ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson. Borders, L. D. (1991). A systematic approach to peer group supervision. Journal of Counseling & Development, 69, Borders, L. D., & Brown, L. L. (2005). The new handbook of counseling supervision. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Büyükgöze-Kavas, A. (2011). Bireysel ve grupla psikolojik danışma uygulamalarına yönelik bir değerlendirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(2), Koç, İ. (2011, Ekim). Psikolojik danışma süpervizyonunda kişilerarası süreci hatırlatma tekniği. XI. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, 3-5 Ekim, İzmir. Siviş-Çetinkaya, & Karaırmak, Ö. (2012). Psikolojik danışman eğitiminde süpervizyon. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37), Zeren, Ş., & Yılmaz, S. (2011). Bireyle psikolojik danışma uygulaması dersini alan öğrencilerin süpervizyona bakış açıları: Yeditepe Üniversitesi Örneği. XI. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, 3-5 Ekim, İzmir. REHABİLİTASYON DANIŞMANLIĞI Psi. Dan. Nur KARAMAN Özel Öğretilebilir Çocukları Koruma Derneği Özel Eğitim Merkezi Psikolojik danışmanların çalışma alanlarından biri olan özel eğitim ve rehabilitasyon alanında, Türkiye deki özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin yoğunluğu ölçüsünde psikolog ve/veya psikolojik danışmanlar görev almaktadır. Özel gereksinimli bireylerin, toplum içindeki rollerini gerçekleştirebilecekleri ölçüde toplumsal beceri kazanmalarını, başkaları ile ilişki kurabilmelerini, çevrelerine uyum sağlayabilmelerini, en önemlisi kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmeleri için temel yaşam becerilerini geliştirmelerini amaçlayan özel eğitim kurumları, genel amaçlar doğrultusunda geliştirilen yöntemler kullanarak öğrencilerin eğitimini üstlenir. Mümkünse özel gereksinimli bireyleri, profesyoneller yardımıyla üst öğrenime, iş ve meslek yaşamına hazırlar. Evet, bu mümkündür. Ancak Türkiye de olabildiğince özel gereksinimli bireyin sözü geçen amaçlar doğrultusunda yetişebilmesi için, rehabilitasyon alanında yetkin psikolog ve/veya psikolojik danışmanların profesyonel hizmeti şarttır. Psikolojik danışman ve/veya psikologların rehabilitasyon alanındaki görev tanımları Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği nde açıktır. Bana göre hepsinden önce, alanda çalışan psikolog ve/ veya psikolojik danışmanların en önemli görevi, kurum çalışanlarının çalışma motivasyonlarını en üst düzeyde tutmaktır. Başta kurum yönetimi ve çalışanlarının motivasyonunun yüksek olması, çalışmaların verimliliği açısından oldukça önemlidir. Özel eğitim alanında yıllarca çalışmış olmak, belirli bir tükenmişlik düzeyini de beraberinde getirebilmektedir. Özel gereksinimli öğrencilere kazandırılacak olan beceriler, defalarca tekrarlanan etkinlikler gerektirebilmekte; bu etkinliklere kısa bir ara verildiğinde ise beceride gerileme görülmesi söz konusu olabilmektedir. Dolayısıyla 27