SORULARLA FINANSAL KIRALAMA

Transkript

1

2 istanbul TiCARET ODASI YAYlN NO: SORULARLA FINANSAL KIRALAMA (TÜRKiYE UYGULAMASI) Hazırlayan H. Tülay Güzel istanbul, 996

3 & MATBAACIUK VE LTD. ŞTi. Yerebatan Caddesi, Salkım Şögüt Sokak No: 5, 344 O Cağaloğlu/lstanbul Tel : (022) Fax: (022) 5 2 0

4 içindekiler Sayfa No. Finansal Kiralama (Leasing) Ne Demektir? Finansal Kiralamanın Tarihsel Gelişimi Nas ıl dır? Kiralama Şekilleri Nelerdir? Doğrudan Kiralama (Director Single lnvestor Lease) Dolayi ı veya Aracılı Kiralama (Leveraged Leasing) Sözleşmenin Yüksenilmesi Yoluyla Kiralama Finansal veya Mali Amaçlı Kiralama (Financial Lease) Ne Demektir? Faaliyet veya işletme Kiralaması (Operating Lease) Ne Demektir? Kira Süresi Sonunda Kiracıya Mal Üzerinde Hak Tanıyan Kiralama Türleri Nelerdir? Satın Alma Tercihli Kiralama (Lease W ith Purchase Option) Kredi Kefaleti (C red it Bail)..., Satış ve Geriye Kiralama (Sale and Lease Back) Ne Demektir? Satışa Yardımcı Kiralama (Sal es Ai d Leasing) Ne Demektir? Destekli-Kaldıraçlı Kiralama (Leveraged Lease) Ne Demektir?... 8 O. Trampa Kiralama (Swap Lease) Ne Demektir? iyileşen Kiralama (Upgrade Lease) Ne Demektir? Tesis Kiralaması (Piant Lease) Ne Demektir? Geniş Kapsamlı Kiralama Ne Demektir (B lanket Lease)?... 20

5 4. Deneme Süresi Kiralama (Trial Period Lease) Ne Demektir? iş Ortaklığı Yolu ile Kiralama (Joint Venture Lease) Ne Demektir? Dönen Kiralama (Revolving Lease) Ne Demektir? Tam Ödemeli Kiralama (Full Pay-Out Lease) Ne Demektir? Seken Ödemeli Kiralama (Skipped Payment Lease) Ne Demektir? Vergi Kiralaması (Tax-Based Lease) Ne Demektir? Net ve Brüt Kiralama Ne Demektir? Yüzde Kiralama ( Percentage Lease) Ne Demektir? Yurtiçi Kiralama (Domestic Lease) Ne Demektir? Uluslararası Kiralama (International Lease) Ne Demektir? Finansal Kiralama Nasıl Yapılır? işletmeler Finansal Kiralamaya Hangi Durumlarda Başvurmaktadırlar? Finansal Kiralama işlemlerine ilişkin Yasal Düzenleme Nedir? Finansal Kiralama Sözleşmesini Tanımlayınız? Finansal Kiralama Sözleşmesinde Yer Alan Taraflar Nelerdir? Finansal Kiralama Sözleşmesinin Konusu Nedir? Finansal Kiralama Sözleşmesinin Süresi Ne Kadardır? Finansal Kiralama Bedeli Nasıl Belirlenmektedir? finansal Kiralama Sözleşmesinin Şekli ve Tesciline Ilişkin Düzenleme Nasıldır? Finansal Kiralama Konusu Malın Satın Alınmasına ilişkin Düzenleme Nasıldır?... 3

6 34. Kiracının Sözleşmeden Doğan Hak ve Borçları Nelerdir? Kiralayan Şirketin Sözleşmeden Doğan Hak ve Borçları Nelerdir? Finansal Kiralama Sözleşmesi Ne Zaman Sona Erer ve Hangi Hallerde Feshedilir? Kiracının iflası ve Kiracı Aleyhine icra Takibine Ilişkin Düzenlemeler Nelerdir? Finansal Kiralama Sözleşmesinin Tabi olduğu Hükümler Nelerdir? Kiralayanın itl.ası Halinde ve Kiralayanın Aleyhine Ic ra Takibine Ilişkin Düzenlemeler Nelerdir? finansal Kiralama işlemlerinde Gümrüğe Dair Işlemler Nelerdir? Ç3ümrük Vergilerinin Teminata Bağlanmasına Ilişkin Düzenlemeler Nelerdir? Teminat Olarak Kabul Edilecek Kıymetler Nelerdir? Teminat Nereye Verilmektedir? Teminatın Değerlendirilmesi ve Değiştirilmesine Ilişkin Düzenlemeler Nelerdir? Teminat, Hangi Şartların Varlığı Halinde iade Edilir? Finansal Kiralama Sözleşmesi Vergi, Resim ve Harçlardan Muaf mıdır? Finansal Kiralamq işlemlerinin Yatırım indiriminden Yararlanabilmesi Için Gerekli Şartlar Nelerdir? Kiralayan Açısından Yatırım indirimi Ne Zaman Başlar? Kiralama Konus~:~ Malın Başkasına Devredilmesi Halinde Yatırım Indiriminden Kim Yararlanacaktır? Finansal Kiralam.a Sözleşmesinin ihlal Edilmesi Halinde Yatırım Indirimi Uygulaması Devam Eder mi?... 43

7 5. Finansal Kiralama işlemlerine Uygulanan Katma Değer Vergisi Oranı Nedir? Finansal Kiralamaya Konu Olan Taşınır (Menkul) ve Taşınmaz (Gayrimenkul) Mallar Uzerinden Ayrılan Amortisman Oranı Nedir; Yeniden Değerlemeye Ilişkin Düzenlemeler Nelerdir? Finansal Kiralama Bedelleri Gider Olarak Kaydedilir mi? Finansal Kiralama Kapsamına Alınan Yatırım Projelerine Uygulanan Mali Destekler Nelerdir? Finansal Kiralama işlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Nasıl Yapılmaktadır? Finansal Kir?lama Şirketlerinin Hukuki Yapısı ve Kuruluşuna Ilişkin Yasal Düzenleme Nedir? Türkiye'de FJnansal Kiralama Şirketlerinin Kuruluşuna Ilişkin Şartlar Nelerdir? Yabancı Finansal Kiralama Şirketlerinin Türkiye'de Şube Açmaları na Ilişkin Şartlar Nelerdir? Finansal Kiralama Şirketleri Ne Zamana Kadar Faaliyete Geçmelidirler? Finansal Kiralama Şirketlerinin Denetimine ilişkin Düzenlemeler Nelerdir? Finansal Kiralama Şirketlerinin Faaliyetlerine ilişkin Sınırlamalar Nelerdir? izne Tabi Finansal Kiralama işlemleri Nelerdir? Finansal Kiralama'nın işletmelere Sağladığı Faydalar Nelerdir? Finansal Kiralamanın Finansman Şirketlerine Sağladığı Faydalar Nelerdir? Finansal Kiralamanın Ülke Ekonomisine Sağladığı Faydalar Nelerdir? Finansal Kiralamanın Dezavantajları Nelerdir?... 55

8 67. Türkiye'de Yapılan Başlıca Finansal Kiralama Türleri Nelerdir? Finansal Kiralama işleminin Gelişimi Nasıldır? TABLOLAR Tablo :Türkiye'de Yurtiçi ve Yurtdışı Finansal Kiralama Işlemlerinin Sektörel Dağılımı Tablo 2 :Finansal Kiralama Şirketleri Toplulaştırılmış Kar ve Zarar Cetveli Tablo 3 : Finansal Kiralama Şirketleri Hakkında Genel Bilgiler... 6 TÜRKiYE'DE FAALiYET GÖSTEREN FiNANSAL KiRALAMA ŞiRKETLERi ULUSLARARASI VE BÖLGESEL FiNANSAL KiRALAMA KURULUŞLARI ÇJ=ŞiTLi ÜLKELERDEKi FiNANSAL KIRALAMA KURULUŞLARI KA YNAKÇA... 72

9

10 ÖN SÖZ Firmaların ticari Ve sınai faaliyetlerini gerçekleştirebiirnek için ihtiyaç duydukları duran varlıkları satın almak yerine belirli kira ödemeleri karşılığı kullanım hakkı imkanı tanıyan finansal kiralama işlemi (leasing), banka kredilerine alternatif orta vadeli bir finansman yöntemi olarak doğmuştur. Bu yöntem, 930'u yıllarda Dünya Ekonomik bu h ran döneminde yaşanan finansman güçlükleri ve daha sonra 2. Dünya Savaşı dönemi sonrası yaşanan teknolojik gelişmeler neticesinde işletmelerin yenileme ve modernleşme harcamalarındaki artış ile birlikte gelişme göstermeye başlamış; çok şubelifinans kuruluşları ve şirketler kanalıyla tüm dünyaya yayılarak uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Üretim ve yatırım sürecinde gerekli finansmanı özkaynakların ı harcamadan elde etme imkanı sağlayan; işletmelere nakit akışına, kiralanan malın ekonomik ömrünü ve yatırımın verimine uygun ödeme imkanı sağlayan ve banka kredilerin~ kıyasla maliyeti daha düşük olan bu yöntem özellikle KOBI'lerin yatırım projelerini gerçekleştirme sürecinde önemli bir role sahiptir. Ülkemizde 985 yılından itibaren tanınmaya başlayan996 yılı itibarıyla 60 firma tarafından gerçekleştirilen; 995 yılında 6,002 milyar TL işlem hacmine ulaşan finansal kiralama işlemleri, Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği sürecinde rekabet.gücünü artırarak varlıklarını sürdürme çabası nd? olan KOBI'ler açısından daha da önem kazanmaktadır. KOBI'ler finansal kiralama sayesinde teknolojik açıdan yeni makina ve teçhizatı kiralayarak imalat kapasitelerini ve ürün kalitesini artırma imkanı elde edebilmektedir. Finansal Kiralama işleminin özelliklerinin, türlerinin, işleyişinin ve ilgili yasal düzeniemelerin sorularla açıklandığı bu çalışmanın başta üyelerimiz olmak üzere imalat ve hizmetler sektöründe faaliyet gösteren tüm firmalara ve diğer ilgili kişi ve kuruluşlara yararlı olmasını diler; çalışmayı gerçekleştiren Odamız Etüt ve Araştırma Şubesi Araştırma Raportörü H. Tülay Güzel'e teşekür ederim. Prof. Dr. ismail Özaslan Genel Sekreter

11

12 . Finansal Kiralama (Leasing) Ne Demektir? Leasing kelime anlamıyla kiralama demektir. Kiralama ise en genel tanımıyla herhangi bir varlığın mülkiyetini devralmadan sadece kullanım hakkını bir süre için elde etmektir. işletmeler faaliyetlerini gerçekleştirebiirnek için ihtiyaç duydukları duran varlıkları satın almak yerine belirli dönemlerde gerçekleştirecek sabit ve değişken ödemeler karşılığı kiralama yoluna gidebilirler. Bu tür kiralama anlaşmalarında kiralama süresi kiralanan varlığın ekonomik ömrünün büyük bir bölümünü kapsamaktadır. Leasing, uygulamada sabit varlık kiralaması, uzun vadeli kiralama, teçhizat kiralaması, finansal kiralama adlarıyla kullanılmaktadır. Leasing işlemlerinde kira sözleşmesinin belirgin öğeleri bulunmakla birlikte, bu sözleşmelerde satış sözleşmesi ile taksitli satışların öğeleri biraraya getirildiğinden kavramı tam olarak ifade edilebilmesi açısından uygulamada ingilizce leasing sözcüğünün kullanılması önerilmektedir. Avrupa Leasing Birliği (European Leasing Association-) tarafından yapılan tanımlamaya göre leasing, belirli bir süre için kiralayan (lessor) ve kiracı (lessee) arasında düzenlenen; kiracı tarafından seçilip kiralayan tarafından üreticiden satın alınan taşınır veya taşınmazın mülkiyetini kiralayanda, kullanı mını ise belirli bir kira ödemesi karşılığında kiracıya bırakan bir sözleşmedir. Kiralama sözleşmesinde, kiralanan varlığın kullanım hakkı kısa bir süre için kiralayana devredilebileceği gibi uzun vadede kiralanan varlığın kiracıya devredilmesi de sağlanabilir. Kiralama sözleşmelerinin kısa veya uzun vadeli olarak sınıflandırılmasına göre faaliyet-işletme kiralaması ile finansal kiralama tanımları yapılmaktadır. 2. Finansal Kiralamanın Tarihsel Gelişimi Nasıldır? Tarihsel geçr.nişi oldukça eskilere dayanan finansal kiralama ilk olarak MO 2000 yıllarında toprak işleme aletlerinin, daha sonraki yıllarda ise gemi, arazi ve binaların kiralanmasında kullanılmaya başlanmıştır.

13 840'ı yıllarda demiryolu vagonlarının kiraya verilmesi ile ilk kiralama şirketi olan Birmingham Wagon Company, madencilere beş ila sekiz yıl sabit dönemli vagon kiralaması yapmıştır. 877 yılında ise A.B. D. 'de Beli telefon şirketi telefon cihaz Iarının satışı yerine müşterilere kiralanması yoluna gitmiştir. ikinci Dünya Savaşı ile beraber savaş malzemelerinin kiralanması ile finansal kiralama yenidengündeme gelmiş; savaş sonrası dönemde başta inşaat sektöründe olmak üzere yatırımlardaki hızlı artış ve bunun sonucunda ortaya çıkan sermaye kısıtı, leasing'in hızla gelişimine olanak sağlamıştır. Çağdaş anlamda ilk modern finansal kiralama şirketi 952 yılında Henry Sct:ıoenfield tarafınçan A.B.D.'de kurulmuş; A.B.D.'yi Kanada, Ingiltere, Fransa, ıtalya ve Japonya izlemiştir. 960'ı yıllarda sanayileşmiş ülkelerde kurulup gelişen leasing işlemleri, 970'i yıllarda çok uluslu şirketler aracılığıyla tüm dünyaya yayılarak 980'i yıllarda uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Çokuluslu bankalara bağlı kiralama şirketleri ise bağlı bulundukları bankaların uluslararası şubelerinden yararlanarak işlemlerini tüm dünya bazında gerçekleştirme olanağına kavuşmuşlardır. 970'i yılların başına kadar istikrarlı bir gelişme gösteren leasing işlemleri, 973 yılında yaşanan dünya petrol krizinin etkisiyle duraklama göstermiş, fakat bu tarihten sonra tekrar hızlı bir gelişme göstererek başta sanayileşmiş ülkelerde olmak üzere yatırımcının finansman ihtiyacını karşılayan bir yöntem olarak kullanılmıştır. Leasing'in gelişmekte olan ülkelerde yaygınlaşması ise sanayileşmiş ülkelere kıyasla daha sınırlı olmuştur. Hükümet tarafından sağlanan vergi teşvikleri ile beraber gelişme gösterilmesine çalışılmaktadır. Leasing bu ülkelerde daha çok yatırımlardaki artış ve sermaye birikimi yolu ile ekonomik büyümenin sağlanması açısından tercih edilmektedir. 3. Kiralama Şekilleri Nelerdir? Kiralama, doğrudan kiralama, delaylı kiralama veya sözleşmenin yüklenilmesi yolu ile olmak üzere başlıca üç şekilde gerçekleştirilmektedir: 2

14 3.. Doğrudan Kiralama (Direct or Single lnvestor Lease): Bu tür kiralamada, kiralayan ya malın üreticisi ya da satıcı sı konumunda olup üretici veya satıcı ile kiracı olmak üzere başlıca iki taraf bulunmaktadır. Ancak 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu'nunda yeralan finansal kiralama işlemi yapabilecek şirketlerinin tanımına ilişkin açıklamalar, ülkemizde bir imalatçının ürettiği malları doğrudan kiraya vermesine pek olanak sağlamamaktadır Delaylı veya Aracılı Kiralama (Leveraged Leasing): Bu yöntemde kiraya veren, kiracının talebi üzerine ilgili malı satın alma sözleşmesine uygun olarak satın alır ve kira sözleşmesi ile kiracının kullanımına bırakır. Kiraya verenin bu malı satın alırken Özkaynak veya kredi kullanmasına bağlı olarak bu işlemde üretici veya satıcı ile kiralayan olmak üzere iki taraf olabileceği gibi kredi veren de dahil olmak üzere üç taraf yer alabilir Sözleşmenin Yüklenilmesi Yoluyla Kiralama: Bu yöntemde belirli bir makina araç veya gerecin satışına ilişkin sözleşme önce satıcı ile alıcı arasında yapılmakta; daha sonra bir finansal kiralama kurumu (leasing şirketi) satım sözleşmesini devir alarak alıcının yerine geçer ve satış sözleşmesi finansal kiralama kurumu ile satıcı arasında devam ettirilir. Kiracı ile finansal kiralama kurumu arasında yapılan leasing sözleşmesi uyarınca satıcıya sözleşmeye konu olan makina, araç veya gerecin, kiracı tarafından kullanılacağı bildirilir. Satım sözleşmesini devri ile?lıcının yerini finansal kiralama kurumu almakla beraber satış sözleşmesinden doğan yükümlülükler satıcı tarafından kiracıya karşı yerine getirilir. Satıcı, kiralama konusu malı kiracının yerleşim yerine teslim etme ve makinaları monte etme yükümlülüğüne sahiptir. Satıcı, kira sözleşmesinde öngörülen bakım ve hizmetleri de kiracıya karşı yerine getirmekle yükümlüdür. Kiracı ise kiralama konsu malı, finansal kiralama kurumunun temsilcisi olarak teslim alır ve finansal kiralma konusu makina, araç veya gerecin muayene yükümlülüğü kendisine aittir. Kiralama konusu makina, araç ya da gerecin kullanımı kiracıya; mülkiyeti ve tasarruf hakkı ise finansal kiralama kurumuna aitti r. 3

15 4. Finansal veya Mali Amaçlı Kiralama (Financial lease) Ne Demektir? Finansal kiralama, firmaların sermaye temin etmek amacıyla kullandığı makina, teçhizat ve gereçlerin kiralanmasına yönelik uzun vadeli bir kira sözleşmesidir. Finansal kiralama işleminde kiracı, kiraladığı malı, ekonomik ömrünün önemli bir kısmı boyunca kira karşılığı kullanabildiği gibi kiralama dönemi sonunda bedelsiz veya neminal değer üzerinden de sahip olabilmektedir. Finansal kiralam işleminde, kiraya veren taraf genellikle aracı finansal kurumlar olduğu için kiraya verdikleri mallar hakkında fazla bilgi sahibi değildirler. Bu nedenle finansal kiralamaya konu olan malın bakım ve onarım masrafları tamamıyla kiracıya aittir. Bu tür kiralama yönteminde, işletme ihtiyaç duyduğu malı seçtikten sonra satıcı ile fiyat ve teslim koşullarını belirlemekte ve daha sonra leasing şirketine başvurarak satış fiyatının karşılanması talebinde bulunmaktadır. Daha sonra ise kiralayan ile kiracı arasında bir leasing sözleşmesi imzalan ır. Finansal kiralama sözleşmelerinde kiralama süresi boyunca kiralayana yapılan kira ödemeleri toplamı, malın satış fiyatına eşit olmaktadır. Kira sözleşmesinin süre bitiminde kiralanan mal sembolik bir bedel üzerinden kiracıya devredildiği için, kira süresi malın ekonomik ömrü dikkate alınarak tesbit edilmektedir. Finansal kiralama sözleşmeleri, süre bitiminden önce feshedilemezler. 5. Faaliyet veya işletme Kiralamasi {Operating lease) Ne Demektir? Faaliyet kiralaması kısa süreli kiralama olup, kira sözleşmesinin süresi kiralayan varlığın ekonomik ömrünün büyük bir kısmını kapsamaz. Kiralama süresi varlığın ekonomik ömründen kısa olduğu için kira sözleşmesinin gerektirdiği kira ödemeleri toplamı, kirala- 4

16 nan varlığın maliyet bedelinin tümünü karşılamamaktadır. Kira süresi sonunda mal, leasing şirketince başka birine yeni bir kira sözleşmesi ile kiralanabilir veya ikincil piyasada satılabilir. Faaliyet kiralamasında, kiralayan, malın finansmanından başka bakım ve onarım masraflarını da üstlendiği için bu yöntem, "hizmet kiralaması" veya "bakım kiralaması" olarak da adlandırılmaktadır. Bakım ve onarım masrafları ise ya kira bedeline dahil edilmekte veya bu masraflar için ayrı bir bakım sözleşmesi düzenlenmektedir. Gemi, uçak gibi ekonomik ömrü uzun olan ve teknolojisi hızla değişen bilgisayar, fotokopi makinaları ve ulaşım araçları, işletme kiralamasına konu olan varlıklara örnek olarak gösterilebilir. Faaliyet kiralaması sözleşmesi kiracı tarafından kiralama dönemi bitmeden iptal edilebilir. Böylece kiracı teknolojik açıdan eski olan veya diğer nedenlerle belirli bir süre ihtiyaç duymadığı bir malı kiralamaktan vazgeçebilmektedir. Başka bir üzerinde uzun vadeli bir yükümlülük ifadeyle sözleşme kiracı yaratmamaktadır. Ülkemizde finansal kiralama sözleşmelerinin (Soru 3.'de belirlenen hallerin varlığı dışında) en az 4 yıl boyunca feshedilememesi nedeniyle, bu yöntemin ülkemizde uygulanamadığı belirtilmektedir. 6. Kira Süresi Sonunda Kiracıya Mal Üzerinde Hak Tanınan Kiralama Türleri Nelerdir? 6.. Satın Alma Tercihli Kiralama (Lease With Purchase Option): Kira dönemi sonunda kiracıya malın satın alma hakkının verildiği ve malın satış fiyatının piyasa değerinin çok altında belirlendiği bir kiralama yöntemidir. Bu yöntemde, kiracının kira konusu malı kiralama dönemi sonunda belirli bir fiyattan satın alacağı, kiralama dönemi başlamadan önce sözleşmede belirtilmiştir. Kiralayanın mal üzerindeki tek hakkı, kiracının borcunu ödememesihalinde mülkiyet hakkıdır. 5

17 6.2. Kredi Ketaleti (Credit Bail): Kiracı nın, kira sözleşmesinin süre bitiminde, malın kiralayan tarafından satılması halinde satış bedelini paylaşma hakkı ile sözleşmeyi daha düşük bir kira bedeli üzerinden yenileme veya kiralayan ile anlaştıkları bedel üzerinden satın alma hakkı mevcuttur. 7. Satış ve Geriye Kiralama (Sale and Lease Back) Ne Demektir? Maddi duran varlıkların uzun süreli olarak kiralanması şartı ile satışına dayanan bu yöntemde kiracı sahip olduğu teçhizatı önce leasing şirketine satmakta ve daha sonra bunu tekrar kiralamaktadır. Bu yola başvurmasındaki amaç, işletme sermayesi ihtiyacını gidermektir. Böylece kiracı elindeki malı nakte çevirip daha sonra mal bedelini taksitle ödeme imkanına sahiptir. Kiralamak şartıyla satın alan kurum ise kira bedelini belirlerken maddi duran varlıkların kullanılma süresi içerisinde mal bedelinin tamamının geri alınmasının yanısıra yatırımına yeterli bir gelir sağlamayı da amaçlamaktadır. 6

18 ŞEKiL : FiNANSAL KiRALAMA ile işletme KiRALAMASI ARASINDAKI FARK Kiralama Dönemi Sonunda ı-e_v_e_t -----~~~ıı- Mülkiyet Devrediliyor mu? Sözleşme Süresi Sonunda.Kiralanan Malı Piyasa Fiyatı Uzerinden Satınalma Hakkın Kapsıyor mu? Evet Kiralama Sözleşmenin Başlangı Tarihinde Kiralanan Malın Ekonomik Ömrünün /o75 Evet,... veya daha uzun Bir Kısmını Karşılıyor mu? Kira Bedellerinin Bugünkü Zaman Degeri Kiralanan Evet Malın Rayiç Değerinin en azı ı 0 /o90'nı veya daha fazlasını karşılıyor mu? ( işletme KiRALAMASI ) FiNANSAL KiRALAMA 7

19 8. Satışa Yardımcı Kiralama (Sales Aid Leasing) Ne Demektir? Pazar paylarını artırmak isteyen satıcı ve üretici firmalar, müşterilerine vadeli satış alternatifinin yanısıra kiralama opsiyonunu da sunabilmektedir. Müşterinin leasing'i terhic etmesi halinde işlemler normal bir finansal kiralama anlaşması olarak devam eder. 9. Destekli-Kaldıraçii Kiralama (Leveraged Lease) Ne Demektir? Özellikle büyük sermaye harcamaları gerektiren projelere yönelik kiralama düzenlemelerinde uygulanmakta olup, kiralayanın kiraya verilecek varlığı satın alabilmek için gerekli fonları bir başka kredi kurumundan sağladığı finansal kiralama işlemidir. Kaldıraçi ı kiralamanın özelliği, az miktarda parayı riske ata ~çık maliyeti yüksek bir varlığın mülkiyetinin elde edilmesidir. Orneğin, 20 milyon dolarlık bir makine için yatırımcı sadece 4 milyon dolar yatırım yapmakta, geri kalan ödemeler mali kuruluşlardan borç alınarak yapılmaktadır. Sağlanan bu borç karşılğında yatırımcı kendini riske atmamakta, kiralanacak varlık garanti olarak gösterilmektedir. Borç veren ise kira ödemelerini temlik almaktadır. Zamanla, kiracının kredi anapara ve faiz ödemeleri azalarak kira dönemi sonunda sıfır olmaktadır. Böylece yatırımcı, yani kiraya veren, malın maliyetinin /o20'sini peşin ödeyerek 0 /o OO'ünü elde edebilmektedir. Bu yöntemde malın mülkiyetine sahip olan kiralayand ır; yani kiralama şirketi malın malikidir. Kiralayanın kredi kurumundan aldığı kredinin ana para ve faiz ödemeleri ise kiracı tarafından gerçekleştirilmektedir. Alınan kredilerin vadesi ile kiralama dönemi birbiriyle ilişkilidir. Kredi borcunun maliyeti ise kiracının kredi değerliliği gözönüne alınarak belirlenir. Kaldıraçlı kiralama işleminde sermaye katıl.ımcıları, borç verenler, üretici firmalar, kiracı ve kiracının vekilleri, garantörler vb. olmak üzere ç ok sayıda taraf yer almaktadır. 8

20 Bir veya birden fazla ticari banka, finansman kiralama şirketinin bir araya gelerek oluşturduğu grup, sermaye katılımcıları (owners equity participation) olarak adlandırılmakta ve varlığın satınalınabilmesi için gerekli sermayenin belirli bir kısmını sağlamaktadır. Sermaye katılımcıları genellikle bir banka ile anlaşırlar ve topladıkları sermayeyi bu bankaya verirler. Banka ise yatırım bedelinin geri kalan kısmı kadar sertifika, senet veya tahvil çıkartarak borç vermek isteyenlerden para toplar. Kredinin geri ödenmemesi halinde ise yatırım sahiplerine ait varlıklar riske atıimam ış olacaktır; çünkü kiralanan varlık teminat olarak gösterilmektedir. Yatırım bedeli tamamlandıktan sonra kiraya verenin temsilcisi şirket, kiralanacak varlığın üretici veya satıcısı ile ilişki kurarak varlığı satın alır ve kiraya verir. Genellikle kiralama süresi ile borcun anapara ve faiz ödeme süresi birbiriyle aynıdır. Daha ileriki aşamalarda kredi kurumu, kiracıdan aldığı kira ödemelerini öncelikle kredi katılımetiarına öder. Geri kalan ise kiralama şirketi vasıtasıyla özsermaye katılımetiarına dağıtılır. Birden fazla özsermaye katılımcısının olmadığı durumda, kiralama şirketi özsermaye katılımcılarının vekili gibi hareket ederek özsermaye katılımcılarının lehine kiralanan varlığın tasarruf hakkını elinde bulundurur. Bu işlemin en avantajlı tarafı, özsermaye katılımcılarının kiralanan varlığın tassarruf hakkına sahip olabilmeleri ve varlığın değerinin tümü üzerinden yatırım teşviki ve vergi indirimi gibi avantajlar ile önemli vergi tasarrufu sağlamalarıdır. Böylece, sağlanan tasarruflar ile yeniden yatırım yapma olanağı elde edilebilmektedir. O. Trampa Kiralama (Swap Lease) Ne Demektir? Kiralanan makina donanım veya araçların bakım ve onarımı nedeniyle zaman kayıplarını, üretimdeki gecikmeleri önlemek ve bakım-onarım giderlerinden kaçınmak için, kiralanan malın değiştirilmesi olanağını vermektedir. Böylece kiracı, bakım-onarım nedeniyle zaman kaybına uğramadan üretimini sürdürebilmektedir. 9

21 . iyileşen Kiralama (Upgrade Lease) Ne Demektir? Trampa kiralamaya benzemektedir. Fakat burada makina veya teçhizatın değiştirilmesi gerekçesi tamir-bakım masrafları değil, teknolojik açıdan eski teçhizatın yenisiyle değiştirilmesidir. 2. Tesis Kiralamasi (Piant Lease) Ne Demektir? Burada belirli bir varlık değil, uzun süreli olarak bir tesis veya işletme ki ralanmaktadır. 3. Geniş Kapsamlı Kiralama (Bianket Lease) Ne Demekti? Bu yöntemde belirli bir taşınır veya taşınmaz mala ilişkin kiralama sözleşmesi yapılmamakta, kiralayan kiracı ile bir çerçeve anlaşması yaparak belirli bir tutara kadar çeşitli alternatifler sunulmaktadır. Bu yöntemde kira konusu varlıklar sözleşme yapıldığı sırada belirlenmediği için kiracıya daha geniş bir seçiş hakkı ve esneklik tanınmaktadır. 4. Deneme Süreli Kiralama (Trial Period Lease) Ne Demektir? Kira sözleşmesinde kiracıya altı ay ile bir yıl arasında değişen bir deneme süresi tanınabilir. Böylece kiracı kiralanan magf<ina, teçhizat ve aracın seçiminde bir hata yapıp yapmadığını değerlendirme olanağına sahip olacaktır. 5. iş Ortaklıği Yolu ile Kiralama (Joint Venture Lease) Ne Demektir? Kiralanacak malın pahalı olması veya firmanın ihtiyacının üstünde bir kapasiteye sahip olması durumunda, sözkonusu malın birden fazla kiracı tarafından kiralanması yöntemidir. 6. Dönem Kiralama (Revolving Lease) Ne Demektir? Bu yöntemde sözleşme ile teknolojik gelişmeler karşı sı nda eskiyen, modası geçen malın, ya belirli sürelerde ya da kiracının istediği zamanlarda değiştirilmesi olanağı tanınmaktadır. Böylece kiracı, kiralanan malı kira süresi içerisinde yenileyebilmekte, değiştirebilmekte ve gerektiğinde kira süresini 20

22 uzatabilmektedir. Bu yöntemde bakım-onarım hizmetleri de kiralayan tarafından üstlenilebilmektedir. 7. Tam Ödemeli Kiralama (Full Pay-Out Lease) Ne Demektir? Bu yöntemde, kiralayanın kiracı ile yaptığı sözleşmede belirlenen kira bedeli, yalnız kira konusu malın satınalınması için yapmış olduğu yatırım harcamalarının geri alınmasını değil, aynı zamanda yatırımın finansmanında kullanılmış olduğu fonlara da bir getiri elde etmesine imkan vermektedir. 8. Seken Ödemeli Kiralama (Skipped Payment Lease) Ne Demektir? Makina ve teçhizat, yılın belirli dönemlerinde üretimde kullanılmıyorsa, kira sözleşmesi kira ödemelerinin makina ve teçhizatın kullanıldığı dönemlerde yapılması şeklinde düzenlenebilir. 9. Vergi Kiralaması (Tax-Based Lease) Ne Demektir? Bu yöntemde işletmelerin 'vergi tasarruf olanakları ve vergi kanunları dikkate alınarak finansal kiralama sözleşmesi hazırlanmakta; kiralama bedelleri, yenileme veya satınalma koşulları mevcut vergi kanunları dikkate alınarak kiracı ve kiralayana maksimum vergi tasarrufu sağlayacak şekilde düzenlenmektedir. Nitekim finansal kiralama işlemlerinin hızla yaygınlaşma sındaki en önemli faktör, işletmelere sağlanan yatırım teşvik kredisi ve amortisman gibi vergi tasarruflarıdır. Bu yöntem, gelişmekte olan ekonomilerde ağırlıklı olarak kullanılırken gelişmiş ekonomilerde önlenmeye çalışılmaktadır. 20. Net ve Brüt Kiralama Ne Demektir? Net kiralama kiralanan varlığın kullanımıyla ilgili tüm giderlerin (sigorta ve bakım giderleri vb.) kiracıya ait olduğu ve kira bedelleri içinde varlığın bakım giderlerinin dahil edilmediği kiralama yöntemidir. Varlığın kullanımı ile ilgili giderlere örnek olarak sigorta ve bakım giderleri gösterilebilir. Bu giderlere ek olarak kiralanan varlığın hurda değer garantisi de kiracı tara- 2

23 fından kiraya verene verilmekte, kiralama dönemi sonunda varlığın satış değeri kiralama sözleşmesi yapılırken kiracı tarafından garanti edilen miktardan düşükse kiracı aradaki farkı kiralayana ödemektedir. Finansal kiralama işlemleri genellikle net olarak düzenlenir. Brüt kiralama yönteminde ise kira bedelleri ile birlikte kiraya verilen malın sigorta bedeli, yedek parça ve bakım giderleri ve vergi ödemeleri kira sözleşmesine dahil edilmektedir. 2. Yüzde Kiralama (Percentage Lease) Ne Demektir? Bu yöntemde kiracı, kira bedellerinin yanısıra, bir önceki dönem gelirlerinden belirli bir yüzde ile hesaplanan gelir payını kira olarak ödeme yükümlülüğüne sahiptir. Kiracının kar düzeyi önceden belirlenen minimum miktarın üstüne çıktığı zaman kiracıdan ek ödeme talebinde bulunulur. Bu tür kiralama sözleşmeleri enflasyon riskine karşı korunmak isteyen kiralayan tarafından uzun vadeli olarak düzenlenir. 22. Yurtiçi Kiralama (Domestic Lease) Ne Demektir? ihtiyaç duyulan yatırım malının yurtiçi veya yurtdışından kiral ayan tarafından satınalınarak yurtiçindeki kiracıya kiralanmasıdır. Burada önemli olan husus, kiralanan ekipman yerli veya ithal malı olması değil, leasing sözleşmesine taraf olan kiracı ve kiralayanın yurtiçinde olmasıdır. 23. Uluslararasi Kiralama (International Lease) Ne Demektir? Herhangi bir yatırım malının yurt dışında kurulu bir leasing şirketi tarafından satın alınarak Türkiye'de kiralanması Uluslararası Kiralama kapsamına girmektedir. Kiracı ve kiralaya- 7ım ayrı ülkelerde yer aldığı bu yöntemde yurtiçinde yerleşik leasing şirketi, kiracı ve kiralayan arasında danışmanlık görevi üstlenmektedir. Uluslarası kiralama Türkiye'den yurtdışına yapılabilir. Bu konuda mevcut ihracat, Gümrük ve Maliye Mevzuatlarında değişiklik yapılması üzerinde çalışılmaktadır. 22

24 Uluslararası kiralama, ithalat veya ihracat kiralaması ya da sınır ötesi (cross-border) kiralama olarak da adlandırılmaktadır. Kiracı veya kiraya verenin farklı ülkelerde olması durumunda kiralama işlemi yurt dışı kiralama (cross-border leasing) olarak adlandırılmaktadır. Yurtdışı kiralamaların bir alt sınıfı olan ihraç kiralamalarında (export leasing) üretici firma ve kiraya veren şirket aynı ülkede, kiracı farklı bir ülkededir. Uluslararasıs kiralamanın diğer bir türünde ise kiraya veren şirketin şubesi veya bağlı şirketi yoluyla kiralama işlemi gerçekleş tirilmektedir. Şekil 'de Yurtiçi ve uluslararası kiralamanın farklı yöntemleri ifade edilmektedir. Şekil 2'de de belirtildiği gibi bazı büyük finansman şirketleri çeşit l i ülkelerde kiralama şirketi kurarak kiralama yolunu seçebilirler. Böylece büyük şirket, bağlı şirketinin aracılığı ile uluslararası işlemlerdeki bürokratik engelleri aşarak kiralama işlemlerini yürütmekte; bağlı şirket ise finansman sağlanması, teknik bilgi ve deneyim elde edilmesinde ana şirketten yararlanmakta; kiralama faaliyetlerini kendi yürüterek veya ana şirkete ya da ona bağlı başka bir şirkete devrederek farklı ülkelerin vergi kanunları ve yatırım teşviklerinden maksimum yarar sağlayacak şekilde hareket edebilmektedir. Uluslararası bir kiralama sözleşmesi hazırlanırken karşılaşılabilecek başlıca engeller döviz riski, kambiyo kontrolleri, gelir ve stopaj vergileri, farklı muhasebe ve raporlama yöntemleri gibi sorunlardır. 23

25 ŞEKiL 2: Y.URTiÇi VE. ULUSLARARASI KiRALAMA ORNEKLERI ı KiRALAMALAR Yurtiçi Kir!amalar Uluslararası Kiralamalar / ~ ı Kiraya \(.eren: Ülke A'dan Yurtdışı Kiralamalar (Cross-Border Leasing) l ~ Üretici:ÜikeA'dan ihraçat Kiramaları (Export Leasing) - Uretici ülke A'dan - Kiraya v.erenin şubesi: Ülke A'dan - Kiracı: U lke B'den Üretici: Ülke A:.dan Kiracı: Ulke A'dan Kiraya yeren: Ulke B'den Kiracı: Ulke B'den Delaylı kiramalar veya Bağlı Şirket aracılığı ile yapılan kiramalar (Foreign Subsidiary Leasing-Indirect Leasing). Üretici: Ülke A'dan Kiraya veren: Ülke A'da.rı Kiraya yerenin şubesi: Ulke B'den Kiracı: Ulke B'den 3. Üretici: Ülke A'dan Kiraya veren: Ülke A'dan l5iracı (Kiraya verenin şubesi): Ulke B'den Kullanıcı (Alt kiracı) Ülke B'den 2. Üretici: Ülke A'dan Kiraya \'.eren: Ülke A'Dan Kiracı: Ulke A'dan Kullanıcı: (Kiracının şubesi) Ülke B'den 4. Üretici: Ülke A'dan Kiraya Y.eren: Ülke A'dan Kiracı: Ulke B'den Kullanıcı: Ülke C'den 24