Biyoloji. İnsan Fizyolojisi - 1 FEN LİSESİ 1. FASİKÜL

Transkript

1 Biyoloji 11 SINIF FEN LİSESİ 1. FASİKÜL İnsan Fizyolojisi soru anılgıları ışı Konu Müfredat D Uyarıları olojileri Bilgi Tekn Uyarlamaları ı Sorular PISA Tarz mış ÖSYM Çık Sınav Soruları uları Yazılı Sor Video Çözümler Kavram Y Tamamı Çözümlü Öğretmen Seti Kolay Erişilebilir Dijital İçerikler Ücretsiz Öğretmen Üyeliği Yeni Müfredata Uygun Diğer mizi setlerai hta.com l ü k i s fa illit ak.cap en www adresind z. rsini bili isteye

2 Teşekkürler Değerli öğretmenlerimiz Ersinöğretmenlerimiz ÇELİKBAŞ ve Değerli Eda ŞİŞMAN'avekatkılarından dolayı Halil???????ELİ Hüseyin GÜNEŞ'e ederiz. ederiz. katkılarındanteşekkür dolayı teşekkür Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın tarih ve 35 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM FEN LİSESİ BİYOLOJİ DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. İLETİŞİM Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre Çap Yayınlarının yazılı izni GENEL YAYIN YÖNETMENİ Oğuz GÜMÜŞ EDİTÖR Gülten YILDIRIM olmaksızın, kitabın tamamı veya DIZGI bir kısmı herhangi bir yöntemle ÇAP Dizgi Birimi basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. ÇAP YAYINLARI«Ostim Mah Sokak No: 3/C D Ostim / Ankara Tel: Fax: SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Eylül bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari

3 Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.

4 ÖN SÖZ Değerli Öğretmenlerimiz, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavratabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir: Kazanım sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Aktif Öğrenme: Her konuda anlatılan kavramlar kullanılarak konunun öğrencilerin aktif katılımıyla tekrar edilmesi amacıyla tasarlanmıştır. Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi amacıyla hazırlanan etkinliklerden oluşturulmuştur. Konu Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların öğrencileriniz tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Yazılı (Öz Değerlendirme): Tüm konuyu kapsayan sınav soruları ile kazanımların öğrenilme düzeyi test edilebilecektir. Bu bölümde 100 puanlık sınavlar ile başarı düzeyi ölçülebilecektir. PISA: Ünite bitiminde öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır. Tam Tur: Karma testlere geçmeden önce ünitede tüm bilgileri öğrencilerin toplu halde bulabilmesi ve konu tekrarlarında kullanması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Öğrencilerinizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur. Öğrencileriniz, yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (capp) kullanarak soruların video çözümlerine ulaşabilir. Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı diliyoruz. Aysun PEHLİVANLI Şemsi DOĞAR ÜRE Oya BOSTANCI apehlivanli@capyayinlari.com.tr sdogarure@capyayinlari.com.tr obostanci@capyayinlari.com.

5 İÇİNDEKİLER İNSAN FİZYOLOJİSİ (40 DERS SAATİ) Ünite Kazanımları... 6 Sinir Sistemi... 7 Aktif Öğrenme Uygulama Alanı Yorumlama Analiz Konu Pekiştirme 1, 2, 3, 4, 5, Yazılı Endokrin Bezler Aktif Öğrenme Uygulama Alanı Yorumlama Analiz Konu Pekiştirme 7, 8, 9, 10, Yazılı Duyu Organları Aktif Öğrenme Uygulama Alanı Yorumlama Analiz Konu Pekiştirme 12, 13, 14, Yazılı PISA TAM TUR Acemi Testleri 1, Amatör Testleri 1, 2, Uzman Testleri 1, 2, 3, Şampiyon Testleri 1, 2, İÇİNDEKİLER ÖSYM Soruları Cevap Anahtarı

6 KAZANIMLAR Kazanım 1 : Sinir sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar. a. Sinir doku belirtilir. b. İmpuls iletiminin elektriksel ve kimyasal olduğu vurgulanır. c. Sinir sistemi merkezi ve çevresel sinir sistemi olarak verilir. Merkezi sinir sistemi bölümlerinden beyin için; ön beyin (uç ve ara beyin), orta beyin ve arka beynin (pons, omurilik soğanı, beyincik) görevleri kısaca açıklanır. Omuriliğin görevleri ve refleks yayı açıklanır ve refleksin insan yaşamı için önemi vurgulanır. d. Çevresel sinir sisteminde, somatik ve otonom sinir sisteminin genel özellikleri verilir. Kazanım 2 : Endokrin bezleri ve bu bezlerin salgıladıkları hormonları açıklar. a. Endokrin bezleri ve bu bezlerin salgıladıkları hormonlar işlenirken görsel ögeler, grafiklerden yararlanılır. b. Homeostazi örnekleri açıklanır. c. Hormonların yaşam kalitesi üzerine etkilerinin örnek bir hastalık üzerinden tartışılması sağlanır. Kazanım 3 : Sinir sistemi rahatsızlıklarına örnekler verilir. a. MS, parkinson, alzheimer, epilepsi, depresyon üzerinde durulur. Kazanım 4 : Duyu organlarının yapısını ve işleyişini açıklar. a. Dokunma duyusu deri verilirken epitel ve temel bağ doku kısaca açıklanır. b. Duyu organlarının yapısı şema üzerinde gösterilerek açıklanır. c. Duyu organları işlenirken görsel ögeler grafik düzenleyicilerden yararlanılır. d. Göz küresi bölümleri sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka olarak verilir. Kulak bölümleri dış kulak, orta kulak ve iç kulak olarak verilir. Kazanım 5 : Duyu organları rahatsızlıklarını açıklar. a. Renk körlüğü, miyopi, hipermetropi, astigmatizm, işitme kaybı ve denge kaybı gibi rahatsızlıkların araştırılması sağlanır. KAZANIMLAR Anahtar Kelimeler Homeostasi Doku Organ Sistem Diyabet Efektör Hormon Sinir Sistemi İmpuls Reseptör Sinaps Endokrin Sistem Duyu Organları Negatif Geri Bildirim Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan sitelerinden herhangi birine girerek, öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

7 BİLGİ Sinir Sistemi İç ve dış çevrede meydana gelen değişimlere karşı iç dengenin korunmasına homeostasi denir. Homeostasinin amacı organların verimli bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Homeostasinin kontrolünü; 1. sinirler 2. hormonlar gerçekleştirir. Homeostaside Görev Alan Bazı Organlar ve Görevleri Deri: Vücut ısısını terleme ile düzenler. Böbrekler: Kan ph'ını ve kandaki madde miktarını ayarlar. Karaciğer: Kan şekerini ayarlar ve kanın zehirli maddelerini azaltır. Kalp ve Damarlar: Kan basıncını ve madde alışverişini ayarlar. Pankreas: Kan şekerini ayarlar. Akciğerler: Solunum gazlarını ayarlar. İnsan Vücudunda Dengenin Korunması Gereken Temel Durumlar Sıcaklık (36,5 C) Su miktarı (%60-70 arası) Metabolik atıklar (günlük 1,5 lt idrar) Kan basıncı (kalp kasıldığında 120 mmhg-gevşediğinde 80mmHg) Kalp çalışma hızı (bir nabız 0,85 sn) Kan şekeri ( mg/ml) Kanın ph'ı (7,4) Solunum hızı (dakikada 70-80) Homeostatik Dengenin Korunması Sürecinde negatif geri bildirimdir ve uyarıyı azaltır. Düzeltici mekanizma 2; pozitif geri bildirimdir ve uyarıyı arttırır. Düzeltici Mekanizma 1 Fazla BİLGİ Düzeltici mekanizma 1; Normal Düzeltici Mekanizma 2 Eksik 7

8 AKTİF ÖĞRENME Aşağıdaki konu özetindeki boşlukları, kutucuk içinde verilen öğrenmiş olduğunuz kavramları kullanarak doldurunuz. B) NÖRONLARDA IMPULS OLUŞUMU VE SİNİR SİSTEMİ ILETIMI A) NÖRONLARIN YAPISI VE GÖREVLERİ 1. Bir organizmanın kararlı bir iç çevre ve dengeye sahip olmasına 1 homeostasi denir. CO2 ATP Çok hücreli canlılardan özelleşmiş hücre toplulukları ile 2 doku oluşur. Sodyum Kuvvet Sinir sistemini oluşturan nöronlar hücre göv- Yavaş desi ile gövdeden çıkan dendrit ve akson uzantılarından oluşur. Duyu nöronu Polarizasyon Efektör Çekirdek Doku Hücre gövdesi Miyelin kılıf Repolarizasyon Kimyasal 3 Miyelin kılıf Şiddet Süresi Potasyum Schwann Hücresi Çekirdeği Motor nöronu Reseptörden ucu Depolarizasyon Nöronların Pozitif Ara nöron leri AKTİF ÖĞRENME Nöronlardan ve 4 reseptörden gelen 20 Homeostasi ları Azalır lerden gelen uyarıları hücre gövde- uyarıları diğer nöronlara ve 5 efektör sine iletirler. organlara iletirler. Artar Sinaps Nörotransmitter Tekrarlanma sıklığı Negatif O2 Görevlerine Göre Nöronlar 6 Duyu nöronu Uyarıları 7 Ara nöron Duyu organ- 8 Motor nöron Merkezi sinir merkezi sinir larından ge- sistemindeki sistemine len uyarıları uyarıları efektör taşır. değerlendirir. organa iletir. Yük değişimi 2. 9 Polarizasyon 10 Depolarizasyon Repolarizasyon 4. Hiperpolarizasyon durumları gözlemlenir. Nöronlarda impuls iletimi elektrokimyasal bir olaydır. Polarizasyon sırasında hücre içi 12 negatif, hücre dışı 13 pozitif yüklüdür. Depolarizasyon sırasında 14 sodyum iyonları hücre içine doğru difüzyonla hareket eder. Repolarizasyon sırasında ise 15 potasyum iyonları hücre dışına çıkar. İmpuls hızı, akson çapı arttıkça 16 artar, ranvier boğum sayısı arttıkça ise 17 azalır. C) NÖRONDAN NÖRONA İMPULS GEÇİŞİ Bir nöronunun dendritiyle diğer nöronun aksonunun bağlantı yaptığı bölgeye 18 sinaps denir. Sinapslara gelen impuls buradan diğer nöronun dendritine 19 kimyasal yolla geçer. Geçiş sırasında akson ucundaki sinaptik keselerden 20 nörotansmitter denilen kimyasal maddeler salgılanır. Sinapslarda iletim nöronlara göre daha 21 yavaş gerçekleşir. Nörondan geçen impuls sayısını uyarının; 22 kuvvet, 23 şiddet, 24 süresi ve 25 tekrarlanma sıklığı etkiler. İmpuls iletimi süresince 26 O2 kullanımı 27 ATP harcanması ve 28 CO2 oluşması kimyasal bir olay olduğunun, 29 yük değişimi nin gerçekleşmesi ise elektriksel bir olay olduğunun göstergesidir.

9 UYGULAMA ALANI Aşağıda verilen kelimeleri uygun yere yazarak kavram haritasını tamamlayınız. 2 3 duyu nöron çeşitleridir Nöron uzun uzantılardır 4 12 motor nöron akson kısa uzantılardır 5 hücreleridir nasırlı cisim SİNİR SİSTEMİ kısmıdır kısmıdır Merkezi Sinir Sistemi yarım kürelerini üstten bağlar bölümüdür Çevresel Sinir Sistemi bölümüdür içerir zarlarıdır 6 Beyin yarım kürelerini alttan bağlar dendrit 13 Omurilik meninges 10 yarım kürelerini enine ayırır görevidir içerir Otonom sinir 11 Somatik sinir UYGULAMA ALANI 1 ara nöron 23 7 beyin üçgeni 8 rolando yarığı 9 refleks

10 YORUMLAMA - ANALİZ 1. Karşısına tehlikeli bir hayvan çıkan bir insanda sinir sisteminin hangi yapıları, nasıl görev alır? Omurilik soğanı ve hipotalamustan çıkan otonom sinir sistemine ait sempatik sinirler görev alır. Bu merkezlerce kalp atış hızı ve soluk alıp verme hızı arttırılarak kişinin tehlikeye cevap vermesi sağlanır. 2. Miyelinli ve miyelinsiz nöronlarda uyarı iletimi sırasında harcanan enerji miktarlarını karşılaştırınız. Miyelinsiz nöronlarda akson boyunca iyon yükü değişimi gerçekleştiği için daha fazla enerji harcanır. Miyelinli nöronlarda ise bu yük değişimi sadece ranvier boğumlarında gerçekleşir ve böylece daha az enerji harcanır. 3. Eline sıcak su dökülen bir insanın önce elini çekip sonra da elinin yandığını hissetmesinin nedenini açıklayınız. Bu olayda sinir sistemine ait hangi yapılar nasıl görev alır? Eline sıcak su dökülen bir insanın elini çekmesi reflekstir ve omurilik kontrolünde gerçekleşir. Bu sırada omurilikten çıkan bazı ara nöronlar beyin kabuğundaki ilgili duyu merkezine bu uyarıyı iletir ve sonradan acı hissedilir. 4. Bir çocuğun sol eline iğne batması sonucu yine sol elini çekmesi sırasında görev yapan sinirleri omurilik kesiti üzerinde çizerek gösteriniz. Reseptör Duyu nöronu Ara nöron Motor nöron Efektör 5. Bir biyolog yaptığı deneyde dinlenme durumundaki sinir hücresinin zar potansiyelini ölçmüş ve zar potansiyelinin var oluşunu araştırmıştır. Yapılan araştırma sonucunda bu nöronda zar potansiyelinin oluşma nedenini açıklayınız. YORUMLAMA - ANALİZ 34 Hücre içi ve hücre dışı iyonik bileşimin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Nöronlar dinlenme durumunda iken hücrenin içi daha az sodyum iyonu içerir negatif yüklenir. 6. Bir trafik kazasında bitkisel hayata giren yaşamsal işlevleri devam eden fakat öğrenme, bilinç ve hareket özelliklerini yitiren Can ile yutma, kusma gibi olaylara normal olarak devam edemeyen ve soluk alıp veremeyen Ceren'in sinir sistemine ait hangi yapılarının tahrip olduğu söylenebilir? Can'ın uç beyni, Ceren'in ise omurilik soğanı 7. Sadece duyu nöronu, sadece ara nöronu ve sadece motor nöronu zarar gören üç farklı kişide ne gibi değişimler ortaya çıkabilir? Örnek vererek açıklayınız. Sadece duyu nöronu tahrip olmuş bir birey çevresel olaylara duyarlı değildir. Örneğin eli yansa bile hissedemez. Sadece ara nöronu zarar gören bir bireyde gelen uyarılar değerlendirilemez. Eli yandığında sıcaklık hissedilmez ve tepki oluşmaz. Sadece motor nöronu zarar gören bireyde gelen uyarıya tepki verilmez. Eli yandığında acıyı hisseder, fakat elini çekemez.

11 1. KONU PEKİŞTİRME Sinir Sistemi 4. Bir insanın canlı olan iki farklı hücresinde aşa- görev yapan, ğıda verilen özelliklerden hangisi kesinlikle Sinir Sistemi yanlıştır? (olgun alyuvarlar hariç) Endokrin Sistem A) Sitoplazma miktarları benzer olabilir. I Duyu organları B) Kromozom sayıları farklı olabilir. yapılarından hangilerinde yer alan hücreler C) İçerdikleri organel çeşidi farklı olabilir. fizyolojik aktivitelerin hızlanması veya yavaş- D) Ribozom bulundurmayabilir. latılmasını kontrol eden hücreleri içerir? E) ATP sentezini gerçekleştirebilir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Sinir ve endokrin sistemler duyu organlarından gelen bilgilere göre fizyolojik aktiviteleri hızlandırır veya yavaşlatır. 2. Nöronun III yapısını oluşturan kısımlarla ilgili aşağıdaki eşleşmelerden I hangisi Canlı olan iki farklı dokuda protein sentezi gerçekleşir, bu nedenle ribozom bulundurmalıdır. Üreme hücrelerinden olan yumurta hücresinde sentriol organeli bulunmaz ve kromozom sayısı vücut hücresinin yarısıdır. 5. Aşağıda merkezi sinir sistemi tarafından alınan ve değerlendirilen bir uyarının efektör organlara iletilmesi şematize edilmiştir. Uyarı Reseptör doğrudur? II I II III A) Hücre gövdesi B) Hücre gövdesi C) Hücre gövdesi D) Hücre gövdesi E) Hücre gövdesi 3. Bir nöronda, Efektör organ tepki var çapının artması larda atlamalı iletimin gerçekleşmesi I İki ranvier boğumu arasındaki mesafenin azalması faktörlerinden hangileri impulsun hızının artmasına neden olan faktörler arasında yer almaz? D) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız III E) II ve III Ranvier boğumları arasındaki mesafenin azalması; ranvier boğum sayısının artmasına dolayısı ile impuls hızının azalmasına neden olur. 7 5 D C A Buna göre; Efektör organ tepki yok 2 I-, II- Hücre gövdesi, III- yapılarıdır. A) Yalnız I 1 B Tepki verilmesi durumunda 5 ve 7 ile gösterilen nöronlar motor nöronu olarak görev yapar. Seçici dirençten kaynaklı olarak C efektör organında tepki oluşmuştur. I İmpulsun nöronlardan aktarımı sırasında sinapslardaki impuls hızı giderek azalır. PEKİŞTİRME 1. İnsanlarda homeostasinin sağlanmasında TEST yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III C efektör organında tepki olduğu için 5 ve 6 motor nöron olarak görev yapar. İmpuls iletimi sırasında impuls hızı değişmez. İmpuls iletim hızı nöronların yapısal özelliklerine bağlıdır. 35

12 YAZILI - 1 Yazılı 100 puandır. Her sorunun puanı yanında yazmaktadır. Öz Değerlendirme 1. Bir nöronda impuls iletim sırasında görev yapan yapıların hangi sıraya göre iş yaptığını nöron şekli çizerek gösteriniz. (10 puan) Hücre gövdesi tein sentezi olaylarından hangileri gerçekleşebilir? (10 puan) 6. Nöronda uyarı iletimi sırasında gerçekleşen iyon yükü değişimleri ile ilgili olarak aşağıda verilen 2. Nöronlardan impuls iletilme şeklinin aynı olmasına rağmen uyarıların koku, sıcaklık, ışık süreçlere karşılık gelen terimleri yazınız. (5 puan) a. yonla taşındığı süreç gibi farklı algılanmasının nedeni nedir? Açıkla- Depolarizasyon yınız. (10 puan) Uyarıların beyindeki değerlendirme merkezlerinin farklı olmasından kaynaklanır. b. Repolarizasyon c. Nöronun yeni uyarıyı alabilmesi için polarize durumuna geri dönmesi gerekir. Bunun için de önce repolarizasyonla hücre içinin ( ), hücre dışının (+) yüklenmesi gerekir. Daha sonra da sodyum potasyum pompası ile sodyum iyonlarının hücre dışına, potasyum iyonlarının hücre içine taşınması gerekir 4. Aşağıda merkezi sinir sistemine ait bazı yapılar tarafından gerçekleştirilen bazı olaylar verilmiştir. Bu olayları gerçekleştiren merkezi sinir sistemi bölümlerinin isimlerini karşılarına yazınız. Polarizasyon 7. Aşağıdaki şekil özdeş iki nörondaki impus iletimini göstermektedir. I II III Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. (10 puan) a. İmpuls iletimi sırasında hangi bölgelerde elektrokimyasal, hangi bölgelerde kimyasal (5 puan) iletim gerçekleşir? b. Duyuların değerlendirilmesi Uç beyin Kas tonusunun düzenlenmesi Orta beyin c. Beyinin sağ yarım küresinden çıkan sinirlerin vücudun sol Omurilik soğanı Nöronda potasyum iyon miktarının aktif taşıma ile korunduğu süreç (10 puan) a. Nöronda potasyum iyonlarının hücre dışına difüzyonla taşındığı süreç 3. Depolarize bir nöronun yeni bir uyarıyı alabilmesi için hangi değişimleri geçirmesi gerekir? Nöronda sodyum iyonlarının hücre içine difüz- tarafına gönderilmesi d. Hareket ve denge merkezi olarak görev yapma Beyincik e. Alışkanlık hareketlerini kontrol etme Omurilik I ve III de elektrokimyasal, II de kimyasal iletim gerçekleşir. b. İmpuls iletim hızı ile ilgili grafiği çiziniz. YAZILI Hücre gövdesi sinir doku hücrelerinde mitoz bölünme ve pro- Sinir hücreleri canlı, fakat bölünemeyen hücrelerdir. Bütün canlı hücrelerde protein sentezi gerçekleşir. 5. Sağlıklı bir insanın farklılaşması tamamlanmış İmpuls hızı 47 I II III Kısımlar

13 PISA Hiperhidrozis 45 yaşında olan Ayşe Hanım; son günlerde aşırı terleme sorunundan şikayetçi idi. Arkadaşları ile yaptığı bir sohbette koltuk altı ter bezlerine botoks uygulandığını öğrendi. Bunun üzerine bir dermatologdan randevu aldı; fakat gitmeden de bu konu ile ilgili internette birkaç yazıyı okumaya karar verdi. Bu yazılardan bir tanesi aşağıdaki gibi idi: Botoks günümüzde estetik ve kozmetik amaçlı olarak kullanıldığı gibi bazı hastalıkların tedavisinde de kullanılmaktadır. Botoks uygulamasında Clostridium botulinum adlı bakteriden elde edilen botulinum nörotoksini ile motor nöronların çalışması önlenir. Botulinum toksini polipeptit yapılı bir molekül olup; motor nöron içine alınarak asetilkolin salınımını inhibe eder; böylece kas ve salgı bezlerinin tepki vermesi önlenir. Botoksun estetik haricinde diğer bir kullanım alanı ise aşırı terleme ve buna bağlı meydana gelen rahatsızlıkların giderilmesidir. Koltuk altı, el ve ayaklarda oluşabilen ve tıp dilinde hiperhidrozis olarak adlandırılan terleme hastalığına karşı botoks PISA kullanımı son derece fazla olmaktadır. Botoks özellikle koltuk altı terlemesi için son derece yoğun kullanılmak- 120 tadır.

14 TAM TUR Denetleyici Düzenleyici Sistemler ve Duyu Organları Homeostasi canlı vücudundaki iç dengenin ayarlanmasıdır. Homeostasinin sağlanmasında temel olarak sinir ve endokrin sistem görev alır. Çok hücreli canlılarda aynı veya benzer göreve sahip hücrelerin oluşturduğu topluluğa doku denir. DOKU Sinir Doku Epitel Doku Kas Doku Bağ Doku SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi nöronlar ve nöronlara destek olan glia hücre- lerinden oluşur. Çekirdek Nöronlarda impuls iletimi elektrokimyasaldır. Nöronlardan geçen impuls sayısını uyaranın kuvveti, şiddeti, süresi ve tekrarlanma sıklığı etkiler. Hücre Gövdesi Miyelin Kılıf İmpuls hızı aksonun miyelinli olması ranvier boğum sayısının azalması ve akson çapının artması ile artar. Bir nörondan diğer nörona impuls geçişi nöronlar arasında- ki sinapslardaki kimyasal olaylar ile gerçekleşir. TAM TUR 124 Ucu Omurilik Alışkanlık davranışları ve refleksleri kontrol eder. Uç Beyin Öğrenme, hafıza, zeka, istemli hareketler ve duyu organlarından gelen uyarıların algılanması Beyincik Hareket ve denge merkezidir. Schwann Hücresi Çekirdeği Somatik Sinirler İstemli çalışan iskelet kaslarını kontrol eder. SİNİR SİSTEMİ Merkezi Sinir Sistemi Beyin Ön beyin Uç beyin Ara beyin Orta beyin Omurilik Arka beyin Beyincik Omurilik soğanı Pons Ara Beyin Talamus koku hariç duyuların toplanma ve dağılma merkezi Hipotalamus hormonların ve otonom sinir sisteminin çalışmasını düzenler. Orta Beyin Görme ve işitme refleksleri ile kas tonusunu düzenler. Çevresel Sinir Sistemi Somatik sinir sistemi Otonom sinir sistemi Sempatik Parasempatik sinirler sinirler Otonom Sinirler İstemsiz çalışan iç organları kontrol eder. Omurilik Soğanı Dolaşım, solunum, boşaltım ve sindirim gibi hayatsal olaylar ile vücut içi reflekslerin merkezi

15 1. 1. Dehanın 10'da 1'i yetenek 10'da 9'u da çalışmaktır. Albert Eınsteın ACEMİ 3. Homeostasinin sağlanmasında; un yarıçapı Miyelin kılıf I Uyaranın şiddeti IV. Uyaranın frekansı Hedef organı kan yolu ile uyarma Etki süresinin hızlı olması I Etkisinin uzun süreli olması V. Uyaranın süresi Yukarıda verilen faktörlerden hangileri bir nöronda impuls sayısını arttırırken, impulsun iletim hızını etkilemez? A) I, II ve III B) III, IV ve V D) II, III ve IV C) I, III ve IV E) I, II ve V IV. Hedef organın uyarılmasında kimyasalların kullanılması özelliklerinden hangileri, sadece endokrin sistemin işlev yapması sırasında görülür? A) Yalnız I Uyaranın şiddeti, süresi ve frekansı sadece impuls sayısını arttırır. 2. Orta şiddetteki bir uyarı sonrası bir duyu nöronunda gözlenen aksiyon potansiyeli eğrileri aşağıdaki gibidir. D) III ve IV C) I ve III E) I, III ve IV Sinir sisteminde kan görev almaz. Sinirsel uyarı hormonal uyarıdan hızlıdır. Kimyasallar hem sinir sisteminde hem de endokrin sisteminde görev alır. Zar potansiyeli Zar potansiyeli 4. Aşağıda merkezi sinir sistemine ait bazı bölümle- Güçlü bir uyarıdan sonra elde edilen aksiyon potansiyeli eğrileri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Zar potansiyeli B) Zar potansiyeli A) Zar potansiyeli B) Zar potansiyeli B) I ve II rin görevleri verilmiştir. Koku hariç duyuların sınıflandırılarak uç beyne iletilmesini sağlar. İşitme ve görme reflekslerinin kontrolünü gerçekleştirir. I Vücuda gönderilen motor nöronların çapraz bölgesidir. ACEMİ C) Zar potansiyeli C) Zar potansiyeli mine ait yapılar aşağıdakilerden hangisinde D) Zar potansiyeli D) Zar potansiyeli doğru verilmiştir? Zar potansiyeli E)Zar potansiyeli 126 E) Bu görevleri gerçekleştiren merkezi sinir siste- Uyarıın gücü yani şiddeti arttıkça impuls sayısı da artar. I II III A) Beyin Yarı küreleri Omurilik Omurilik soğanı B) Beyin Yarı küreleri Orta beyin Omurilik C) Talamus Omurilik Omurilik soğanı D) Orta beyin Talamus Omurilik E) Talamus Orta beyin Omurilik soğanı Talamus koku hariç duyusal impulsları uç beyne iletir. Orta beyin görme-işitme reflekslerini kontrol eder. Beyinden çıkan motor nöronlar omurilik soğanında çapraz yapar.

16 1. 1. Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. (Ralph Waldo Emerson) AMATÖR 3. İmpuls sayısı Hormonlar organik ya da inorganik yapılı olabilir. Farklı hormonlar aynı dokuyu etkileyebilir. I Bazı hormonlar sinir hücrelerinde üretilebilir. Eşik değer IV. Bazı hormonlar kandan süzülerek idrara geçebilir. Yukarıda insanda bulunan hormonlar ile ilgili yapılan açıklamalardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I Uyarı şiddeti D) II, III ve IV Yukarıdaki grafik uyarı şiddeti ile impuls sayısı 4. Uyarı şiddetinin artışı impuls sayısını arttırabilir. I Eşik değerin altındaki uyarılarda nöron dinlenme durumdadır. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III AMATÖR Nöron eşik değer ve üzerinde impuls oluşturur. Uyarı şiddetinin artması impuls sayısını artırır. Nöron impuls oluşturmadığı sürece dinlenme durumdadır. Kornea İris 4 Yukarıda şematize edilmiş nöronla ilgili olarak aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğru değildir? A) Nöronda impulsun iletim yönü 1 den 4 e doğrudur. B) 4 teki bilgi sinapslar yolu ile bir sonraki hücreye aktarılır. C) 2 nolu hücre tarafından miyelin kılıf üretilir. D) 3 nolu bölgenin sayısının artışı impuls iletim hızında değişime neden olmaz. E) 1 nolu bölge uyarının alınmasını sağlar. ilgili; IV. Göz merceği yapılarından hangilerinden geçerken doğrultusunu değiştirerek retinaya ulaşır? A) I ve II 3 5. Yüz, dil ve bacak kaslarına giden sinirler ile I Göz bebeği Ranvier boğumlarıdır. Sayısının artışı impuls hızını düşürür. 2. Göze giren ışınlar; E) I, II, III ve IV 2 Eşik değerin altındaki uyarılar impuls oluşturmaz. C) II ve III Hormonlar aminoasit, steroid veya protein yapılıdır. İnorganik yapılı hormon bulunmaz. arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Buna göre; B) Yalnız II B) I ve III D) I, II ve III C) I ve IV E) I, III ve IV Işınlar kornea ve göz merceğinde kırılır. Motor nöron özelliği gösterme Çevresel sinir sistemi içinde yer alma I Miyelin kılıf içerme özelliklerinden hangileri kalbe giden sinirler için de geçerlidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III Kalbe giden sinirler çevresel sinir sistemine ait motor nöronlardır. Miyelin içermezler.

17 1. 1. Beyne giden nöron 2 Arka (dorsal) kök Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. (E. C. McKenzie) UZMAN 3. Bir uyarının alınıp cevap verilmesi sırasında impulsun izlediği yol aşağıdaki gibidir. 1 Uyarı Ak madde 3 4 Ön (ventral) kök Yukarıdaki şekil omurilik kesitini ve burada görev alan bazı nöronları göstermektedir. Aşağıda bu nöronların görev aldığı bazı olaylar verilmiştir. A olayı = Nöronların görev alma sırası şeklindedir. B olayı = 1 nolu nöron ile omuriliğe gelen impuls 2 nolu nöronla beyne aktarılmaktadır. Gerçekleşen bu olaylar ve görev alan nöronlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 3 nolu nöron ara nöron olarak görev yapar. B) A olayı refleks mekanizmasıdır. C) B olayı ile A olayı hakkında beynin değerlendirme yapması sağlanır. D) A olayında kararı omurilik verir ve tepki bilinçli olarak gerçekleşir. B A Sol Reseptör ) Sağ C Efektör organ ) Buna göre nöronlar ve çalışma mekanizması ile ilgili, Çevresel uyarıların alınması sırasında duyu epitelleri görev yapar. Uyarılara cevap verilmesi sırasında B nöronu gerekli cevabı oluşturup C nöronunu uyarır. I B hücresi; depolarizasyon sırasında Na iyonlarını difüzyon ile hücre içine alınır. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Uyarıların alınmasında epiteller yerine doğrudan nöronlar da görev yapabilir. Bazı omurilik reflekslerinde ise ara nöronlar görev yapmayabilir. Sadece duyu ve motor nöronlar görev alır. E) 1 ve 4 nolu nöronlar çevresel sinir sistemine dahildir. UZMAN A olayı refleksdir ve refleksler bilinçsiz gerçekleşir. 2. Tiroit bezi ameliyatla alınan bir birey hergün ağız larda daha fazla bulunmasının nedenini yolu ile 100 mg ilaç olarak tiroksin almaktadır. Renklerinin algılanmasında görev yapmaları Bu bireyde aşağıdakilerden hangisinin görülmesi aldığı ilaç miktarının fazla olduğunu göstermez? Işığa duyarlı olmaları A) Metabolik hızın artması B) Kandaki TSH miktarının normal sınırların altına düşmesi Çubuk reseptörlerinin gece aktif olan hayvan- C) Vücut ısısının düşük olması D) Kan basıncının yüksek olması E) Terleme görülmesi Tiroksin yetersiz ise metabolizma hızı düşer, vücut ısısında düşüş görülür. I Siyah- beyaz görüntü oluşumunda görev yapmaları durumlarından hangileri açıklar? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III Çubuk reseptörleri siyah- beyaz görüntü oluşumunda görev yapar. Işığa daha fazla duyarlıdır. Koniler renklerin algılanmasında görev alır.

18 1. Kazananlar yaptıkları işi seyredip keyif almaya zaman ayırırlar. Çünkü dağın zirvesinden baktıkları manzarayı o kadar heyecan verici yapanın dağın yüksekliği olduğunu bilirler. Denis Waitley ŞAMPİYON 1. İnsanda pankreasta yer alan beta hücrelerin- 3. Arka (dorsal) kök den kana hormon salgılanması, 1 Ak madde Glikojen sentezini azaltır. Kaslarda glikoz kullanımını arttırır. Sağ Sol 2 I Kandaki glikoz derişimini azaltır. IV. Karaciğerdeki glikojen yıkımını arttırır. 3 sonuçlarından hangilerine neden olur? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve IV E) II ve IV Pankreasın beta hücreleri insülin hormonu salgılar. Kandaki glikoz azaltılır ve kaslarda glikoz kullanımı arttırılır. Ön (ventral) kök Yukarıdaki şekil omurilik kesitini ve refleks mekanizmasında yer alan bazı nöronları göstermektedir. Buna göre omurilik ve refleks mekanizması ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 2 nolu nöron omurilikte görev yapan ara nörondur. B) Bütün omurilik reflekslerinde 1 ve 3 ile gösterilen nöron çeşitleri görev yapar 2. Bir duyu nöronunda uygulanan iki farklı uyarı sonrası gözlenen aksiyon potansiyeli eğrileri aşağıdaki gibidir. Zar potansiyeli D) Bütün omurilik reflekslerinde en az iki sinaps bulunmaktadır. E) İmpuls iletim yönü şeklindedir. Zar potansiyeli C) Duyu reseptörleri 1 nolu nöronun dendritini uyarır. Bazı omurilik reflekslerinde duyu ve motor nöron bulunur ve tek sinaps vardır. 4. Dopamin hareket kontrolü ile ilgili nörotransmitter ŞAMPİYON I II Buna göre bu nöronda gözlenen değişimler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) deki uyarı şiddeti deki uyarı şiddetinden azdır. Buna göre Parkinson hastalarında; Vücutta titreme, yavaş hareket etme Motor olmayan belirtilerin varlığı B) de merkezi sinir sistemine gönderilen impuls sayısı ye göre fazladır. I Dopamin takviyesinin sorunu ortadan kaldıra- C) deki impulsun hızı deki impuls hızından yüksektir. durumlarından hangileri dopamin dışında başka D) deki uyarının frekansı den düşüktür. hastalığın ortaya çıkmasında etkili olduğunu gös- E) I ve II ile gönderilen uyarılar merkezi sinir sis- 144 bir maddedir. Parkinson hastalığı ise beynin dopamin üreten nöronlarının kaybı ve buna bağlı olarak motor belirtiler olan vücut hareketleri ile ilgili sorunlarla ortaya çıkan bir hastalıktır. teminin aynı bölgesine iletirler. Nöronda impuls sayısında farklılık vardır. Nöronlarda impuls hızı değişmez. maması nörotransmitter maddelerin anormalliklerinin de terir? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Dopamin motor hareketleri kontrol ettiği için motor olmayan belirtiler ve dopaminle sorunun çözülememesi ile gösterir.

19 ÇIKMIŞ SINAV SORULARI Ö S Y M 1. İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve iletimiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sodyum ve potasyum iyonlarının hücre zarında yarattığı kimyasal ve elektriksel değişimdir. B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için en azından eşik değere ulaşması gerekir. C) Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şiddette cevap verir. D) üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve akson çapı impuls iletim hızını etkilemez. E) Dinlenme hâlindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon derişimi farklıdır. 3. sorunun cevabını, cevap kâğıdınızdaki ilgili alana sola dayalı olarak yazıp kodlayınız. 3. Bir doktor muayene ettiği kişinin sinir sistemi işlevlerinden birini test edebilmek için dizine küçük bir çekiçle vuruyor. Bunun sonucunda muayene edilen kişinin bacağı şekildeki gibi kasılarak ileri doğru fırlıyor / AYT 2. Aşağıda insana ait kulak yapısı gösterilmiştir. Bu örnekteki gibi, kişilerin çeşitli uyarılara karşı vermiş olduğu hızlı ve istemsiz tepkilerin genel adı nedir? 2017 / LYS ÖSYM 150 Buna göre, kulaktaki yapılar ve işlevleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kulak kepçesi, sesin toplanmasını sağlar. B) Ses dalgaları ile ilk kez kulak zarı titreşir. C) Sesin iletilmesi sürecinde bazı küçük kemikler işlev görür. D) Östaki borusu, orta kulak ile yutak arasında bulunur. E) Ses, yarım daire kanallarında duyuma dönüştürülür / LYS 4. Aşağıdakilerden hangisi insanlarda, paratiroit bezi tarafından salgılanan parathormonun işlevlerinden biridir? A) Kemik dokudan kana kalsiyum geçişini uyarma B) Boşaltım sistemi yoluyla kalsiyum atılmasını uyarma C) Sodyum potasyum metabolizmasını düzenleme D) Kanın ozmotik basıncını azaltma E) Böbreklerden sodyum emilimini uyarma 2016 / LYS