Trakya University Journal of

Transkript

1 Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Cilt: 13 Sayı: 2 Aralık 2012 Trakya University Journal of NATURAL Sciences Volume: 13 Number: 2 December 2012 Trakya Univ J Nat Sci tujns@trakya.edu.tr ISSN

2

3 Trakya Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi Cilt: 13 Sayı: 2 Aralık 2012 Trakya University Journal of Natural Sciences Volume: 13 Number: 2 December 2012 Trakya Univ J Nat Sci tujns@trakya.edu.tr ISSN

4 ISSN Trakya Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi Cilt 13 Sayı 2, Aralık 2012 Trakya Univ Journal of Natural Sciences Volume 13 Number2, December 2012 Dergi Sahibi / Owner Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Fen Bilimleri Enstitüsü Adına On behalf of Trakya University Rectorship, Graduate School of Natural and Applied Sciences Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN Editör / Editor Yrd. Doç. Dr. Deniz AĞIRSEVEN Yardımcı Editör / Associate Editor Prof. Dr. Metin AYDOĞDU Dergi Yayın Kurulu / Editorial Board Başkan / Chairman Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN Üyeler / Members Yrd. Doç. Dr. Deniz AĞIRSEVEN Prof. Dr. Metin AYDOĞDU Prof. Dr. Taner TIMARCI Yrd. Doç. Dr. Derya ARDA Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan ERDEM Dizgi / Design Recep KARA, recepkara91@gmail.com Yrd. Doç. Dr. Deniz AĞIRSEVEN, denizagirseven@trakya.edu.tr Yazışma Adresi / Correspondence Address Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Binası, Balkan Yerleşkesi Edirne / TÜRKİYE tujns@trakya.edu.tr Tel: Fax: Baskı / Publisher Trakya Üniversitesi Matbaa Tesisleri / Trakya University Publishing Centre

5 Trakya University Journal of Natural Sciences Danışma Kurulu / Advisory Board Abdel Hameed A. AWAD National Research Center, Dokki Giza - EGYPT Atalay SÖKMEN Karadeniz Teknik Üniversitesi TRABZON Güven ÖZDEMİR Ege Üniversitesi İZMİR Mehmet TOMAK Orta Doğu Teknik Üniversitesi ANKARA Mihai POPESCU National Institute of Materials Physics Bucharest ROMANIA Oğuz GÜLSEREN Bilkent Üniversitesi ANKARA Salih Levent TURAN Hacettepe Üniversitesi ANKARA Sibel BAŞKAL Orta Doğu Teknik Üniversitesi ANKARA Yani SKARLATOS Boğaziçi Üniversitesi İSTANBUL Yeşim SAĞ Hacettepe Üniversitesi ANKARA Zafer ERCAN Orta Doğu Teknik Üniversitesi ANKARA

6 ISSN Trakya Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi Cilt 13 Sayı 2, Aralık 2012 Trakya Univ Journal of Natural Sciences Volume 13 Number2, December 2012 İÇİNDEKİLER / CONTENTS AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE (DİPTERA) FAUNASI ÜZERİNE BİR ÖN ÇALIŞMA Nurcan ÖZKAN DÜŞÜK SICAKLIKTA MUHAFAZA EDİLMİŞ in vitro AYÇİÇEĞİ(Helianthus annuus L.) BİTKİLERİNDE ANATOMİK VE KARYOLOJİK İNCELEMELER Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR ÇOKLU DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİNİN ANTİ-TROİT ETKİSİ VE BİTKİLER Başar Altınterim CONTRIBUTIONS TO DISTRIBUTION OF TURKISH FRESHWATER ISOPODS (CRUSTACEA: ISOPODA) Belgin ÇAMUR-ELİPEK, Nurcan ÖZKAN SOME PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF OCTYLPHENOL ETHOXYLATE NONIONICS (TRITON X-100, TRITON X-114 AND TRITON X-405) AND THE TEMPERATURE EFFECT ON THIS PROPERTIES Taliha SİDİM

7 Trakya Univ J Nat Sci, 13(2): 61-73, 2012 ISSN DIC: 309NÖET Araştırma Makalesi / Research Article AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE (DİPTERA) FAUNASI ÜZERİNE BİR ÖN ÇALIŞMA Nurcan ÖZKAN Trakya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Edirne Tel: /1320, GSM: , nurcanozkan@hotmail.com ÖZET tarihinde Avşa adası ve tarihlerinde Paşalimanı adasındaki akarsu ve durgun su içeren alanlarda arazi çalışması gerçekleştirildi. Bu çalışmada, Avşa adasından 3, Paşalimanı adasından 9 lokaliteden çamur örnekleri alındı. Daha sonra çamurdan seçilen chironomidler mikroskop altında teşhis edildi. Avşa adasında Chironominae altfamilyasına ait 6 tür, Paşalimanı adasında ise Chironominae altfamilyasına ait 9 ve Tanypodinae altfamilyasına ait 8 olmak üzere toplamda 17 tür tespit edildi. Türlerin tamamı adalardan ilk defa bu çalışma ile tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Avşa Adası, Paşalimanı Adası, Chironomidae, Diptera, Türkiye A PRELIMINARY STUDY AIMED THE DETERMINED OF LARVAL CHIRONOMIDAE(DIPTERA) FAUNA IN AVSA (TURKELI) AND PASALIMANI ISLANDS ABSTRACT A field study has been carried out on the areas including streams and stagnant waters in Avsa Island on a nd on t he ones in Pasalimani Island on In this study, samples of mud have been collected from 3 localities from Avsa Island and 9 from Pasalimani Island. Furthermore, the chironomids taken from the mud has been detected under microscope. In Avsa Island 6 s pecies belonging to Chironominae subfamily, in Pasalimani

8 62 Nurcan ÖZKAN Island 9 s pecies belonging to Chironominae subfamily and 8 s pecies belonging to Tanypodinae subfamily, totally 17 species have been found. All of the species are determined as first record in this study. Key Words: Avsa Island, Pasalimani Island, Chironomidae, Diptera, Turkey GİRİŞ Avşa adası, 20.62km 2 yüzölçümü ile Ekinlik Adasından çok sığ bir eşikle ayrılmış olup, hemen tamamen gnays ve granodiyoritlerden oluşmuş, çok sade bir yapı gösterir. Adanın özellikle doğu ve güneyinde, muhtelif kademeler halinde Pleistosen denizel taraçalarına ait parçalar mevcuttur. Adanın güneyinde Kar dere, tepeler arasında kendisine geniş bir vadi açmış ve kolları ile birlikte adanın en gelişmiş drenaj şebekesini oluşturmuştur. Doğuda Yiğitler köyü kesiminde ise, Bucak dere ve kısa boylu diğer akarsular, köy çevresinde ova denebilecek genişlikte bir birikim yüzeyi oluşturmuşlardır. Adanın kuzeyinde biraz daha değişik bir görünüm vardır. Bu kesim, yükseltisi 100m yi aşan, daha eğimli yamaçlar ve nisbeten daha sivri zirveleri olan tepelerden meydana gelmiştir (Tunçdilek, 1987). Paşalimanı adası, 21.37km 2 yüzölçüme sahiptir. Marmara adalarının ikinci büyüklükteki adasıdır. Genelde metamorfik şistlerden oluşmuş, oldukça tekdüze bir yapıya sahiptir. Ada da Pleistosen e ait denizel depolar, diğer adalardaki görünümünün aksine olarak, büyük yer tutmaktadır. Adanın batısında, Paşalimanı ve Harmanlı yerleşme yerleri gerisinde, Pleistosen yaşlı ve genelde kumlu denizel depolar büyük yayılış gösterirler. Tektonik bakımdan Paşalimanı adasında büyük bir etkinliğe delalet eden şekil ve izlere tesadüf edilmez. Sadece Balıklı batısında, Aydede tepe granodiyorit-şist temasından itibaren kuzeydoğuya doğru uzanan çizgisellik bir kırık olabilir ve bu takdirde adanın doğu kıyıları bu kırığa uyarak şekillenmiş bulunur (Tunçdilek, 1987). Marmara bölgesinde larval chironomid faunası ile ilgili ilk kayıtlar Şahin (1987) tarafından Meriç Nehri nden 39 tür, daha sonra Gala Gölü nden Kırgız (1988) tarafından 19 tür olarak tespit edilmiştir. Bunu Özkan ve Kırgız (1995) ın Edirne bölgesinden 32, Sever (1997) in Tekirdağ bölgesinden 20 tür kaydettikleri faunistik çalışmalar izlemiştir. Özkan (1998, 2006, 2007, 2010) Meriç ve Ergene nehirleriyle bazı kollarında yaptığı limnolojik araştırmalarda 96 tür, Kırklareli, İstanbul, Tekirdağ ve Çanakkale den 102 tür, Çanakkale den Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 61-73, 2012

9 AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE tür, Trakya dan 155 tür saptamıştır. Kavaz (1997) ın Tunca Nehri ve Kır (1997) ın Çorlu deresinde gerçekleştirdikleri zoobentik çalışmalarda sırasıyla 40 ve 14 tür, Taşdemir (2009) in bazı lagünlerdeki çalışmalarında da 5 tür bulunmuştur. Giderek artan küresel susuzluk nedeniyle özellikle adalarımızda bilim dünyası tarafından tanınmasına dahi fırsat bulamadan yok olacak olan biyolojik varlıklarımızın ortaya çıkarılması ve korunmasının önemi her geçen gün giderek artmaktadır. Bu nedenle yapılan bu çalışma ile Avşa ve Paşalimanı adalarının larval chironomid türlerinin tespit edilerek Türkiye chironomid faunasının ortaya çıkarılması çalışmalarına katkıda bulunulması amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOT Çalışma materyalleri Avşa adasından tarihinde 3 (1- Kaynak suyu, 2- Yiğitler köyüne gelmeden, Karadut plajı-çeşme, 3- Yiğitler köyü merkezde çeşme) ve Paşalimanı adasından ise tarihleri arasında 9 (Paşalimanı Adası: 1- Balıklı- Tuzla arası Tuz Gölü, 2- Tuzla köyü piknik alanı içinde havuz, 3- Poyrazlı köyü girişi dere, 4- Poyrazlı köyü içi çeşme ve dere, 5- Poyrazlı köyü çıkış, deniz kıyısı kaynak suyu, 6- Paşalimanı köyü kaynak suyu, 7- Harmanlı köyü çıkışı, Balıklı ya giderken, artezyen yanı su birikintisi, 8- Balıklı köyünün üst tarafı kaynak suyu, 9- Balıklı köyü dere) lokaliteden toplanmıştır (Şekil 1). Şekil 1. Avşa ve Paşalimanı Adalarında örneklerin toplandığı lokaliteler

10 64 Nurcan ÖZKAN Akarsu ve durgun sulardan el çamur kepçesi ile alınan çamur örnekleri farklı göz aralıklarına sahip eleklerde (Nominal Aperture - 0,600µ, 300µ ve 1,18mm) yıkanarak larvalar ince uçlu penslerle toplanmıştır. Daha sonra içinde % 70 alkol bulunan küçük plastik şişelerde tespit ve muhafaza edilmiştir. Laboratuar çalışmaları sırasında örnekler toplanma tarihi, lokalite ve toplayıcı adı yazılı bilgilerle etiketlenerek küçük cam tüplere konulmuştur. Bu küçük tüpler adalara göre ayrılarak % 70 alkol bulunan kavanozlara yerleştirilmiş ve Trakya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi laboratuvarında muhafaza edilmektedir. Teşhis işlemlerinde larvaların önce geçici, daha sonra Şahin (1984) in yöntemlerinden yararlanılarak daimi preparatları yapılmıştır. Türlerin teşhisinde Sublette (1964), Moller Pillot ( ), Şahin (1984, 1987, 1991), Fittkau ve Roback (1983), Boesel (1985), Kırgız (1988), Epler (1995) Polatdemir ve Şahin (1997) ve Özkan (2003) dan faydalanılmıştır. BULGULAR Avşa ve Paşalimanı adalarına gerçekleştirilen arazi çalışması ile tespit edilen chironomid türlerinin isimleri, habitat özellikleri, çalışma alanında bulundukları lokaliteler, toplanma tarihleri ve lokalitelerdeki örnek sayıları adalara göre aşağıda verilmiştir. Macropelopia goetgheuberi Kieffer, 1918 Habitat: Suyu temiz olmayan, etrafı yosunlu, siyah çamur zemine sahip kaynak suyunda İncelenen materyal: 9, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü kaynak suyu, K, D, 2 m, Natarsia punctata (Meigen, 1804) Habitat: Suyu fazla temiz olmayan, etrafı yosunlu, siyah çamur içinde kaynak suyunda İncelenen materyal: 1, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü kaynak suyu, K, D, 2 m, Pentaneurella katterjokke Fittkau&Murray, 1983 Habitat: Batak çamur içeren birikinti halinde suya sahip derede İncelenen materyal: 1, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü içi çeşme ve dere, K, D, 6 m, Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 61-73, 2012

11 AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE 65 Krenopelopia sp. Habitat: Batak çamur içeren birikinti halinde suya sahip derede İncelenen materyal: 1, Paşalimanı Adası, Balıklı Köyü dere, K, D, 49 m, Procladius (Holotanypus) sp. Habitat: Suyu temiz olmayan, organik madde içeren, batak çamura sahip dere ve kaynak suyunda İncelenen materyal: 1, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü girişi dere, K, D, 8 m, ; 1, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü çıkışı, deniz kıyısı kaynak suyu, K, D, 2 m, ; 18, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü kaynak suyu, K, D, 2 m, Psectrotanypus varius (Fabricius, 1787) Habitat: Suyu durgun - temiz olmayan, siyah batak çamur ile organik atığa sahip derede ve çamurlu kaynak suyunda İncelenen materyal: 21, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü girişi dere, K, D, 8 m, ; 27, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü içi çeşme ve dere, K, D, 6 m, ; 16, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü kaynak suyu, K, D, 2 m, Tanypus kraatzi (Kieffer, 1912) Habitat: Kirli suya içeren, çamurlu alanda kaynak suyunda İncelenen materyal: 3, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü çıkışı, deniz kıyısı kaynak suyu, K, D, 2 m, Tanypus punctipennis Meigen, 1818 Habitat: Kirli suya sahip çamurlu zeminde kaynak suyunda İncelenen materyal: 8, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü çıkışı, deniz kıyısı kaynak suyu, K, D, 2 m,

12 66 Nurcan ÖZKAN Einfeldia pagana (Meigen, 1838) Habitat: Bitkisel içerikli batak çamur içeren çeşmede İncelenen materyal: 1, Avşa (Türkeli) Adası, Yiğitler Köyü, K, D, 2 m, Chironomus salinarius Kieffer, 1915 Habitat: Deniz kenarında tuzlu su içeren çamur içinde İncelenen materyal: 244, Paşalimanı Adası, Balıklı-Tuzla arası, Tuz Gölü, K, D, 0 m, Chironomus riparius Meigen, 1804 Habitat: Suyu durgun ve temiz olmayan, siyah çamur zemine sahip derede İncelenen materyal: 2, Avşa (Türkeli) Adası, Yiğitler Köyüne gelmeden, Karadut plajı-çeşme, K, D, 5 m, ; 15, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü içi çeşme ve dere, K, D, 6 m, Chironomus anthracinus (Zetterstedt, 1860) Habitat: Suyu fazla temiz olmayan, etrafı yosunlu, siyah çamurlu durgun kaynak suyunda İncelenen materyal: 6, Avşa (Türkeli) Adası, kaynak suyu, K, D, 96 m, ; 31, Avşa (Türkeli) Adası, Yiğitler Köyüne gelmeden, Karadut plajı-çeşme, K, D, 5 m, ; 15, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü kaynak suyu, K, D, 2 m, Chironomus viridicollis van der Wulp, 1877 Habitat: Durgun ya da akan sularda, zemini yer yer bitki içeren çamur içinde İncelenen materyal: 7, Avşa (Türkeli) Adası, kaynak suyu, K, D, 96 m, ; 92, Avşa (Türkeli) Adası, Yiğitler Köyüne gelmeden, Karadut plajı-çeşme, K, D, 5 m, ; 1, Avşa (Türkeli) Adası, Yiğitler Köyü, K, D, 2 m, ; 1, Paşalimanı Adası, Tuzla Köyü havuz, K, D, 14 m, ; 23, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü içi çeşme ve dere, K, D, 6 m, ; 60, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü, kaynak suyu, K, D, 2 m, ; 1, Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 61-73, 2012

13 AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE 67 Paşalimanı Adası, Harmanlı köyü çıkışı, Balıklı ya giderken, artezyen yanı su birikintisi, K, D, 8 m, ; 1, Balıklı köyünün üst tarafı kaynak suyu, K, D, 84 m, ; 3, Paşalimanı Adası, Balıklı Köyü dere, K, D, 49 m, Chironomus (Camptochironomus) tentans Fabricius, 1805 Habitat: Suyu durgun ya da akan, temiz olmayan, bazen organik materyale sahip çamur zeminde İncelenen materyal: 2, Avşa (Türkeli) Adası, kaynak suyu, K, D, 96 m, ; 3, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü girişi dere, K, D, 8 m, ; 26, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü içi çeşme ve dere, K, D, 6 m, ; 118, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü, kaynak suyu, K, D, 2 m, Chironomus plumosus (Linnaeus, 1758) Habitat: Suyu durgun ya da akan, temiz olmayan, bazen organik materyale sahip çamur zeminde İncelenen materyal: 13, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü girişi dere, K, D, 8 m, ; 40, Paşalimanı Adası, Poyrazlı Köyü içi çeşme ve dere, K, D, 6 m, ; 59, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü, kaynak suyu, K, D, 2 m, Polypedilum nubifer (Skuse, 1889) Habitat: Kirli suya sahip çamur zeminli kaynak suyunda İncelenen materyal: 175, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü, kaynak suyu, K, D, 2 m, Polypedilum scalaenum (Schrank, 1803) Habitat: İçinde çürümüş yaprak ve dalların bulunduğu az kumlu kaynak suyunda İncelenen materyal: 26, Avşa (Türkeli) Adası, kaynak suyu, K, D, 96 m,

14 68 Nurcan ÖZKAN Polypedilum sp. Habitat: Kirli suya sahip çamur zeminli kaynak suyunda İncelenen materyal: 2, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü, kaynak suyu, K, D, 2 m, Cryptotendipes holsatus Lenz, 1959 Habitat: Kirli suya sahip çamur zeminli kaynak suyunda İncelenen materyal: 3, Paşalimanı Adası, Paşalimanı Köyü, kaynak suyu, K, D, 2 m, TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışma kapsamında, Avşa adasında Chironomidae (Diptera) familyasının Chironominae alt familyasına ait 3 cinse bağlı 6 tür, Paşalimanı adasında ise 2 altfamilyaya ait 10 cinse bağlı 17 tür tespit edilmiştir (Tablo 1). Paşalimanı adasında Tanypodinae altfamilyasında 7 cinse ait 8 tür, Chironominae altfamilyasında ise 3 cinse ait 9 t ür belirlenmiştir. Bu türlerin hepsi Avşa ve Paşalimanı adaları larval chinomidleri açısından yeni kayıttır. Türlerin adalara göre dağılımları ve habitat özellikleri aşağıda verilmiştir (Tablo. 1). Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 61-73, 2012

15 AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE 69 Tablo 1. Avşa ve Paşalimanı adalarında larval Chironomid türlerinin adalara ve habitatlara göre dağılımları Türler Tanypus punctipennis Tanypus kraatzi Avşa Adası Paşalimanı Adası Durgun su Dere Tuzlu su Çamur Organik Kum Procladius (Holotanypus) sp Macropelopia goetgheuberi Krenopelopia sp Psectrotanypus varius Pentaneurella katterjokke Natarsia punctata Chironomus anthracinus Chironomus viridicollis Chironomus riparius Chironomus (Camptochironomus) tentans Chironomus plumosus Chironomus salinarius Einfeldia pagana Polypedilum nubifer Polypedilum scalaenum Polypedilum sp Cryptotendipes holsatus Avşa Adasında Chironomus viridicollis ve Chironomus anthracinus türleri 2 lokalite ile en fazla bulunan tür olmuşlardır. 1. lokalite tür çeşitliliği açısından en zengindir. Adada bulunan türlerin beşi 1. lokaliteden toplanmıştır. Birey sayısı olarak Polypedilum scalaenum suların temiz olduğu kum, yaprak ve dallı alanda kaynak suyunda en bol bulunan türdür.

16 70 Nurcan ÖZKAN Einfeldia pagana ise yalnızca 3. lokalitede bir birey ile temsil edilmektedir. Bu lokalite çamurlu zemine sahip olup başka bir türe rastlanmamıştır. Paşalimanı Adasında yine Chironomus viridicollis lokalite ile en yaygın bulunan türdür. Chironomus plumosus, Chironomus (Camptochironomus) tentans, Procladius (Holotanypus) sp. ve Psectrotanypus varius 3 lokalite ile ikinci en fazla bulunan tür olmuşlardır. Tür çeşitliliği açısından ise 5. lokalite 8 tür ile en zengindir. 2, 7, 8. lokaliteler chironomid larvaları açısından 1 birey ile en fakir bölge olmuşlardır. Adada bütün lokaliteler arasında habitat zemin bakımından genel olarak bir benzerlik göstermekte olup daha çok batak çamur yapısı saptanmıştır. Einfeldia pagana ve Polypedilum scalaenum türleri yalnızca Avşa (Türkeli) adasında bulunurken, diğer 4 tür (C. riparius, C. anthracinus, C. viridicollis ve C. (Camptochironomus) tentans) her 2 a dada da ortak olarak bulunan türler olmuşlardır (Tablo 1). Bu türler genel olarak Dünya genelinde oldukça yaygın olan türlerdir. Şahin (1984) ve Özkan (1991) Chironominae larvalarının çoğunlukla durgun sularda bulunduğunu bildirmektedir. Örnek toplama çalışmaları daha çok havaların sıcak olduğu Ağustos ayında gerçekleştirilmiş olmasından dolayı akarsular genel olarak fazla akıntılı olmayıp, çoğu halde durağan ve bazılarında yer yer birikinti halini almıştır. Bu durum Chironominae larvalarının genel olarak durgun sularda sıklıkla bulunmalarına karşın niçin akarsularda da yaygın olarak bulunduklarının sebebi olarak düşünülebilir. Tanypodinae altfamilyasına ait türler genelde akarsularda bulunmasına karşın durgun sularda da rastlanmıştır. Lokalitelerde birey sayısı bakımından en az bulunan grup olmuştur. Tunçdilek, (1987) Avşa adasında akarsuların varlığından bahsetmektedir fakat son yıllarda iklimin kurak gitmesinden dolayı akarsular kurumuştur. Paşalimanı adasında ise bazı akarsularda az da olsa su olmasına rağmen bazılarının en az elli yıldır akmadığı, ancak bu yıl fazla yağışlı bir yıl geçirilmesi nedeniyle yağış etkisi ile kışın akıp daha sonra kuruduğu ada yerlileri tarafından ifade edilmiştir. Bu durum bize özellikle adaların su canlılarının neden ortaya çıkarılmasının gerekli olduğunun önemini açıkça göstermektedir. Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 61-73, 2012

17 AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE 71 Arazi çalışmaları sırasında Marmara adasının güneybatısında ve Avşa Adasının kuzeybatısında küçük bir ada olan Ekinlik Adası ndan da örnekleme yapılmak istenmiştir. Ancak bahsi geçen adada örnek alınabilecek herhangi bir durgun ya da akan su alanlarına rastlanılamadığı için örnekleme işlemi yapılamamıştır. TEŞEKKÜR Yrd. Doç. Dr. Beytullah Özkan a arazi çalışmalarında yaptığı katkılardan dolayı teşekkür ederim. KAYNAKLAR [1] BOESEL MW. A brief review of the genus Polypedilum in Ohio, With keys to known stages of species occurring in Northeastern United States (Diptera, Chironomidae), Ohio Acad. Sci., , [2] EPLER JH. Identification Manual for the Larval Chironomidae (Diptera) of Florida, FL Dept. Environ. Reg., Orlando, FL. 317 pp, [3] FITTKAU EJ, ROBACK SS. The Larvae of Tanypodinae (Diptera: Chironomidae) of the Holarctic Region (Keys and diagnoses), Ent. Scand. Suppl. 19: Lund, Sweden, [4] KAVAZ E. Tunca Nehri Bentik Makroomurgasız Faunası, Trakya Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1 38, [5] KIR G. Çorlu Deresi Zoobentik Organizmaları ve Dağılımları, Trakya Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1 26, [6] KIRGIZ T. Gala Gölü Chironomidae (Diptera) Larvaları Üzerinde Bir Ön Çalışma. IX. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildiri Özetleri. Cumhuriyet Üniv. Fen Ed. Fak. Biyoloji Böl., Eylül, S. 11, Sivas [7] MOLLER PILLOT HKM. De Larven der Nederlandse Chironomidae (Diptera), Leiden, I 1 IX. 2. 7,

18 72 Nurcan ÖZKAN [8] ÖZKAN N. Edirne Bölgesi Chironomidae (Diptera) Limnofaunasının Tespiti ve Taksonomik İncelenmesi, T. Ü. Fen Bilimleri Enst., Yüksek Lisans tezi. 1 80, 1991 [9] ÖZKAN N, KIRGIZ T. Edirne Bölgesi Chironomidae (Diptera) Larvaları ve Yayılışları. Doğa Tr. Jr. of Zoology, 19: 51 58, [10] ÖZKAN N. Meriç ve Ergene Nehirleriyle Bazı Kollarında Chironomidae (Diptera) Larvalarının Dinamiği, T.Ü. Fen Bilimleri Enst., Doktora Tezi , [11] ÖZKAN N. Trakya Bölgesi (Kırklareli, İstanbul ve Çanakkale) Chironomid (Chironomidae; Diptera) Türlerinin Tespiti, Trakya Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri - TÜBAP 320, sayfa [12] ÖZKAN N. Trakya Bölgesi (Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul ve Çanakkale) Chironomid (Chironomidae; Diptera) Faunası. E.Ü. Su Ü rünleri Dergisi, Cilt 23, Sayı (1-2): , [13] ÖZKAN N. Chironomidae (Diptera) Larvae of Çanakkale Region and Their Distribution. Trakya Univ J Sci, 8(2): , [14] ÖZKAN N. Trakya Bölgesi Larval Chironomidae (Diptera) Türleri. Trakya Univ J Sci, 11(1):7-13, [15] POLATDEMİR N, ŞAHİN Y. Chironomidae (Diptera) Larvae of Stagnant Water Systems in Eskişehir Province. Tr. J. of Zoology, 212: , [16] SEVER F. Tekirdağ İli Chironomidae (Diptera) Limnofaunasının Tespiti ve Taksonomik İncelenmesi. Trakya Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1 49, [17] SUBLETTE J E. Chironomid Midgess of California. II. Tanypodinae, Podonominae and Diamesinae, Proje of the U.S. Nat. Mus. Vol. 115, N. 3481, S: , [18] ŞAHİN Y. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri Akarsu ve Göllerindeki, Chironomidae (Diptera) Larvalarının Teşhisi ve Dağılışları, Anadolu Üniv. Yay. No: 57, Fen Ed. Fak. Yay. No: 2, Eskişehir, [19] ŞAHİN Y. Marmara, Ege ve Sakarya Sistemi Akarsuları Chironomidae (Diptera) Larvaları ve Yayılışları. Doğa TU Zooloji Derg., C. 11, S. 3, , Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 61-73, 2012

19 AVŞA (TÜRKELİ) VE PAŞALİMANI ADALARI LARVAL CHİRONOMİDAE 73 [20] ŞAHİN Y. Türkiye Chironomidae Potamofaunası, Tübitak Proje No: TBAG 869 (ve VHAG 347, TABG 669, TBAG 792), 1, [21] TAŞDEMİR, A., USTAOĞLU, M.R., BALIK, S. Türkiye deki bazı lagünlerin Chironomidae (Diptera-Insecta) faunası üzerine bir ön çalışma, Review of Hydrobiology, 2: , [22] TUNÇDİLEK N. Marmara Adaları, İstanbul Üniversitesi Yayınları No. 3471, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları No. 7, İstanbul, 1987.

20

21 Trakya Univ J Nat Sci, 13(2):75-86, 2012 ISSN DIC: 006HAET Araştırma Makalesi / Research Article DÜŞÜK SICAKLIKTA MUHAFAZA EDİLMİŞ in vitro AYÇİÇEĞİ (Helianthus annuus L.) BİTKİLERİNDE ANATOMİK VE KARYOLOJİK İNCELEMELER Hayati ARDA 1*, Sergun DAYAN 2, Gökçe AKPINAR Trakya Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 22030, Edirne. harda@trakya.edu.tr Tel.: (0284) / Fax : (0284) Trakya Üniversitesi Havsa Meslek Yüksek Okulu Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı, 22500, Havsa, Edirne. ÖZET Bu çalışmada, Helianthus annuus L. (ayçiçeği) bitkisinden embriyo kültürü yöntemi kullanılarak elde edilmiş olan bitkilerin soğukta muhafaza edilerek korunmasına ve bu bitkilerde oluşan anatomik ve karyolojik değişimlerin belirlenmesine çalışılmıştır. Kontrol grubu bitkileri kum ortamında çimlendirilerek elde edilmiştir. Deney grubu ise, 0,5 mg/l BAP ve 0,1 mg/l NAA içeren MS besi ortamında embriyo kültürü yöntemiyle yetiştirilmiştir. Bu bitkilerin yarısı 25 o C de 16/8 saat fotoperyotta bekletilirken diğer yarısı 4 o C de karanlıkta bekletilmiştir. Yapılan anatomik değerlendirmede, deney grubu bitkilerinin epiderma, korteks parankiması, öz parankiması, iletim demetleri gibi yapılarının kontrol grubuna göre farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir. Mitotik indeks değerleri kontrol grubunda %22.9, deney grubu kültür ortamında yetişen bitkilerde % 60, soğukta muhafaza edilmiş bitkilerde ise %10.1 olarak belirlenmiştir. Tüm bu anomaliler normal kültür şartlarında ortadan kalkmış ve bitkiler sağlıklı gelişim göstermiştir. Sonuç olarak ayçiçeğinin soğukta muhafazası yararlanılabilir bir yöntem olarak önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Embriyo kültürü, Anatomi, Mitotik indeks, Ayçiçeği.

22 76 Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR ANATOMICAL AND CARYOLOGICAL INVESTIGATIONS ON in vitro SUNFLOWER (Helianthus annuus L.) PLANTS PRESERVED AT LOW TEMPRATURE ABSTRACT In this study, plants derived from Helianthus annuus L. (sunflower) seeds by using the embryo culture method were studied to preserve them at low temprature and to determine the anatomical and karyological changes. The germinated control plants were grown in the sand. The experimental group were cultured on MS embryo culture medium containing, 0,5 mg/l BAP and 0,1 mg/l NAA. One-half of these plants were kept at 16/8 hours photoperiod at 25 o C, and the remains kept in the dark at 4 o C. In the anatomical evaluation, structures such as epidermis, cortex parenchyma, parenchyma, vascular bundles of experimental group plants showed some major differences than the control. Mitotic index values have been identified 22,9% in the control, 60% in the experimental group grown at photoperiod at 25 o C, 10,1% in plants treated with dark and chilling. All of these abnormalities disappeared at normal culture conditions and plants showed healthy development. In conclusion, it is recommended that chilling storage of sunflower is a utilizable method. Key Words: Embryo culture, Anatomy, Mitotic index, Sunflower. GİRİŞ Artan nüfusa paralel olarak ülkemizin bitkisel yağ ihtiyacı giderek artmaktadır. Ülkemizde çoğunlukla ayçiçeği yağı tercih edilmesi ve gerekli bitkisel yağın yarısını dışarıdan ithal etmek zorunda olmamız, son yıllarda ayçiçeğinin önemini giderek arttırmaktadır (Kaya, 2004). Bu ihtiyaçlar ve gelişen biyoteknolojik çalışmaların doğrultusunda ayçiçeği değişik amaçlar için in vitro ortamda değişik araştırmacılar tarafından kullanılmıştır (Chraibi ve Ark., 1992, Greco ve Ark., 1984). İn vitro ortamda bitki elde etmenin bir yolu da embriyoların eksplant olarak kullanımıdır (Knittel ve Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 75-86, 2012

23 ANATOMICAL AND CARYOLOGICAL INVESTIGATIONS 77 Ark., 1991, Freyssinet ve Freyssinet, 1988). Bu yolla elde edilen bitkiler değişik amaçlar için kullanılabilir (klonal çoğaltım, gen aktarımı, somatik embriyo eldesi, germpalzm muhafazası vs.). Ayrıca in vitro kültürlede elde edilen bitki kısımlarının uzun süreli muhafazası, önemli ıslah hatlarının korunması ve elde edilen verimli soyların uzun süreli saklanabilmesi için önemlidir. Bu amaçla, kültür sıcaklığı 0 o C nin az üzerine kadar düşürülerek büyüme yavaşlatılabilir (Hatipoğlu, 1999). Düşük sıcaklıkta depolama ile metabolik faliyetler yavaşlamaktadır. (Emekliler, 2002). Bu sayede kültürler uzun süre korunabilmektedir. Örneğin, Lundergan ve Janick (1979), elma ile yaptıkları çalışmada sürgün uçlarını 1-4 o C de bir yıl süre ile muhafaza etmeyi başarmışlardır. Başka bir çalışmada Trifolium repens aynı teknikle karanlıkta 5 o C de 10 aya kadar muhafaza edilebilmiştir (Bhojwani, 1981). Düşük sıcaklıkta muhafaza tekniği tek yıllık çim (Lolium multiflorum) bitkisinde de başarı ile kullanılmıştır (Dale, 1980). İn vitro da saklanan bitkiler aylarca, yıllarca muhafaza altında tutulabilir. Bitkiler 4 o C de aylarca yeni besi yerine aktarılmadan kalabilirler (Barbara, 2005). Ancak, sonraki bitki gelişiminin sağlıklı olabilmesi açısından soğukta muhafaza süresinde kültürlerde meydana gelebilecek anatomik ve karyolojik değişimlere dikkat edilmelidir. Bu bağlamda, Helianthus annuus L. bitkisinden olgunlaşmış embriyo kültürü yöntemi kullanılarak elde edilen bitkilerin düşük ısıda muhafazası ve bu yöntem sonucunda bitkilerde oluşabilecek anatomik ve karyolojik değişikliklerin incelenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOD Çalışmada kullanılan ayçiçeği tohumları, Edirne Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü nden temin edilmiştir. Çalışma, kontrol ve deney grubu olacak şekilde planlanmıştır. Kontrol grubunda tohumlar kuma ekilmiş ve o C de çimlenmeye bırakılmıştır. Bitkiler 8 10 yapraklı olduklarında gövdelerinden kesitler alınmıştır. Bu kesitler safranin ile boyanmış ve 50 o C de hazırlanmış gliserin-jelatin (1/1) ortamı ile kapatılıp daimi preperat haline getirilmiştir. Kesitler ışık mikroskobu ile incelenmiş, fotoğrafları çekilerek anatomik özellikleri belirlenmiştir. Ayrıca kontrol grubu

24 78 Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR bitkilerinden kök uçları alınarak aseto-orsein boyası ile ezme preperasyon yöntemi kullanılarak mitoz preperatları hazırlanmış ve ışık mikroskobu görüntüleri üzerinde mitotik aktiviteyi belirlemek amacıyla mitoz bölünme aşamasındaki hücreleri saptanmıştır. Deney grubu bitkilerini elde etmek için olgunlaşmış embriyolar kullanılmıştır. Bu amaçla tohumlara yüzey sterilizasyonu (2 dk %70 alkolde, 2 dk steril destile suda, 2 dk %10 luk sodyum hipoklorit çözeltisinde, ikişer defa 2 dk steril destile suda bekletilmiştir) işlemi uygulanmıştır. Daha sonra embriyolar izole edilerek içerisinde 0,5 mg/l BAP ve 0,1 mg/l NAA hormonları bulunan MS (Murashige ve Skoog, 1962) besiyeri içeren petri kaplarına her bir kaba 10 embriyo gelecek şekilde ekimi yapılarak o C de 16 saat aydınlık 8 saat karanlık periyotta iklim dolabında gelişmeye bırakılmıştır. Embriyolar bir hafta içerisinde alt kültüre alınmıştır. Bitkiler 4 6 yapraklı olduklarında bir kısmı +4 o C de karanlıkta 30 gün süreyle bekletilmek üzere ayrılmıştır. Diğerleri de iklim dolabında o C de 16/8 saat fotoperiyotta gelişmeye bırakılmıştır. 30 günlük süre sonunda her iki grup bitkiden de gövde kesitleri alınmış ve bu kesitler safraninle boyanarak gliserin-jelatin yöntemiyle kapatılmış ve daimi hale getirilmiştir. Işık mikroskobu ile incelemeler yapılarak fotoğrafları çekilmiştir. Ayrıca mitotik aktiviteyi belirlemek için her iki gruptan alınan kök uçlarına aseto-orsein boyası kullanılarak ezme preperasyon yöntemi uygulanmış ve preperatlar entellan ile daimi hale getirilmiştir. Bu preperatlar üzerinde ışık mikroskobu incelemeleri yapılarak mitoz bölünme halindeki hücreler sayılmıştır. SONUÇLAR MORFOLOJİK BULGULAR Kumdaki kontrol grubu tohumlar 7 gün sonunda %83 oranında çimlenmiştir. Bu bitkiler normal şekilde gelişerek 30 günlük süre sonunda kök, gövde ve yaprak gelişimi göstermiştir. Deney grubu olarak izole edilen embriyolar bir hafta sonunda %85 oranında gelişim göstermişlerdir. Bu bitkilerde 15 gün sonunda kök, gövde ve yaprak Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 75-86, 2012

25 ANATOMICAL AND CARYOLOGICAL INVESTIGATIONS 79 oluşumu meydana gelmiştir. İn vitro bitkilerin yarısı 4 6 yapraklı olunca +4 o C lik karanlık ortamda 30 gün süreyle bekletilmiştir. Bu süre sonunda bitkilerin gözlenebilir bir büyüme göstermedikleri, an cak kök ve gövdelerinin normal morfolojik yapılarını korudukları, yapraklarının şekil ve renk olarak sağlıklı oldukları görülmüştür. ANATOMİK BULGULAR Gelişen kontrol grubu bitkileri 8 10 yapraklı aşamaya geldikten sonra alınan gövde enine kesitlerinde yapılan incelemelerde gövdenin en dışında tek sıralı eşkenar hücrelerden oluşan epiderma tabakasının yer aldığı görülmüştür. Epidermanın altında korteks parankimasının bulunduğu ve bu tabakanın epiderma tabakasıyla benzerlik gösterdiği ve renk bakımından da epiderma ile aynı renkte koyu kahverengi olduğu görülmüştür. Korteks parankimasının 9 10 sıralı parankima hücrelerinden oluştuğu ve parankima hücrelerinin aralarında küçük hücre arası boşlukların bulunduğu gözlenmiştir. Parankima dokusunun içerisinde dairesel bir dizilim gösteren iletim demetlerinin yer aldığı saptanmıştır. Bu iletim demetleri ile parankima dokusunun arasında belirgin bir endoderma tabakasının olduğu görülmüştür. İletim demetlerinin dikotil bitkilerde olduğu gibi floem ve ksilemden oluştuğu ve kambiyum tabakası içerdiği gözlenmiştir. İletim demetlerinin ksilem bölgesinde sklerankimatik hücre gruplarının yer aldığı fakat diğer bölgelerde sklerankima hücrelerinin bulunmadığı gözlenmiştir. Dairesel dizilimdeki iletim demetleri arasında parankima hücrelerinin bulunduğu ve öz kollarını oluşturduğu belirlenmiştir. Gövdenin merkezi bölgesinde parankimatik dokunun yer aldığı görülmüştür. Merkezi bölgeye doğru gidildikçe parankima hücrelerinin büyüdükleri gözlenmiştir (Şekil 1 A-B). Kültürde gelişmiş olan deney grubu bitkilerinden alınan gövde kesitleri incelendiğinde gövdenin dışında değişken şekilli epiderma hücrelerinin bulunduğu görülmüştür. Korteks parankimasının sıralı parankima hücrelerinden oluştuğu ve hücre arası boşlukların bulunmadığı saptanmıştır. Endoderma tabakasının fazla belirgin olmadığı görülmüştür. İletim demetleri fazla gelişme göstermemiş olmakla birlikte gövdede dairesel bir görünüm oluşturacak şekilde yer almıştır. İletim demetlerinde

26 80 Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR floem dokusu hücrelerine kıyasla ksilem dokusu hücrelerinin daha belirgin olduğu gözlenmiştir. Aralarındaki kambiyum tabakasının da belirgin olmadığı görülmüştür. Gövdenin merkezi bölgesinde parankimatik doku yer almıştır. İletim demetleri arasındaki parankima hücrelerinin öz kollarını oluşturduğu, merkezi bölgeye doğru gidildikçe parankima hücrelerinin büyüklüklerinin arttığı tespit edilmiştir (Şekil 1 C-D). Embriyo kültüründe gelişen bitkilerden +4 o C lik ortama alınan ve 30 gün süreyle bekletilen bitkilerin gövde anatomik kesitlerinde gövdenin dışında şekilleri deforme olmuş epiderma hücrelerinin yer aldığı görülmüştür. Epiderma hücrelerine benzer şekil ve görünümde korteks parankimasının bulunduğu saptanmıştır. Korteks parankimasında yer alan parankima hücrelerinin çeper yapılarının bozulduğu, içeriklerinin koyu renkli kümeler halinde bu doku içersinde yer aldığı, bazı bölgelerde ise normal yapı ve şekillerini koruduğu tespit edilmiştir. Parankima dokusunun bittiği yerde iletim demetlerini kuşatan belirgin bir endoderma tabakasının yer aldığı ve iletim demetlerinin fazla gelişme göstermemiş olmakla birlikte gövdede dairesel bir görünüm oluşturacak şekilde sıralandığı görülmüştür. İletim demetlerinde floem dokusu hücrelerinin belirgin olmamakla birlikte ksilem dokusu hücrelerinin belirgin olduğu saptanmıştır. Aralarındaki kambiyum tabakasının da belirgin olmadığı fark edilmiştir. Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 75-86, 2012

27 ANATOMICAL AND CARYOLOGICAL INVESTIGATIONS 81 Şekil 1. Kontrol ve deney grubu bitkilerinin gövde enine kesitleri. A-B kontrol grubu, C-D deney grubu 25 o C, E-F deney grubu 4 o C.

28 82 Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR İletim demetlerininin arasında öz kollarının bulunduğu gözlenmiştir. Gövdenin merkezi bölgesinde parankimatik doku hücrelerinin büyük ölçüde deforme olduğu ve iletim demetlerine yakın bölgelerde kalıntılarının bulunduğu görülmüştür (Şekil 1 E-F). KARYOLOJİK BULGULAR Kontrol grubu olarak yetiştirilmiş bitkilerdeki mitoz bölünme aktivitesini incelemek için hazırlanan preperatlarda kök ucundaki hücrelerin eşkenar şekilli oldukları interfaz aşamasındakilerin büyük nukleuslu, mitoz bölünme aşamasındakilerin ise değişik evrelerde oldukları gözlenmiştir. Deney grubunun normal kültür ortamında yetiştirilmiş bitkilerinden hazırlanan kök ucu preperatları incelendiğinde hücrelerinin genelde dikdörtgen şekilli oldukları, nukleuslarının büyük ve tanecikli yapıya sahip olduğu ve hücrelerin birçoğunun mitoz bölünmenin çeşitli aşamalarında oldukları görülmüştür. Deney grubunun soğukta muhafaza edilmiş bitkilerinden alınan kök uçlarındaki hücreler incelendiğinde, hücrelerin farklı büyüklüklerde oldukları, şekillerinin değişkenlik, nukleus büyüklüklerinin farklılık gösterdiği, mitoz bölünme evresindeki hücrelerinin ise sayıca az oldukları gözlenmiştir. İncelenen preparat sayısı, hücre sayısı ve mitotik indeks değerleri Tablo 1 de verilmiştir. Ayrıca tüm gruplardaki hücrelerin kromozom sayılarının 2n=34 olduğu belirlenmiştir. Tablo 1. Kontrol ve deney gruplarındaki kök ucu preparatlarının mitotik indeks değerleri. Preparat Sayılan Mitoz İnterfaz Mitotik sayısı hücre sayısı evresi evresi indeks (%) Kontrol Grubu ,9 Deney grubu (25 o C) Deney grubu (4 o C) ,1 Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 75-86, 2012

29 ANATOMICAL AND CARYOLOGICAL INVESTIGATIONS 83 TARTIŞMA Çalışmamızda kontrol grubundaki çimlenme oranı %83 iken besi yerine aktarılan embriyoların %85 inin tam bir bitkiye farklılaşması, rejenerasyon oranının başarılı olduğunun göstergesidir. Elde edilen anatomik ve karyolojik bulgular sonuçlar kısmında verildiği için burada sadece olası sebepleri tartışılmıştır. Buna göre kontrol grubu ve deney grupları arasında bitkilerin gelişimleri esnasında dış morfolojik bakımdan önemli bir farklılığın oluşmadığını görülmüştür. Buna karşılık deney ve kontrol grubu anatomik olarak incelendiğinde bazı farklılıkların oluştuğu, mitotik indeksler açısından ise oldukça anlamlı değişimlerin olduğu gözlenmiştir. Anatomik değişimlerin nedeni olarak in vitro ve in vivo ortamda yetiştirilen bitkilerde farklı çevresel faktörlerden etkilenme tarafımızdan en önemli neden olarak düşünülmektedir. Çünkü, kültür ortamındaki bitkilerde ortamın steril olması, bitkinin su ve besin ihtiyacının en iyi şekilde karşılanması gibi nedenlerden dolayı bitkilerde hücre bölünmesi daha hızlı olmakta, ancak hücresel farklılaşma aynı hızda olmamaktadır. Bunun sonucunda da, deney grubu bitkilerinin gövde anatomik yapısında farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Ek olarak düşük sıcaklık etkisinin hücre membranlarındaki lipitlerin katılaşmasına yol açtığı bilinmektedir. Dolayısıyla membranların permeabilitesi artmaktadır. Ancak bu etki bitkilerin normal sıcaklığa dönmesi ile ortadan kalkabilmektedir (Kocaçalışkan, 2006). Çalışmamızda da +4 o C de muhafaza edilen fidelerin dış ortam koşullarına alındığında normal gelişme göstermesi bu durumu desteklemektedir. Aynı şekilde başka bir araştırmada 12 ay süre ile +5 o C de ve karanlıkta bekletilen Saussurea lappa fidelerinden etiyole ve bodur sürgünler oluştuğu fakat normal şartlara dönüldüğünde 8 gün içinde bitkilerin yeşile döndüğü bildirilmiştir (Arora ve Bhojwani, 1989). Mondal ve Ark. (2002), +4 o C de saklanan aksillar tomurcuklardan sürgün çoğalmasıyla çayın (Camellia sinensis) üretilebildiğini göstermişlerdir. Çay embriyolarının düşük sıcaklıkta muhafaza kapasitesine sahip olduğunu açıklamışlardır. Nod eksplantları laboratuvar koşullarında düşük sıcaklıkta (4 o C) kültüre alınmıştır. 4

30 84 Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR o C de muhafaza edilmesine rağmen tomurcuk oluşumunun etkilenmediğini gözlemişlerdir. Dianthus ingoldbyi ile yapılan başka bir çalışmada 6 ay boyunca karanlıkta ve düşük sıcaklıkta (4 o C) tutulan in vitro fidelerde herhangi bir anatomik ve morfolojik dejenerasyon olmadığı bildirilmiştir (Arda, 2009). Çalışmamızda her ne kadar bazı anatomik değişimler gözlenmişse de, bitkilerin normal ortam koşullarına alınmasını takiben gelişimin normale dönmesi sonucu, soğukta muhafaza yönteminin ayçiçeğinde uygulanabilir olduğu düşünülmektedir. Keza Barbara (2005), germplazm muhafazasında doku kültürünün bitki materyalinin çoklu üretimi, muhafazası, saklanması ve dağılmasında etkili bir yöntem olduğunu açıklamıştır. İn vitro saklanan bitkilerin aylarca, yıllarca muhafaza altında tutulabildiğini ayrıca, bitkilerin 4 o C de aylarca yeni besi yerine aktarılmadan kalabileceğini açıklamıştır. Mitotik aktivite değerleri karşılaştırıldığında kontrol grubunda %22.9, deney grubu kültür ortamında yetiştirilende %60, deney grubu soğukta muhafaza edilenlerde ise %10.1 olarak bulunmuştur. Normal şartlarda gelişen bitkinin mitotik aktivitesi, ortam şartlarının ve besleme olanaklarının el verdiği ölçüde hücre bölünmesine imkan sağlamasıyla açıklanabilir. Kültür ortamında yetiştirilen bitkilerde oldukça yüksek mitotik aktivite görülmesinin nedeni olarak in vitro ortamda bitkilere sağlanmış olan maksimum yaşama şartlarından kaynaklanan etkinin bir sonucu olduğu düşünülebilir. Bilindiği gibi sitokininler hücre bölünmesini uyarmaktadır (Babaoğlu ve Ark., 2002). Bu bağlamda çalışmamızda kültür ortamında kullanılan ve bir sitokinin olan BAP nin oranının yüksek olmasının da ayrıca hücre bölünmesini teşvik ettiği düşünülmektedir. Soğukta muhafaza edilmiş olan bitkilerde mitotik aktivitenin oldukça düşük çıkmış olmasının, düşük sıcaklıkta bitkilerde metabolik aktivitenin, besin ve su alımının yavaşlaması ve alınmış olan su ve besinin iletiminin zorlaşması nedenlerinden oluştuğu düşünülebilir. Nitekim bu düşünce Harrison ve Ark. (1998) larının arpada ve Simon ve Ark. (1976) larının hıyarda düşük sıcaklığın mitotik aktiviteyi düşürdüğü tespiti ile örtüşmektedir. Bu bulgulara göre in vitro ve in vivo ortamda yetiştirilen bitkiler ile soğukta muhafaza edilen bitkiler arasında anatomik yapıları ve mitotik aktiviteleri açısından Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 75-86, 2012

31 ANATOMICAL AND CARYOLOGICAL INVESTIGATIONS 85 farklılıklar oluştuğu görülmektedir. Ancak bu farklılıkların bitkilerin kültür ortamından normal ortama aktarılmasıyla ortadan kalkabileceği gösterilmiştir. Bu nedenle, ayçiçeğinin soğukta muhafazası kullanılabilir bir yöntem olarak kabul edilebilir. Daha uzun süreli olarak yapılan çalışmalar ve besi yerine eklenecek bazı koruyucu maddeler ile bu yöntemler ayçiçeği için daha da geliştirilebilir. KAYNAKLAR [1] ARDA, H., MERİÇ, Ç., GÜLER, N., DAYAN, S., Effect of Low Temperature on Morphological and Anatomical Features of Dianthus ingoldbyi Turrill Shoots Propagated Via Tissue Culture Techniques 5 th Balkan Botanical Congress, September, 07-11,2009. Belgrade, Serbia. [2] ARORA, R., BHOJWANI S., S. in vitro Propagation and Low Temperature Storage of Saussueea lappa C.B. Clarke - An Endangered, Medicinal Plant. Plant Cell Reports 8:44-47, [3] BABAOĞLU, M., YORGANCILAR, M., AKBUDAK, M., A., Doku Kültürü: Temel Laboratuar Teknikleri, S:1-35, 2002, ( Eds., BABAOĞLU, M., GÜREL, E., ÖZCAN, S., Bitki Biyoteknolojisi, I- Doku Kültürü Ve Uygulamaları II. Baskı, 374 S. Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları, Konya.) [4] BARBARA, R., Tissue Culture For Germplasm Conservation and Distribution Hortscience, 40:981, [5] BHOJWANI, S., S. A Tissue Culture Method For Propagation and Low Temperature Storage of Trifolium Repens Genotypes Physiologia Plantarum 52(2) , [6] CHRAIBI, K., CASTELLE, J., C., LATCHE, A., ROUSTAN, J., P., FALLOT J., A Genotype- Independent System of Regeneration From Cotyledons of Sunflower (Helianthus annuus L.) The Role Of Ethylene. Plant Sci. 86: , [7] DALE, P., J., A Method For in vitro Storage of Lolium multiflorum Lam, Annual Botany 45(5): , [8] EMEKLİLER, Y., Germplasm Muhafazası, s: , 2002, (Eds. BABAOĞLU, M., GÜREL, E., ÖZCAN, S., Bitki Biyoteknolojisi, I- Doku Kültürü ve Uygulamaları, 374 s., Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları, Konya)

32 86 Hayati ARDA, Sergun DAYAN, Gökçe AKPINAR [9] FREYSSINET, M., FREYSSINET, G., Fertile Plant Regeneration From Sunflower (Helianthus annuus L.) Immature Embryos Plant Science, 56(2) , [10] GRECO, B., TANZARELLA, O.A., CARROZZO, G., BLANCO, A., Callus Induction and Shoot Rejeneration in Sunflower (Helianthus annuus L.) Plant Science Letters, 36(1) 73 77, [11] HARRISON, J., NICOT, C., OUGHAM, H., The Effect of Low Temperature on Patterns of Cell Division in Developing Second Leaves of Wild-Type and Slender Mutant Barley (Hordeum vulgare L.) Plant, Cell And Environment 21, 79 86, [12] HATİPOĞLU, R., Bitki Biyoteknolojisi, Çukurova Üniversitesi Yayınları, No:197, Adana [13] KAYA, Y., Ayçiçeği Biyoteknolojisinde Son Gelişmeler ve Islahında Kullanım Olanakları Trakya University Journal of Science, 5(2): , [14] KNITTEL, N., ESCANDON, A., S., HAHNE, G., Plant Regeneration at High Frequency From Mature Sunflower Cotyledons Plant Science, 73(2) ,1991. [15] KOCAÇALIŞKAN, İ., Bitki Fizyolojisi, DPÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kütahya, [16] LUNDERGAN, C., JANICK., J., Low Temperature Storage of in vitro Apple Shoots HortScience, 14: , [17] MONDAL, T., K., BHATTACHARYA, A., OOD, A., AHUJA, P., S., Propagation of Tea (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze) By Shoot Proliferation Of Alginate- Encapsulated Axillary Buds Stored at 4 o C Current Science, 83(8): , [18] MURASHIGE, T., SKOOG, F., A., A Revised Medium for Rapid Growth and Bioassay With Tobacco Tissue Cultures Physiol. Plant., 15: , [19] SIMON, E.W., MINCHIN A., MCMENAMIN M., M., SMITH J., M., The Low Temperature Limit For Seed Germination, New Phitol. 77, , Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 75-86, 2012

33 Trakya Univ J Nat Sci, 13(2): 87-94, 2012 ISSN DIC: 007BAET Derleme Makalesi / Review Article ÇOKLU DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİNİN ANTİ-TROİT ETKİSİ VE BİTKİLER Başar Altınterim, İzzet paşa m. İzzet paşa c. No:7/C-1 Elazığ. Tel: , basaraltinterim@gmail.com ÖZET Çoklu doymamış yağ asitleri (PUFA), troit uyarımını baskılar. PUFA lar troit hormonu seviyelerini baskılayarak şişmanlığa neden olur. Baskılanan troid metabolizmayı yavaşlatır. Aşırı PUFA diyeti kilo alımına neden olur. Böylesi düşük kalori alımı da kalıcı olan kilo alımına yol açabilir. Bu sonuç azalmış troid aktivitesi ile uyuşmaktadır. Anahtar Sözcükler: Çoklu doymamış yağ asitleri, bitki, troit. ANTI-THROID EFFECTS OF PUFAS (POLYUNSATURATED FATS) AND HERBS ABSTRACT Polyunsaturated fats (PUFA) suppress thyroid signaling. PUFAs suppress thyroid hormone levels and cause weight gain. Inhibiting the thyroid slows the metabolism. The high- PUFA diet promoted weight gain: it caused excess weight to be retained at a l ower calorie intake. This is consistent with reduced thyroid activity. Keywords: Polyunsaturated fats, herb, throid.

34 88 Başar ALTINTERİM INTRODUCTION The thyroid gland controls the body's metabolic rate, among other things. The thyroid gland secretes two types of iodine-containing amine hormones derived from the amino acid tyrosine: L-thyroxine (T 4 ) and 3,5,3 L-triiodothyronine (T 3 ). T 3 and T 4 are essential for the normal growth, development and function of organs (Malik and Hodgson, 2002). As with any other hormone, the tissue response depends on the amount of hormone and the tissue's sensitivity to the hormone. Polyunsaturated fatty acids with 20 carbon atoms exhibit unique physiological activities in the human body, for example lowering of cholesterol and triacylglycerols in plasma, prevention of atherosclerosis and other cardiovascular diseases and reduction of colageninduced thrombocyte aggregation. Moreover, these fatty acids are of great value in the nutrition of edible marine animals reared in mariculture, and as precursors of eicosanoid hormones. Potential sources of such fatty acids include fungi, mainly lower phycomycetes, microalgae, viz. dinoflagellates, diatoms and unicellular red algae, marine macroalgae, particularly phaeophyta and rhodophyta, and mosses. The biomass may be enriched with C20- polyunsaturated fatty acids by chilling, nitrogen starvation, controlled illumination and incubation with lipophilic compounds (Radwan, 1991). Free radicals then bind with polyunsaturated fatty acids (PUFAs) to generate lipid peroxides. Lipid peroxides are highly reactive, alter enzyme activities, and eventually induce injury or necrosis (Weber et al., 2003). CCl 4 induces oxidative DNA damage as well as causing the formation of DNA adducts, genetic mutations, strand breakage and chromosomal alterations (e.g., deletions and translocations) (Jia et al., 2002; Poirier, 2004). The brain is the body's richest source of cholesterol, which, with adequate thyroid hormone and vitamin A, is converted into the steroid hormones pregnenolone, progesterone, and DHEA (dehydroepiandrosterone), in proportion to the quantity circulating in blood in low-density lipoproteins. The brain is also the richest source of these very water-insoluble (hydrophobic) steroid hormones; it has a concentration about 20 times higher than the serum, for example. The active thyroid hormone is also concentrated many-fold in the brain. Broda Barnes' work clearly showed that hypothyroid populations are susceptible to infections, heart disease, and cancer (Broda and Galton, 1976). Trakya Univ J Nat Sci, 13(2), 87-94, 2012