T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU Ağustos 2005

2 Kamu Borç Yönetimi Raporu 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un 14. Maddesi gereği üçer aylık dönemler itibarıyla hazırlanmaktadır. Raporun bu sayısı Nisan-Haziran 2005 dönemine ilişkin gelişme ve değerlendirmeleri içermekte olup, söz konusu dönemi takip eden gelişmelere yer verilmemiştir. Raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. Bilgi için: (312) (312) (312) e-posta:

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR... iv 1 BÜTÇE GELİŞMELERİ BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER BORÇLANMA LİMİTİ İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER İÇ BORÇLANMA İÇ BORÇ SERVİSİ İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI İKİNCİL PİYASALAR DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER PROGRAM FİNANSMANI Uluslararası Sermaye Piyasaları Uluslararası Kuruluşlar PROJE FİNANSMANI DIŞ BORÇ SERVİSİ İKİNCİL PİYASALAR İkincil Piyasalardaki Gelişmeler Türkiye nin Kredi Notlarındaki Gelişmeler BORÇ STOKU BORÇ STOKUNUN DEĞİŞİMİ İÇ BORÇ DIŞ BORÇ BORÇ STOKUNUN YAPISI i

4 3.2.1 İÇ BORÇ DIŞ BORÇ BORÇ SERVİSİ PROJEKSİYONU HİBELER KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER HAZİNE GARANTİLİ DIŞ BORÇ STOK YAPISI VERİLEN GERİ ÖDEME GARANTİLERİ KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER KAPSAMINDA YAPILAN ÖDEMELER HAZİNE GARANTİLİ KREDİLERİN GERİ ÖDEME PROJEKSİYONU ALACAK YÖNETİMİ HAZİNE ALACAK STOKUNUN YAPISI VADESİ GEÇMİŞ ALACAK STOKU VADESİ GELECEK ALACAK STOKU ALACAK TAHSİLATI RİSK YÖNETİMİ STOKUN VADEYE KALAN SÜRESİ İÇ BORÇ STOKUNUN VADEYE KALAN SÜRESİ DIŞ BORÇ TAHVİL STOKUNUN VADEYE KALAN SÜRESİ SÜRE TL CİNSİ NAKİT İÇ BORÇ STOKUNUN SÜRESİ DIŞ TAHVİL STOKUNUN SÜRESİ İÇ BORÇ STOKUNUN REEL FAİZİ KAMU NET BORÇ STOKU HAZİNE GARANTİLİ STOKUN VADEYE KALAN SÜRESİ VE VADEYE KALAN ORTALAMA SÜRESİ ii

5 8.5.1 HAZİNE GARANTİLİ STOKUN VADEYE KALAN SÜRESİ HAZİNE GARANTİLİ STOKUN VADEYE KALAN ORTALAMA SÜRESİ EKLER EK 1: TANIMLAR EK 2: YÖNTEM EK 3: KAMU FİNANSMANI VERİLERİ iii

6 TABLOLAR Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri... 1 Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri... 2 Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı... 4 Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti... 5 Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma... 5 Tablo 6: İç Borçlanma... 6 Tablo 7: İç Borç Servisi... 7 Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı... 8 Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı Tablo 15: 2005 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri. 24 Tablo 16: 2005 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu...25 Tablo 17: Benzer Kredi Notuna Sahip Ülkelerle Getiri/Spread Karşılaştırması Tablo 18: Türkiye nin Kredi Notunun Gelişimi Tablo 19: Konsolide Bütçe Borç Stoku Tablo 20: Nisan-Haziran 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi Tablo 21: Ocak-Haziran 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi Tablo 22: Nisan-Haziran 2005 Konsolide Bütçe Dış Borç Stoku Değişimi Tablo 23: Ocak-Haziran 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi Tablo 24: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Tablo 25: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Tablo 26: 2005 Yılı Ocak - Haziran Döneminde Hazine Müsteşarlığı nca Alınan Hibeler Tablo 27: 2005 Yılı Ocak - Haziran Döneminde Hazine Müsteşarlığı nca Verilen Hibeler iv

7 Tablo 28: Hazine Garantili Dış Borç Stoku Tablo 29: 2005 Yılı Ocak-Haziran Döneminde Hazine Garantisi Sağlanan Garantiler. 45 Tablo 30: Risk Hesabı Hareketleri Tablo 31: Hazine Alacak Stoku Tablo 32: Hazine Alacak Stokunun Kaynaklara Göre Dağılımı Tablo 33: Hazine Alacak Stokunun Dağılımı Tablo 34: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku Tablo 35: Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı Tablo 36: Vadesi Gelecek Alacak Stoku Tablo 37: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı Tablo 38: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu Tablo 39: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı Tablo 40: Gerçekleşen Tahsilatın Kaynaklarına Göre Dağılımı Tablo 41: Kuruluşlar Tarafından Yapılan Ödemelerin Kaynaklarına Göre Dağılımı Tablo 42: Gerçekleşen Tahsilatın Ödeme Tipine Göre Dağılımı Tablo 43: Gerçekleşen Tahsilatın Hesaplara Göre Dağılımı Tablo 44: İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi Tablo 45: Dış Borç Tahvil Stokunun Ortalama Vadeye Kalan Süresi Tablo 46: Toplam İç Borç Stokunun Yıllık Bileşik Reel Faizi Tablo 47: Kamu Net Borç Stoku Tablo 48: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı Tablo 49: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Alacaklılara Göre Dağılımı Tablo 50: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı Tablo 51: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Tablo 52: Kamu Net Borç Stoku Tablo 53: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz-Faiz Yapısı Tablo 54: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Alacaklılara Göre Dağılımı Tablo 55: Yıllar İtibariyle İç Borç Stoku Tablo 56: Borçluya Göre Dış Borç Stoku Tablo 57: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku v

8 Tablo 58: Dış Borç Tahvil Stoku Tablo 59: Dış Borçların Döviz Kompozisyonu ve Kur Etkisi Tablo 60: Hazine Garantili Dış Borç Stoku Tablo 61: Hazine Garantileri Nedeniyle Üstlenilen Ödemeler Tablo 62: 2005 Haziran İtibariyle Hazine Alacak Stoku Tablo 63: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku Tablo 64: Haziran Döneminde Gerçekleşen Tahsilatlar Tablo 65: Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri Tablo 66: Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri Tablo 67: 2004 Yılı Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri GRAFİKLER Grafik 1: 2005 Yılı Ocak-Haziran Döneminde İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı... 9 Grafik 2: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi... 9 Grafik 3: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti Grafik 4: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları Grafik 5: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde Oluşan Faizler Grafik 6: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı Grafik 7: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri Grafik 8: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS lerin Yüzde Dağılımı Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS lerin Yüzde Dağılımı Grafik 10: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri Grafik 11: 2005 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri 24 Grafik 12: 2005 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu Grafik 13: Dolar Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı Grafik 14: Euro Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı vi

9 Grafik 15: Emerging Market Bond Index (EMBI+) İçinde Türkiye Tahvillerinin Performansı Grafik 16: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Grafik 17: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 18: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Grafik 19: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 20: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Grafik 21: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 22: 2005 Temmuz 2006 Haziran Dönemi Kesinleşmiş İç Borç Ödemeleri Grafik 23: 2005 Temmuz 2006 Haziran Dönemi Kesinleşmiş İç Borç Ödemelerinin TL/Döviz Yapısı Grafik 24: 2005 Yılı Öngörülen Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri Grafik 25: Konsolide Bütçe Toplam Dış Borç Ödeme Projeksiyonu Grafik 26: 2005 Yılı Mart Sonu İtibarıyla Hazine Garantili Dış Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı Grafik 27: 2005 Yılı Mart Sonu İtibarıyla KİT lerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı Grafik 28: 2005 Yılı Mart Sonu İtibarıyla Yerel Yönetimlerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı Grafik 29: 2005 Yılı Mart Sonu İtibarıyla Garantili Dış Borç Stokunun Döviz ve Faiz Kompozisyonu Grafik 30: Risk Hesabı Tahsilatlarının Üstlenimlere Oranı Grafik 31: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Anapara-Faiz Dağılımı Grafik 32: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Bütçe Sınıflarına Göre Dağılımı Grafik 33: Haziran 2005 İtibarıyla Alacak Stokunun Kurumsal ve Kaynaklarına Göre Dağılımı Grafik 34: Alacak Stokunun Kuruluşlara Göre Dağılımı Grafik 35: Haziran 2005 İtibarıyla Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun Kurumsal ve Kaynaklarına Göre Dağılımı Grafik 36: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku Grafik 37: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 38: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı vii

10 Grafik 39: TL Cinsi Nakit İç Borç Stokunun Süresi Grafik 40: Dış Tahvil Stokunun Süresi Grafik 41: Kamu Net İç ve Dış Borç Stoku viii

11 1 BÜTÇE GELİŞMELERİ 2005 yılının ilk altı ayında 61,5 milyar YTL konsolide bütçe gelirine karşılık 65,4 milyar YTL bütçe harcaması gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar ise 42 milyar YTL dir. Böylece, yılın ilk yarısında konsolide bütçe 3,9 milyar YTL açık verirken, faiz dışı bütçe fazlası 19,5 milyar YTL olmuştur. Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Nisan-Haziran 2005 Nisan-Haziran 2005 Ocak-Haziran 2005 Ocak-Haziran 2005 KONSOLİDE BÜTÇE GELİRLERİ , ,63 Vergi Gelirleri , ,56 Dolaysız , ,11 Dolaylı , ,26 Diğer , ,11 Vergi Dışı Gelirler , ,39 Sermaye Gelirleri 59 17, ,55 Alınan Bağışlar ve Yardımlar , ,52 Katma Bütçe Öz Gelirleri , ,63 KONSOLİDE BÜTÇE HARCAMALARI , ,01 KONSOLİDE BÜTÇE FAİZ DIŞI HARCAMALARI , ,32 Personel Giderleri , ,30 Sosyal Güvenlik Kurumları Devlet Primi , ,17 Mal ve Hizmet Alımları , ,58 Faiz Harcamaları , ,47 İç Borç Faizi , ,45 Dış Borç Faizi , ,66 İskontolu ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz 97 11, ,47 Cari Transferler , ,41 KİT Görev Zararları 54 11, ,63 Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Transfer , ,94 Tarımsal Destekleme Ödemeleri , ,71 Diğer , ,45 Sermaye Giderleri , ,11 Sermaye Transferleri , ,10 Borç Verme , ,11 Yedek Ödenekler 0 0,00 0 0,00 BÜTÇE DENGESİ , ,28 FAİZ DIŞI DENGE , ,55 Kaynak: Kamu Hesapları Bülteni, Maliye Bakanlığı 2005 yılının ilk yarısında, yıllık faiz dışı fazla hedefinin yüzde 71,6 sı gerçekleşirken, bu oran konsolide bütçe gelirleri ve harcamaları için sırasıyla yüzde 48,7 ve yüzde 42 düzeyinde olmuştur (Tablo 1) yılının ilk yarısında konsolide bütçe gelirleri 2004 yılı gerçekleşmesine göre reel olarak yüzde 13,7 oranında artış göstererek 61,5 milyar YTL olmuştur. Aynı dönemde, konsolide bütçe faiz dışı harcamaları reel olarak yüzde 11,2 oranında 1

12 artarken, toplam harcamalar reel olarak yüzde 6,5 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda, 2004 yılının ilk yarısında 15 milyar YTL olan faiz dışı bütçe fazlası reel olarak yüzde 19,6 oranında artarak 2005 yılının aynı döneminde 19,6 milyar YTL olmuştur (Tablo 2). Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri (Değişimler, Milyon YTL) Ocak-Haziran 2004 Ocak-Haziran 2005 Nominal Değişim (%) Reel Değişim ** (%) GELİRLER ,50 13,70 Vergi Gelirleri ,92 12,25 Dolaysız Vergiler ,58 9,17 Dolaylı Vergiler ,39 13,60 Vergi Dışı Gelirler ,83 19,53 HARCAMALAR ,53-6,52 FAİZ DIŞI HARCAMALAR ,74 11,16 FAİZ HARCAMALARI ,00-27,27 FAİZ DIŞI DENGE ,89 19,59 (*) Tüketici Fiyatları Endeksi ile deflate edilmiştir (2003=100). Ort Nisan-Haziran TÜFE Endeks / Ort Nisan-Haziran TÜFE Endeks = 8,61% (**) Tüketici Fiyatları Endeksi ile deflate edilmiştir (2003=100). Ort Ocak-Haziran TÜFE Endeks / Ort Ocak-Haziran TÜFE Endeks = 8,62% 2

13 Program Tanımlı Faiz Dışı Denge yılının Ocak - Haziran döneminde program tanımlı faiz dışı fazla 14,3 milyar YTL olup geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7,3 oranında artış olmuştur. Milyon YTL Ocak-Haziran 2004 Ocak-Haziran Konsolide Bütçe Gelirleri (Kamu Hesapları Bülteni) a. Faiz Gelirleri (-) b. Merkez Bankası Karı & Yeniden Değerleme (-) 0 0 c. Özelleştirme (-) 0 0 d. Kamu Bankalarından Temettü Gelirleri (-) e. Darphane Para Basım Geliri (-) f. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (-) Program Tanımlı Konsolide Bütçe Gelirleri (1-a-b-c-d-e-f) Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (Kamu Hesapları Bülteni) g. Risk Hesabı (-) h. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Yapılan Nakit Transfer Farkı (+) 9 63 i. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (+) Program Tanımlı Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (3-g+h+i) Faiz Dışı Denge (Kamu Hesapları Bülteni) (1-3) Program Tanımlı Faiz Dışı Denge (2-4) NOT: (f) ve (i) de yer alan Konsolide Kamu Sektörü ne borç verme-geri ödeme kalemi 2004 yılında ayarlama kalemi olarak uygulanmamakta olup tabloda karşılaştırma yapabilmek amacıyla gösterilmiştir. Konsolide bütçe finansman ihtiyacı 2005 yılının ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 58 azalmış ve 7,2 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3). 1 Program tanımlı faiz dışı denge hakkında ilave bilgi için Şubat 2004 tarihli Kamu Borç Yönetim Raporu na bakınız. 3

14 Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı (Milyon YTL) Ocak-Haziran 2004 Ocak-Haziran 2005 BÜTÇE DENGESİ BÜTÇE EMANETLERİ DİĞER EMANETLER AVANSLAR NAKİT DENGESİ FİNANSMAN BORÇLANMA (Net) DIŞ BORÇLANMA (Net) Kullanım Ödenen İÇ BORÇLANMA (Net) Satış Ödenen Devlet Tahvili (Net) Satış Ödenen Hazine Bonosu (Net) Satış Ödenen DEVİRLİ VE GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ ÖZELLEŞTİRME GELİRİ KASA/BANKA VE DİĞER İŞLEMLER İç borçlanma bir önceki yılın aynı dönemine paralel olarak 2005 yılının ilk yarısında da ana finansman kaynağı olmuştur. Hazine Müsteşarlığı, 2004 yılında olduğu gibi, 2005 yılının ilk yarısında da hazine bonosunda net ödeyici konumundadır. Finansman kısmında özelleştirme geliri ve Devirli ve Garantili Borç Geri Dönüşleri kalemi içinde yer alan Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) tarafından yapılan anapara geri dönüşleri 2005 yılının ilk yarısında konsolide bütçe finansmanında dikkat çekmektedir. Mayıs ve Haziran ayında gerçekleşen ve konsolide bütçe finansmanında yer alan TMSF anapara geri ödemeleri toplam 640 milyon YTL olmuştur. Mart, Nisan ve Haziran aylarında özelleştirme gelirlerinden konsolide bütçenin finansmanına aktarılan kaynak toplamı ise 1,3 milyar YTL dir. Konsolide bütçe finansmanının dağılımına bakıldığında ise, 2004 yılında olduğu gibi 2005 yılının Ocak-Haziran döneminde de yurt içi piyasada ihraç olunan devlet tahvillerinin başlıca finansman kaynağı olduğu görülmektedir yılında finansmana katkısı bulunmayan özelleştirme gelirleri 2005 yılında yüzde 18,3 lük bir paya sahiptir yılının ilk yarısında finansman içerisindeki payı yüzde 3,6 olan devirli ve garantili borç geri dönüşleri ise 2005 yılının aynı döneminde konsolide bütçe finansman ihtiyacının yüzde 13,1 ini karşılamıştır. Bu gelişmelerin sonucunda, 2005 yılının Ocak-Haziran döneminde 2004 yılının aynı dönemiyle kıyaslandığında Kasa/Banka da önemli bir artış meydana geldiği görülmektedir. 4

15 2 BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER 2.1 BORÇLANMA LİMİTİ Net borçlanma limiti mali yıl bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre, 2005 yılı için net borçlanma limiti 29,6 milyar YTL olarak belirlenmiştir (Tablo 4). Buna ilave olarak, borçlanma limitinin mali yıl içerisinde, Bakanlar Kurulu kararıyla yüzde 5 oranında artırılması mümkün olup borçlanma limiti 31,1 milyar YTL ye yükselmektedir 2. Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti (Milyar YTL) Bütçe Gelir Tahmini 124,3 Bütçe Başlangıç Ödenekleri 153,9 Borçlanma Limiti 29, yılının Ocak-Haziran döneminde, 11,4 milyar YTL tutarında net iç borçlanma ve 0,2 milyar YTL tutarında da net dış borçlanma olmak üzere toplam 11,6 milyar YTL net borçlanılmıştır. Söz konusu tutar yıllık borçlanma limitinin yüzde 39,1 ine karşılık gelmektedir (Tablo 5). Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma (Milyar YTL) Net Borçlanma 11,6 Net İç Borçlanma 11,4 Kullanım 73,1 Ödeme 61,7 Net Dış Borçlanma 0,2 Kullanım 7,5 Ödeme 7, sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, madde 5 ve 5277 sayılı 2005 Mali Yılı Bütçe Kanunu, madde 3. 5

16 2.2 İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER İÇ BORÇLANMA 2005 yılı Nisan - Haziran döneminde 35,8 milyar YTL si ihale ve doğrudan satış yoluyla olmak üzere toplam 36,4 milyar YTL lik iç borçlanma gerçekleştirilirken ihale sonrası değişim işlemleriyle ihraç edilen senetlerin toplamı 0,7 milyar YTL olmuştur yılının aynı döneminde ise, toplam 33,7 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir. Böylece, 2005 yılının ilk yarısında 71,5 milyar YTL si ihale, 0,7 milyar YTL si doğrudan satış ve 0,8 milyar YTL si ihale sonrası değişim yoluyla olmak üzere toplam 73,1 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir yılının aynı döneminde toplam borçlanma ise 75, 7 milyar YTL olmuştur (Tablo 6). Tablo 6: İç Borçlanma (Milyon YTL) (*) 2004 Nisan-Haziran Ocak-Haziran İÇ BORÇLANMA (**) , , , , ,3 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , , ,6 ÇTTH 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Değişim İhaleleri+İhale sonrası değişim 5.239, ,8 672, ,9 829,7 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220, ,8 0, ,8 0,0 İkrazen Özel Tertip 2.340,9 0,0 0,0 0,0 0,0 Özel Tertip 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Bilgi için: İkrazen Özel Tertip Hariç İç Borçlanma , , , , ,3 (*) Geçici, (**) Kur farkları hariç. Muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3 te yer alan finansman verilerinden farklılık gösterebilmektedir. Yıllık bazda net borçlanma verilerinde herhangi bir fark bulunmamaktadır İÇ BORÇ SERVİSİ 2005 yılı Nisan-Haziran döneminde 33,0 milyar YTL anapara ve 10,0 milyar YTL faiz ödemesi sonucunda toplam 43,0 milyar YTL tutarında iç borç servisi gerçekleştirilmiştir. Söz konusu tutarın; 36,9 milyar YTL si ihale, TAP, halka arz, doğrudan satış yöntemleriyle piyasalardan yapılmış borçlanmaların geri ödemeleri, 1,2 milyar YTL si Çalışanları Tasarrufa Teşvik Hesabı na (ÇTTH) taksit ödemeleri nedeniyle yapılan erken itfalar, 0,7 milyar YTL si senet değişimi işlemlerinde geri alınan senetler, kalan kısmı ise özel tertip DİBS ödemelerinden oluşmaktadır (Tablo 7). 6

17 Tablo 7: İç Borç Servisi (Milyon YTL) Ocak-Haziran Ocak-Mart Nisan Haziran Ocak-Haziran İÇ BORÇ ANAPARA ÖDEMESİ , , , ,3 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , ,0 ÇTTH 1.941,7 897,3 885, ,1 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 3.093,9 151,9 666,2 818,1 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 2.991,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip (*) 1.295, ,0 293, ,2 Özel Tertip 1.158,4 309, , ,9 Bilgi için: Senet İadeleri Hariç İç Borç Anapara Ödemesi (**) , , , ,1 İÇ BORÇ FAİZ ÖDEMESİ (***) , , , ,0 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , ,8 ÇTTH 293,3 262,7 294,2 557,0 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 618,8 7,1 17,4 24,6 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 1.229,8 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip 957,3 861,4 637, ,8 Özel Tertip 4.500, , , ,9 TOPLAM İÇ BORÇ SERVİSİ , , , ,3 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , ,8 ÇTTH 2.235, , , ,0 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 3.712,7 159,0 683,7 842,7 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220,8 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip 2.252, ,4 930, ,0 Özel Tertip 5.659, , , ,8 Geçici (*) TMSF tarafından, 2004 yılı Ocak ayında 100 milyon YTL tutarında ve 2005 yılı Mayıs ayında 293,2 milyon YTL tutarında yapılan senet iadeleri ile T.C. Ziraat Bankası tarafından 2004 yılı Haziran ayında 1,85 milyar YTL tutarında yapılan senet iadesi dahildir. Söz konusu tutarlar bütçe rakamlarında yer almamaktadır. (**) Anapara ödemeleri, muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3 te yer alan verilerden farklılık gösterebilmektedir. (***) Genel gider ve iskonto gideri hariç Bu çerçevede, yılın ilk altı ayında yapılan toplam iç borç servisi tutarı 62,0 milyar YTL si anapara ve 20,0 milyar YTL si faiz olmak üzere toplam 82,0 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak - Haziran döneminde gerçekleştirilen toplam iç borç servisinin yüzde 75,6 sı anapara, yüzde 24,4 ü ise faiz ödemelerinden oluşmaktadır. Geçen yılın aynı dönemine göre toplam iç borç servisi yüzde 6,4 oranında düşmüş, anapara ödemeleri 0,8 milyar YTL artarken faiz ödemeleri 6,4 milyar YTL azalmıştır (Tablo 7). 7

18 2.2.3 İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI 2005 yılı Nisan - Haziran döneminde yapılan nakit borçlanmaların yüzde 62,8 i sabit faizli, yüzde 37,2 si ise değişken faizli senetlerle gerçekleştirilmiştir. Söz konusu tutarın yüzde 17,1 i döviz, yüzde 82,9 u ise YTL cinsindendir yılının Ocak - Haziran döneminde ise, yüzde 67,3 oranında sabit faizli, yüzde 32,7 oranında değişken faizli borçlanma yapılmıştır. Aynı dönemde yapılan nakit borçlanmanın döviz yapısı incelendiğinde, döviz cinsi senetlerin borçlanma içindeki payının yüzde 11,4 ve YTL cinsi senetlerin payının ise yüzde 88,6 olduğu görülmektedir (Tablo 8). Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı (%) 2004 Yıllık 2005 Ocak-Mart 2005 Nisan-Haziran 2005 Ocak-Haziran Sabit Faizli 84,0 71,8 62,8 67,3 Değişken Faizli 16,0 28,2 37,2 32,7 TL Cinsi 90,3 94,1 82,9 88,6 Döviz Cinsi 9,7 5,9 17,1 11, yılı Nisan - Haziran döneminde piyasalardan ihale yöntemiyle yapılan iç borçlanma ağırlıklı olarak (yüzde 62,8) iskontolu YTL cinsi, Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihaleleriyle sağlanmıştır yılı Nisan - Haziran döneminde değişken faizli YTL cinsi tahvillerin piyasadan yapılan borçlanma içindeki payı yüzde 20,1, değişken faizli ABD doları cinsi tahvillerin payı ise yüzde 17,1 seviyesinde olmuştur yılı ikinci çeyreğinde sabit kuponlu YTL cinsi borçlanma gerçekleştirilmemiştir yılı ilk yarısında ihraç edilmiş olan senet çeşitlerine bakıldığında iç borçlanmanın yüzde 60,6 sının iskontolu YTL cinsi, yüzde 22,2 sinin değişken faizli YTL cinsi, yüzde 10,5 inin değişken faizli ABD doları cinsi ve yüzde 5,7 sinin sabit kuponlu YTL cinsi senet ihracı yoluyla gerçekleştirildiği görülmektedir (Grafik 1). 8

19 Grafik 1: 2005 Yılı Ocak-Haziran Döneminde İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı (*) Sabit Kuponlu TL DİBS İhalesi Değişken Faizli YTL %5,7 Cinsi DİBS İhalesi %22,2 Döviz Cinsinden Sabit Faizli DİBS İhalesi %1,0 Döviz Cinsinden Değişken Faizli DİBS İhalesi %10,5 İskontolu YTL DİBS İhalesi %60,6 (*) İhale sonrası değişim işlemleri ve senet değişim ihaleleri hariç 2005 yılı Haziran ayı itibarıyla nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi 2004 yılı sonuna göre önemli ölçüde uzamıştır (Grafik 2). Nakit iç borçlanmanın kümülatif ortalama vadesi 2004 yılı sonunda 14,7 ay seviyesindeyken, 2005 yılı Haziran ayı itibarıyla 25,9 ay seviyesine yükselmiştir. Söz konusu vade artışında, 18 ay ve üzerinde vadesi olan iskontolu YTL cinsi senetler, 5 yıl vadeli değişken kuponlu YTL cinsi senetler ve 3 yıl vadeli değişken faizli dolar cinsi senetler ile ilk çeyrekte ihraç edilmiş olan 3 ve 5 yıl vadeli sabit kuponlu senetler etkili olmuştur. Grafik 2: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi (6 Ay ort: 25,9 ay) Ay (yıllık ort: 14,7 ay) 6 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara ,8 13,4 16,0 13,1 9,4 14,5 13,1 14,0 14,8 18,6 12,1 20, ,0 33,8 32,2 22,0 23,1 32, yılı Haziran ayı itibarıyla iç borçlanma maliyetleri 2004 yılı sonuna göre azalmış, söz konusu azalış 7 puan civarında olmuştur yılı sonunda yüzde 24,7 9

20 seviyesinde bulunan ve piyasalardan yapılan borçlanmanın büyük kısmını oluşturan iskontolu YTL cinsi senetlerin ortalama ihraç maliyeti, 2005 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla ortalama olarak yüzde 17,7 seviyesinde gerçekleşmiştir (Grafik 3). Grafik 3: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti (Yıllık ort: 24,7) Bileşik faiz (%) (6 Ay ort: 17,7) 10 Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara ,5 24,0 24,4 23,2 28,8 27,5 26,3 24,9 25,4 22,8 22,9 23, ,4 17,6 17,0 17,2 17,3 15, İKİNCİL PİYASALAR DİBS lerin ikincil piyasalardaki faiz oranları 2005 yılı ikinci çeyreğinde özellikle Mayıs ayının sonlarına kadar dalgalı bir seyir izlemiş, daha sonra önemli miktarda düşme eğilimi göstermiştir. T.C. Merkez Bankası makro büyüklükler ve fiyat istikrarında kaydedilen olumlu gelişmelere bağlı olarak kısa vadeli faiz oranlarını bu dönemde üç kez indirmiştir (Grafik 4). 10

21 Grafik 4: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları (*) 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15, İkincil Piyasa Faizi TCMB Gecelik Faiz (*) İkincil piyasalarda en çok işlem gören senetlerin faiz oranıdır yılı Nisan - Haziran döneminde DİBS faizlerine ilişkin gelişmeler değerlendirildiğinde; Nisan ayında en çok işlem gören DİBS lerin ortalama bileşik faiz oranının ay başındaki yüzde 17,4 lü seviyelerinden Haziran ayı sonuna doğru yüzde 16 seviyelerine gerilediği görülmektedir. Söz konusu gerilemede, enflasyondaki düşüş trendinin devam etmesine bağlı olarak, T.C. Merkez Bankası nın gecelik ve 1 hafta vadede borçlanma ve borç verme faiz oranlarını Nisan ve Mayıs aylarında yarım puan ve Haziran ayında çeyrek puan olmak üzere ikinci çeyrekte toplam 1,25 puan indirmesi etkili olmuştur. Ayrıca, 29 Mayıs ta Fransa da yapılan referandum sonucunda AB Anayasası nın reddedilmesi, beklenenin aksine iç piyasada olumsuz bir etki yaratmamış ve faiz oranları düşmeye devam etmiştir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Tahvil ve Bono Piyasası, Kesin Alım Pazarındaki net bazlı günlük ortalama işlem hacmi, 2005 yılı Nisan ayında 1,8 milyar YTL, Mayıs ayında 2,1 milyar YTL ve Haziran ayında 1,8 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir yılı genelinde ise söz konusu piyasadaki günlük ortalama işlem hacmi 1,5 milyar YTL olmuştur (Grafik 5). 11

22 Grafik 5: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde (*) Oluşan Faizler Bileşik Faiz % Milyon YTL İMKB TBP Net İşlem Hacmi İkincil Piyasa Faizi İhalede Oluşan Faiz 0 (*) 3 ay vadeli referans bono ihraçları hariç, sabit faizli TL cinsinden senet ihalelerini içermektedir yılı ikinci çeyreğinde Piyasa Yapıcı bankaların ihale alımları yüzde 91,2 olarak gerçekleşmiştir 3 (Grafik 6-Grafik 7). Piyasa yapıcılığı sistemine geçmeden önce ihalelerden yüzde 70 ler seviyesinde alım yapan piyasa yapıcı bankaların ihale alım oranları sisteme geçiş sonrası yüzde aralığına yükselmiştir. Grafik 6: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı % 80 Piyasa Yapıcılığı Sistemine Geçiş Öncesi Dönem 86,4 91,5 89,5 87,6 86,7 85,5 81,4 81,1 80,0 79,8 87,0 97,3 91,4 90,8 94,5 93,9 92,8 93,9 91,4 88,5 88,4 92,2 90,2 88,5 86,4 87,4 84,4 89,6 82,0 84,5 96,7 85,7 93, ,5 72,6 74,1 76, O 02 69,6 67,9 69,1 Ş M N ,2 M H ,5 T 02 A 02 E 02 E K A 02 O 03 Ş 03 M N M H T 03 A 03 E 03 E K A 03 O 04 Ş 04 M N M H T 04 A 04 E 04 E 04 K 04 A 04 O 05 Ş M N M H Not: Üç aylık referans bono ihaleleri dahil olup Rekabetçi Olmayan Teklif (ROT) ve İhale Sonrası Teklif (İST) yoluyla yapılan satışlar hariçtir. 3 Piyasa Yapıcılığı Sistemine ilişkin bilgi Kasım 2004 tarihli Kamu Borç Yönetimi Raporunda yer almaktadır. 12

23 Grafik 7: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri Milyon YTL % Eylül 02 Ekim 02 Ekim 02 Kasım 02 Aralık 02 Ocak 03 Şubat 03 Mart 03 Nisan 03 Mayıs 03 Haziran 03 Temmuz 03 Ağustos 03 Eylül 03 Ekim 03 Kasım 03 Aralık 03 Ocak 04 Şubat 04 Mart 04 Nisan 04 Mayıs 04 Haziran 04 Temmuz 04 Ağustos 04 Eylül 04 Eylül 04 Ekim 04 Kasım 04 Aralık 04 Ocak 05 Şubat 05 Mart 05 Nisan 05 Mayıs 05 Haziran Günlük İşlem Hacmi (Sol Eksen) Ağırlıklı Ort. Faiz (Sağ Eksen) Aylık Ortalama İşlem Hacmi (Sol Eksen) Piyasanın elinde bulunan DİBS lerin içinde bankacılık kesiminin payı 2005 yılı Haziran ayı itibarıyla, 2004 yılının aynı dönemine göre 1,1 puan artarak yüzde 44,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, gerçek kişilerin elinde bulunan DİBS lerin payında ise 7 puanlık bir düşüş görülmektedir yılı Haziran ayı itibarıyla, yurtdışı yerleşiklerin payı, 2004 yılı içerisinde olduğu gibi 2005 yılının ilk iki çeyreğinde de artış kaydederek yüzde 13,3 e, Menkul Kıymet Yatırım Fonları nın payı yüzde 11,2 ye yükselmiştir (Tablo 9). 13

24 Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı (*) (%) Haziran 2004 Eylül 2004 Aralık 2004 Mart 2005 Haziran 2005 Bankacılık Kesimi 43,0 44,0 42,9 42,9 44,1 Bankacılık Dışı Kesim 1 46,7 46,0 46,2 46,5 44,7 Gerçek Kişi 27,6 25,6 22,7 22,0 20,6 Tüzel Kişi 11,1 11,1 12,6 12,3 10,8 Yurt Dışı Yerleşikler 2 8,0 9,3 10,9 12,2 13,3 Menkul Kıymet Yatırım Fonları 3 10,3 10,1 10,9 10,7 11,2 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 (Milyar YTL) Piyasadaki Senetlerin Toplam Piyasa Değeri 4, 5 139,5 147,1 153,5 165,2 171,0 Piyasadaki Senetlerin Toplam Anapara Değeri 5 125,7 135,4 141,1 150,5 155,8 (*) Geçici. Piyasa tarafından tutulan DİBS payında ilk ihraç verileri esas alınmaktadır. Bankacılık dışı kesim ile menkul kıymet yatırım fonlarına ilişkin veriler TCMB den temin edilmiştir. 1) Banka dışı kesim; Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı ve İşsizlik Sigortası Fonu dışındaki diğer tüzel kişileri kapsamaktadır. 2) Yurtdışı yerleşiklere saklama hizmeti veren bankaların raporlarından hesaplanmaktadır. 3) 5 Mart 2004 tarihinden itibaren Yatırım Fonlarının Takasbank nezdindeki saklama bakiyeleri kullanılarak hesaplanmış, önceki dönem ise Sermaye Piyasası Kurulu verilerinden derlenmiştir. 4) Piyasadaki senetlerin Resmi Gazete fiyatlarıyla piyasa değerini göstermektedir. 5) İmar Bankası Mevduatları için TMSF'ye ihraç edilen senetler (6,7 Milyar YTL), 2004 Yılı Ocak ayından itibaren piyasa içerisinde gösterilmektedir. Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan DİBS lerin 2005 yılı Haziran ayı itibarıyla vadelerine göre dağılımı incelendiğinde, yatırımcılar tarafından tercih edilen vade aralıklarının, borçlanma vadelerindeki uzamaya paralel olarak, daha uzun vadeye kaydığı görülmektedir (Tablo 10, Grafik 8). Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı (*) Yüzde Dağılım TL Cinsinden DİBS'ler 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + YP Cinsinden DİBS'ler 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + 26.Ara.03 2,6 33,3 21,9 32,3 9,6 0,4 27,4 13,1 0,0 21,6 38,0 0,0 26.Mar.04 8,8 20,9 28,4 25,7 15,8 0,4 0,0 20,4 22,9 9,8 46,4 0,5 25.Haz.04 13,6 23,3 22,9 24,3 15,9 0,0 0,0 24,1 1,0 36,9 37,3 0,7 24.Eyl.04 4,9 27,6 19,9 23,6 24,0 0,0 0,0 1,0 13,2 75,1 7,8 2,9 31.Ara.04 9,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1,9 0,0 9,1 24,5 56,6 2,3 7,5 25.Mar.05 2,4 14,9 20,7 27,5 27,2 7,4 0,0 21,4 37,0 6,2 14,2 21,2 24.Haz.05 8,2 13,1 22,1 21,6 25,9 9,1 12,8 29,1 7,4 10,8 7,5 32,3 (*) Geçici. Vade dağılımı TL ve YP cinsinden senetler için ayrı ayrı hesaplanmış olup, söz konusu senetlerin vadesine kalan gün sayısına göredir. Senetlerin dağılımında nominal değerler esas alınmıştır. Not: Yurtiçi ve yurtdışı şubeler konsolide edilmiştir. Kaynak: BDDK Haftalık Bülteni, Geçici veriler, Veriler BDDK tarafından geriye doğru revize edilmiştir. 14

25 Grafik 8: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS lerin Yüzde Dağılımı Haz.05 8,2 13,1 22,1 21,6 25,9 9,1 Mar.05 2,4 14,9 20,7 27,5 27,2 7,4 Ara.04 9,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1,9 Eyl.04 4,9 27,6 19,9 23,6 24,0 0,0 Haz.04 13,6 23,3 22,9 24,3 15,9 0,0 Mar.04 8,8 20,9 28,4 25,7 15,8 0, % 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl yılının ilk yarısında gerek TL cinsi, gerekse YP cinsi Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) daha uzun vadelerle ihraç edilmiştir. Söz konusu senetlerin vadelerinin uzamasına paralel olarak, Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan 2 yıl ve üzeri vade aralığındaki DİBS lerin de payının bu dönemde arttığı görülmektedir yılı Haziran ayı sonu itibarıyla, bu vade aralığındaki TL cinsinden DİBS lerin payı yüzde 9,1 e yükselirken yine aynı vade aralığına sahip YP cinsinden DİBS ler, 2004 yılı Aralık ayına göre artış kaydederek yüzde 7,5 ten yüzde 32,3 e yükselmiştir (Grafik 9). 15

26 Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS lerin Yüzde Dağılımı Haz.05 12,8 29,1 7,4 10,8 7,5 32,3 Mar.05 21,4 37,0 6,2 14,2 21,2 Ara.04 9,1 24,5 56,6 2,3 7,5 Eyl.04 13,2 75,1 7,8 2,9 1,0 Haz.04 24,1 1,0 36,9 37,3 0,7 Mar.04 20,4 22,9 9,8 46,4 0, Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + % 2.3 DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER Konsolide bütçe kapsamında, 2005 yılının ilk çeyreğinde 3,8, ikinci çeyreğinde 2,6 milyar ABD doları olmak üzere toplam 6,4 milyar ABD doları tutarında dış borç kullanımı yapılmıştır. Söz konusu kullanımın 5,4 milyar ABD doları program finansmanından, 1 milyar ABD doları da proje finansmanından kaynaklanmıştır (Tablo 11). Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı (Milyon ABD Doları) Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak- Haziran Toplam Program Finansmanı Tahvil İhracı Uluslararası Kuruluşlar Proje Finansmanı (1) İşlem tarihi kurları itibarıyladır. 16

27 2.3.1 PROGRAM FİNANSMANI Uluslararası Sermaye Piyasaları 2005 yılının ilk yarısında uluslararası sermaye piyasalarından 4 adet tahvil ihracı 4 suretiyle toplam 5,3 milyar ABD doları tutarında borçlanma yapılmış ve borçlanma programının büyük bir kısmı tamamlanmıştır. Önceki yıllarda uygulandığı gibi, 2005 yılının geri kalan bölümünde piyasa koşulları dikkate alınarak önümüzdeki yıla ilişkin dış finansman ihtiyacının bir bölümünün önceden karşılanması söz konusu olabilecektir. Yılın ilk yarısında yapılan tahvil ihraçlarının yaklaşık yüzde 60 ı ABD doları piyasasında, yüzde 40 ı ise Euro piyasasında gerçekleştirilmiştir. ABD doları piyasasında Haziran ayında gerçekleştirilen 15 yıl vadeli ihracı yüzde 7 lik kupon oranı ile ABD doları cinsinden uluslararası piyasalarda gerçekleştirilen ihraçlar arasında en düşük kupon oranına tekabül etmektedir. Euro piyasasında da benzer bir performans gerçekleştirilmiş, Temmuz ayında yapılan 7 yıl vadeli yılın ikinci Euro ihracının yüzde 4,75 seviyesindeki kupon oranı uluslararası piyasalarda bugüne kadar yapılan Euro cinsi borçlanmalardaki en düşük kupon oranı olarak dikkat çekmiştir (Tablo 12). Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları Yatırımcıya Getirisi İhraç Tarihi Vade (yıl) Döviz Cinsi Miktar (milyon) Kupon (%) (%) Spread Dolar ,375 7,520 UST + 282,5 bp Euro ,500 5,695 Bund bp Dolar ,000 7,220 UST+332 bp Euro 650 4,750 4,950 Bund+212 bp Toplam Dolar UST: ABD Hazine Tahvili getirisi Bund: Alman Hazine Tahvili getirisi bp: baz puan (100 baz puan= %1) 4 Söz konusu tahvil ihraçlarının dördüncüsü olan 650 Milyon Euro tutarındaki ihraç 22 Haziran 2005 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, tahvile ilişkin tutar 6 Temmuz 2005 tarihinde Hazine hesaplarına girmiştir. 17

28 2005 yılının ilk yarısında tahvil ihraçları için ödenen risk primlerinde düşme eğilimi devam etmekte, Türkiye benzer kredi notuna sahip ve piyasalardan benzer sıklıkla borçlanan ülkelerle karşılaştırıldığında daha uygun koşullarla borçlanmaktadır (Grafik 10). Grafik 10: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri (bp) Euro 5-7 yıl Euro yıl Dolar yıl Dolar yıl

29 2005 Yılı İlk Yarısında Gelişmekte olan Piyasa (Emerging Markets) Ülkelerinin Yaptığı Tahvil İhraçları Ülke Kredi Notu İhraç Vade Sonu Kupon (%) Yatırımcıya Döviz Miktar Miktar (S&P, Moody's) Tarihi Getirisi (%) Cinsi (Milyon) (ABD Doları karşılığı)* Meksika BBB/ Baa Mart ,6250 5,683 US$ Polonya BBB+/ A Nisan ,2000 4,211 EUR Türkiye BB-/B Şubat ,3750 7,520 US$ Brezilya BB-/B Şubat ,3750 7,202 EUR Polonya BBB+/A Şubat ,4500 4,440 EUR Filipinler BB-/B Şubat ,5000 9,701 US$ Macaristan A-/A Şubat ,7500 4,792 US$ Peru BB/Ba Kasım ,7500 8,132 US$ Brezilya BB-/B Şubat ,7500 8,901 US$ Litvanya A-/A Şubat ,7500 3,744 EUR Türkiye BB-/B Şubat ,5000 5,695 EUR Macaristan A-/A Şubat ,8750 3,913 EUR Brezilya BB-/B Mart ,8750 7,900 US$ Venezuela B/B Mart ,0000 6,978 EUR Çek C. A-/A Mart ,1250 4,181 EUR Polonya BBB+/A Nisan ,2000 4,227 EUR Venezuela B/B Nisan ,6500 7,650 US$ Endonezya B+/B Nisan ,2500 7,377 US$ Polonya BBB+/A Mayıs ,8750 1,810 SFR Polonya BBB+/A Mayıs ,6250 2,514 SFR Kolombiya BB/Ba Mart mth Libor+3.35% US$ Polonya BBB+/A Mayıs ,6250 2,401 SFR Filipinler BB-/B Şubat ,5000 9,720 US$ Filipinler BB-/B Mart ,8750 8,654 US$ Uruguay B/B Mayıs ,2500 9,250 US$ Brezilya BB-/B Ekim ,8750 8,817 US$ Meksika BBB/ Baa Haziran ,0000 2,868 SFR Polonya BBB+/A Nisan ,2000 3,923 EUR Brezilya BB-/B Ocak ,2500 8,811 US$ Uruguay B/B Mayıs ,2500 9,248 US$ Türkiye BB-/B Haziran ,0000 7,222 US$ Polonya BBB+/A Haziran ,0000 1,000 YEN Meksika BBB/Baa Haziran ,2500 4,312 EUR Brezilya BB-/B Mart ,8750 7,724 US$ Türkiye BB-/B Temmuz ,7500 4,890 EUR Polonya BBB+/A Mayıs ,6250 2,334 SFR Macaristan A-/A Temmuz ,9600 0,960 YEN Macaristan A-/A Temmuz ,6200 0,620 YEN Toplam ABD Doları Türkiye'nin Payı 15,6% * 30 Haziran 2005 kurları itibariyle Uluslararası Kuruluşlar Uluslararası Para Fonu ile yürütülmeye başlanan Ondokuzuncu Stand-By Düzenlemesi kapsamında, 2005 yılının ikinci çeyreğinde Uluslararası Para Fonu ndan 809 milyon ABD Doları tutarında kullanım gerçekleştirilmiştir. Söz konusu kullanım, Hazine Müsteşarlığınca bütçe finansmanı amacıyla yapılmıştır yılının ikinci çeyreğinde Hazine Müsteşarlığınca Uluslararası Para Fonu na yapılan borç servisi; 2,2 milyar ABD Doları anapara, 0,2 milyar ABD Doları faiz ödemesi olmak üzere toplam 2,4 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Hazine tarafından yapılan anapara ödemelerinin 843 milyon ABD Doları, faiz ödemelerinin ise 16 milyon ABD Doları tutarındaki kısmı Merkez Bankası tarafından 19

30 Hazine ye ikrazen kullandırılan Uluslararası Para Fonu kaynaklarına ilişkin ödemelerdir. Aynı dönemde, Merkez Bankası tarafından yaklaşık 81 milyon ABD Doları anapara ve yaklaşık 1 milyon ABD Doları faiz olmak üzere toplam 82 milyon ABD Doları tutarında borç servisi yapılmıştır. Merkez Bankası tarafından yapılan ödemeler de dikkate alındığında, 2005 yılının Nisan - Haziran döneminde Uluslararası Para Fonu na yaklaşık 2,3 milyar ABD Doları anapara ve 0,2 milyar ABD Doları faiz olmak üzere toplam 2,5 milyar ABD Doları tutarında ödeme yapılmıştır. Böylece 2005 yılı Nisan - Haziran döneminde Uluslararası Para Fonu na yapılan net geri ödeme faiz dahil 1,7 milyar ABD Doları tutarında olmuştur. Uluslararası Para Fonu ndan Kaynak Kullanımı ve Geri Ödemeler Milyon SDR Ocak-Mart Nisan-Haziran TOPLAM I. Kullanım (*) II. Borç Servisi (*) Anapara Faiz III. Net Kullanım (I-II) Faiz Hariç Net Kullanım Milyon ABD Doları (**) Ocak-Mart 2005 Nisan-Haziran 2005 TOPLAM I. Kullanım (*) II. Borç Servisi (*) Anapara Faiz III. Net Kullanım (I-II) Faiz Hariç Net Kullanım (*) Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. (**) Dönem sonu kurları itibarıyladır yılı Ocak-Haziran döneminde Dünya Bankası program kredilerinden herhangi bir kullanım yapılmamıştır PROJE FİNANSMANI 2005 yılının Nisan - Haziran döneminde proje finansmanı için konsolide bütçe kapsamında sağlanan krediler 571 milyon ABD Doları tutarındadır (Tablo 13). Kredi kullanımı içindeki en büyük payı 387 milyon ABD Doları (%68) tutarındaki kullanım 20

31 ile hizmetler sektörü teşkil etmektedir. Hizmetler sektörünü 126 milyon ABD Doları (%22) tutarındaki kullanım ile enerji sektörü ve 57 milyon ABD Doları (%10) tutarındaki kullanım ile tarım sektörü takip etmektedir. Hizmetler sektöründe en büyük payı sırasıyla ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri (%66), sağlık işleri ve sosyal hizmetler (%17) ve kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik 5 (%16) almaktadır. Enerji sektöründe ise yapılan kullanımların yüzde 80,5 i elektrik üretimi ve yüzde 13,9 u gaz üretimine yönelik projeler için yapılmıştır. Tarım sektöründeki kullanımların kendi içindeki dağılımına bakıldığında yüzde 71 ile sulama ve sulamaya ilişkin hizmetlerin başta geldiği görülmektedir. Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Toplam Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sos.Güvenlik Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Elektrik, Gaz ve Su Tarım, Avcılık ve Ormancılık Eğitim Hizmetleri Diğer (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır. Milyon ABD Doları(*) 2005 Yüzde Dağılımı (%) yılı Nisan - Haziran dönemi içerisinde yapılan kullanımların, 371 milyon ABD Doları (%65) parasal kuruluş olarak sınıflandırılan ticari bankalardan, 162 milyon ABD Doları (%28) uluslararası kuruluşlardan ve 37 milyon ABD Doları (%7) hükümet kuruluşlarından sağlanan kredilerden oluşmaktadır (Tablo 14). 5 Zorunlu Sosyal Güvenlik projeleri, afet acil yardım, genel kamu hizmetleri, iş etkinliğinin artırılmasına yönelik katkı ve düzenleme faaliyetleri kapsamında çeşitli kamu kurumları tarafından yürütülen projeleri içermektedir. 21

32 Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı Milyon ABD Doları(*) Yüzde Dağılım (%) Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Toplam Hükümet Kuruluşları ,3 6,5 7,3 Parasal Kuruluşlar (**) ,5 65,0 57,9 Parasal Olmayan Kuruluşlar ,0 0,0 0,0 Uluslararası Kuruluşlar ,2 28,4 34,7 (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır (**) Ticari Bankalar ve Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar Diğer Kamu Sektörünün Dış Proje Kredi Kullanımları Konsolide bütçe dışındaki kuruluşların proje kredisi kullanım tutarı 2005 yılı ikinci çeyreğinde, toplam 308 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Konsolide bütçe dışındaki kamu sektörü proje kredi kullanımlarında en büyük payı 163 milyon ABD Doları ile KİT ler teşkil etmektedir. Milyon ABD Doları(*) Yüzde Dağılımı (%) Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Toplam Yap-İşlet Şirketleri ,1 26,5 33,7 Özel Sektör Yatırım ve Kalkınma Bankaları ,9 20,1 21,5 Kamu İktisadi Teşebbüleri ,4 53,0 41,7 Yerel Yönetimler ,3 0,4 2,6 Kamuya Ait Yatırım ve Kalkınma Bankaları ,3 0,0 0,5 Bütçe Dışı Fonlar ,0 0,0 0,0 (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır. 22

33 2005 Yılının İkinci Çeyreğinde Konsolide Bütçe Kapsamında İmzalanan Proje Kredisi Anlaşmaları 2005 yılının ikinci çeyreğinde proje finansmanına ilişkin olarak yapılan anlaşmaların toplam miktarı 90 milyon ABD doları tutarındadır. Bu tutarın 15 milyon ABD Doları hükümet kuruluşlarından, 75 milyon ABD doları ticari bankalardan temin edilmiştir. Söz konusu dönemde alınan proje kredilerinin yüzde 16 sı hükümet kuruluşlarından, yüzde 84 ü ise ticari bankalardan sağlanmıştır. Proje Kredisi Anlaşmalarının Kaynaklarına Göre Dağılımı Miktar (Milyon ABD Doları*) 2005 Yüzde (%) 2005 Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Mart Nisan-Haziran Proje Finansmanı Uluslararası Kuruluşlar Hükümet Kuruluşları Parasal Kuruluşlar(**) (*) İşlem tarihleri itibariyle oluşan kur esas alınmıştır. (**) Ticari Bankalar ve Bankacılık Dışı Finansal Kurluşlardan oluşmaktadır yılının ikinci çeyreğinde anlaşması yapılan proje kredilerinin sektörel dağılımı incelendiğinde Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik sektörünün 68 milyon ABD Doları (%75) ile en yüksek tutarı oluşturduğu görülmektedir. Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri sektörünün sağlanan proje finansmanı içinden aldığı pay 22 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu sektörün, aynı dönemde, konsolide bütçe kapsamında sağlanan toplam proje finansmanı içindeki payı ise yüzde 25 tir. Proje Kredisi Anlaşmalarının Sektörel Dağılımı Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Mart Nisan-Haziran Toplam Hizmet Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Ulaştırma Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Enerji Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik Tarım ve Hayvancılık (*) İşlem tarihleri itibariyle oluşan kur esas alınmıştır. Miktar (Milyon ABD Doları*) Yüzde (%)

34 2.3.3 DIŞ BORÇ SERVİSİ 2005 yılının Nisan - Haziran döneminde 4,5 milyar YTL si (3,3 milyar ABD Doları) anapara ve 1,5 milyar YTL si (1,1 milyar ABD Doları) faiz ödemelerinden oluşmak üzere toplam 5,9 milyar YTL (4,4 milyar ABD Doları) dış borç geri ödemesi yapılmıştır. Böylece, 2005 yılının ilk yarısında 7,4 milyar YTL (5,5 milyar ABD doları) anapara, 3,4 milyar YTL (2,5 milyar ABD doları) faiz ödemesi olmak üzere toplam 10,8 milyar YTL (8 milyar ABD doları) ödeme gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan, 2005 yılının ilk yarısında gerçekleştirilen ödemelerin yüzde 48 i krediler, yüzde 52 si ise tahviller için yapılan geri ödemelerden oluşmaktadır (Grafik 11-Tablo 15). Grafik 11: 2005 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri Kredi 48% Faiz 31% Tahvil 52% Anapara 69% Tablo 15: 2005 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri Milyon YTL Milyon ABD Doları Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Haziran Krediler Anapara Faiz Tahvil Anapara Faiz TOPLAM Anapara Faiz (*) Nakit çıkış tarihleri itibariyle oluşan kur esas alınmıştır. Konsolide bütçe kapsamında 2005 yılının ilk yarısında gerçekleştirilen dış borç geri ödemeleri incelendiğinde, ABD Doları cinsinden 4,1 milyar YTL (3 milyar ABD 24