ORGANİZASYON VE YÖNETİM DERSİ GÜZ YARIYILI FİNAL SINAVININ KAPSAMI

Transkript

1 ORGANİZASYON VE YÖNETİM DERSİ GÜZ YARIYILI FİNAL SINAVININ KAPSAMI Ders için önerilen kitapta (İşletme Yöneticiliği, Tamer Koçel, Beta Yayınları, 16. Basım); sayfa arasındaki konular Bu belgede yer alan ders slaytları Kitabınız ve slaytların dışında derste anlatılan bütün hususlar (!) Sadece slaytlara çalışmanızın sınav için yeterli olmayabileceğini unutmayınız. Başarılar diliyorum.

2 KLASİK (GELENEKSEL) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Yöneticiliği, Beta Basım. Üç öncü, üç yaklaşım 2 Frederick W. Taylor Bilimsel yönetim yaklaşımı Bilimsel Yönetimin İlkeleri [The Principles of Scientific Management] (1911) ABD li yönetici Henri Fayol Yönetim süreci yaklaşımı Sınaî ve Umumi İşlerde İdare [Administration industrielle et générale] (1916) Fransız yönetici Max Weber Bürokrasi yaklaşımı Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı [The theory of social and economic organizastion] (1924) Alman sosyolog ve akademisyen Yöneticiliği, Beta Basım. 1

3 Temel düşünce 3 İş Yapı Temel özellikler 4 İnsan unsuru ikinci planda Ekonomik rasyonellik ve mekanik süreçler Kapalı sistemler ve içe dönük düşünme biçimi HER KOŞULDA EN İYİ ORGANİZASYON YAPISI SAVI Yöneticiliği, Beta Basım. 2

4 5 Bilimsel yönetim yaklaşımı: 1900 lerin başı Bilimsel yönetim yaklaşımının ana ilkeleri (1) 6 1. Gelişigüzel, herkesin kendi bildiğine göre değil, bilimsel olarak tanımlanmış bir çalışma düzeni 2. Çalışanın kendisine kalmış iş yapma ve davranış tarzı değil, her yönü sistematize edilmiş, ölçülmüş ve tanımlanmış iş görme davranışları 3. Başıbozuk ve birbirinden kopuk çalışma düzeni değil, tarif edilmiş ahenk ve koordinasyon 4. Bireysellik değil, yardımlaşma Fredrick W. Taylor Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 3

5 Bilimsel yönetim yaklaşımının ana ilkeleri (2) 7 5. Düşük verim değil, maksimum çıktı 6. Her işe en uygun işgörenin seçimi için gerekli tanımların yapılması ve sistemin kurulması 7. Her çalışanın mümkün olan en yüksek verimlilik düzeyine çıkarılabilmesi için eğitilmesi 8. Standartları belirlenmiş üretimi gerçekleştirenlerin ek ücret ödemeleri ile teşvik edilmesi Fredrick W. Taylor Yöneticiliği, Beta Basım. Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (1) 8 1. Her iş, bu işi oluşturan unsurlarına (görevlere, hangi hareket ve davranışlardan oluştuğuna) ayrılmalı 2. Bu görevlerin her biri bilimsel açıdan ayrıntılı olarak incelenmeli 3. Bu inceleme yapılırken görevlerin nasıl daha kısa sürede ve daha etkin yapılabileceği (metot), bunun için hangi araç ve gereçlerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket), görevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı Fredrick W. Taylor Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 4

6 Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (2) 9 4. İşi yapan kişide yorgunluğu artıran, zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek bunlar ortadan kaldırılmalı 5. Böylece görev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra, bunlar zaman, metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı 6. Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek, fiziki ve zihni kabiliyeti yeterli olan kişiler seçilmeli Fredrick W. Taylor Yöneticiliği, Beta Basım. Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (3) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi öngörülen şekilde yapabilecek hale getirilmeli 8. Teşvik edici ücret sistemi geliştirilerek işgörenlerin öngörülen şekilde çalışmaları finansal olarak desteklenmeli 9. Yönetim bu sistemin işleyişini sürekli olarak denetlemeli, aksaklıklar yine bilimsel olarak incelenmelidir. Fredrick W. Taylor Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 5

7 Bilimsel yönetim yaklaşımı 11 Yapılması gereken iş için "en iyi yol" Sürekli kontrol En iyi yolu tanımlamak için bilimsel yöntemler İşçiye ekonomik teşvik sağlanması Standartlaştırılmış iş yapma yöntemleri Doğru kişi, doğru ekipman, doğru eğitim Fredrick W. Taylor Bilimsel yönetim yaklaşımı 12 Ayrıntılı ve bütüncül bir yönetim kuramı olmaktan öte üretimin standartlarına dönük ilkeler bütünü Ama bu yapısıyla da hala geçerli Fredrick W. Taylor Yöneticiliği, Beta Basım. 6

8 Yönetim süreci yaklaşımı 13 Türkçeye 1939 da, İngilizceye 1946 da çevrilmiş Luther Gulick, Lyndal Urwick, Mary P. Follett, James Mooney ve Alan Reiley yaklaşımı geliştiren diğer isimler Henri Fayol Yönetim süreci yaklaşımı 14 İşletme faaliyetleri Teknik faaliyetler (üretim faaliyetleri) Ticari faaliyetler (alım, satım vs.) Finansal faaliyetler (para bulma ve kullanma) Güvenlik faaliyetleri (çalışanların, ekipmanların ve işyerinin güvenliği) Muhasebe faaliyetleri (kayıtların ve istatistiklerin tutulması) Yönetim faaliyetleri Henri Fayol Yöneticiliği, Beta Basım. 7

9 Yönetim faaliyetleri 15 Henri Fayol Gulick ve Urwick Planlama Organizasyon Yürütme Koordinasyon Kontrol Planlama Örgütleme Personel yönetimi Yürütme Koordinasyon Raporlama Bütçeleme POCCC: Planning, organising, commanding, coordinating, controling POSDCoRB: Planning, organizing, staffing, directing, coordinating, reporting, budgeting Henri Fayol un 14 yönetim ilkesi 16 İş bölümü Otorite Disiplin-Gözetim Kumanda Birliği Amaç ve Yürütme Birliği Genel Çıkarların Özel Çıkarlara Üstünlüğü Ücretlerin Ödenmesi Merkeziyetçilik Hiyerarşi Düzen Hakkaniyet- Eşitlik İş Güvenliği ve Personel Devamlılığı İnisiyatif Birlik ve Beraberlik Ruhu Temel mesaj: Ölçülü olunduğu takdirde, bu ilkeler başarının anahtarıdır! Yöneticiliği, Beta Basım. 8

10 17 Organizasyon olgusu ile ilgisi olanlar ve uygulamaları Sorular Cevaplar Organizasyonu çevreleyen ortam koşulları nelerdir? Organizasyonun amacı nedir? Stratejisi nedir? Bu amaca ulaştıracak işler nelerdir? Bu koşullar altında etkin bir şekilde çalışacak yapılar neler olabilir? Bu işlerle ilgili nasıl bir düzenleme yapılabilir? Bu düzenlemelerin (yapıların) maliyet ve etkinlikleri nasıl karşılaştırılabilir? İş bölümü Departmanlara ayırma Emir-komuta birliği Hiyerarşik yapı Kontrol alanı Yetki-sorumluluk denkliği Amaç birliği Yetki devri Yöneticiliği, Beta Basım. ABC Şirketinin organizasyon yapısı 18 1.Fonksiyonel, 2.Coğrafî (bölge) esası, 3.Ürüne-hizmete göre, 4.Müşteri esasına göre, 5.Karma model Yöneticiliği, Beta Basım. 9

11 Bürokrasi yaklaşımı 19 Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı Robert Merton, Philip Selznick, Peter Blau, Alvin Gouldner yaklaşımı geliştiren diğer isimler Max Weber Bürokrasi yaklaşımı 20 Otorite (yetki) türleri Geleneksel yetki Karizmatik yetki Bürokratik (rasyonel) yetki Max Weber Yöneticiliği, Beta Basım. 10

12 Bürokrasi yaklaşımı 21 Bürokratik yapıların nitelikleri Fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan iş bölümü Açık ve seçik bir şekilde belirlenmiş hiyerarşik bir yapı İlkeler ve yöntemler Gayrişahsi (impersonal) ilişkiler Teknik yetenek esasına dayanan bir personel seçim ve terfi sistemi (liyakat) Yasal yetkinin (legitimate authority) uygulanması Max Weber Yöneticiliği, Beta Basım. Bürokrasi yaklaşımına eleştiriler 22 Parkinson kanunu Bürokratik personelin sayısı ile yapılacak iş sayısı ters orantılıdır, yapılacak iş azaldıkça personel sayısı artar. Peter prensibi Bürokratik yapılarda kişiler gerekli yeteneklere sahip olmadıkları halde yükselirler. Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 11

13 23 Klasik (geleneksel) yönetim ve organizasyon teorisine eleştiriler Her yerde ve her zaman olumlu sonuç verebilecek bir en iyi organizasyon reçetesi mümkün mü? Salt içsel bir bakış açısıyla Mekanik ya da bürokratik organizasyon yapıları Sadece maddi unsurlar İnsan unsuru çok geri planda İnsan ne ölçüde rasyonel? Psikoloji, sosyoloji, antropoloji? DAVRANIŞSAL (NEOKLASİK) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 12

14 Genel özellikler 25 İnsan unsurunu inceleme konusu yapıyor İlkeler, En iyi organizasyon yapısını belirleme, Verimlilik anlayışları devam ediyor. Klasik yaklaşımların tamamlayıcısı niteliğinde Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, sosyal antropoloji, Yöneticiliği, Beta Basım. Ana konular 26 Organizasyon içinde çalışan insan unsurunu anlamak, İnsan yeteneklerinden azami ölçüde yararlanabilmek, Organizasyon yapısı (iş tanımlar, yetki ilişkileri vs) ile insanların (çalışanların) davranışları arasındaki ilişkileri incelemek, Organizasyon içinde insanların bir araya gelmeleri ile oluşturdukları informel ilişkileri ve sosyal grupları anlamak, Grupların özellikleri ve organizasyon üzerindeki etkilerini araştırmak, Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 13

15 Ana konular (devam) 27 İletişim, algı, liderlik, motivasyon, değişim, anlaşmazlık ve çatışmalar, ihtiyaç ve yetkilerin değişmesi ile davranışların değişmesi arasındaki ilişkileri anlamak, Klasik teorinin rasyonellik anlayışı çerçevesinde yeni bir boyut olarak insanın tatmin olması, bunu etkileyen faktörler ve tatmin ile verimlilik arasındaki ilişkileri anlamak. Yöneticiliği, Beta Basım. Hawthorne Araştırmaları 28 George Elton John Mayo ( ) Fritz Jules Roethlisberger ( ) Yöneticiliği, Beta Basım. 14

16 Hawthorne Araştırmaları 29 Işıklandırma deneyleri Röle montaj odası deneyi İkinci röle montaj odası deneyi Mika yarma test odası deneyi Mülakat programı Seri bağlama odası gözlemleri Hawthorne Araştırmaları 30 Beklenmeyen sonuçlar Eleştiriler (Hawthorne etkisi/hawthorne effect) Yöneticiliği, Beta Basım. 15

17 31 Diğer önemli çalışmalar ve modeller Dougles McGregor: X Teorisi ve Y Teorisi Rensis Likert in Sistem 1- Sistem 4 Modeli Chris Argis in Olgun ve Olgun Olmayan Kişi Modeli Yöneticiliği, Beta Basım. YÖNETİM BİLİMİ (MANAGEMENT SCIENCE) YAKLAŞIMI Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 16

18 Şu ana kadar 33 Yöneticiliği, Beta Basım, ss Yönetim bilimi 34 Operations research Harekat araştırmaları Yöneylem araştırması Kısıtlar Matematik İstatistik Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 17

19 Kapsam ve yöntem: Model kurmak 35 Gerçek dünya İlgili olay Model Yöneticiliği, Beta Basım. Yönetim bilimine eleştiriler 36 Vietnam savaşı 20 yıldan daha fazla sürdü ( ) Tahmini olarak 4 milyona yakın insan öldü Bunlardan yarısından fazlası Vietnamlı sivillerdi 3 milyon Vietnamlı yaralandı 12 milyon kişi mülteci oldu. ABD de 60 bine yakın asker öldü, kurtulanlardan intihar edenler oldu ABD, iki binin üzerinde hava aracını kaybetti ABD de savaş karşıtlığı arttı Sonuç? Kaynak: Yöneticiliği, Beta Basım. 18

20 İş modeli nedir? 37 Müşterilerimiz kimlerdir? Onlar için değer ifade eden ürünlerimiz nelerdir? Bu işi yaparak nasıl para kazanacağız? En uygun maliyeti nasıl sağlayabiliriz? Peter Drucker Yöneticiliği, Beta Basım. Kanvas iş modeli 38 Kaynak: Yöneticiliği, Beta Basım. 19

21 Kanvas iş modeli 39 Kaynak: Kanvas iş modeli 40 Kaynak: Yöneticiliği, Beta Basım. 20

22 Kanvas iş modeli örnekleri 41 Örnek 1: Uber İş Modeli Kanvası (*) Örnek 2: Nest İş Modeli Kanvası (**) Kaynak : (*) (**) SİSTEMLER YAKLAŞIMI Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 21

23 Şu ana kadar 43 Yöneticiliği, Beta Basım, ss Bu hafta: Sistemler yaklaşımı 44 Yöneticiliği, Beta Basım, ss Yöneticiliği, Beta Basım. 22

24 Sistem nedir? 45 Belirli parçalardan (alt birimlerden, alt sistemlerden) oluşan, Bu parçalar arasında belirli ilişkiler olan, Bu parçaların aynı zamanda dış çevre ile ilişkisi olan, bir bütün. Yöneticiliği, Beta Basım. Temel kavramlar 46 Sistem ve alt sistemler Kapalı ve açık sistemler Çevre (dış çevre) Sistemin sınırları Entropi-Negatif entropi (Negentropi) Değişkenler ve parametreler Dengeli durum ve dinamik denge (Steady state, dynamic equilibrium) Girdi-çıktı ve geri besleme Değişik girdi-çıktı ilişkisi (equifinality) Yöneticiliği, Beta Basım. Yöneticiliği, Beta Basım. 23

25 Sistem ve alt sistemler 47 Alt sistem Sistem Supra sistem Süper sistem Yöneticiliği, Beta Basım. Sistem ve alt sistemler 48 Yöneticiliği, Beta Basım, s Yöneticiliği, Beta Basım. 24

26 Kapalı ve açık sistemler 49 Her sistem, belirli bir çevrede faaliyet gösterir. Eğer sistem ile sistemin içinde faaliyet gösterdiği çevre arasında enerji, malzeme ve bilgi-alışverişi varsa bu tür sistemler açık sistem olarak adlandırılır. Biyolojik ve toplumsal sistemler açık sistemlerdir. Yöneticiliği, Beta Basım. Kapalı ve açık sistemler 50 Yöneticiliği, Beta Basım, s Yöneticiliği, Beta Basım. 25

27 Kapalı ve açık sistemler 51 Yöneticiliği, Beta Basım, s Kapalı ve açık sistemler 52 Yöneticiliği, Beta Basım, s Yöneticiliği, Beta Basım. 26

28 Kapalı ve açık sistemler 53 Entropi Negentropi Yöneticiliği, Beta Basım. Sistem türleri 54 Mekanik - biyolojik - sosyal sistemler Deterministik ve probabilistik sistemler Uyumcu - öğrenen (adaptive - learning) sistemler Sistem Tipi Basit Kompleks Çok Kompleks Deterministik - Hesap makinesi - Teyp - Bilgisayar Radar kontrollü kıtalararası füzeler - Henüz yok Probabilistik - Para yuvarlama (Yazı - Tura) Hisse Senedi Piyasasında Spekülasyon - Ekonomik Sistem - İnsan Beyni Yöneticiliği, Beta Basım, s Yöneticiliği, Beta Basım. 27

29 Bir sistem olarak organizasyon 55 Bilgi akışının önemli rolü Bütüncü görüş (holism) Organizasyonçevre ilişkisi Yöneticiliği, Beta Basım. Bir sistem olarak organizasyon 56 Organizasyon Teorisi Organizasyon Yapısı Başlıca Süreçler İlgili Değer Yargıları Klasik Davranışsal - Ayrıntılı Görev Tanımları - Departmanlaşma - Hiyerarşi -İnformal Organizasyon - Amaçlar - Planlama - Organizasyon - Emir-Komuta - Karar Verme - Kararlara Katılma - İnformal Küçük Gruplar - Bilgiyi İşleyen Bir - Bilgi/Haber Birim Olarak - Bilgi İşleme Organizasyon - Karar Verme - Açık Sistem Sistem - Bilgi Akışı - Kontrol - Alt Sistemler Arası Kaynak: Tamer Koçel (2015), İlişkiler İşletme Yöneticiliği, Beta Basım. - Rasyonellik - Başarı Motifi (Achievement Orientation) - Çok Çalışma - Tüketim Değil Tasarruf -Duygular -Anlama -Doğruluk - Açıklık -Gestalt (Bütüncülük) Yöneticiliği, Beta Basım, s Yöneticiliği, Beta Basım. 28

30 DURUMSALLIK YAKLAŞIMI Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Yöneticiliği, Beta Basım. 58 Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım, ss Yöneticiliği, Beta Basım. 29

31 Sistem yaklaşımı Parçalar birlikte uyum içinde nasıl çalışır? Girdi Süreç Çıktı Davranışsal yaklaşım Yöneticiler diğerlerini nasıl etkiler? İnformal grup Personel arasındaki birlik Personelin sosyal gereksinimleri Klasik yaklaşım Yöneticiler ne yapar? Plan Örgütleme Liderlik Denetim 59 Durumsallık yaklaşımı Yöneticilerin problem çözümüne bakış açıları Dış çevre Teknoloji Bireyler 60 Dışsal faktörler Bir organizasyonun yapısını etkileyen iç ve dış faktörler Pazar Müşteriler koşulları Teknoloji Rekabet Devlet müdahalesi Sosyal/kültürel koşullar İçsel faktörler Misyon vizyon Yapılacak iş Personelin niteliği Kullanılan teknoloji Amaçlar Yöneticiliği, Beta Basım. 30

32 Çeşitli yönetim ve organizasyon koşulları DIŞ ÇEVRE Klasik Yaklaşım Neoklasik Yaklaşım Ağırlık işin fiziksel yönü üzerinde Durumsallık Yaklaşımı Ağırlık Ağırlık insan davranışı üzerinde 61 Teknoloji üzerinde Sosyal Davranış üzerinde Çevre koşulları üzerinde 62 Organizasyon yapısını oluşturan unsurlar nelerdi? Yönetim kademeleri sayısı (basık ve sivri yapılar) Organizasyonu oluşturan alt sistemlerin sayısı (bölümler) Kontrol alanı Her pozisyonun otoritesi (komuta, kurmay, fonksiyonel) İşbölümü ve uzmanlaşma derecesi Formalleşme derecesi (neyin, nasıl, ne zaman, nerede ve kim tarafından hangi amaçla yapılacağının önceden belirlenerek belirli yöntem ve usullere bağlanması) Yöneticiliği, Beta Basım. 31

33 63 Organizasyon yapısını oluşturan unsurlar nelerdi? Merkezleşme derecesi (Karar verme yetkisinin organizasyon kademeleri arasında dağılımı) Yönetim yoğunluğu (Yönetici/yönetilen oranları) Organizasyon büyüklüğü Karar verme yetisinin kullanılma tarzı komiteler vs. İletişim kanalları ve şekli Organizasyon içi süreçler 64 Liderlik Performans değerleme İletişim Karar süreci Bilgi akış sistemi Motivasyon Çatışmayı çözme Değişim süreçleri Yöneticiliği, Beta Basım. 32

34 65 Durumsallık yaklaşımın odaklandığı unsurlar Teknoloji Çevre Organizasyonun büyüklüğü 66 Organizasyon-teknoloji ilişkisi Yöneticiliği, Beta Basım. 33

35 Teknoloji neden önemlidir? 67 Toplumlar Organizasyonlar Bireyler Teknoloji üzerine çalışmalar 68 Woodward çalışması Aston Grubu çalışması Tavistock Enstitüsü çalışmaları James Thomson ın temel teknolojiler sınıflaması Charles Perrow un rutin-rutin olmayan iş sınıflamaları Yöneticiliği, Beta Basım. 34

36 Woodward Araştırması 69 Kitle Aston Grubu Araştırması 70 İngiltere Birmingham da Aston grubu olarak bilinen Derek Pugh başkanlığında Aston Üniversitesi nden bir grup tarafından yapılmıştır. Organizasyon yapıları ile ilgili üç ana değişken üzerinde durmuştur: Faaliyetlerin yapılandırılması-personelin davranışı ve yapacağı işlerin önceden belirlenmesi, formal ve yazılı iş yapma yöntem rutininin geliştirilmesi, standartların geliştirilmesi, işbölümü, yönetim kademeleri Otorite yoğunlaşması-karar verme yetkisinin nasıl ve hangi kademelerde kullanıldığı İş akışının kontrolü-iş akışının informal yöntemlere mi bağlandığı yoksa bu kontrolün yöneticilerin kararlarına mı bırakıldığı Yöneticiliği, Beta Basım. 35

37 Aston Grubu Çalışması 71 Bu gruba göre organizasyon yapıları, organizasyonun amaçları, kaynakları, kullandığı teknoloji, çevre ile ilişkisi ve sahiplik durumu gibi unsurlar tarafından etkilenmektedir. Bu grup teknolojiyi, iş akışının entegrasyonu şeklinde tanımlamıştır. Grup, organizasyon içindeki her alt sistemde mevcut olan birim teknoloji ile ilgilenmiştir. Aston Grubu Çalışması 72 Birimlerin kullandığı teknoloji (iş akışı), ne kadar otomasyona yönelmişse, iş akışının sırası ve yönü ne kadar sabit olarak belirlenmişse birimlerin o kadar mekanik, uzmanlaşmış bir organizasyon yapısına sahip oldukları, standart usul ve yöntemlerin ayrıntılı bir şekilde kullanıldığı görülmüştür. Yöneticiliği, Beta Basım. 36

38 Aston Grubu Çalışması 73 Aston Grubunun üzerinde durduğu bir başka önemli faktör, organizasyon büyüklüğü ile organizasyon yapısı arasındaki ilişkidir: Aston grubu, organizasyon büyüdükçe organizasyonda uzmanlaşma ve formalleşmenin arttığını belirlemiştir. Büyüklük, organizasyondaki personel sayısı olarak belirlenmiştir. Organizasyon büyüdükçe modal teknoloji önemini kaybedecek ve birim teknoloji önemli olmaya başlayacaktır. Tavistock Enstitüsü Çalışmaları 74 İngiltere de 1950 lerde E.L. Trist ve K.W. Bamforth tarafından yapılan araştırmadır. Kullanılan teknoloji ile organizasyonun çeşitli yönleri arasındaki ilişkileri içeren ve sosyoteknik sistem olarak ele alınan organizasyonlar bu araştırmacılara konu olmuştur. Yöneticiliği, Beta Basım. 37

39 75 James Thomson ın Temel Teknolojiler Sınıflaması Temel teknoloji, bir organizasyonun girdilerini çıktılara dönüştürmek ve çevresine iletmek üzere kullandığı süreçlerdir. Thomson ın teknoloji sınıflamasının ağırlık noktası, teknolojinin öngördüğü karşılıklı bağımlılık ve faaliyetlerin koordinasyonu ile kontrolüdür. 76 James Thomson ın Temel Teknolojiler Sınıflaması Organizasyonların kullandığı teknolojiyi üç temel grupta sınıflamıştır: Çözümleyici teknoloji-yapılan faaliyetlerin belirli grup veya kişileri birbirine bağlamasıdır. Standartlaşma önemlidir. Örn: Telekom, telefon eden ile edileni birbirine bağlamaktadır. Bağlı teknoloji-yapılan faaliyetlerin birbirine bağlı olmasıdır. Örn: B faaliyeti yapılmadan önce A faaliyeti yapılmalıdır. Yoğun teknoloji-bir işi başarmak için yapılacak olan faaliyetlerin hepsinin karşılıklı olarak birbirine bağlı olmasıdır. Örn: Acil servise kabul edilen bir hastanın tedavisi içim hastane birimlerinin birbirleri ile ilişkisi Yöneticiliği, Beta Basım. 38

40 77 James Thomson ın Temel Teknolojiler Sınıflaması Charles Perrow un Araştırması 78 Perrow, rutin ve rutin olmayan işler üzerinde durmuştur. Rutin işleri yapmak için tam olarak bilinen tekniklerin mevcut olduğu, bu tekniklerin aynı tür girdilere uygulandığı, metot ve teknikler konusunda belirsizliğin az olduğu durumlardır. Rutin olmayan işler ise pek az bilinen teknik ve metodun bulunduğu, bunların başarılı olup olmayacağının belirsiz olduğu, girdilerin standart olmadığı durumlardır. Yöneticiliği, Beta Basım. 39

41 Charles Perrow un Araştırması Organizasyon-çevre ilişkisi Yöneticiliği, Beta Basım. 40

42 Burns ve Stalker Çalışması 81 Soru: İşletmelerin organizasyon yapıları ve yönetim uygulamaları dış çevre koşulları tarafından nasıl etkilenmektedir? Burns ve Stalker Çalışması 82 Nispeten durgun çevre koşulları Mekanik Yapılar Nispeten değişken çevre koşulları Organik Yapılar Bürokrasi Yönetim süreci yapısı Emir-komuta organizasyonu Ademî-merkezi (merkez-kaç) organizasyon Matriks organizasyon Yöneticiliği, Beta Basım. 41

43 Mekanik yapılar 83 İşletmenin karşı karşıya olduğu problem ve işler belirli uzmanlık alanlarına bölünmüştür. İşletmedeki her personel, bütün işletmeyi ilgilendiren amacı dikkate almak ve ona göre davranmak yerine, kendi departmanının faaliyet alanına giren ve bütününün çok küçük bir parçası olan amaçlara göre davranmaktadır. Her uzmanlık ve fonksiyonel kademedeki haklar ve sorumluluklar ayrıntılı olarak belirlenmiş ve buralarda hangi teknik metotların kullanılacağı kararlaştırılmıştır. Otorite ve emir-komuta ilişkileri açık ve seçik olarak belirlenmiştir. Örgüt üyeleri arasındaki ilişkiler, esas itibariyle alt üst ilişkisi şeklinde dikey ilişkilerdir. Yapılacak işler ve gösterilecek davranış büyük ölçüde üst kademelerdekilerin verdikleri kararlar ve emirler doğrultusundadır. Emir-komuta ve kurmay personel arasındaki farklılıklar açık seçik olarak belirlenmiştir. Kontrol alanı genellikle dardır ve yakından nezaret vardır. Organik yapılar 84 Organizasyon üyelerinin yapacakları işler sürekli olarak, organizasyon üyelerinin birbirleri ile olan ilişkilerine göre yeniden ayarlanır. Ayrıntılı ve dar görev tanımları yerine iş genişletmesine dayanan sistem esastır. Pek çok karar alt kademelerde verilir ve ademi merkeziyet esastır. Emir-komuta zincirine sıkı sıkıya bağlanmak yerine, problemlere çözüm bulabilecek kişilerle temas ve ilişkiye önem ve ağırlık verilmektedir. Personelin belirli işlerde ihtisaslaşmasından çok personelin yapacağı işin organizasyonun genel amaçlarına göre sürekli olarak değişmesi esastır. Yatay haberleşme en az dikey haberleşme kadar önemlidir. Organizasyon üyeleri arasındaki haberleşme emir-komuta haberleşmesinden çok danışma niteliğindedir. Organizasyon genel olarak çevre faktörlerine karşı daha açıktır. Organik yapı, mekanik yapının sahip olduğu ilişki ve görevlerdeki açıklık ve hiyerarşik yapıdan uzaklaşan bir yapıdır. Organik yapıda personel ne işi yapacağını ve nasıl yapacağını sürekli olarak başkaları ile haberleşerek geliştirir. Yöneticiliği, Beta Basım. 42

44 Lawrence ve Lorsch Çalışması 85 Soru: Farklı çevre koşullarında hangi tür organizasyon yapıları daha etkindir? Farklılaşma Koordinasyon Belirsizlik Hipotez : Değişme hızı yüksek, bilgi alma konusunda belirsizlik bulunan ve feedback süresi uzun olan bir ortamda faaliyet gösteren organizasyonların farklılaşma derecesi yüksek olacaktır. Farklılaşma yüksek olduğu ölçüde, bütünleşme ihtiyacı da yüksek olacak ve bunu başarmak güç olacaktır. Lawrence ve Lorsch Çalışması 86 Sonuçlar: Bir organizasyon biriminin iç yapısı, ilgili çevre koşullarının durumuna bağlı olarak şekil alacaktır. Dinamik, değişken ve belirsiz bir ortamda organizasyon birimlerinin farklılaşmış ve bütünleşmiş olması uygundur. Durgun ve belirgin bir ortamda organizasyon birimlerinde fazla bir farklılaştırma gerekmeyecektir. Yöneticiliği, Beta Basım. 43

45 87 Emery-Trist çalışması: Çevrenin Dokusu 88 Emery-Trist çalışması: L22 türü ilişkilerin bulunduğu çevre türleri Yöneticiliği, Beta Basım. 44

46 Emery-Trist çalışması 89 James Thompson çalışması 90 Yöneticiliği, Beta Basım. 45

47 James Thompson çalışması 91 James Thompson çalışması 92 Belirsizlik Belirlilik Yöneticiliği, Beta Basım. 46

48 93 James Thompson: Çevre sınıflaması Durgun Değişken Mal ve hizmetlerin son yıllarda değişmemiş olması Teknolojik yenilikler yok Rekabet yok denecek kadar az Müşteri ve rakip sayısı değişmeyen veya çok az değişen Ekonomik, politik, sosyal koşulların dengeli olması Devlet politikalarının belirli olması ve değişmemesi Teknolojik yeniliklerin olması, Rekabetin mevcudiyeti Müşteri ve rakiplerin sürekli değişmesi Tahmin edilmesi mümkün olmayan devlet müdahalelerinin sürekliliği Devlet politikalarının toplumdaki değişimlere göre sürekli değişmesi Organizasyonun faaliyetlerini etkileyen değer yargılarının sürekli değişmesi James Thompson çalışması 94 Mekanik yapılar Organik yapılar Yöneticiliği, Beta Basım. 47

49 Robert Duncan Araştırması 95 Robert Duncan Araştırması 96 Ok yönünde gidildikçe, artan belirsizlikle birlikte karar organları da karmaşık ve informal bir hal almaktadır. Yöneticiliği, Beta Basım. 48

50 97 Proje Yönetimi ve Matriks Organizasyon Yapıları Proje nedir? 98 İş grubu içinde yer alan faaliyetlerin belirli başlangıç ve bitiş noktalarının bulunması İş grubunun ve bunun içindeki faaliyetlerin çoğu kez bir defaya mahsus olmak üzere yapılması, yani geçici olması İş grubu içindeki bu faaliyetlerin tüm yönleri itibariyle her zaman tam olarak bilinmemesi, belirsizliklerin olması İş grubu içindeki bu faaliyetlerin birbirinden farklı disiplin, departman veya kişilerin işbirliği yapmasını zorunlu kılması, İşlerin zamanında bitirilememesinin işletme açısından önemli kayıplara neden olması, Yöneticiliği, Beta Basım. 49

51 Proje nedir? 99 İş grubu içinde yer alan her işin bitiş zamanı, maliyeti ve kalitesi açısından belirli standartların olması İşlerin ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesi sırasında, işlerle ve standartlarla ilgili sürekli değişikliklerin olması Faaliyetlerin gerektirdiği kaynakların miktarının zaman içinde çan eğrisi şeklinde dağılması İşletmelerin ele aldıkları iş projelerinin yapı ve iş grupları bakımından çoğu kez birbirinden farklı olması Projeyi gerçekleştiren işletme ile projenin sahibi arasında, çoğu kez, hukuki nitelikte bir kontratın bulunması. 100 Proje Yönetimi Organizasyon Yapıları Yöneticiliği, Beta Basım. 50

52 101 Proje Yönetimi Organizasyon Yapıları 102 Proje Yönetimi Organizasyon Yapıları Yöneticiliği, Beta Basım. 51

53 103 Proje Yönetimi Organizasyon Yapıları Matriks Yapının Sorunları 104 Karışıklık ve düzensizliğe açık oluşu İş ilişkilerinde açıklık ve sorun çözme yaklaşımını gerektirmesi Çalışanların performansını değerleme sorunu Beşeri ilişkilerde yumuşaklık Tam bir haberleşme zorunluluğu Çatışmalara açık olması Liderlik gerekliliği Yöneticiliği, Beta Basım. 52