TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ SAYI: 3 YIL: 2007 ISSN:

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ SAYI: 3 YIL: 2007 ISSN:"

Fidan Şanlı
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ SAYI: 3 YIL: 2007 ISSN:

bu lonlarda çok büyük ebatlarda bir Surre Alayı kelimeler tarihte kaldı. İstanbul da yağlıboya resmi vardır.

2 Stefano Ussi nin bir çalışması Surre Alayı Yrd. Doç. Dr. Haluk DURSUN Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Öğretim Görevlisi S 58 urre, Surre Emini, Surre Alayı keli- Dolmabahçe Sarayının içindeki büyük sa- melerinin mânasını bilen olsa bile bu lonlarda çok büyük ebatlarda bir Surre Alayı kelimeler tarihte kaldı. İstanbul da yağlıboya resmi vardır. O resmi görenler Surre Fatih te, Hırka-i Şerif civarında bir Surre Emini Alayı nı bir nebze olsun tasavvur ve tahayyül sokağı vardı. Herhalde eski İstanbul ve kültü- edebilirler. rünü çok iyi bilen Osman Ergin koymuştu ismi. Dolmabahçe Sarayı selamlık bölümü yazı Büyük bir ihtimalle de eskiden o mahallede bir dairesinde sol duvarın büyük bir kısmını kap- Surre Emini oturuyordu. layan ve Surre Alayı nı resmeden tabloda;

Dolmabahçe deki tablo 300x520 cm büyüklüğündedir. Tabloda Kahire den yola çıkarılan deve kervanı ve Surre Alayı nın hediyeleri götürdüğü mahmil bölümü özellikle ön plana çıkarılmıştır.

3 Dolmabahçe deki tablo 300x520 cm büyüklüğündedir. Tabloda Kahire den yola çıkarılan deve kervanı ve Surre Alayı nın hediyeleri götürdüğü mahmil bölümü özellikle ön plana çıkarılmıştır. Bu tablo 1873 de Viyana da sergilenmiş sonra Mısır a gönderilmek üzereyken Sultan Abdülaziz tarafından saraya kazandırılmıştır. Şimdi biraz daha uzaklara gidelim, Şam da Surre Alayı hakkında birçok hatıraya, belgeye rastlayabilirsiniz. Kahire de de Kavalalı Mehmet Ali Paşa nın Cami-i Şerifi nin bulunduğu mahaldeki, şimdi müze olan konakta, Surre Alayı ve bu konuda önemli bir bölümü ihtiva eden Kâbe örtüleri görebilirsiniz. Peki nedir bu Surre? Arapça da para kesesi demektir. Gerçekten de Surre nin içeriğinde Kâbe ye, Mekke ye, Medine ye ve bütünüyle Hicaz a gönderilen paralar Surre nin özünü meydana getirir yılında Süveyş kanalının açılışını görmek için Mısır a giden İtalyan ressam Stefano Ussi ( ) burada karşılaştığı Surre Alayı nı hediyeler ve kervanı koruyan askerler ile birlikte resmetmiştir. Bu tablo Dolmabahçe Sarayı nda yer alan en büyük tablodur tarihli bu tablonun çerçevesi yaldızlı kûfî hat bordürlüdür. Bordürde Âl-i İmran Sûresi nin 126. âyeti bulunur. Stefano Ussi bunun dışında başka Surre Alayı tabloları da yapmıştır yılında yaptığı tuval üzerine yağlı boya tablosu 45x80 cm dir. -Erol Makzume koleksiyonunda bulunur.- Yine Stefano Ussi nin Tantekin antik arşivinde bulunan 30x47 cm.lik tuval üzerine bir yağlı boyası daha vardır. İslâm tarihi boyunca, Abbasîler, Emevîler, Selçukîler, Osmanlılar hep Hicaz ın korunması, Kâbe nin ziyaretinin yani haccın güvenliğinin sağlanması konusunda çok hassas olmuşlardır. Osmanlı Devleti de mükemmel bir devlet geleneğine ve müesseseleşme kabiliyetine sahip oldukça, bu Surre işini protokoler bir şekle sokmuştur. Yani en basit mânası ile Hicaz a gönderilecek olan para keselerinin nasıl, ne şekilde, kimin tarafından götürüleceği hep nizam ve intizama bağlanmıştır. Yıldırım Bayezid zamanından itibaren, surrenin Edirne başkent olduğu zamanda Osmanlılar tarafından düzenli olarak her sene gönderildiğini biliyoruz. Ama Fatih ten, hele hele özellikle Yavuz Sultan Selim den yani hilafetten sonra Surre Alayları düzenlemek Osmanlılar 59

4 Yrd. Doç. Dr. Haluk DURSUN/ Surre Alayı Surre Emini ve Bir Nükte Surre parasının bir kısmı güvenlik için harcanır. Geri kalan kısmı oradaki yerli ulemaya, meşayıha, Ensar ve Muhacirînin ileri gelenlerine dağıtıldıktan sonra önemli bir kısmı da Medine Fukarasına dağıtılır. için emperyal bir gelenek halini aldı. Halife sıfatıyla Osmanlı Padişahı artık mukaddes beldeleri ve mekânları korumak ve hac vazifesini yapmak isteyen dört bir taraftaki müslümanlara o imkanı sağlamak için gerekli tedbirleri almak zorundaydı. Zaman içinde bu geleneğin tekemmül ettiğini yani mükemmelleştiğini, çeşitli ayrıntı, incelik ve aksesuarlarla zenginleştiğini görmekteyiz. Bilindiği gibi Topkapı Sarayı ndaki Harem ile Mekke ve Medine nin Haremüşşerifleri arasında her zaman bir alaka olmuştur. Sarayın en büyük idarî amiri olan Darrüssaade Ağaları aynı zamanda Surre Alayının düzenlenmesinde de görevli olmuşlardır. Bunlar zaten Topkapı Sarayı nda her iki Haremin de (Sarayın içinde ve Hicaz daki) bir nevi ağasıdırlar. Sağlıklarında Hicaz ın vakıflarının yöneticisi durumunda olurlar, emekli olduklarında bir kısmı hayatının geri kalan bölümünü orada geçirir. Son yıllara kadar bu ağavatlardan örneklerin olduğu da bilinir. Hac mevsimi yaklaşırken surre için İstanbul da hazırlıklar başlar. Önce bir Surre Emini bulunur. Bu şahıs hali vakti yerinde, mütedeyyin, muteber bir kişidir. Devlet ve umur görmüş olmasına da dikkat edilir. Yani idareci vasıflarının da önemli olduğunu biliyoruz. Bu Surre Emini Hicaz a gönderilecek olan devletin, padişahın, hanedan ve saray mensuplarının hediyelerini toplar bunların kaydını tutar. Bu surre defterlerinde kimin, hangi maksatla, kime ne hediye gönderdiği kayıt altına alınır. Bu paralar ve hediyeler Mekke ve Medine Emirleri tarafından gerektiği şekilde dağıtılır. Devlet bu surreyi öncelikle bir bakıma güvenlik açısından rüşvet olarak verir, buna haraç da denilebilir. Çünkü tarih boyunca urban adı verilen ve Arap Yarımadasının zapturapt altına alınamayan bedevileri -bunlar arasında önemli ve bilinen aşiretler vardır- hac kervanlarını çeşitli saldırılar ile vururlar, hem mala hem cana kastederler. Şam dan Medine ye kadar bu sahanın güvenliği Osmanlı Devleti açısından her zaman bir sorun oluşturmuştur. İşte Surre parasının bir kısmı bu güvenlik için harcanır. Geri kalan kısmı oradaki yerli ulemaya, meşayıha, Ensar ve Muhacirînin ileri gelenlerine dağıtıldıktan sonra önemli bir kısmı da Medine Fukarasına dağıtılır. Medine nin Kurrası ve Fukarası meşhurdur. Bunlar gece gündüz, zikr, dua, ibadet ile vakit geçirirler. Dünya malı ile pek ilgileri yoktur. İşte bunlara devlet ve payitaht zenginleri teberrüken sadaka gönderirler. Bunlar dağıtıldıktan sonra Surre defterlerinde kayıtlı bulunan hediye gönderen kişilere Hicaz dan çok fazla maddî değeri olmayan karşı hediyeler gönderilir. Bunlar arasında hurma, tesbih ve zemzem başta gelir. Surre Alayı İstanbul a geri döndüğünde hediyeler sahiplerine dağıtılır. Surre Alayının İstanbul da hazırlanması ve yola çıkması da başlıbaşına bir imparatorluk teşrifatı örneğidir. Saraydan başlayan bu büyük Alay, Sirkeci ye doğru merasim şeklinde Alay Köşkü nün önünden geçerek sahile iner. Bu sırada Surre Alayı nın önünde bugünkü anlamı ile gelin arabası gibi süslenen, çok gösterişli bir deve bulunur. Havutçu adı verilen özel deve 60

5 süsleyicileri, deri, gümüş, altın, ipek, kadife gibi maddeler kullanarak boncuklarla deveyi bir güzel süslerler. O kadar renkli bir deve ortaya çıkar ki, eski İstanbul da halk ağzında çok süslü, bugünkü deyimiyle frapan-rüküş olan gelinlere ne o kız surre devesi gibi olmuşsun denilirdi. Develerin dışında kervanda katırlar da bulunur ve bunlara da hediyelik malzemeler yüklenir. Bu kervan Sirkeci den gemiler ile Kâbe toprağı olan Üsküdar a ve özellikle de Harem in başlangıcı olan bugünkü Harem (ismi oradan geliyor) semtine çıkarılır ve oradan menziller yoluyla büyük yolculuk başlar. Haydarpaşa Çayırının sonunda Bağdat Yolu başlangıcı ile Surre yola koyulur. İlk önemli durak Şam-ı Şerif tir. Orada bütün Osmanlı eyaletlerinden gelenler toplanıp birleşir ve Şam ahalisi içinde büyük bir seyir ortaya çıkar. Şam dan sonra artık riskli bölgeye girilmiş olur, çöllerden Aneze ve Şammar aşiretinin urbanından, yani Bedevi Arap eşkıyasından Surre yi emin bir şekilde Hicaz a doğru götürmek gerekir. İkinci büyük durak Kahire dir ki, Kâbe nin örtüleri her sene orada yeniden dokunur ve eskileri her sene İstanbul a geri getirilir. Daha sonraki dönemlerde Kâbe örtüleri özellikle Mısır ın Fransızlar tarafından işgalinden sonra İstanbul da Sultanahmet Camii nin avlusunda dokunmuştur. Kahire den sonra artık Hicaz a kadar selamet içinde Surre Alayı nı götürmek işte Surre Emini nin işidir. Emin hem kendisi emin bir kişi olacak, hem de Alayı eman içinde emniyetli bir şekilde menzil-i maksuduna ulaştıracak. Surre Alayı zaman içinde gemiyle Beyrut a gönderilmiş oradan kara yoluyla Hicaz a intikal ettirilmiştir. Daha sonraki yıllarda da Medine hattının Hicaz yoluna dönüşmesiyle tren vasıtasıyla da Surre gönderilmiştir. Surre Alayı 1915 tarihine kadar Osmanlılar tarafından Hicaz a gönderilmiştir, 1915 de son Surre Emini İttihat ve Terakki yönetiminin önemli kişilerinden Enver Paşa nın Babası Hacı Ahmet Efendi dir. Son Surre Emini olarak tarihe geçen Hacı Ahmet Efendi bu görevin Osmanlı bürokrasisinde önemli bir makam olması dolayısıyla mütarekede İngiliz İşgal kuvvetleri tarafından tevkif edilmiştir. İngilizler İttihatçıların önemli şahıslarını ve hükümetin büyük memurlarını toplarken Surre Emini de akla gelmiş ve o da Malta ya sürgüne gönderilmiştir. Zavallı Hacı Ahmet Efendi siyasetle, ittihatçılıkla (oğlu hariç) bir ilgisi olmadığı halde, yani siyaseten değil, neseben konuyla alakadar olduğu halde Malta da sürgün günleri geçirmiştir. O günlerden yine bir gün Benim bu işlerle bir alakam yoktu niye buraya düştüm dediğinde, sürgün arkadaşlarından Süleyman Nazif, Enver Paşa nın babası olduğundan bunlar başına geldi, seni torpille Surre Emini yaptılar diye cevap verir. Ahmet Efendi Ne torpili! Ben ehliyetim, liyakatim, ihlasım, mütedeyyinliğimle bu vazifeye geldim. Alnımın akıyla Surre Emini oldum, günaha bulaşmadım, hayatımda harama da uçkur çözmedim dediğinde, Süleyman Nazif o Osmanlı nüktedanlığıyla, Enver Paşa nın babası olduğunu ima ederek ve kendilerinin Malta sürgünlüğüne de Enver Paşa nın yanlış politikası sonucunda düştüklerini ima ederek Ah Efendi keşke helale de uçkur çözmeseydin der. Evet, böylece Surre Alayı konusunu son Surre Emini nin başına gelen bu hadise ve anekdotla bitirmiş olalım. 61

Benzer belgeler

Surre Alayı. Surre-i Hümâyun. Altınoluk. Surre Alayının Güzergâhları. Surre Alayının Güvenliği. Surre Alayının Yola Çıkması

Surre Alayı. Surre-i Hümâyun. Altınoluk. Surre Alayının Güzergâhları. Surre Alayının Güvenliği. Surre Alayının Yola Çıkması Surre-i Hümâyun Altınoluk Surre Alayının Güzergâhları Surre Alayının Güvenliği Surre Alayının Yola Çıkması Surrenin Vapur ve Trenle Yollanması Surre Alayının Dönüşü Kaynakça Surre Alayı Surre-i Hümâyun