Prof. Dr. Mehmet Şeker

Transkript

1 Prof. Dr. Mehmet Şeker ŞANLIURFA ŞUBESİ İSLÂM TARİHÇİLERİ DERNEĞİ ŞANLIURFA İL MÜFTÜLÜĞÜ

2 Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal işler Müdürlüğü Kültür Yayınlan No: 2 - Bilim 2. İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyıımu Tebliğleri: -II ISBN: Talrun Numarası: Mizanpaj/Kapak: Gelişim Ofset - Şanlıurfu Baskı: Semih Ofset Matbaacılık- Ankara Ocak İlaveli 2. Baskı Kapak:ta bulunan ve sempozyum için hazırlanan Arapça logo Hattat Mustafa Kaçar'a aittir. Açılımı: İsiilm Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa

3 Urfalı Bir Hadis Alimi: Şemseddin Muhammed b. Ali es-suruci Şeyma Tanrıverdi* Meşhur filim Safedi, Şemsuddin es-suruci'nin amcasıdır. Safedi, Hadis ilminde uzmanlaşmış bir alim olan Muhammed b. Ali b. Aybek es-surucl'nin doğumunu bizzat kendisinden sorduğunu ve onun da 714/1314 yılının Zilhicce ayında Mısır' da dünyaya geldiğini söylediğini, nakleder. 1 Kendisi ile ilgili en detaylı ve esaslı bilgiyi bizzat amcası Safedi bizlere aktamıııktadır. Muhammed b. Ali'nin unvanı Şemsuddin'dir, lakabı ise Ebü Abdullah'tır. Şemsuddin es-suruci, kuvvetli hafıza ve güçlü zekasıyla daha çocuk sayılacak yaşta, dokuz yaşındayken Kur'an'ı ezberlemiştir. 2 Suriye'nin Şam, Halep ve diğer ilim merkezlerinde bir kaç kez bulunduktan sonra Mısır'a dönmüştür.3 Bunların dışında Halep, Trablus, Baalbek ve Hama'ya da ilim için yolculuk yapmıştır.4 İlmi Hayatı Dönemin pek çok hadis filiminden hadis ezberleyen bu zat, Döneminde lufzı ve süratli okumasıyla meşhur olan bu filim, hadis ricaliyle ilgili çalışmalar da yapmıştır. Kendisinden söz eden eserler, onun "kişilerin hal tercümeleri ile ilgili bilgisi" ve hadis hafızlığını daima ön plana çıkarırlar. Çünkü o, bu yönüyle meşhur olmuştur /1330 yılında hadis ilmini tahsil etmeye başladı. 6 Öncelikle hadis ilmini Fethuddin b. Seyyidu'n-Nas ve Şeyhu'l-Esir ile o dönemde çevresinde yaşamış ilim ehlinden almıştır. Bu şekilde hadis alanındaki hılzını tamamladı. Hadis metinleri, raviler ile doğum ve ölüm tarihleri ile onlarla ilgili diğer bilgiler ve hal tercemeleri ile ravilerin yaşadığı dönemdeki olaylar konusunda derinleşti. Daha sonra Arap edebiyatı ile ilgilendi. Eski Arap şiirlerini ezberledi, edebiyat eserleri ve şairlerin hayat hikayeleri konusunda uzmanlaştı. Gezip dolaştığı yerlerdeki çağdaşı iilimlerin rivayetlerini de tahsil etti. Bize bu bilgileri aktaran Safed1, "hocamız Ebü 'l-feth 'ten sonra onun kadar onun kadar süratli ezberleyen ve fasih konuşan kimseyi görmedim" demektedir. 7 Safedi, aynca "kendisinden bazı ravilerin hal tercemelerini, vefat tarihlerini, çağdaş filimleri ve eserlerini sordum, o yaştaki insanlarda bulunması gereken unutkanlık ve fikir karışıklığından hiçbir eser göstermeden insanı hayran ve hayrette bırakacak şekilde hepsini tek tek bana anlattı" diye de ilave etmektedir. 8 *Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 1 Selıılıuddin Hıılil b. Aybek es-saiedl (v ), el-vafi bi"l-vefeyat. tlılı:. Ahmed Arıı.avul & Tiirki Mus1ıı.llı, Darıı İlıyııi't Turasi'l-Arabi, 1. baskı, Beyrut 2000, c. 4, s. 158; Selahuddin Halil b. Aybek es-safedi (v.764/1363), A 'yanu'l-asr ve A 'vanu'n Nasr, tlık. Nebil Ebu Amse, Muhammed Muva'id, Malmwd Salim Muhammed, Daru'l-Fikr. Dımaşk, 1997, e. 4, s Safi:dl, A'yımu'l-Aıır. e. 4,s Safedi, el-vafi, c. 4, s. 158; A'yanu'l-Asr, c. 4, s. 651, Takiyyuddin Ebü'l-Meal! Muhammed b. Rafi' cs-scllaml, Vefay/IJ, thk. Salih Mehdi Abbas, Müessesctu'r-Risalc, 1. baskı, Beynıt 1982, c. 1. s Hayrudd:in ez..ziri.kll, A 'lamu Kamusi Ten:.ıcim li'r-rical ve'n-nısa Mine'l-Arab ve 'l-musta 'ribfn ve'l-musteşrilrin, Daru 'l-hmi'l Malay!n, 15. basla, Beyıut 2002, c. 6, s Şeınsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-zeheb! (v ), el-mu'cemu"l-mulııas bi'l-muiıaddijım, tlık. Muhammed Habib cl-heylcll, Mektebctu's-Sadik,!. baskı, Taif, 1988, s. 244; Şcmsııd<llıı Muhammed b. Ahmed b. Oııınan ez-zeheb! (ö748/1347), Mu'cemu'l-Muhaddisi'z-7...ehebf, thk. Ra.vhiyye Abdurrahman b. Süveyfl~ Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, L baskı, Bcyrut 1993, ' Safedl, el-vafi, c. 4, s. 159; A'yımu"l-Asr, c. 4, s Safedl, el-vafi,c. 4, s. 159; A'yımu'l-Aıır, c. 4, s

4 On Dokuzuncu Bölüm Tarihte Urfa'nın İlçeleri -II- Şemsuddin es-suruci, Taberani'nin Mu'cemu'l-Kebir'i, Ebil Nuaym'in Mustağracu Ebi Nuaym Ala Müslim ve benzeri çok hacimli kitapları da mütalaa edip okumuştur. Ünlü Hadis filimleri olan el-mizzi, Zehebi, Birzall ve İbn Hacer gibi cerh ve tadil uleması kendisinden sitayişle söz etmişlerdir. 9 Hocalan Şemsuddin es-suruci, yukarıda ismi geçen 1- Fethuddin b. Seyyidu'n-Nas ve 2- Şeyhu'l-Esir adlı hocalanmn dışında aynca 3- Abdülkerim b. Abdinnı.ır'dan (v. 735/1334) da hadis derslerini almıştır. 10 Keza 4- Ebü Zekeriya Yahya b. Yusuf el-mukaddesi, 5- Yahya b. Fadlullah b. Mucelli el-adevi, 6- Zeynep binti Kemal, 7- Ahmed b. Abdirrahlm el-mukaddesi, 8- Necip Abdullatifin öğrencilerinin bir kısmından, 9- İbn Abduddaim ve 10- İbn Ebl'l Yusr'dan hadis dersleri alnnştır. 11 Bunların dışında 11- ed-debusi ve 12- Şeref Yahya b. Misri gibi filimlerden de ders almıştır Ebil Hureyre Abdıınahman'dan 736/1335 yılında hadis dersleri aldı.13 Zeheb!, onun yukarıda sayılan filimlerin dışında, 14-Hüseyin b. Aşkar ve Nablus'ta da, 15- Şems b. Afiften ders aldığım sonra kendisinin bulunduğu yere 736/1336 yılında geldiğini, burada iken Zeyneb, 16- İbn Radi ve 17- el-mizzi'den hadis derslerini aldığım, oradan da Hama, Halep ve Sağra'ya gittiğini, mütebayin isnat ile doksan hadis tahriç ettiğini ve sonradan bunu yüze tamamladığım haber vermektedir.14 Kendisinden de el-mizii ve Birzali hadis almışlıı:rdır. 1 5 Eserleri Şemsuddin es-suruci bazı kitaplar kaleme almıştır. Yazdığı eserlerden ismi bize ulaşanlar şunlardır: 1- Tahricu Mieti Hadis Mübayinetu 'l-isnad. 2- Kitabu fi Teracimi Ahmediyin, 16 İbn Hacer bizzat Şemsuddin es-suruci'nin yazdığı yazma olan bu kitap bir cilt halindeydi, şayet bunu tamamlamış olsaydı yirmi cildi geçerdi, diye kaydetmektedir Teracimu's-Siklit min Ricali'l-Hadis. 18 Suyuti, şayet bu eserini tamamlayabilseydi, yirmi cildi bulurdu, demektedir Ehdaku 'l-hakaik fi'n-nazmi 'r-raik. 20 Şevkani, sayılamayacak kadar çok sayıda yazdığım ifade etmektedir Şeyhülislam Mııhammed b. Ali eş-şovkıml (v.1250/1834), el-bedru't-talt' bt Melwstnl Men Ba'dt'l-Kami's-Sahi', Daru'l Kitabi'l-İslimI, Kahire, tarihsiz, c. 2, s Safedl, A'yımu'l-Aıır, c. 3, s il lbn Rafi', Vefeyftt, c. 1, s Şevkanl, Bedru't-Tali', c. 2, s İbn Nasiriddin Şemsuddin Muhammed b. Abdillah el-kays! ed-dımaşlc! (v.842/1438), Tavdlhu'l-Mııştebeh, thk. Muhammed Nuaym el-ark.asüsi, Müessesetu'r-Risale, Beyrut, tarihsiz,. c. 5, s Zeheb!, el-mu'cemu'l-mclıtas bi'l-mulıııddisiiı. s l5 Zeheb!, el-mu'cemu'l-mclıtas bi'l-mulıııddisiiı. s ômer Rıza Kehlıale, Mu 'cemu "l-muellifln Teracimi Musannifi 'l-kutubi'l-arabi, Müessesetu'rmRisale, 1. baskı, Beymt 1993, c. 3, s İbn Hacer el-askala:ni, Ahmed h. Ali (v.852/1448), Dureru 'l-kdmine fi A 'yani'l-mieti 's-samine, Dam '1-Cil, Beyrut 1993, c. 4, s İbn Rafi', Vefeytt, c. 1, s. 452; Zirik:lt, A'lam, c. 6, s Celaluddin Abdumılıman b. Ebl Beler es-suyu11 (v.911/1505, Talıahııu '1-Hufjliz, Daro'l-Kutubi'l-llmiyye, 1. baskı, Beyrut 1983, Mustafa b..abdillah Hacı Halife Katip Çelebi, Keşfa 'z-zwıun An Esami 'l-kutuh ve'l-funim, Dam İhyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut. tarihsiz, c. 1, s. 16; İsmail Paşa el-bağdadt, Hediyetu '!-Arifin Esmau 'l-muellifin ve Asaru'l-Musannifin, Dam İhyai't-Tu:rasi'l-Arabi, Beyru4 tarilıfilz, c. 2, s. 151, Şevkımi, el-bedru't-tali', c. 2, s

5 Urfalı Bir Hadis Âlimi: Şemseddin Muhammed b. Ali es-surucî Vefatı 744/1343 yılında Rabi'u'l-Evvel ayının sekizinde Halep'te vefat etmiş ve ertesi günü Cuma günü erken vakitlerde defiıedilmiştir. 22 Halep kadısı Nasıruddin b. Haşşab onun öldüğü gün Kııhire'ye gelmiş ve Büyük Adiliye Medresesi'ne geçmişti, kendisine Şeınsuddin es Suruci'nin vefat ettiği haber verildiğinde, gelip cenaze namazını kıldırmıştı. 2 3 Zehebi, onun ölümü üzerine lıatlis uleması böyle silratli bir ezbere ve zekaya sahip birinin ölümünden dolayı çokça üzüldüklerini ifade eder. 24 Kaynaklar Hacı Halife, Mustafa b. Abdillah K.litip Çelebi, Keşfe 'z-zunun An Esami 'l-kutub ve 'l Funiln, Dııru İhyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, tarihsiz. İbn Hacer el-askalani, Ahmed b. Ali (v.852/1448), Dureru'l-Kiiminefi A 'yani'l-mieti's Samine, Dııru'l-Ceyl, Beyrut İbn Kesir İmaduddin Ebü'l-Fida Hafız (v. 774/1372), el-bidaye ve 'n-nihaye, thk. Abdullah b. Abdilmulısin et-turki, Dııru'l-Hicr, 1. baskı, Beyrut İbn Nıısiriddin Şemsuddin Mulınmmed b. Abdillah el-kayııi ed-dımaşki (v.842/1438), Tavdihu 'l-muştebeh, thk. Muhammed Nuayın el-arkasiisi, Müessesetu'r-Risale, Beyrut, tarihsiz. İbn Rafi', Takiyyuddin Ebü'l-Meali Muhammed b. Rafi' es-sellımıi, Vefayiit, thk. Salih Mehdi Abbas, Müessesetu'r-Risale, 1. Baskı, Beyrut İsmail Paşa el-bağdadi, Hediyetu '/-Arifin Esmau 'l-muellifin ve Asaru 'l-musannifin, Daru İhyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, tarihsiz. Kehhale, Ömer Rmı, Mu 'cemu 'l-muelliffn Teracimi Musannifi 'l-kutubi 'l-arabf, Müessesetu'r-Risale, 1. Baskı, Beyrut Safedi, Selahuddin Halil b. Aybek (v.764/1363), el-vafi bi'l-vefeyat, tbk. Ahmed Arnavut - Türki Mustafa, Dııru İhyai't-Turasi'l-Arabi, 1. Baskı, Beyrut Safedi, Selahuddin Halil b. Aybek es-safedi (v.764/1363), A 'yanu 'l-asr ve A 'vanu 'n Nasr, thk. Nebil Ebu Amse, Muhammed Muva'id, Mahmud Salim Muhammed, Dııru'l-Fikr, Dımaşk, Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr (v.911/1505, Tabakatu'l-Huffeiz, Dııru'l Kutubi'l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut Şevkani, Şeyhulislam Muhammed b. Ali (v.1250/1834), el-bedru 't-tali' bi Mehasini Men Ba'di 'l-karrıi's-sabi', Dııru'l-Kitabi'l-İslami, Kahire. Zehebi, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö748/1347), el-mu'cemu'l-muhtas bi'l-muhaddisin, thk. Muhammed Habib el-heyleti, Mektebetu's-Sadik, 1. Baskı, Taif, Zehebi, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-zehebi (ö748/1347), Mu 'cemu 'l Muhaddisi'z-Zehebi, thk. Ravhiyye Abdurrahman b. Süveyfi, Dııru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut Zirikli Hayruddin, A 'lamu Kamusi Teracim li 'r-rical ve 'n-nisa Mine 'l-arab ve 'l Musta 'ribfn ve'l-musteşrikfn, Dııru'l-İlmi'l-Malayin, 15. Baskı, Beyrut Safedi, elnvafi, c. 4, s. 159; Safedi, A'yanu'l-Asr, c. 4, s lmaduddin Ebü'l-Fida Hafiz lbn Kesir (v ), el-bidaye ve'n-niluıye. ilik. Abdullah b. Abdilmulısin et-turl:i, Daru'l IIicr, 1. baskı, Beyrut 1997, c.18, s. 465, z.ehebi, el-mu'cemu'l-muht.as bi'l-muhaddisrn, s