Abdu l-aziz el-kinani'nin. İ'tikadi Görüşleri.

Transkript

1 Abdu l-aziz el-kinani'nin İ'tikadi Görüşleri 1

2 Abdu l-aziz bin Yahya bin Abdu l-aziz bin Müslim bin Meymun el- Mekki el-kinani (240H) Çoğunlukla Mekke ve Bağdat şehirlerinde bulunmuştur. Şeyhleri arasında; Süfyan ibni Uyeyne, Abdullah bin Muaz, Mervan bin Muaviye el-fazari, Hişam bin Süleyman bin Akrami ve İmam eş-şafii gibi ulu şahsiyetler bulunmaktadır. Talebeleri arasında da; Ebu l-iynai Muhammed bin el-kasım, Ebu Bekir Yakub bin İbrahim et-teymi ve Hüseyin bin el-fadl el-beceli gibi şahsiyetler zikredilmeye değerdir. Şeyh e nispeti hususunda bazı itirazlar olmakla beraber (Zehebi, Mizanu l- İ tidal, 2/639) el-hayda ve'l-i'tizar fi el-redd ala men Kale bi Halk el- Kur'an isimli çok meşhur eserin sahibidir. Bu eseri, Halife Me mun huzurunda Bişr el-merisi ile yaptığı münazara hakkındadır. Bişr el- Merisi ye reddiye amaçlı kaleme alınmış bu eser, Osman bin Sa id el- Darimi nin "er-redd ale l-merisi" isimli eseriyle birlikte Bişr el-merisi ye reddiye amaçlı yazılmış en eski iki eserdir. Şeyhu l-islam İbni Teymiyye, Aziz ve Celil olan Allah ın nerede olduğu hususunda filozoflar, Kelam Ehli ve Cehmiyye vebenzerlerine Sünnet Ehli nin verdiği cevaplardan bahsederken şöyle bir ifade kullanır: Aynı şekilde, İmam Ahmed, Abdu l-aziz el-mekki ve benzeri büyük imamlar Cehmiyye ye cevap verirken (İbni Teymiyye, Kulliyat, 5/221) Hatib el-bağdadi şunları söyler: Me mun un Halife olduğu dönemde Bağdad a gelir. Bişr el-merisi ile karşılıklı bir münazara düzenlenir. el- Hayda isimli eserin müellifidir. İlim ve fazilet ehlindendir ve bazı eserleri vardır. İmam eş-şafii den fıkhı öğrenmiş ve İmam eş-şafii nin ashabından olmakla meşhur olmuştur. Ebu l-kasım el-ezheri, Ali ibni Ömer ed- Darakutni den şöyle dediği nakledilmiştir: Davud ibni Ali el-asbahani nin kitabında, İmam eş-şafii nin üstünlüklerinden bahsederken İmam eş- Şafii den ilim alan talebelerinden bahsettiğini ve onların arasında Abdu l- Aziz ibni Yahya el-kinani el-mekki den bahsettiğini ve onun hakkında şöyle yazdığını okudum: Faziletleriyle bilinen, Abdu l-aziz ibni Yahya el-kinani el-mekki, İmam eş-şafii ile uzun bir zaman geçirmiş, ona tabi olmuş, onunla Yemen e gitmiştir. İmam eş-şafii nin etkileri Abdu l-aziz el- Mekki nin şahsında ve kitaplarında açıkça görülebilmektedir. Kitaplarında 2

3 ele aldığı -hususi, umumi, beyan gibi- meseleler, el-muttalibi (İmam eş- Şafii) nin kitabından alınmış terimlerdir. (Hatib el-bağdadi, Tarih Bağdad) Mu tezili bidatına oyuncak olan Halife Abdullah Me mun el-abbasi huzurunda fitnenin başı Bişr el-merisi (218H) ile olan münazarası (mihnesi) sebebiyle nam salmış bir alimdir. Bu münazara müeelifin el- Hayda ve'l-i'tizar fi el-redd ala men Kale bi Halk el-kur'an isimli eserinde yeralmıştır. Abdu l-aziz el-mekki, Halife Memun un huzurunda Bişr el- Merisi yi ilzam etmiştir diye söze başlayan Ali el-kari bu münazarayı el- Ceyyide adlı kitaptan özet biçimde alıntılamıştır. (Fıkhı Ekber Şerhi, 30-31; tercüme 66-67) (İbni Hacer, Lisan el-mizan, #5220; İbni Hacer, Tehzib ve Tedhib, #5695; İbni Hacer, Tehzib ve Tedhib, #13323; İbni Hacer, Takrib el-tehzib, 359 #4132; İbni Hacer, Takrib el-tehzib, 723 #12771; Zehebi, Mizan el- İtidal, #5139; Zehebi, Siyer A lem en-nubela; Hatib el-bağdadi, Tarih Bağdad) Abdu l-aziz el-mekki'nin İ'tikadi Görüşleri Şeyhu l-islam İbni Teymiyye, Kulliyat, 5/ Aynı şekilde İmam Şafii'nin talebesi meşhur el-hiyada nın müellifi Abdu l-aziz el-mekki, zındıkları ve Cehmileri reddettiği kitabında aynı şeyleri zikretmekte ve: Cehmiyye'nin, O Rahman Arş'a istiva etmiştir. (Ta-Ha 20/5) Ayeti hakkında söyledikleri başlığı altında şöyle demektedir: Cehmiyye, Arapların: Falan, Mısır'a İstiva etti, Şam'a İstiva etti v.s.,.. deyip bununla o kimsenin buraları İstila ettiğini -yani hakimiyeti altına aldığını- kaydetmeleri gibi, Allah Te ala'nın: O Rahman Arş'a istiva etmiştir. (Ta-Ha 20/5) sözünün de Allah'ın Arş'a İstila etmesi; hakimiyeti altına alması anlamına geldiğini ileri sürer. Bu konuda Cehmi kimseye denir ki: Aradan bir müddet geçtiği halde Allah'ın hakimiyeti altına almadığı yaratıkları var mıdır? Cehmi, hayır diyecek olursa, kendisine bunu ileri süren kişinin durumunun ne olduğu sorulur. Bunu iddia eden kafirdir, diyecektir. O zaman ona şöyle denilir: İstiva yı hakimiyet anlamına alırsan, bir müddet için Allah'ın Arş'a hakim bulunmadığım söylemiş oluyorsun. Çünkü Allah gökleri ve yeri yaratmadan altı gün önce Arş'ı yaratmış ve göklerle yeri yarattıktan sonra Arş'a İstiva etmiştir. Yüce Allah şöyle buyurmak tadır: O ki gökleri, yeri 3

4 ve ikisi arasında bulunanları altı günde yarattı, sonra Arş'a istiva etti. (O) Rahmandır. Bunu bir bilene sor. (Furkan 25/59); Arş ı taşıyanlar ve onun çevresinde bulunanlar, Rab'lerini överek teşbih ederler. (Mü'min 40/7); Sonra göğe yöneldi, onları yedi gök olarak düzenledi. (el-bakara 2/29); Sonra duman halinde bulunan göğe yöneldi. (Fussilet 41/11) Şayet sence Allah'ın Arş'a İstiva etmesi, Arş'ı hakimiyeti altına alması ise, göklerle yer yaratılıncaya kadar Arş'ın Allah'ın hakimiyetinin dışında olması gerekir. İstiva yı bu şekilde anlamanın sonucu budur. İmran ibni Husayn (radiyallahu anh)'dan nakledildiğine göre, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Temim Kabilesi nden gelen bir topluluğa: Müjde size ey Temim oğullan, demiş, topluluk da: Bizi müjdeledin. (İyi ama) bize (Beytü'l-Mal'dan dünyalık) da ver, dediler. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Yemen'den gelen topluluğa: Ey Yemen halkı, (Madem Temimoğulları müjdeyi kabul etmediler) o müjdeyi siz kabul edin, buyurdu. Kabul ettik, dediler. Sonra Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'e kainatın başlangıçta nasıl yaratıldığı bize haber ver dediler. Şöyle buyurdu: -Hiçbir şey yokken Allah vardı. Arş'ı da su üzerinde bulunuyordu. (Sonra Allah) Levh'-de herşeyi takdir ve tesbit etti. (Buhari) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in sorusunu taaccüb ve takdirle karşıladığı Ebu Rezin el-ukayli'den rivayet edildiğine göre o, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'e: Ya Rasulullah, Rabbimiz gökleri ve yeri yaratmazdan önce kendisi neredeydi? diye sormuş, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de: Üstünde de hava olan, altında da hava olan ama'da idi. (Tirmizi; İbni Mace; Ahmed, Müsned) Şu anlattıklarımız karşısında biri çıkıp şöyle diyebilir: Allah Arş'a nasıl istiva etti, bize onu haber ver? İsteva falanun ala's-serir sözünde olduğu gibi İstiva yı falan kişinin divanın üzerine doğrulup oturması anlamında mı anlıyorsun? Bunun anlamı: Divanın üzerinde bulunan kişiyi ihtiva etmesidir. O zaman söylediğinin bir gereği olarak Arş, üzerinde bulunan Allah'ı ihtiva etmiş olduğu neticesi çıkar. Biz bir şeyin, başka bir şeyin üzerinde oluşundan bunu anlıyoruz. Bu itiraza şöyle cevap verilir: Nasıl İstiva etti? diye soruyorsun, Allah hakkında nasıl? sorusu sorulmaz. Kendisi Arş'a İstiva ettiğini bize haber vermiş, ama nasıl istiva ettiğini bildirmemiştir. Allah nasıl istiva ettiğini bize haber vermediğine ve dünyada gözler O'nu 4

5 görmediğine göre, O'nu gördüğümüz şeylere bakarak niteleyemeyiz. Ayrıca Allah Te ala, kendisi hakkında bilmediğimiz bir şeyi söylememizi bize yasaklamıştır. Bize düşen, haber verdiği İstiva ya inanmamız ve nasıllığını Allah'a havale etmemizdir. Fakat sen ey Cehmi, asıl Allah Tea la'nın sınırlı ve mekanların O'nu ihtiva ettiğini söyleyen sensin. Çünkü mekanlarda olduğunu iddia eden sensin. Eğer bir şey bir mekanda ise, içinde bulunduğu mekanın onu ihtiva etmemesi akla sığmaz. Araplar: Falan, evdedir. Şu kuyudadır derken, ev o kişiyi, kuyu da suyu kapsamaktadır anlamını kastederler. Hatta söylediklerin bundan daha çirkin bir sonucu doğurur. Senin söylediğin, Hıristiyanların söylediğinden de beterdir. Çünkü onlar, Allah İsa'dadır dediler. En nihayet İsa (aleyhi selam), bir insan vücududur ve tektir. Ama yine de onlar bu sözlerinden dolayı küfre girmişler ve kendilerine: Allah'ı Meryem'in karnına sokmakla O'nu yüceltmiş olmazsınız denilmiştir. Siz Cehmiler ise, Allah'ın her yerde; bütün kadınların karınlarında; İsa'nın da, diğer insanların da bedeninde olduğunu söylüyorsunuz. Yine sana göre köpek ve domuzların barsaklarında da olması gerekir. Çünkü oralar da mekandır ve O, her yerdedir. Allah hiç şüphesiz bütün bu yerlerden yüce ve münezzehtir. Abdu l-aziz el-mekki diyor ki: Cehmi, görüşünün ne kadar çirkin sonuçlar doğurduğunu görünce şöyle diyebilir: Ben Allah'ın her yerde olduğunu söylüyorum. Ama O, bir şeyin bir şeyin üzerinde oluşu; bir şeyin, bir şeyin dışında ve ondan ayrı oluşu gibi her yerde değildir. Mekki sözünün devamında şöyle diyor: Cehmi'ye denir ki: Görüşünün temeli kıyas ve akıldır. Ama kıyas ve aklın da hiçbir şeye ibadet etmediğine delil getirmiş oldun. Çünkü kıyas ve akıl ile bilinen bir şey, bir şeyin ya içinde, ya da dışında olur. Sana göre O bir şey olmadığından, bir şeyin içinde, ya da dışında olması imkan dışıdır. -Hayatıma yemin olsun ki sen- ne idüğü belirsiz ve varlığı olmayan bir şeyi anlatıyorsun ki, senin dinin de aslında budur. Görüşünün temeli, Allah'ı işlevsiz kılmaktır. Gördüğümüz gibi Abdu l-aziz el-mekki, kıyas ve aklın, bir şeyin içinde de, dışında da olmayan bir şeyin varlığından bahsedilemeyeceğini gerektirdiğini; böyle bir vasfın ancak varlığı bulunmayan madum için söz 5

6 konusu olabileceğini belirtmektedir. Burada kıyastan maksat, akli delillerdir. Akıldan maksat ise, zaruri bilgilerdir. 6