CEZANIN ERTELENMESİ VE HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARLARI. Stj. Av. Müge BOSTAN ERYİĞİT HUKUK BÜROSU/ANKARA

Transkript

1 CEZANIN ERTELENMESİ VE HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARLARI Stj. Av. Müge BOSTAN ERYİĞİT HUKUK BÜROSU/ANKARA

2 Cezanın Ertelenmesi Cezanın ertelenmesi, mahkeme tarafından verilen mahkumiyet cezasının, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) ve 5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun da aranan şartlar çerçevesinde, infaz edilmesinden vazgeçilmesidir. Tanımdan da anlaşıldığı üzere cezanın ertelenmesi imkanı sadece hapis cezaları için söz konusudur. Cezanın ertelenmesi imkanından yararlanmak için mevcut olması gereken şartlar kısaca şu şekilde incelenebilir: Ceza ile ilgili şartlar: Cezanın ertelenebilmesi için verilen mahkumiyet kararı iki yıl veya daha az süreli bir hapis cezası olmalıdır. İki yıl olan üst sınır iki özel hal için üç yıl olarak TCK nın 51. maddesinde 1 düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre; suç işlendiği sırada fail on sekiz yaşını doldurmamış veya altmış beş yaşını doldurmuş ise üç yıl ve daha az süreli hapis cezaları için cezanın ertelenmesi kurumundan yararlanılabilir. Fail ile ilgili şartlar: Cezanın ertelenmesi kararının verilebilmesi için failin daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması ve 1 (Türk Ceza Kanunu [TCK], 2004, madde 51) Hapis cezasının ertelenmesi (1) İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenebilir. Bu sürenin üst sınırı, fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş olan kişiler bakımından üç yıldır. Ancak, erteleme kararının verilebilmesi için kişinin; a) Daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkûm edilmemiş olması, b) Suçu işledikten sonra yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede bir kanaatin oluşması, Gerekir. (2) Cezanın ertelenmesi, mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi koşuluna bağlı tutulabilir. Bu durumda, koşul gerçekleşinceye kadar cezanın infaz kurumunda çektirilmesine devam edilir. Koşulun yerine getirilmesi halinde, hakim kararıyla hükümlü infaz kurumundan derhal salıverilir. (3) Cezası ertelenen hükümlü hakkında, bir yıldan az, üç yıldan fazla olmamak üzere, bir denetim süresi belirlenir. Bu sürenin alt sınırı, mahkûm olunan ceza süresinden az olamaz. (4) Denetim süresi içinde; a) Bir meslek veya sanat sahibi olmayan hükümlünün, bu amaçla bir eğitim programına devam etmesine, b) Bir meslek veya sanat sahibi hükümlünün, bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücret karşılığında çalıştırılmasına, c) Onsekiz yaşından küçük olan hükümlülerin, bir meslek veya sanat edinmelerini sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmesine, Mahkemece karar verilebilir. (5) Mahkeme, denetim süresi içinde hükümlüye rehberlik edecek bir uzman kişiyi görevlendirebilir. Bu kişi, kötü alışkanlıklardan kurtulmasını ve sorumluluk bilinciyle iyi bir hayat sürmesini temin hususunda hükümlüye öğütte bulunur; eğitim gördüğü kurum yetkilileri veya nezdinde çalıştığı kişilerle görüşerek, istişarelerde bulunur; hükümlünün davranışları, sosyal uyumu ve sorumluluk bilincindeki gelişme hakkında üçer aylık sürelerle rapor düzenleyerek hakime verir. (6) Mahkeme, hükümlünün kişiliğini ve sosyal durumunu göz önünde bulundurarak, denetim süresinin herhangi bir yükümlülük belirlemeden veya uzman kişi görevlendirmeden geçirilmesine de karar verebilir. (7) Hükümlünün denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işlemesi veya kendisine yüklenen yükümlülüklere, hakimin uyarısına rağmen, uymamakta ısrar etmesi halinde; ertelenen cezanın kısmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir. (8) Denetim süresi yükümlülüklere uygun veya iyi halli olarak geçirildiği takdirde, ceza infaz edilmiş sayılır.

3 yargılama sırasında mahkemede tekrar suç işlemeyeceğine dair bir kanaat oluşması gerekir. Fail ve verilen mahkumiyet kararı kanunda düzenlenen şartları sağlıyorsa, davanın esasına ilişkin kararı veren hakim cezanın ertelenmesine de karar verebilir. Hakim cezanın ertelenmesine re sen karar verebileceği gibi hakkında mahkumiyet kararı verilen kişi de cezanın ertelenmesini talep edebilir. Ancak cezanın ertelenmesi sayılan şartlar gerçekleştiğinde kazanılan bir hak değildir. Cezanın ertelenmesine karar vermek hakimin takdirindedir. İhtiyari koşul; zararın giderilmesi: Yukarıdaki şartların varlığı halinde hakim cezanın ertelenmesine karar verebileceği gibi cezanın ertelenmesi kararını, mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi koşuluna bağlı olarak da verebilir. Bu şart diğerleri gibi cezanın ertelenmesi kararı verilebilmesi için zorunlu bir şart değildir. Ancak hakim kararı bu şarta bağlı olarak verirse, zarar tazmin edilene kadar ceza, cezaevinde infaz edilir. Zararın tazmin edilmesi ile kişi serbest bırakılır. Cezanın Ertelenmesi Kararının Sonuçları 1- Denetim Süresi: Hakkında hapis cezasının ertelenmesi kararı verilen kişi için hakim bir denetim süresi belirler. Denetim süresi bir yıldan az, üç yıldan çok olamaz. Ayrıca belirlenen sürenin alt sınırı, kişinin ertelenen cezasından az olamaz. Bu sürede hakim, cezası ertelenen kişinin; Bir meslek veya sanat sahibi değilse, bu amaçla bir eğitim programına devam etmesine, Bir meslek veya sanat sahibi ise, bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücret karşılığında çalıştırılmasına, On sekiz yaşından küçük ise, bir meslek veya sanat edinmelerini sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmesine karar verilebilir. Mahkeme hükümlünün sosyal ve kişisel durumunu göz önünde bulundurarak, ona rehberlik edecek bir uzman kişinin görevlendirilmesine gerek olup olmadığına karar verir. Uzman kişi görevlendirilirse, hükümlüye öğütlerde bulunur, eğitim gördüğü ya da çalıştığı yerdeki yetkilileriyle görüşmeler yapar ve mahkemeye hükümlünün sosyal ve kişisel gelişimine ilişkin üç aylık raporlar sunar. 2- Denetim Süresinin Bitmesi Hükümlü denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işler veya kendisine yüklenen yükümlülüklere aykırı davranır ve hakimin uyarısına rağmen bu tutumunda ısrarcı

4 olursa, ertelenen cezanın kısmen veya tamamen infaz kurumunda çekilmesine karar verilir 2. Denetim süresi yükümlülüklere uygun veya iyi halli olarak geçirildiği takdirde, ceza infaz edilmiş sayılır 3. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Hükmün açıklanmasının geri bırakılması 5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu nun (CMK) 231 inci 4 maddesi ile düzenlenmiş bir hukuki kurumdur. Kanunda sayılan şartların varlığı halinde kişi belli bir süre denetime tabi tutulmakta ve bu sürede kasıtlı bir suç işlemezse suç işlememiş sayılmaktadır. Kısaca hükmün açıklanmasının geri 2 (Türk Ceza Kanunu [TCK], 2004, madde 51/7) 3 (Türk Ceza Kanunu [TCK], 2004, madde 51/8) 4 (Ceza Muhakemesi Kanunu [CMK], 2004, madde 231) Hükmün açıklanması ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması (1)) Duruşma sonunda, 232 nci maddede belirtilen esaslara göre duruşma tutanağına geçirilen hüküm fıkrası okunarak gerekçesi ana çizgileriyle anlatılır. (2) Hazır bulunan sanığa ayrıca başvurabileceği kanun yolları, mercii ve süresi bildirilir. (3) Beraat eden sanığa, tazminat isteyebileceği bir hâl varsa bu da bildirilir. (4) Hüküm fıkrası herkes tarafından ayakta dinlenir. (5) Sanığa yüklenen suçtan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl(2) veya daha az süreli hapis veya adlî para cezası ise; mahkemece, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir. Uzlaşmaya ilişkin hükümler saklıdır. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukukî sonuç doğurmamasını ifade eder. (6) (Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için; a) Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması, b) Mahkemece, sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması, c) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın, aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi, gerekir. Sanığın kabul etmemesi hâlinde, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmez. (7) Açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen hükümde, mahkûm olunan hapis cezası ertelenemez ve kısa süreli olması halinde seçenek yaptırımlara çevrilemez. (8) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi halinde sanık, beş yıl süreyle denetim süresine tâbi tutulur. Denetim süresi içinde, kişi hakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilemez. Bu süre içinde bir yıldan fazla olmamak üzere mahkemenin belirleyeceği süreyle, sanığın denetimli serbestlik tedbiri olarak; a) Bir meslek veya sanat sahibi olmaması halinde, meslek veya sanat sahibi olmasını sağlamak amacıyla bir eğitim programına devam etmesine, b) Bir meslek veya sanat sahibi olması halinde, bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücret karşılığında çalıştırılmasına, c) Belli yerlere gitmekten yasaklanmasına, belli yerlere devam etmek hususunda yükümlü kılınmasına ya da takdir edilecek başka yükümlülüğü yerine getirmesine, karar verilebilir. Denetim süresi içinde dava zamanaşımı durur. (9) Altıncı fıkranın (c) bendinde belirtilen koşulu derhal yerine getiremediği takdirde; sanık hakkında mağdura veya kamuya verdiği zararı denetim süresince aylık taksitler halinde ödemek suretiyle tamamen gidermesi koşuluyla da hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. (10) (Denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenmediği ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere uygun davranıldığı takdirde, açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak, davanın düşmesi kararı verilir. (11.) Denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlemesi veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere aykırı davranması halinde, mahkeme hükmü açıklar. Ancak mahkeme, kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getiremeyen sanığın durumunu değerlendirerek; cezanın yarısına kadar belirleyeceği bir kısmının infaz edilmemesine ya da koşullarının varlığı halinde hükümdeki hapis cezasının ertelenmesine veya seçenek yaptırımlara çevrilmesine karar vererek yeni bir mahkûmiyet hükmü kurabilir. (12) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına itiraz edilebilir. (13) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından istenmesi halinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir. (14) Bu maddenin hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümleri, Anayasanın 174 üncü maddesinde koruma altına alınan inkılâp kanunlarında yer alan suçlarla ilgili olarak uygulanmaz.

5 bırakılması, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukukî sonuç doğurmamasını ifade eder 5. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilmesi için mevcut olması gereken şartlar şu şekilde sınıflandırılarak incelenebilir: Sanık ile ilgili şartlar: Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilebilmesi sanığın kabulüne bağlıdır. Sanık kabul etmezse bu karar verilemez. Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamış olması ve mahkemede bir daha suç işlemeyeceğine dair bir kanaat oluşmuş olması gerekir. Ayrıca suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın, aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gerekir. Sanık bu zararı tek seferde karşılayamıyorsa taksit ile karşılamasına imkan verilmektedir. Sanığa verilmiş olan ceza ile ilgili şartlar: Yapılan yargılama sonucunda hükmolunan ceza iki yıl veya daha az süreli hapis veya adlî para cezası ise; mahkemece, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararının Sonuçları 1- Denetim süresi Kararın verilmesi ile sanık beş yıl süreyle denetime tabi tutulur. Denetim süresi içinde kastla işlenmiş başka bir suç için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez. 2- Denetimli Serbestlik Tedbiri Mahkeme denetim süresi içinde, süresi bir yıldan fazla olmamak şartı ile denetimli serbestlik tedbirine hükmedebilir. Bu tedbirler: - Sanığın, bir meslek veya sanat sahibi olmaması halinde, meslek veya sanat sahibi olmasını sağlamak amacıyla bir eğitim programına devam etmesi, - Sanık, bir meslek veya sanat sahibi ise, bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücret karşılığında çalıştırılması, - Sanığın belli yerlere gitmekten yasaklanmasına, belli yerlere devam etmek hususunda yükümlü kılınmasına ya da takdir edilecek başka yükümlülüğü yerine getirmesine ilişkin olabilir. 3- Denetim Süresinin Sona Ermesi Sanık denetim süresinde kasten yeni bir suç işlemez ve denetimli serbestlik tedbirlerine uygun davranırsa, süre sonunda açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak, davanın düşmesine karar verilir. 5 (Ceza Muhakemesi Kanunu [CMK], 2004, madde 231/5)

6 Bu süreçte kasten suç işleyen ya da denetimli serbestlik tedbirlerine aykırı davranan sanık hakkında açıklanması geri bırakılan hüküm açıklanır. Ancak mahkeme bu durumda da sanığın mevcut durumunu değerlendirerek, cezanın yarısına kadar bir kısmın infaz edilmesine, cezanın ertelenmesine ya da seçenek yaptırımlara karar verebilir 6. Kanuni düzenlemeden de anlaşıldığı üzere mahkeme açıklanan hüküm ile bağlı değildir. Yeni bir mahkumiyet hükmü kurabilir. 4- Açıklanması Geri Bırakılan Hükmün Gizliliği Karar, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlara ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından istenmesi halinde ulaşılabilir 7. Cezanın Ertelenmesi Ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararları Arasındaki Farklar Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşıldığı üzere Cezanın Ertelenmesi ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması iki ayrı hukuki müessesedir. Ancak burada bir kez daha iki hukuki müessese arasındaki farklara kısaca değinmek gerekirse: - Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı adli para cezaları hakkında da uygulanırken, cezanın ertelenmesi kararı sadece hapis cezaları için verilebilir. - Hükmün açıklanmasının geri bırakılması Ceza Muhakemeleri Kanunu ile; cezanın ertelenmesi kararı ise Türk Ceza Kanunu ile düzenlenmiştir. - Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilebilmesi için sanığın kabulü gerekirken, cezanın ertelemesi kararı için sanığın onayı aranmaz. Ancak sanık kararın verilmesini talep edebilir. - Zararın tazmini cezanın ertelenmesi için ihtiyari bir koşul olarak düzenlenerek hakimin takdirine bırakılmışken; hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilmesi için aranan zorunlu bir koşuldur. - Hakkında cezanın ertelemesi kararı verilen kişiye denetim süresi hakimin takdiri ile bir ile üç yıl arasında belirlenirken, hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilen sanık beş yıl süre ile denetime tabidir. - Hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen kişi denetim süresi boyunca kasten suç işlemez ise sürenin sonunda mahkemece davanın düşmesine karar verilir. Dolayısıyla sanık hiç yargılanmamış ve hakkında hüküm verilmemiş sayılır. Yargıtay kararların 8 da bu durum hükmün 6 (Ceza Muhakemesi Kanunu [CMK], 2004, madde 231/11) 7 (Ceza Muhakemesi Kanunu [CMK], 2004, madde 231/13) 8 Yargıtay 8. Ceza Dairesi 2013/16 E., 2014/1322 K. sayılı, tarihli kararı: Adli sicil kaydında yer alan hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı mahkumiyet hükmü niteliğinde olmayıp cezanın ertelenmesi ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına CMK nın 231/6-a maddesi uyarınca yasal engel teşkil etmeyeceğinden,

7 açıklanmasının geri bırakılması mahkumiyet kararı niteliğinde olmadığından cezanın ertelenmesi ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına engel olmaz şeklinde değerlendirilmektedir. Cezanın ertelenmesinde ise sürenin sonunda ceza infaz edilmiş sayılır. Sonuç olarak; hükmün açıklanmasının geri bırakılması ve cezanın ertelenmesi, düzenlendikleri kanun, uygulandıkları cezaların niteliği, sonuçları gibi birçok açıdan farklılık gösteren iki ayrı hukuki kurumdur. KAYNAKÇA Türk Ceza Kanunu (2004), T.C. Resmi Gazete, 25611, Ceza Muhakemesi Kanunu (2004), T.C. Resmi Gazete, 25673, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası,