RESMI GAZETENiN YAYıNLARı ÜZERINE. Lütft DURAN İstanbul Hukuk Fakültesi Öğretim üyesi

Transkript

1 RESMI GAZETENiN YAYıNLARı ÜZERINE Lütft DURAN İstanbul Hukuk Fakültesi Öğretim üyesi Anayasanın başında iki kez demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu yazılı bulunan bir ülkede, hukuk kurallan ile kamu işlemlerinin açıklandığı ve halka duyuruldu~ resmi yayın organının önemi, tartışma ve kuşku götürmez. Ancak, Devletimizin yayın organı olan (T.C. Resmi Gazete) nin bu öneme uygun biçimde ve gereken özenle çıkanldığı, ne yazık ki, söylenemez. Resmi Gazete, 1%1 Anayasanın getirdiği değişiklik ve yenilikleri yansıtacak gelişme doğrultusuna girmek şöyle dursun; kimi noktalarda Birinci Cumhuriyet dönemindeki durumundan da daha geriye gitmiştir, denilebilir. Bunun başlıca nedeni, 1961 seçimleri sonucunda, «İkinci Cumhuriyet» diye yeni bir dönem tanımayan, 27 Mayıs Hareketi parantezi kapandıktan sonra, Cumhuriyetin sürdüğüne inanan Birinci Cumhuriyet dönemi tek partisinin öncülüğünde ve ço~nluğu ile kurulan koalisyon hükumetierinin iktidara gelmiş ve ilk uygulamaları gelenek ve alışkanlıklara göre yapmış bulunması olsa gerektir. Bu yüzden, İkinci Cumhuriyetin ilk yasama döneminde yayın organının tertip ve düzeninde yeni esas ve usuller konulup izlenmeyince; 1965 den bu yana iktidarda tek başına yeni bir parti bulunmasına ve son zamanlarda Başbakanlık Basımevi Döner Sermaye İşletmesi haline getirilmesine rağmen, Reı: mi Gazete'nin biçiminde herhangi bir dew.şiklik ve yenilik görülmemiş, aksine gerileme kaydedilmiştir..*. Birinci Cumhuriyet döneminde olduğu gibi, bugün de Resmi Gazetenin yayınlanmasını düzenleyen hükümler, 23 Mayıs 1928 tarihli ve 1322 numaralı «Kanunların ve nizamnamelerin sureti neşir ve ilanı ve mer'iyet tarihi hakkında Kanun»dur. Ancak, önceki Anayasanıız olan 1924 Teşkilatı Esasiye Kaı1UllU «Resmi Gazete» den hiç söz etmediği halde; İkinci Cumhuriyet Anayasası birkaç madesinde Resmi Gazete ile yayın zorunlu~nu koymakla 5

2 (m. 108, 109, 113, 150, 152, Geçici 9, 157), bu organı Anayasa varlığına kavuşturmuştur. Bununla beraber, Resmi Gazete'nİn yayınları ile ilgili olarak 1322 numaralı Kanunda bir değişiklik ve yenilik yapılması bugüne kadar sözkonusu olmamış ve belki de hatıra bil.: gelmemiştir. Oysa, 1322 numaralı Kanunun, olduğu gibi aşağıya aldığımız ı 'inei maddesine göre, Resmi Gazete'de yayınlanması zorunlu olan metinlerin incelcnmesinden anlaşılacağı veçhile; bunlardan bir kısmı yeni Anayasa ve kanunlar ile ortadan kaldırılmış, bir kısmı nitelik ve kapsam de~ştirmiş ve btın~ara yenileri eklenmiş bulunmaktadır. «Aşağıda yazılı mevaddın Resmi Gazete ile neşri mecburidir : A. Kanunlar, devletler mün'akit mukavele ve muahedelerle sair düvcli akitler, inhisan ve mali taahhüdü mutazammm mukavele ve imtiyazlar, kanunların tefsiri, hususi af ilanı, cezaların tahfif veya tahvili veya tescili, tahkikat ve takibatı kanuniye icrası veya teeili idam hükümlerinin infazı gibi ammeyi alakadar eden Büyük Millet Meclisi Kararları ve Meclis zal:-ıtaları. B. Nizamnameler. C. Tasdiki Aliye iktiran eden memuriyet kararnameleri. D. Umumi hizmetlerden birini ifa maksadiyle aktedilip İcra Vekilleri Hey'etince tasdik olunan mukavele ve imtiyaznameler. E. Şurayı Devletçe nizamnamelerin tefsirine ve menafii umumiyeye hadim cemiyetlerin tasdıkına ve imtiyaz ihtil3.flarına ait ittihaz olunan kararlar ile ammeyi alakadar eden istişan mukarrer:l.ttan Başveka.Ietçe tasdik kılınanlar. F. Ref'i tezat ve tevhidi içtihada dair Temyiz Mahkemesi Heyeti Umumiyesince ittihaz olunan kararlar. G. Nizamnamelerin ahkammı tavzih etmek veya nizamnamelerin tatbikatında' memurine rehber olmak ve kanun ve nizamnamelere mugayir ahkarnı muhtevi bulunmamak üzere bir vekalet tarafından münferiden veya alakadar vekillerce müştereken yahut İcra Vekilleri Heyetince kaleme alınan talimatnameler. H. Kanun ve nizamnamelerde Resmi Gazete ile neşri mecburi olarak irae edilen mevad.» Önce yukarıdaki maddede sayılan ve fakatbugünkü hukuk düzenimizde artık bulunmayan metinleri belirtelim... Teşkilatı Esasiye Kanununun 26'rip maddesinde, Büyük Millet Meclisinin bizzat ifa edeceği vazifeler arasında sayılan, inhisan ve mali taahhüdü mutazammm mukavele ve imtiyazlar, kanunlann tefsiri (yorumu) cezaların tahfif ve tecili, tahkikat ve takib... tı kanuniye icrası veya te'eili, T. C. Anayasasınİn 64'üncü maddesinde, Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri arasma alınmamış olduğundan; bundan böyle bu konularla ilgili yasama' işlemlerinin yapılması ve dolayısıyle Resmi Gazete'de yayınlanması mumkün Ye sözkonusu değildir. 6

3 Bunun gibi, 1938 tarihli ve 3546 numaralı Devlet Şurası Kanununun 13/B \'~ 19/B maddeleriyle Danıştay'a verilen nizamnamelerin tefsiri yetkisi, yeni anayas:>l düzenin gereği olarak, 24 Aralık 1964 günlü ve 521 sayılı Danıştay Kammunda bu yüksek kuruluşun görevleri arasında sayılmamış bulunduğundan; artık tüzük yorumları kararlarının da alınması ve Resmi Gazetede yayınl::,nma~) düşünülemez. Buna karşılık, 1961 Anayasası, 1322 numaralı Kanununun I'inci maddesinde sayılan metinler arasında bulunmayan, bunlardan birine sokulamıyacak olan ve herhangi bir kanun veya tüzüğün Resmi Gazetede yayınlanmasını emretmediği önemli yeni kamu işlemleri öngörmektedir. Gerçekten Cumhurbaşkanı, Anayasanın 70'inci maddesi gereğince, Cumhuriyet Senatosuna onbeş üye, 14S'inci maddesine göre de, Anayasa Mahkemesine iki üye seçmekte ve fakat bu seçim işlemleri hiçbir resmi yayın organında açıklanrnamaktadır. Kimi yazarlar, Cumhurbaşkanının bu kabil işlemlerinin de, diğer kararları gibi, Anayasanın 98'inci maddesi kapsamında kabul edilerek, Başbakan ile ilgili bakanlarca imtiyazlanması gerektiğini ileri sürmekte iseler de;! bugüne kadar olan dokuz yıllık uygulamalarda, sözkonusu kamu işlemleri Devlet başkanı tarafından doğrudan doğruya yapılmakta ve ancak günlük gazetelerden öğrenilmektedir. Yine Cumhurbaşkanının, tam ve kesin işlem niteliğinde olmamakla beraber, tek başına Anayasanın 93'üncü maddesine dayanarak, kanunları bir daha göruşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermt::si, 149'uncu maddesinden aldığı yetki ile kanunların iptali için Anayasa Mahkemesine başvurması hallerinde aldığı kararlar Resmi Gazete'de yayınlanmamaktadır. İkinci Cumhuriyet döneminde Cumhurbaşkanları bu yetkilerinden ilkini. fiilen de kullanmışlardır. Nihayet, Anayasanın 83'üncü ve ıos'inci maddeleri ile Cumhurbaşkanına tanınan ve İcrai niteliklerinde şüphe olmayan araverme veya tatil sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisini toplantıya çağırma ve Millet Meclisi seçimlerini yenileme yetkilerini yalnız başına mı, yoksa Bakanlar Kurulu ile birlikte mi kullanabileceği, bu konularda ve her iki ihtimalde alınacak kararların Resmi Gazete'de yayınlanıp yayınlanmıyacağı meraka değer. Öte yandan, 1322 numaralı Kanunun m. 1/A bendinin sonunda kabul edilen «.. gibi ammeyi alakadar eden Büyük Millet Meclisi Kararlan» nın Resmi Gazetede yer almakta ise de, bu denetim sırasında hazırlanan türlü ra tedir. Gerçekten, yasama meclislerinin, araştırma ve soruşturma işlemlerinin başlangrcında komisyonların kurulması ile görev sürelerinin uzatılmasına ve sonunda genel kurulların vardığı sonuçlara ait kararlar kısaca Resmi Gazetede yer almakta ise de, bu denetim sırasında hazırlanan türlü raporlar bu yayın organı ile halka ulaştırılmamaktadır. Gerçi komisyon raporları ve genel kurul göriişmeleri Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosunun veya T.B.M.M. ortak toplantısının resmi Tutanak Dergilerinde yayınlanmakta ve bu dergiler Resmi Gazetenin bir çeşit ekleri sayılmaktadır. Lakin, aşağıdr yasama meclisleri tutanakları konusuna gelindiğinde açıklanacağı üze 1 Mümtaz Soysal, Dinamik Anayasa Anlayışı, Ankara, 1969, s

4 re, bu yoldan yapılan duyurma ve yayma, yönelinen erekten çok uzak kaldıktan başka; 1322 numaralı Kanunun söz konusu hükmüne de uygun değildir. Ayni düşünceler onlar hakkında da ileri sürülebilmekle beraber; T.B.M.M. Dilekçe Karma Komisyonu ve gerektiğinde yasama meclisleri genel kurullarının Anayasanın 62'nci maddesi ile 26 Aralık 1962 tarihli ve 140 numaralı özel Kanuna göre aldıkları ve bir çoğu kamu ile de ilgili olan kararlar, parl[!mento üyelerinin Başbakan ve bakanlara yönelttikleri sözlü ve yazılı sorular ve yetkililerin bunlara verdiği karşılıklar da, ammeyi yakından alaka dar ettiği halde,. Resmi Gazete'de yayınlanmamaktadır. Birinci Cumhuriyet döneminin son yıllarına gelinceye kadar, Sayıştay'ın T.B.M.M.'sine sunduğu ve ilgili komisyonda incelenip karar suretine bağlandıktan sonra Genel Kuruldan geçirilen üç aylık raporlara ilişkin denetim işlemleri Resmi Gazete'de yer almakta iken, 1961 Anayasasının yürürlüğe girmesinden beri neşredilmez olmuştur. Buna mukabil, Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğü uygulamaya konduktan sonra, bu yasama meclisi çalışmalarının özeti ile 12 Mayıs 1964 tarihli ve' 468 numaralı Kanun uyarınca kurulan T.B.M.M. Kamu İktisadi Teşebbüsleri Karma Komisyonunca hazırlanan yılhk raporlar ve ekleri bilançolar ve netice hesapları, yasama meclislerinin onayından geçince, sadece Millet Meclisi Genel Kurulun~n ibra kararı ile bilanço ve netice hesapları, özel hükümler gereğince, Resmi Gazete ile yayınlanmaktadır. 2 Kanımızca, 'yasama meclislerinin başvurduğu denetim yollarından araştınna, soruşturma, sözlü ve yazılı soru ile Dilekçe Karma Komisyonu, Sayıştay Komisyonu ve genel kurulların üç aylık raporlara ilişkin kararları ve hatta bütün dokümanları, konuyu ilgilediren hususlar olduğundan, özel hükümlere hacet kalmadan, 1322 sayılı Kanunun yukarıda anılan md. 1/A bendi gereğince, Resmi Gazetede neşredilmelidir. Her ne kadar bütün bu yasama işlemleri belgeleri ile birlikte, Anayasanın 8Tnci maddesi uyarınca meclisler tarafından çıkarılan Tutanak Dergilerinde yer almakta ise de; bu der gileri herkesin görüp izlemesindeki İmkansızlıktan ve içinden gerekli bil gileri ve belgeleri ayıklayıp çıkarmasındaki ve anlamasındaki güçlükten ve nihayet. tutanakların hatiplerin rötuşundan geçirilerek çok geç yayınlanma sından ötüru, söz konusu karar' ve eklerinin Resmi Gazete ile günü gününe yayınlanmasıile elde edilecek yararları gerçekleştinnesi mümkün değildir. ÖZellikle, yasama meclisleri Tutanak Dergileri, Anayasanın S7'nci maddesi karşısında, 1322 sayılı Kanunun md.l/a bendi sonundaki «Meclis Zabıtalan» metinleri Resmi Gazete dışında kaldığından, artık bu yayın organının eki ni teliğini de kayıbetm,iş bulunduğuna göre, «aınmeyi alakadar eden» parlamento işlemlerinin etkili biçimde ve çabukça Resmi Gazete ile neşri gerekli sayıl. malıdır. 2 Gerçi bu konuda yetkili bir kişi olan Sayın Hilmi Özgen bir yazısında (Kamu İşletmeleri. nin Denetimf,' "Milliyet" Gazetesi, 29 Ocak 1970); Karma Komisyon Raporlarının yüzeyde kaldığı ve fazla birşey ifade etmediği belirtilmektedir. Lakin, halkın vasama meclislerin. deki temsilcilerinin nasıl çalıştıkların! ve nder ortaya koyduklarını ö~l'enmeleri bakımından, bu raporların Resmi Gazetede yayınlanmasında gene de yarar vardır. 8

5 II. Cumhuriyet Anayasası, 6S'nci maddesiyle, milletlerarası andlaşmalann kabulü ve yürürlü~e konulması hususunda, 1924 Teşkilatı Esasiye Ka nunundan farklı bir sistem getirmiştir. Buna göre, milletlerarası andıaşmalar, kuralolarak, T.B.M.M.'nin onaylamayı bir kanunla uygun bulması üzerine Cumhurbaşkanınca onaylanıp yayınlanmak suretiyle yürürlü~e girer. Anayasanın bu konuda öngördüğü istisnalar da, ya sonradan, ya da önceden yasama meclislerinin bilgi ve iradesi içindeki tali andıaşmalar oldu~dan; gerçekte kuraldan ayrılmış sayılamaz. İşte Milletlerarası andıaşmaların onaylanmasını uygun bulan kanunlar Resmi Gazetede, andıaşmaların metni ek ıenmeden, sadece yetki veya izin veren kısa hükümleriyle yayınlanmaktadır. Bu bakımdan, daha sonra Cumhurbaşkanının onaylayıp yayınlattı~ı andlaşmanın T.B.M.M.'since görülen ve kabul edilen metne uygun olup olmadığını kestirmek mümkün de~ildir. Onun için onaylamayı uygun bulan kanunlar, mutlaka andıaşmaların metni ile birlikte Resmi Gazetede yayınlanma!ıdır. Bunun gibi, Anayasanın ıotnei maddesi gereğince, Danıştayın incelemesinden geçirilerek Bakanlar Kurulunca çıkarılan tüzüklerin, Başbakanlıktan sevkedilen tasarıları ile bunlar üzerinde Danıştay Genel Kurulunca önerilen düzeltme ve değişikliklerin de yürürlüğe konulan tüzük metinleri ile birlikte veya daha önce Resmi Gazetede yer alması gerekir. Çünkü, Damştayın tüzüklerin oluşmasına katılması ister yetki, ister şekil unsuru olarak kabul edilsin, Bakanlar Kurulu, kendi tasarısını ya aynen, ya da Danıştayın öner diği düzeltme ve değişikliklerle yürürlüğe koyabilir; tasarıya, Danıştayın in celenmesinden geçirilmemiş yeni veya farklı hükümler ekleyip Cumhurbaşkanının imzasına sunamaz. Bunun aksine yapılacak her tüzük veya hükmü, Resmi Gazetede yayınlansa bile, Hukukça sakat olur} Tüzüklerin bu nokta dan Hukuka uygun olup olmadı~ının görülüp anlaşılabilmesi için, tasarılarının ve Danıştaydan çıkan şekillerinin Resmi Gazetede açıklanması şarttır. Anayasanın 140'ncı maddesi, tüzükler gibi, imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinin Danıştayın incelemesinden geçirilmesini öngördüğüne nazaran, bunlara ait Bakanlar Kurulu tasarıları ile Danıştay değiştirgelerinin de, ayni gerekçelerle, Resmi Gazetede yayınlanması lazımdır. Buna karşılık, 1322 numaralı Kanun, Bakanlar Kurulunun memur tayini, derneklerin kamu yararına çalıştığı ve yönetmeliklerin yürürlüğe konması hakkındaki kararlarından başkasının Resmi Gazetede yayınlanmasını zorunlu saymamıştır. Sadece bazı kanun ve tüzükler, önemli ve gerekli görülen Bakanlar Kurulu kararlarının da Resmi Gazete'ye dereini emretmiştir. Bunlar dışında bulunan kararların yayını Başbakanlığın takdirine kalmış tır. Ancak, Başbakanlık bu yetkisini kullanırken, objektif ve genel ölçülere uymak ve bu uygulamalarını sürdürmek durumundadır. Ne yazık ki, Resmi Gazete yayınlarında bu birlik ve süreklilik görülmemektedir. Örneğin, Bakanlar Kurulunun bir kararının aslı neşredilmemiş olduğu halde eki veya 3 Yeni Sayıştay Kanunu'nun, tüzük tasarılarının son olarak bu kurulun mütalila'iıııdan ge çirilmesini öngören ıos'nci maddesinin Anayasaya aykırılı~l sebebiyle iptali için, Danıştay Genel Kurulunca Birinci Başkana dava açma yetkisi yeren 4 Mayıs 1967 tarihli Ye' Esas: 1967/147 Karar: 1967/152 numaralı karara bakınız: Dinçcr Çtrakman \'(.' Necipoglu, Da nıştay Kararları ( ), Ankara, 1969, s

6 değişikliği Resmi Gazetede çıkmakta veya bunun aksi yapılmakta, yani aslı yayınlandığı halde ilave ve tadilatı açıklanmamaktadır. 4 Oysa, 1322 numarah Kanunun md. 1/A bendindeki «amrneyi alakadar eden» kriterinden hareketle, gerek Bakanlar Kurulunun, gerek bakanlıkların ve diğer milli kamu kurumlarının halkı veya bazı zümreleri ilgilendiren bütün kararları Resmi Gazete'de yayınlamahdır. Bunlar arsında yalnız genel ve düzenleyici işlemler değil, kollektif ve hatta bir kısım ferdi kararlar da yer almalıdır. Çünkü, Anayasanın 114'ÜTICü maddesinin koyduğu yeni genel hük ~ne göre, bu gibi işlemlerden dolayı ilgililerce açılacak davalarda süre aşımı, yazılı bildirim tarihinden başlar. Sadece ilgilisine yazı ile bildirilen (teb Hğ edilen) bir yürütme ve idare işlemi, onun hakkında dava süresinin baş ~amasını sağlarsa da, diğer bilinmeyen ilgililer hakkında ancak yayın yolu :le açıklanarak kesinlik kazanabilir. Aksi halde bu işlemler yıllarca sonra dava konusu ve yargı mercilerince iptale mahkum olabilir. :lı ** Şimdi de, Resmi Gazete'de yer almakla beraber, kanımızca gereği gibi yayınlanmayan metinleri ve bunlardaki noksanları ve aksaklıkları gözden geçirelim. Bilindiği gibi, kanunların ve tüzüklerin yayınlanması Cumhurbaşkanının görevleri arasındadır (Anayasa md. 93, 107). Yeni Anayasa'nın, 1924 Teşkilatı Esasiye Kanununun S2'nci maddesindekinden biraz farklı olan, «Tüzükler C\.~mhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayınlanır.)) hükmü, İkinci CU'i:i1huriyet uygulamalarında herhangi bir yenilik ve değişiklik doğurmamış göriinmekte, kanunlar ile tüzüklerin Resmi Gazetede eski usul ve şekiller rl8.iresinde yayınlanmasına devam edilmektedir. Buna göre, yasama meclislerinden çıkan kanunlar, Cumhurbaşkanınca görüldükten sonra, yayınlanmak üzere bir tezkere ile Başbakanlı~ tevdi edilmekte ve orada görevli daire tarafından metnin altına bu tezkerenin tarihi konularak Resmi Gazeteye gönderilmektedir. Tüzükler ise, yürürlük kararı ile birlikte Bakanlar Kurulu'nda kabul edilerek, imzalanmak üzere Cumhıırbaşkanına sunulmakta ve böylece tamam olan metin Resmi Gazeteye der ~~diımektedir. Bu itibarla, kanunların tamam olduğu tarih, Cumhuriyet Senatosunca veya Millet Meclisince kabul edildiği gün sayıldığı halde, tüzük,lerin «çıkış» (ısdar) tarihi Bakanlar Kurulunca görüşülüp yürürlüğe konmasının kararlaştırıldığı gün mü, yoksa daha sonra Cumhurbaşkanı tarafından imza edildiği gün müdür? Bunu kestirmek mümkün değildir. Oysa Cumhurbaşkanının kanunları yayınlanması konusunda, Anayasa ve bütçe kanunları, Anayasanın 92'nci maddesinin son fıkrası hükmünce seçim ve siyasi partiler kanunlarının özel usullerle kabul edilmesi ve kanunların T.B.M.M.'ne geri gönderhmesi ha1lerini değişik şekilde ifade eden formül 4 Örneğin, Bakanlar Kurulunun Yabancı Sermayeyi teşvikle ilgili 26/ tarihli ve 6/5840 sayılı karan Resmi Gazete'de va:-:ınlanmamış olduğu halde; bunu değiştiren 24/2/1968 tarihli ve 6/9628 sayılı kararı Resmi Gazetenin 20 :viart 1968 gün Ye savılı nüshasında çıkmıştır. 10

7 lerin bulunması ve bunun metinlerin sonunda Resm'! Gazetede yer alması her bakımdan uygun olur. Bu formül kabul ve tatbik'olununca, Cumhurbaşkanının tüzükleri imza etmesi ve yayınlaması işlemlerinin şekli de, Anayasanın yukarıya geçirilen yeni hükmüne uygun olarak tespit edilir ve Resmi Gazete'ye aynen konur. Bütün bu şekil unsurlarının, aslında Cumhurbaşkanının kanunlar ve tüıükler üzerindeki görev ve yetkilerinin gerçek nitelik ve sınırlannın kesinlikle belirtilmesine bağlı olduğunda şüphe yoktur. Ancak, Demokratik Hukuk Devletinde, Anayasa düzeninin esası ile uygulama şeklinin uyarlığını ve tut::rlığım sar;lamak da bir zarurettir. Kanunların hazırlık çalışmalan, yasama meclisleri Tutanak Dergilerinde Y2yınlanarak yorum ve uygulamaya ışık tutmakta ise de; tüzük ve yönetme. likleri aydınlatacak herhangi bir belge bunlarla birlikte veya ayrı olarak ortaya konmamaktadır. Belki de bu genel düzenleyici işlemler için, kanunlarda olduğu gibi, birer gerekçe yazılması bile tatbikatımızda söz konusu değilcl}r. Oysa, özellikle kanunların emrettiği işleri belirtmek üzere çıkarılan tü züklcr ile kanunlann uygulanmasını sağlamak için düzenlenen yönetmelikkrin ve giderek sayılan artan yetki kanunlarına dayanılarak alınan kararla rın, kısa da olsa, gerekçeye bağlanmasında ve bunların da Resmi Gazetede neşrcdilmesinde büyük yarar vardır. Çünkü bu tür genel düzenleyici işlem ler, çoğu zaman, kanunlarda bulunmayan yeni ve önemli hükümler koymuş cbbilir. Tüzükleri yürürlüğe koyan Bakanlar Kurulu kararı tarih ve Cumhurbaşkanından en yeni kurulan bakanlığın bakanına kadar bütün yürütme organı elemanlarının imzalarını taşıdığı halde, yönetmeliklerin altında ne kabul tarihi ne de bunları çıkaran yetkili kişinin veya kişilerin imzası yeralmaktadır; sadece baş tarafına kamu makam veya tüzelkişisinin adının konmesiyle yetinilmektedir. Bir hukuki işlemin yapıldığı, yayınlandığı ve yürürlüğe girdiği tarihler ayn ayrı olabileceği gibi, çoğu zaman öyle olmak ge rekir ve bu farklı tarihlerin değişik etki ve sonuçları vardır. Hukuki işlemlerin en önemli unsuru olan yetki ise, makam veya kurum adları ile değil, ki şilerin imzaları ile belirir. Bu itibarla, yönetmeliklerin imzalandığı gün ile bunların iradeleri ile oluşturan kişilerin imzalannın mutlaka Resmi Gazetede çıkan metinlerinde de bulunması gerekir.s Böylece birçok hukuki sorunun ortaya çıkması önlenmiş ve çıkanların da çözümlenmesi kolaylaştırılmış olur. Gerek Bakanlar Kurulu ve bakanlıkların, gerek diğer kamu makam ve klnull1şbnmn karar, tebliğ, genelge, ~;rkmer ve başka adlar ile çıkardıkları «amıneyi alakadar eden» genel düzenleyici işlemleri, kanımızca, Anayasamıza ve kamu hukukuna göre, yönetmelikten başka birşeyolmadığından; yukarıda gerekçe, tarih ve imza konularında açıklanan düşünce ve öneriler, bunlar için de tamamen geçerlidir. Birinci Cumhuriyet döneminde Resmi Gazete'de yayınlanan kanunlann ve hatta nizamnamelerin altına, metinlerinde sözü edilen veya bunlarla il 5 Belediye MeclisIeri vcya ünivcrsite senatolan gihi iiveleri çok olan kurullanlan çıkan viinetmelikler için, başkanlık divanında bulunanların, toplanlıya katılanların sa~;ısıııı Ye oylama soiluçlarını açıklayan imzaları ile yetinilebilir. 11

8 gili göriilen bütün önceki kanun, tüzük ve kararların başlık, tarih ve numaraları ile Düstur ve Resmi Gazete'de bulundukları yerlerin bir listesi ve kanunların Düstur'a alınan metinlerinin sonuna, ayrıca, T.B.M.M.'nde geçirdiği inceleme ve görüşme safhalarına ait çalışmaların Tutanak Dergisindeki yerleri işaret ve ilave edilirdi. Araştırma ve incelemelerde büyük kolaylıklar ve yararlar sağlayan bu ekler, 1950 yıllarında kısmen ihmal edilmeğe başlanmış, İkinci Cumhuriyet Döneminde, bazı istisnalar dışında, Resmi Gazete ve Düstura hemen hiç konmaz olmuştu. Meşrutiyet devrinden intikal eden bu faydalı ve gerekli ilavelere, adı geçen resmi yayınlarda yeniden yer verilmesi ve aksatılmadan devam olunması temenni edilir. Resmi Gazete'de yayınlanmakta olan özel ve bireysel işlemlere gelince, bunlar için belli bir veya birkaç şekil ve muhteva kabul ve tatbik edilmektedir. Bu konuda Bakanlar Kurulu ve her Bakanlık, çeşitli işlemleri türlü biçimlerde kaleme almakta ve fakat bu uygulamayı olduğu gibi sürdürmeyip, zaman zaman değiştirmektedir. Örneğin kararnameler ve müşterek kararlar, yapılan işlemi bazen bünyeleri içinde taşımakta, bazen ekli bir belgede ifade etmektedir. Bu eklerin Resmi Gazete'de ayni gün veya hiç yayınlanmadığı da 0lmaktadır. 6 Özel ve bireysel işlerin çoğu, Cumhurbaşkanının onayından geçen «memuriyet kararnameleri» olmakla beraber, diğer bir kısmı yabancı sermaye, petrol, maden, çeşitli mal ve kıymetlerin fiyat, bedel ve ücretleri gibi çok önemli konulara da ilişkin bulunduğundan, bunların biçim ve içeriğinin birliğe ve açıklığa kavuşturulması gereklidir. Yüksek mahkemeler (Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi), Yüksek Seçim Kurulu ile Sayıştay'ın ve Anayasa Mahkemesi' nin Resmi Gazete'de yayınlanan kararlarında da, neşir ve takdim yönlerinden yeknesaklık ve süreklilik yoktur. Bunlardan bir kısmı özetli, diğerleri özetsiz; kimi belli bir düzen içerisinde, kimi de gelişigüzel neşredilmekte ve bu yayın biçimlerinin hiç birinde devamlılık görülmemektedir. Gerçi bu başkalık ve değişiklikler, yargı organlarının kendilerine özgü «style», üsluplarından ileri gelmektedir; lakin, kararların yayımı ve sunuluşu bakımından en az bir şekil birliğinin sağlanması için Resmi Gazete idaresi tarafından çaba harcanması mümkün ve lazımdır. Nihayet, Resmi Gazete'de yayınlanmış olan metinlerin şu veya bu sebep ve suretle hatalarla çıkması halinde, bunların düzeltilmesi için uygulanan usul ve doğrularının neşri şekli, üzerinde durulması gereken önemli bir sorundur. Gerçekten mevzuatımızda bu konuyu düzenleyen bir kural yoktur ve tatbikat teamüllere göre yürütülmektedir. 7 Şöyle ki, T.B.M.M.'nce kabul edilen kanun metinlerindeki yazılış hataları, Genel Katİpliğin tezkeresi üzerine, bunlarda göriilen dizgi ve baskı yanlışlıkları ise, Başbakanlığın ilgili daireleri tarafından düzeltilerek doğru şekilleri Resmi Gazetede yayınlanmaktadır. Fakat bu ayırıma her zaman uyulmamakta ve yanlışlann niteliği ile «düzeltme» nin kimin tarafından yapıldığı kestirilememektedir. 6 Konusu genel ve dü'ıenleyici nitelikte olmakla beraber, eki yc\vınlanmamış bir k"rarzt iirnek: Sa~lık ve Sosyal Yardım Bakanlığının 9/9/1969 gün Ye 7608 sayılı kararı. Resmi Gazete 17 Eylül T. Feyzioğlu, Kanunlarm Anayasaya Uygl1l1lU~UllUn Kazai Murakabesi, Ankarıı. ıqı::l. S Ye özellikle s. 44 deki (39) numaralı not, 12

9 Bu yohardan :yapılan düzeltmeierin, hukukça sağlamlığı ve geçerliği so )'unu bir Y,::l11a, Resmi Gazetede yayınlanış biçimleri ve yerleri de çok söz götürür. Çünkü yapılan düzeltmelerin doğru kaynakları belirtilmediği gibi, bunları gerekli gören kişi veya kişilerin imzalarını da taşımamaktadır. Bu uygulama tarzı, yalnız kanunlar için değil, tüzük, yönetmelik ve diğer me tinler hakkında da aynen izlenmekte ve düzeltmeler, genellikle, bu hukuki işlemlerin daha önce dereedilmiş olduğu Resmi Gazete kısmında yer almayıp, «ilanıar»a geçilmeden, farkedilmesi çok güç küçük başlıklar altında yayınlanmaktadır. Böylesine bir düzeltme usul ve şeklinin, Hukukun gerek esası, gerek tatbikatı yönünden ne derece sakıncalı ve zararlı olabileceği ortadadır. Bu nedenle, Resmi Gazete'deki «düzeltme» işlerinin tezeiden bir dü zene sokulması kaçınılmaz bir zorunluktur. * ** Türkiye Cumhuriyetinin yayın organı «Resmi Gazete»nin tertip, tanzim ve çıkış şekillerine gelince, bunlar üzerine de söylenmesi gereken bazı önemli hususlar vardır. Resmi Gazeteye konulan metinlerin sırasında, esas itibarıyle, normlar hiyerarşisine, yani hukuki işlemlerin üstünlük derecesine uyulduğu anlaşılmaktadır. Buna göre, elde yayınlanacak bir kanun varsa, önce bunun metni, hazırlanan sayının başına «Kanun» veya «Kanunlar» adı altında konmakta; sonra, yine varsa, yasama meclislerinin çeşitli kararları, bunun arkasından, varsa, Anayasa Mahkemesi kararları, daha sonra Bakanlar Kurulu kararları ile bakanlıkların müşterek kararları Resmi Gazeteye dereedilmektedir. Ancak Cumhurbaşkanının ve Başbakanın, bir bakan veya bakan vekili tayinine ait T.B.M.M.'ne sununlan tezkereleri mevcut ise, bunlar, yukarıdaki sırayı bozacak şekilde, araya ve öne geçirilmektedir. Resmi Gazetenin genel tertip sırasında, Yüksek Mahkemelerin ve Yüksek Seçim Kurulunun kararları, müşterek kararlardan sonra yer almakta, genel düzenleyici işlemlerden tüzükler, Bakanlar Kurulu Kararları arasında, yönetmelikler, tebliğler ve genelgeler ise bu başlıklar altında ayrı ayrı bölümlerde yayınlanmaktadır. Bununla beraber, mahalli idarelerden belediyelerin yönetmelikleri, «İlanlar» kısmında neşredilmektedir. Resmi Gazetenin «İlanlar» kısmında, daha ziyade kamu kuruluşlarının alım, satım, yaptırma ve kiralama işleri ile mahkeme işlemlerine ait duyurular çıkmakta, fakat bazan Yargıtay ve Danıştay dairelerinin görevlerini belirten Başkanlar Kurulu kararları, Yüksek Hakimler Kurulunca tanzim edilen hakimlerin kıdem ve terfi tabloları, Adalet Bakanlığından gelen savcıların kıdem ve terfi tabloları, Petrol Dairesinin Petrol Kanununa ilişkin tebliğleri ve buna benzer hukuki işlemler de bulunmaktadır. Böylece ilk bakışta, Resmi Gazete'deki metinlerin sırasında, hukuki işlemlerin daha çok fonksiyonel hiyerarşisinin gözetilmekte olduğu kanısı uyanmasına rağmen, gerçekte ne maddi, ne de organik derecelendirmeye riayet edilmekte, tam anlamı ile bir kargaşa hüküm sürmektedir. Bu durum, fihristi yılda bir çıkan Resmi Gazetenin kullanılmasını ve yararlı olmasını güçleştirdiği gibi; Türk Hukukunda geçerli ve doğru olan normlar hiyerarşisi konusunda şüphe ve tereddütler yaratmaktadır. Bu itibarla, Resmi Ga 13

10 ıetede yayınlanan veya yayınlanacak metinleri, belli bir sistematiğe göre sıralamak değil, guruplara ayırmak ve bu tertibe, değişik yeni bir unsur çıkmadıkça, titizlikle uymak zorunluğu vardır. Bir kere, hukuki işlemler ile ilanları birbirinden tam ve kesin olarak ayırmak gerekir. Bu konuda mali mülahazalar bir kenara atılmalı ve her ne pahasına olursa olsun, işlemler ile ilanlar bir araya getirilmemelidir. Hukuki işlemlerin maddi ve fonksiyonel ayırımı, bilim ve öğretim bakımından daha doğru ve çekici olmakla beraber, organik ayırım, uygulama ve pratik yönünden, daha elverişli ve isabetli bir araçtır. ODun için, Resmi Gazetenin hukuki işlemler kısmı, Anayasamızın kabul ettiği dört tür kamu kuruluşuna paralelolarak, dört bölüme ayrılmalı ve bunlar sırasıyle «yasama», «yürütme», «idare» ve «yargı» başlıklarını taşımalıdır. s Bu sıralamada, kuruluşların Devlet içindeki mevkileri, güçleri ve önemleri, yani karşılıklı üstünlükleri değil, sadece 1961 T. C. Anayasası sistematiğindeki yerleri gözönüne alınmıştır. Her bölüm içerisinde, işlemlerin maddi ve fonksiyonel ayınmına göre, bir alt sıralama yapılabilir. Mesela «yasama» bölümüne önce kanunlar, sonra parlamento kararları konulabilir. Fakat Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlık tezkereleri dercedilemez. Bunlar ve Cumhurbaşkanının tek başına veya bakanlar kurulu ile birlikte aldığı kararlar, tüzüklere ilişkin olsa da, «yürütme» bölümünde yer almalıdır. Bakanlıkların ve kamu tüzel kişilerinin her türlü işlemleri «idare» bölümüne ginnelidir. Bunlardan yönetmelik, tebliğ, genelge, sirküler gibi genel düzenleyici işlem,ler başa geçirilip, özel ve bireysel kararlar sona bırakılabilir. Bizce, Bakanlar Kurulu yeni An=:yasa rejiminde yönetmelik çıkarmağa yetkili olmadığı için, yönetmeliklerin konulacağı bölüm bakımından bir sorun ve güçlük söz konusu değildir. Nihayet, başta Anayasa Mahkemesi olmak üzere, sırasıyla, Uyuşmazlık Mahkemesi, Yüksek Seçim Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve Sayıştayın bütün kararları «yargı» bölümünde yayınlanmalıdır. Bu arada Yüksek Hakimler Kurulu ile Yüksek Savcılar Kurulunun görev, yetki ve işlemleri idari nitelikte olduğundan, kararlarının «idare» bölümünde yer alması daha uygundur. Resmi Gazetenin kullanışlı ve yararlı bir yayın organı haline gelmesi için, metinlerin yukarıda açıklanan tertip içerisinde yayınlanması yeterli olmayıp, en geç üç ayda bir ayrıntılı bir fihristin de muntazaman çıkarılması ve yıl sonunda bunların tek fasikülde kaynaştırılıp birleştirilmesi de şarttır. Bu suretle, Resmi Gazete'nin çıkış zamanına ve şekillerine intikal etmiş oluyoruz. Bilindiği gibi, bu gazete pazar ve resmi tatil günleri dışında, hergün Ankarada Başbakanlık tarafından yaymlanmaktadır. Resmi Gazetenin boyutları belli ise de, sayfa adedi yayına hazır metinlerin sayısına ve uzunluğuna göre değişmektedir. Kimi günler dört sayfalık tek yapraklı olarak, kimi sayıları da (örneğin bütçe kanunları, kalkınma planı ve yıllık programlar için) çok formalı tomar halinde çıkmaktadır. Ancak bazan uzun bir metin iki ve üç sayıda tefrika şeklinde neşredilmektedir. Resmi Gazete günde 8 Bununla barebr, önerilen sıralama, hukuk normlarının oluşum ve uygulam;] sürecine kronolojik bakımdan uygundur. 14

11 bir baskıda tek nüsha olarak çıktığı halde, acele yayınlanması istenen veya gereken metinler için, bazen bir günde ayni numarayı taşıyan «mükerrer» sz:yılar yayınlamaktadır. Buna mukabil, Yüksek Mahkemelerin büyük yer tutmayan içtihadı birleştirme kararları, genellikle, uzun gecikmelerle Resmi Gazeteye alınmaktadır. Resmi Gazetenin çıkış şekil ve zamanında meydana gelen bu aksaklıkların, çözümlenmesi güç karmaşık hukuki sorunların doğ masına sebep olması mümkündür. Türkiye Cumhuriyeti yayın organında çıkan metinlerde dizgi ve baskı ha taları nispeten az ve seyrek görülmekte ise de, belki de kağıdının iyi cinsten olmaması ve sütunların geniş tutulması yüzünden, yazıların rahatlıkla ve zevkle okunabildiği söylenemez. Ayrıca, Resmi Gazete'nin çeşitli başlıklarında ve metinlerinde kullanılan hurufatın ayni türden ve iyi biçimden olmaması da, görünüşüne ve yararlanılmasına kötü etkiler yapmaktadır. Bu itibarla Başbakanlık Basımevinin daha modern tesis, malzeme ve cihazlarla donatılarak, dizgi ve baskıda mükemmeliyet ve süratin sağlanması gerekir. Hatta, kanunların ve diğer kural işlemlerin yayınlandığı gün bütün yurttayürürlüğe girmelerini öngören hükümlerin gerçeğe ve hukuka uygun olabilmesi için, Resmi Gazetenin, günlük siyasi gazeteler gibi, ülkenin değişik bölgelerinde, birkaç büyük kentinde (örneğin Ankaradan başka, İstanbul, İzmir, Adana, Diyarbakır, Erzurumda) ayni zamanda basılıp neşredilmesi düşünülmelidir. Böyle bir teşebbüs, büyük masrafları ve geniş bir teşkilatı gerektir{rse de, resmi ilanlar, Resmi Gazete'nin tekeline alınmak suretiyle bu ihtiyaç karşılanabileceği gibi, bu konudaki anomali de ortadan kalkmış olur. Ayrıca, kurulacak modern basımevlerinde, istenirse, yasama meclisleri tutanaklarının günü gününe ve gerçekten olduğu gibi (harfiyen) yayınlanması sağlanabildikten başka, Düstur ciltleri de, kısa aralıklarla çıkacak fasikül ler halinde, toplantı yılının sonu beklenmeden, 'süratle neşredilip, ilgililerin yararlanmasına sunulabilir. Bütün bu yenilik ve değişikliklerin gerçekleştirilmesi için 1322 numaralı Kanun konusunun yeniden düzenlenmesi gerekeceği tabiidir. Bu vesile ile, kanun ve tüzüklerin yürürlüğe girme, geçerli olma ve uygulanma sorunlarının da daha doğru ve gerçekçi çözümlere bağlanmak fırsatı çıkmış bulunur. Demokratik ve sosyal bir hukuk devletinde, hukuk eşitliğini ve güvenliğini de sağlayacak olan hukukun şekli kaynağının açığa çıktığı yayın organınm yeniden düzenlenmesi için yapılacak böyle bir girişim, kaça malolursa olsun, gerçekleştirilmeğe değer sanırım. 15