Kardiyak Rehabilitasyon: Endikasyonlar, Hasta Seçimi ve Kontrendikasyonlar

Transkript

1 E itim / Education Kardiyak Rehabilitasyon: Endikasyonlar, Hasta Seçimi ve Kontrendikasyonlar Cardiac Rehabilitation: Patient Selection, Indications, and Contraindications F. Figen Ayhan S.B Ankara E itim ve Araflt rma Hastanesi, 1.Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini i, Kardiyovasküler Rehabilitasyon Ünitesi, Ankara, Türkiye ÖZET Kardiyak rehabilitasyon (KR) kardiyak hastan n morbidite ve mortalitesini azaltmaya ek olarak fiziksel, psikolojik ve sosyal fonksiyonlar n da en iyi duruma getirmek için yap land r lm fl eflgüdümlü ve çok yönlü giriflimleri ifade etmektedir. Biz bu özel bölümde kardiyak rehabilitasyon kavram n, bafll ca performans ölçekleriyle birlikte hastay dahil etme /d fllama kriterlerini ve ilgili rehberlerle birlikte çekirdek bileflenleri temelinde gözden geçirdik. Hastalar bu programlara kat lmalar için fliddetle cesaretlendirilmelidir. Kardiyak rehabilitasyon programlar n n faydas n idame ettirmek için düzenli fiziksel aktiviteye ömür boyu kat l m, kalpsa l diyeti, reçetelenmifl ilaç rejimi ve sigaray b rakma gerekmektedir. (FTR Bil Der 2010;13 Özel Say :33-8) Anahtar kelimeler: kardiyak rehabilitasyon, hasta seçimi, endikasyonlar, kontrendikasyonlar ABSTRACT Cardiac rehabilitation refers to coordinated and multifaceted interventions designed to optimize a cardiac patient s physical, psychological, and social functioning, in addition to reducing death and disability. We have reviewed the cardiac rehabilitation concept mainly on the basis of inclusion/exclusion criteria with performance measures and the core components with corresponding guidelines in this special section. Patients should be vigorously encouraged to attend these programs. Lifelong adherence to regular physical activity, a heart healthy diet, a prescribed medication regimen, and smoking cessation is needed to maintain the benefits of cardiac rehabilitation programs. () Keywords: Cardiac rehabilitation, patient selection, indications, contraindications Yaz flma Adresi Corresponding Author Dr. F. Figen Ayhan S.B Ankara E itim ve Araflt rma Hastanesi, 1. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini i, Kardiyovasküler Rehabilitasyon Ünitesi, Ulucanlar, Ankara, Türkiye Gsm: E-posta: figenardic@gmail.com Gelifl Tarihi/Received: Kabul Tarihi/Accepted: Girifl Kardiyak rehabilitasyon (KR) altta yatan aterosklerotik süreçlerin ilerlemesini stabilize etmek, yavafllatmak ve hatta geri döndürmek, böylece morbidite ve mortaliteyi azaltmak ve ek olarak kardiyak hastan n fiziksel, psikolojik ve sosyal fonksiyonlar n en iyi duruma getirmek için yap land r lm fl eflgüdümlü ve çok yönlü giriflimleri ifade etmektedir (1,2). Kardiyak rehabilitasyon kardiyovasküler hastal (KVH) olan hastalar n kapsaml bak m nda ayr lmaz bir parça olarak tan mlanmaktad r. Özellikle, koroner arter hastal (3-5) ve kronik kalp yetmezli i (6) olan hastalar n tedavisinde Amerikan Kardiyoloji Birli i (ACC) ve Amerikan Kalp Cemiyeti (AHA) taraf ndan güçlü kan t düzeyine sahip oldu u için kuvvetle önerilmektedir (7,8). AHA/AACVPR (Amerikan Kardiyovasküler ve Pulmoner Rehabilitasyon Birli i) ve Sa l k Bak m Politika ve Araflt rma Ajans taraf ndan haz rlanan uzlaflma raporuna göre KR programlar kardiyovasküler riski azaltmak için çok yönlü ve multidisipliner bir yaklafl m içermelidir ve sadece egzersiz e itiminden oluflan programlar KR olarak düflünülmez (9). AHA/AACVPR ye Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Bilimleri Dergisi, Galenos Yay nevi taraf ndan bas lm flt r. Journal of Physical Medicine and Rehabilitation Sciences, Published by Galenos Publishing. 33

2 F. Figen Ayhan FTR Bil Der 2010;13 Özel Say :33-8 göre tüm kardiyak rehabilitasyon/ikincil önleme programlar kardiyovasküler riski azaltmay, sa l kl davran fllar kazanmay ve bu davran fllara uyum göstermeyi, engellili i azaltmay ve kardiyovasküler hastalar aktif bir yaflam tarz na teflvik etmeyi amaçlayan çekirdek bileflenleri içermelidir (7,10). fiu anda uygulanan kardiyak rehabilitasyon programlar n n çekirdek bileflenleri ikincil önleme için kan ta dayal etkinli i olan kalbi koruyucu ilaçlar n uygun kullan m na ek olarak, bafllang çtaki hasta de erlendirmeleri, beslenme dan flmanl, kapsaml risk faktör yönetimi (örne in lipidler, hipertansiyon, kilo, diyabet ve sigara), psikososyal ve mesleki dan flmanl k, fiziksel aktivite dan flmanl ve egzersiz e itimini içermektedir (2,3,7-10). Kardiyak Rehabilitasyonda Hasta Seçimi Kardiyak rehabilitasyon koroner olaylardan sonra iyileflmenin önemli bir bileflenidir, ama bu programlara uyum önerilen düzeylerin alt ndad r (2,11). Maalesef Amerika Birleflik Devletleri nde akut miyokard infarktüsü (AM ) veya koroner revaskülarizasyon geçiren y lda 2 milyondan fazla seçilmifl hastan n KR programlar na kat l m oran sadece %10-20 olarak tahmin edilmektedir (12). Kardiyak rehabilitasyonun bilinen faydalar na ve uygulanmas n n yayg n bir flekilde desteklenmesine ra men bir KVH sonras nda KR program nda kat - l m oran uygun hastalar n %30 dan az n oluflturmaktad r. Bu hizmetlerin az kullan lmas n n ana sebebi hastalar n ve özellikle kad nlar n, yafll lar n ve etnik az nl klar n KR ye düflük oranda yönlendirilmesi ve KR hizmetlerinin halk taraf ndan tan nma ve görünür olabilme eksikli idir. Bu sorunlar k smen düzeltmek amac ile ayaktan hastalar için geleneksel hastane veya toplum temelli ortamlara alternatif modeller gelifltirilmektedir. Bu modeller genellikle hemflire gözetimindeki ev programlar (13,14) ve hemflireler ve di er sa l k personeli taraf ndan yürütülen toplum-temelli grup programlar d r (15). Elektronik medyan n kullan ld programlar ise ev-temelli modeller için bir alternatif olabilir (16). Kardiyak Rehabilitasyon Hizmetleri ve Uygun Hasta Tan mlar Amerika Birleflik Devletleri Halk Sa l Servisi ve Kardiyak Rehabilitasyon/ kincil Önleme Performans Ölçekleri Yaz m Komitesine göre (7): Kardiyak rehabilitasyon hizmetleri t bbi de erlendirme, egzersiz reçeteleme, kardiyak risk faktörlerinin de ifltirilmesi, e itim ve dan flmanl içeren kapsaml ve uzun süreli programlard r. Bu programlar kardiyak hastal n fizyolojik ve psikolojik etkilerini s n rlamak, ani ölüm ve re-infarkt riskini azaltmak, kardiyak semptomlar kontrol etmek, aterosklerotik süreci stabilize etmek veya geri çevirmek ve seçilmifl hastalarda psikososyal ve mesleki durumu iyilefltirmek üzere planlanm flt r. Tablo 1: AACVPR/ACCF/AHA 2007 ve 2010: Kardiyak rehabilitasyon performans ölçeklerindeki rehberler ve klinik önermeleri (7,8) Rehber ACC/AHA 2004 KABG ACC/AHA 2007 ST-Elevasyonlu M ACC/AHA 2007 Unstabil Angina ve Non-ST Elevasyonlu ACC/AHA 2007 Kronik Stabil Angina ACC/AHA Kronik Kalp Yetmezli i Kan ta Dayal Kad nlarda KVH Önleme: 2007 Güncellemesi ACC/AHA 2007 PKG ACC/AHA CAD sekonder önleme 2006 Kan Bas nc Optimal Lipid Kontrolü Fiziksel Aktivite Al flkanl klar Kilo Yönetimi Diyabet Yönetimi Önleyici laçlar ACC/AHA Egzersiz Testi 2002 Kr önerme ve kan t düzeyi Klas I (kan t düzeyi B) KR tüm KABG hastalar na sunulmal Klas I (kan t düzeyi B) KR yüksek riskli hastalara önerilir Klas I (kan t düzeyi B) KR orta-yüksek riskli hastalara önerilir Klas I (kan t düzeyi B) KR riskli hastalara önerilir Klas I (kan t düzeyi B) KR ambulatuvar hastalarda faydal d r Klas I: yeni geçirilmifl akut koroner sendrom, koroner giriflim,angina, SVO, perifer arter hastal (kan t düzeyi A) veya KY semptomlar ve LVEF <%40 (kan t düzeyi B) Klas I (kan t düzeyi B) KR yüksek riskli hastalarda önerilmektedir Klas I (kan t düzeyi B) sigaray tam b rakma Klas I (kan t düzeyi A: ilaç tedavisi, B:yaflamtarz de ifliklikleri) Klas I (kan t düzeyi A: ilaç tedavisi, B:yaflamtarz de ifliklikleri) Klas I (kan t düzeyi B): haftada 7 (en az 5) gün 30dk Klas I (kan t düzeyi B): BM ,9 kg/m2 Klas I (kan t düzeyi B): ilaç tedavisi, yaflam tarz ve di er risk faktörlerinin ciddi modifikasyonu Klas I (kan t düzeyi B): antiplatelet ajanlar, renin-anjiyotensin-aldosteron sistem blokerleri ve beta blokerlerin kullan m Klas I : aktivite reçetelemesi için semptom s n rl egzersiz tolerans n de erlendirme ACCF: Amerikan Kardiyoloji Birli i Vakf, AHA: Amerikan Kalp Cemiyeti, AACVPR: Amerikan Kardiyovasküler ve Pulmoner Rehabilitasyon Birli i 34

3 FTR Bil Der 2010;13 Özel Say :33-8 F. Figen Ayhan Kardiyak rehabilitasyon için seçilmesi düflünülen hastalar birincil tan lar flunlardan en az bir tanesi olan kiflilerdir (7); M /akut koroner sendrom, koroner arter bypass graftleme (KABG), perkütan koroner giriflimler (PKG), stabil angina, kalp kapak cerrahisi (tamiri veya replasman ), kalp veya kalp/akci- er transplantasyonu (koroner arter hastal na ba l durumlar). Kardiyak rehabilitasyonun M, KABG cerrahisi, stabil angina, kalp kapak tamir veya replasman, PKG ve kalp veya kalp/akci er transplantasyonunu takiben gerekli ve ak lc oldu unu gösteren kan tlar mevcuttur (Tablo 1). Ek olarak KR kronik kalp yetmezli i (KKY) (6,17) veya periferik arter hastal (18) olan bireylerde de faydal bulunmufltur. Amerika Birleflik Devletleri Halk Sa l Servisinin tan mlad gibi ayaktan, medikal gözetimli KR tipik olarak taburculuktan 1-3 hafta sonra bafllayan ve hastan n t bbi de erlendirme, egzersiz reçetesi, kardiyak risk faktör modifikasyonu, e itim ve dan flmanl ve elektrokardiyografik monitörizasyonunu içeren kapsaml ve 3-6 ayl k uzun-süreli bir giriflimdir (19). Kardiyak rehabilitasyonla ilgili randomize kontrollü çal flmalar n toplanm fl verileri mortaliteye faydas n n yaklafl k %20-25 oldu unu (1, 20-27) ve median 12 ayl k takipte ölüme yol açmayan tekrarlayan MI da azalma e ilimi oldu unu göstermektedir (27). Kardiyak Rehabilitasyon Endikasyonlar ve Kontrendikasyonlar Yatan hasta ve ayaktan hasta için benzer kardiyak rehabilitasyon endikasyonlar tan mlanm flt r (8). 1a. Yatan Hasta Kardiyak Rehabilitasyon Endikasyonlar : Taburculuk tan s ve yatarken geçirilen prosedür afla da listelenen tan lar kapsayan hastalar bu ortama dahil edilmektedir 1. Akut myokard infarktüsü 2. Kronik stabil angina 3. KABG cerrahisi 4. Perkütan koroner giriflim 5. Kalp kapak cerrahisi 6. Kardiyak transplantasyon 1b. Yatan Hasta Kardiyak Rehabilitasyon Kontrendikasyonlar : Nedene göre 3 farkl grupta de erlendirilebilir (8): 1. Hasta-kaynakl faktörler (örne in hastan n uzun süreli bak m için bak mevine taburcu edilmesi), 2. T bbi faktörler (örne in t bbi olarak unstabil, yaflam tehdit eden durumlar) 3. Sa l k bak m sistemi faktörleri (örne in hastan n evinden 60dk seyahat zaman içinde KR program n n olmamas ) programa dâhil edilmeme kriterlerini oluflturmaktad r. K sa süreli yatan hasta KR program ndan sonra rehabilitasyon ekibinin hastay ayaktan hasta KR program na yönlendirmesi beklenmektedir. 2a. Ayaktan Hasta Kardiyak Rehabilitasyon Endikasyonlar Son 12 ay içindeki tan ve geçirilen prosedürler listelenen tan lar içeren hastalar ayaktan hasta ortam na dahil edilmektedir (8,10,28). 1. Akut myokard infarktüsü/akut koroner sendrom 2. Kronik stabil angina 3. KABG cerrahisi 4. Perkütan koroner giriflim 5. Kalp kapak cerrahisi 6. Kardiyak transplantasyon 7. leri kalp yetmezli i 8. Asemptomatik koroner kalp hastal 9. Koroner kalp hastal eflde erleri (diyabet ve periferal arter hastal gibi) 10. Koroner kalp hastal için yüksek riske sahip hastalar 2b. Ayaktan Hasta Kardiyak Rehabilitasyon Kontrendikasyonlar Benzer flekilde nedene göre 3 farkl grupta de erlendirilmektedir (8): 1. Hasta-kaynakl faktörler (örne in hastan n uzun-süreli bak mevinde kalmas ) 2. T bbi faktörler (örne in medikal olarak unstabil, yaflam tehdit eden durumlar) 3. Sa l k bak m sistemi faktörleri (örne in hastan n evinden 60dk seyahat zaman içinde KR program n n olmamas ) 3. Kardiyak Rehabilitasyonda Genel Kontrendikasyonlar: 1. Egzersiz testi s ras nda ciddi iskemi, sol ventrikül disfonksiyonu, aritmiler veya hipotansiyon 2. Unstabil angina 3. Unstabil medikal problemler (kontrol edilemeyen diyabet, hipoglisemiye meyilli diyabet, devam eden ateflli hastal k vb.) 4. stirahatte >2mm ST depresyonu 5. Evre IV kalp yetmezli i 6. Kontrol edilemeyen ve sebat eden tafli ve bradiaritmiler 7. Ciddi ve semptomatik aortik veya mitral stenoz 8. Hipertrofik obstrüktif kardiyomyopati 9. Ciddi pulmoner hipertansiyon 10. stirahat sistolik kan bas nc n n >200, diyastolik kan bas n c n n >110mmHg olmas 11. Egzersizle sistolik kan bas nc nda >10mmHg düflme 12. Semptomatik ortostatik hipotansiyon (10-20mmHg düflme) 13. Aktif veya flüpheli myokardit veya perikardit 14. Yak n zamanda tromboflebit 15. Yak n zamanda önemli sistemik veya pulmoner emboli olarak listelenebilir (29,30). Spesifik Tan larda Kardiyak Rehabilitasyon Miyokard infarktüsü, KKY ve inme gibi kronik hastal klar olan bireyler genel populasyona göre daha sedanter bir yaflam sürmektedir (%24 ve %30-40) (31). Uygun diyete ek olarak aktif yaflam tarz ile birlikte haftal k kalori harcamas n n önerilen düzeylerde artt r lmas mortaliteyi azaltmaktad r. Kardiyak rehabilitasyon uygulamalar nda uyarlamalar gerektiren ve iyi tan mlanm fl spesifik endikasyonlar afla da listelenmifltir: 1.Koroner Arter Hastal Sonras Kardiyak Rehabilitasyon 1a. Stabil angina 1b. Miyokard infarktüsü 35

4 F. Figen Ayhan FTR Bil Der 2010;13 Özel Say :33-8 1c. PKG (anjiyoplasti ve stent) 1d. KABG 2. Kalp kapak cerrahisi sonras 3. Kardiyomyopati 4. Konjestif kalp yetmezli i 5. Kalp transplantasyonu 6. Sol ventiriküle asiste cihaz yerlefltirilmesi 7. Aritmi, kardiyak pil ve defibrilatörler Amerikan Spor Hekimli i Birli i (ACSM) Kardiyovasküler Hastal Olan Hastalar çin Egzersiz Reçetesi Konular Amerikan Spor Hekimli i Birli i (American College of Sports Medicine - ACSM) koroner arter hastal, M, angina, PKG (stentli veya stentsiz), KABG, kalp yetmezli i, kalp transplant ve pacemaker/implant kardiyak defibrilatör (ICD) /kardiyak resenkronizayon terapisi (RCT) hastalar için farkl egzersiz reçeteleri kullanmaktad r (31). Bu reçetelerin özeti Tablo 2 de verilmifltir. Kardiyak Rehabilitasyonda Biliflsel ve Duygudurum Bozukluklar KABG öncesi hastalar n ço unda özellikle sözel haf zada biliflsel defisitler varken, KABG sonras hastalar n %80 kadar nda dikkat, konsantrasyon, k sa-dönem haf za ve mental yan tlar n h z nda biliflsel bozukluklar izlenir (30). KABG sonras tipik olarak 3.günde azalan nöropsikolojik performans 1 haftada düzelse de, 1 haftada düzelmeyen biliflsel durum 3 ay sonundaki biliflsel azalman n güçlü bir göstergesidir ve 5 y l sonunda bile hala biliflsel de ifliklik saptanabilir. Kapak cerrahisi sonras nda da benzer durum izlenebilir. Ciddi biliflsel bozukluk yaklafl k hastalar n %7 sinde mevcuttur; KABG ve KKY deki mortaliteyi 5 kat art r r. Pompa-kapal teknikler ve minimal invaziv giriflimler KABG sonras biliflsel defisitleri azalt r. KABG bekleyen hastalar n %40 a yak n depresyondad r, KABG sonras 1. haftada ise %50 si ve 12. ayda %23 ü depresyondad r. KABG öncesi depresyon 2 y lda kardiyovasküler mortaliteyi art r r. Ayaktan hastan n KR s ras nda da kognitif ve psikiyatrik durumla iliflkili tedavilere (mental sa l k ekibi: psikiyatrist, psikolog, sosyal hizmet uzman ve ifl-u rafl terapisti) devam etmesi önerilmektedir. Bu mental sa l k program na koroner risk faktörleri yönetimi için davran flsal de ifliklik programlar da dahil edilmelidir. fle Dönüfl Kardiyak hastalar n ço u 6 ayda hafif (%67) veya fiziksel (%83) olarak yorucu ifllerine dönmektedirler (30). Hastalar n hafif ifllerine dönüflleri yatarak uygulanan KR program ndan taburcu edildikten sonra 2-4 hafta geciktirilir. Fiziksel olarak yorucu olan ifllere dönüfl ise cerrahi yara iyileflmesi ve fonksiyonel iyileflmeye izin verecek flekilde 4-6 hafta geciktirilir. Semptom-s n rl egzersiz stres testiyle fiziksel olarak yorucu ifl için gereken güvenli MET düzeyine ulafl ld ndan emin olunur. Önceki ifle dönüfl uygun de ilse özürlülük durumu de- erlendirilir ve mesleki dan flmanl k endikedir. AACVPR Risk Katmanlar ve MET Hedefleri (32) 1. AACVPR Yüksek Risk Katman - EF<%40 - Ani ölüm ve kardiyak arrest sa kalanlar - Kompleks ventriküler aritmiler - Kardiyojenik flok, KKY ve/veya iskemiyle komplike M veya kardiyak cerrahi - Egzersizle kan bas nc nda azalma veya de iflmeme veya kronotropik yetmezlik - <5MET egzersiz veya toparlanmada angina - Fonksiyonel kapasi.klafl m na ba l d r. Tablo 2: ACSM kardiyovasküler hastalarda egzersiz reçete özetleri (31) Hastal k Yorumlar Koroner arter hastal Mortaliteyi etkilemesi için egzersizin toplam enerji harcamas >1500kcal/hafta ya ulaflmal. Miyokard infarktüsü Fiziksel aktiviteyle haftal k enerji harcamas kcal e ulaflmal. Angina Semptomlar rutin GYA ve egzersizi k s tl yorsa egzersizden 15dk önce proflaktik nitrogliserini düflün. Egzersiz için kalp h z n n üst s n r angina veya iskemik efli in 10 at m alt olmal. PKG stentli/stentsiz Fiziksel aktiviteyle haftal k enerji harcamas kcal e ulaflmal d r. KABG Cerrahiden hafta sonras na kadar hafif yo un s n rl üst ekstremite aktiviteleri ve eklem hareket aç kl egzersizleri. Kalp yetmezli i Bafllang ç egzersiz yo unlu unu kalp h z rezervinin %60 nda ve süreyi 3 set her seferde 10dk ayarla. Tek sette 30-40dk ya ilerle. Alg lanan zorlanma derecesini de ayarla. Hasta düzeldikçe kalp h z rezervinin %60-70 ine denk gelen ventilatuvar efli in alt nda idame et. Kalp transplant Alg lanan zorlanma derecesini de ayarla. Pacemaker/ICD Tüm kol aktivitelerini 2 ay ve zorlu kol aktivitelerini ilave 1ay daha k s tla. Yo unlu u ICD aktivasyon efli inin veya iskemik efli in at m alt nda veya kalp h z rezervinin %50-85 inde ayarla. ACSM: Amerikan Spor Hekimli i Birli i, PKG: perkütan koroner giriflimler, KABG: koroner arter bypas greftleme, ICD: implant kardiyak defibrilatör 36

5 FTR Bil Der 2010;13 Özel Say :33-8 F. Figen Ayhan Klinik önemli depresyon Minimum 12 KR seans nda 2-3 MET hedeflenmelidir. 2.AACVPR Orta Risk Katman EF=% ,9MET egzersiz veya recovery de angina Minimum 24 KR seans nda 3-4 MET hedeflenmelidir. 3.AACVPR Düflük Risk Katman EF>%50 Kompleks aritmiler yok skemi veya KKY olmaks z n komplike olmayan M, KABG, PKG Egzersizle normal KB ve kalp h z de ifliklikleri Egzersiz ve egzersiz s ras nda toparlanmada angina olmamas Fonksiyonel kapasite>7 MET Klinik depresyonun olmamas Minimum 36 KR seans nda 5-6 MET hedeflenmelidir. Sonuç Kardiyak rehabilitasyon/ikincil önleme programlar n n faydas n sürdürebilmek için düzenli fiziksel aktiviteye ömür boyu kat l m, kalp-sa l diyeti, reçetelenmifl ilaç rejimi ve sigaray b rakma gerekmektedir. Hastan n kardiyovasküler sa l na bakan doktoru, kardiyolo u veya kardiyovasküler cerrah yla yak n iletiflim esast r. Kardiyak rehabilitasyon/ikincil önleme programlar hastan n yaflam tarz düzenlemelerine kesin uyumunu teflvik etmede esas rolü oynar, ama kan ta dayal rehberlere ba l bireysel hasta doktor etkileflimi bu süreci sürdürmede anahtard r. Kardiyak rehabilitasyon/ikincil önlemede optimal son durumlar program n t bbi yöneticisinin güçlü liderlik ve yönetimiyle multidisipliner tak m yaklafl m na ba l d r. Kaynaklar 1. Taylor RS, Brown A, Ebrahim S et al. Exercise-based rehabilitation for patients with coronary heart disease: systematic review and meta-analysis of randomized trials. Am J Med 2004;116: Leon AS, Franklin B, Costa F et al. Cardiac rehabilitation and secondary prevention of coronary heart disease: an American Heart Association scientific statement from the Council on Clinical Cardiology (Subcommittee on Exercise, Cardiac Rehabilitation, and Prevention) and the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism (Subcommittee on Physical Activity), in collaboration with the American association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2005;111: Antman EM, Anbe DT, Armstrong PW, Bates ER, Green LA, Hand M, Hochman JS, Krumholz HM, Kushner FG, Lamas GA, Mullany CJ,Ornato JP, Pearle DL, Sloan MA, Smith SC Jr. American College of Cardiology; American Heart Association; Canadian Cardiovascular Society. ACC/AHA guidelines for the management of patients with ST-elevation myocardial infarction: executive summary: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Writing Committee to Revise the 1999 Guidelines for the Management of Patients With Acute Myocardial Infarction). J Am Coll Cardiol 2004;44: Braunwald E, Antman EM, Beasley JW et al. ACC/AHA 2002 guideline update for the management of patients with unstabil angina and non ST-segment elevation myocardial infarction: summary article: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on the Management of Patients With Unstabil Angina). J Am Coll Cardiol 2002;40: Gibbons RJ, Abrams J, Chatterjee K, Daley J, Deedwania PC, Douglas JS, Ferguson TB Jr, Fihn SD, Fraker TD Jr, Gardin JM, O Rourke RA, Pasternak RC, Williams SV, Gibbons RJ, Alpert JS, Antman EM, Hiratzka LF, Fuster V, Faxon DP, Gregoratos G, Jacobs AK, Smith SC Jr. ACC/AHA 2002 guideline update for the management of patients with chronic stabil angina: summary article: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on the Management of Patients With Chronic Stabil Angina). Circulation 2003;107: Hunt SA, Abraham WT, Chin MH, Feldman AM, Francis GS, Ganiats TG, Jessup M, Konstam MA, Mancini DM, Oates JA, Rahko PS, Silver MA, Stevenson LW, Yancy CW. ACC/AHA guideline update for the diagnosis and management of chronic heart failure in the adult: summary article: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Writing Committee to Update the 2001 Guidelines for the Evaluation and Management of Heart Failure): developed in collaboration with the American College of Chest Physicians and the International Society for Heart and Lung Transplantation: endorsed by the Heart Rhythm Society. Circulation 2005;112: Thomas RJ, King M, Lui K et al. AACVPR/ACC/AHA 2007 performance measures on cardiac rehabilitation for referral to and delivery of cardiac rehabilitation/secondary prevention services endorsed by the American College of Chest Physicians, American College of Sports Medicine, American Physical Therapy Association, Canadian Association of Cardiac Rehabilitation, European Association for Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, Inter-American Heart Foundation, National Association of Clinical Nurse Specialists, Preventive Cardiovascular Nurses Association, and the Society of Thoracic Surgeons. J Am Coll Cardiol 2007;50: Thomas RJ, King M, Lui K, Oldridge N, Piña IL, Spertus J. AACVPR/ACC/AHA 2010 update: performance measures on cardiac rehabilitation for referral to cardiac rehabilitation/secondary prevention services: a report of the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation and the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on Performance Measures (Writing Committee to Develop Clinical Performance Measures for Cardiac Rehabilitation). J Am Coll Cardiol 2010;56: Balady GJ, Williams MA, Ades PA et al. Core Components of Cardiac Rehabilitation/Secondary Prevention Programs: 2007 Updatea scientific statement from the American Heart Association Exercise, Cardiac Rehabilitation, and Prevention Committee, the Council on Clinical Cardiology; the Councils on Cardiovascular Nursing, Epidemiology and Prevention, and Nutrition, Physical Activity, and Metabolism; and the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2007;115: AACVPR. Guidelines for Cardiac Rehabilitation and Secondary Prevention Programs. USA: Human Kinetics, Davies P, Taylor F, Beswick A, Wise F, Moxham T, Rees K, Ebrahim S. Promoting patient uptake and adherence in cardiac rehabilitation. CochraneDatabase of Systematic Reviews 2010, Issue7.Art.No.:CD DOI: / CD p ub Ades PA. Cardiac rehabilitation and secondary prevention of coronary heart disease. N Engl J Med 2001;345: Miller NH, Haskell WL, Berra K, DeBusk RF. Home versus group exercise training for increased functional capacity after myocardial infarction. Circulation 1984;70:

6 F. Figen Ayhan FTR Bil Der 2010;13 Özel Say : Haskell WL. Cardiovascular disease prevention and lifestyle interventions: effectiveness and efficacy. J Cardiovasc Nurs 2003;18: Harris DE, Record NB. Cardiac rehabilitation in community settings. J Cardiopulm Rehabil 2003;23: Neubeck L, Redfern J, Fernandez R, Briffa T, Bauman A, Freedman SB. Telehealth interventions for the secondary prevention of coronary heart disease: a systematic review. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil 2009;16: Austin J, Williams R, Ross L, Moseley L, Hutchison S. Randomised controlled trial of cardiac rehabilitation in elderly patients with heart failure. Eur J Heart Fail 2005;7: Falcone RA, Hirsch AT, Regensteiner JG et al. Peripheral arterial disease rehabilitation: a review. J Cardiopulm Rehabil 2003;23: Wenger NK, Froelicher ES, Smith LK, Ades PA et al. Cardiac Rehabilitation: Clinical Practice Guideline 17: U.S. Department of Health & Human Services; Oldridge NB, Guyatt GH, Fischer ME, Rimm AA. Cardiac rehabilitation after myocardial infarction. Combined experience of randomized clinical trials. JAMA 1988;260: O Connor GT, Buring JE, Yusuf S et al. An overview of randomized trials of rehabilitation with exercise after myocardial infarction. Circulation 1989;80: Linden W, Stossel C, Maurice J. Psychosocial interventions for patients with coronary artery disease: a meta-analysis. Arch Intern Med 1996;156: Jolliffe JA, Rees K, Taylor RS, Thompson D, Oldridge N, Ebrahim S. Exercise-based rehabilitation for coronary heart disease. Cochrane Database Syst Rev 2001:CD McAlister FA, Lawson FM, Teo KK, Armstrong PW. Randomised trials of secondary prevention programmes in coronary heart disease: systematic review. BMJ 2001;323: Brown ATR, Noorani H, Stone J, Skidmore B. Exercise-based cardiac rehabilitation programs for coronary artery disease: a systematic clinical and economic review. Technical overview #11. Ottawa: Canadian Coordinating Office for Health Technology Assessment Clark AM, Hartling L, Vandermeer B, McAlister FA. Meta-analysis: secondary prevention programs for patients with coronary artery disease. Ann Intern Med 2005;143: Agency for Health Care Research Technology Assessment Program. Randomized trials of secondary prevention programs in coronary artery disease: a systematic review. Agency for Health Care Research and Quality Lavie CJ, Thomas RJ, Squires RW, Allison TG, Milani RV. Exercise training and cardiac rehabilitation in primary and secondary prevention of coronary heart disease. Mayo Clin Proc 2009;84: King ML, Williams MA, Fletcher GF et al. Medical Director Responsibilities for Outpatient Cardiac Rehabilitation/Secondary Prevention Programs A Scientific Statement From the American Heart Association/American Association for Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2005;112: Whiteson JH. Cardiac Rehabilitation. In: Physical Medicine & Rehabilitation Braddom RL (ed). Elsevier 2007; Schairer JR, Keteyian SJ. Exercise Training in Patients with Cardiovascular Disease. In: ACSM s Resource Manual for Guidelines for Exercise Testing and Prescription. LWW USA 5th ed. 2006, pp: bp_tab13_johnhopkins.pdf 38